2.3. Struktura systemu operacyjnego

Rozdział III - System operacyjny i jego hierarchia
2.3. Struktura systemu operacyjnego
Wszystkie dokumenty i programy, których używamy na co dzień, oraz cały system
operacyjny znajdują się (są zapisane) na nośniku danych, z reguły dysku twardym.
Chcąc lepiej wytłumaczyć wszystkie pojęcia związane z położeniem danych,
posłużymy się porównaniami z życia codziennego, po to aby każdy początkujący
użytkownik mógł to dobrze zrozumieć. Obecnie na rynku występują twarde dyski
o różnych pojemnościach, można je porównać do mieszkań o różnych powierzchniach
użytkowych.
Praca z dyskiem twardym niepodzielonym na mniejsze części może przypominać
użytkowanie mieszkania, w którym znajduje się tylko jedno pomieszczenie. Na pewno
można by w nim mieszkać, nawet ustawiać meble, ale zdecydowanie utrudniałoby to
codzienne życie. Również praca z jedną dużą przestrzenią dyskową nie jest wygodna.
Dlatego też często jeden fizyczny dysk twardy jest podzielony na kilka dysków
logicznych (wirtualnych), a suma ich pojemności odpowiada pojemności całego dysku
twardego. Każda część dysku twardego nazywana jest partycją. Oznaczane są
kolejnymi literami alfabetu, poczynając od litery C. Litera A przypisana jest stacji
dyskietek (we współczesnych komputerach już nie instalowana), natomiast nośniki
optyczne, typu CD-ROM-y, DVD lub nagrywarki, z reguły oznaczane są następnymi
literami, po wszystkich dyskach fizycznych i logicznych.
Jeżeli mamy już podzielony dysk twardy na mniejsze części, to możemy zacząć dalej
poznawać jego strukturę. W celu zachowania odpowiedniego porządku, wszystko, co
jest zapisywane na dyskach twardych, umieszczane jest w specjalnych folderach, które
można porównać do szaf, gdzie przechowujemy różne rzeczy i przedmioty. Chcąc
zachować całkowity porządek, w folderach tworzy się podfoldery, które przypominają
półki w szafach. Te zaś można dzielić na mniejsze części. Najczęściej nazwy folderów
tworzy się tematycznie wg własnego schematu, przykładową strukturę dysku pokazuje
Rysunek 2.3.1.
Zapamiętaj!
Partycjonowanie
można
przeprowadzić tylko na dyskach
twardych,
niemożliwe
jest
do
przeprowadzenia
na
nośnikach
optycznych.
83
Struktura systemu operacyjnego
Rysunek 2.3.1.
Drzewo katalogów dysku twardego.
Zapamiętaj!
Pojemność danego folderu lub
podfolderu jest ograniczona jedynie
pojemnością dysku, na którym został
założony, tzn. jeżeli istnieje tylko
jeden folder, jego pojemność może
być równa pojemności dysku.
W przypadku kilku folderów ich
sumaryczna zawartość nie może być
większa od pojemności dysku,
w skrajnym przypadku może być jej
równa.
84
Rozdział III – System operacyjny i jego hierarchia
Pliki
Wszystko, co zawiera dany rodzaj informacji i jest zapisane w dowolnym formacie na
nośniku danych, nosi nazwę pliku. Każdy plik cechuje się pewnymi właściwościami:
wielkością oraz formatem, w jakim został zapisany na dysku. Wielkość wyraża się
w bajtach, najczęściej w jednostkach pochodnych, takich jak kilobajt lub megabajt.
Co oznacza natomiast format zapisu? Chcąc to wyjaśnić, posłużymy się
porównaniem-format zapisu to rodzaj języka zrozumiałego przez system operacyjny
oraz aplikacje. Niektóre pliki są zapisane w formacie tekstowym, co oznacza, że
w każdej chwili można obejrzeć zawartość tego pliku np. za pomocą notatnika.
Inaczej -sprawa wygląda, jeżeli plik został zapisany w formacie binarnym
(dwójkowym-składającym się tylko z zer i jedynek) lub heksadecymalnym
(szesnastkowym–w którym występują znaki 0, 1, 2...9, A, B...F). Wówczas
użytkownik widzi plik jako ciągi znaczków.
Każdy plik identyfikuje nazwa oraz rozszerzenie. Nazwa pliku kojarzy się
najczęściej z jego zawartością, natomiast rozszerzenie określa, jaki jest rodzaj pliku
(tekstowy, graficzny, dźwiękowy lub inny). Nazwa pliku jest zawsze oddzielona
kropką od rozszerzenia np.: sklep.txt, podanie.doc, obrazy.jpg.
Zapamiętaj!
We
współczesnych
systemach
operacyjnych możliwe jest używanie
długich nazw plików (do 255
w sumie), nawet oddzielonych spacją,
a wielkość używanych znaków nie ma
większego
znaczenia.
Niedopuszczalne
jest
natomiast
używanie znaków zastrzeżonych,
takich jak: / \ : * ? < > |.
Domyślnie w nowoczesnych systemach operacyjnych, pliki są rozpoznawane
po wyglądzie ikon (obrazków je reprezentujących), pokazuje to Rysunek 2.3.3
Niewidoczne są natomiast w domyślnych ustawieniach ich rozszerzenia.
Aby w prosty sposób określić rodzaj i wielkość pliku, najlepiej sprawdzić jego
właściwości – należy ikonę pliku kliknąć prawym przyciskiem myszy
i z wyświetlonego menu wybrać Właściwości. Po wykonaniu tej operacji wyświetli
się okno zawierające szczegółowe informacje na jego temat, co pokazuje
Rysunek 2.3.2.
85
Struktura systemu operacyjnego
Rysunek 2.3.2.
Właściwości pliku.
Zadanie!
Otwórz folder Dokumenty. Zaznacz
jeden ze znalezionych tam plików
i sprawdź
jego
właściwości.
Odpowiedz na pytania: jakiego typu
jest to plik? Jaki ma rozmiar? Kiedy
został utworzony?
86
Rozdział III – System operacyjny i jego hierarchia
Typy i parametry plików
W Każdym komputerze znajduje się wiele różnych ikon reprezentujących pliki. Każda
ikona symbolizuje jeden plik, ten sam rysunek na kilku ikonach oznacza, że pliki są
tego samego typu. Inne ikony oznaczają pliki innych typów, o innym przeznaczeniu.
Już wiesz, rozszerzenie określa rodzaj pliku, informuje też, jakie przeznaczenie ma
dany plik.
Pliki zawierające teksty, lecz zapisane w różnych formatach, co najczęściej oznacza, że
zostały utworzone w innych programach, to TXT, DOC, WRI, PDF lub jeszcze inne.
Pliki graficzne oprócz formatu zapisu różnią się przede wszystkim jakością obrazu oraz
rozmiarem, do najpopularniejszych należą: BMP, GIF, JPG, TIF, PNG i inne. Pliki
multimedialne zawierające zapisane ścieżki dźwiękowe lub filmowe to: WAV, MP3,
MID, MOV, AVI, MPG itp. Warto jeszcze zwrócić uwagę na pliki, które po
dwukrotnym kliknięciu powodują uruchomienie i wykonanie pewnych zadań, noszą
nazwę plików uruchamialnych. Pozostałe rozszerzenia plików znanych typów oraz
ich reprezentacje graficzne przedstawia Rysunek 2.3.3.
Rysunek 2.3.3.
Podstawowe rodzaje plików.
87
Struktura systemu operacyjnego
Zapamiętaj!
W
danym folderze nie
jest
dopuszczalne przechowywanie dwóch
lub więcej plików o tej samej nazwie
i tym samym rozszerzeniu. Kilka
plików może mieć tą samą nazwę, lecz
musi różnić się rozszerzeniem albo
odwrotnie: te same rozszerzenie – lecz
inna nazwa plików.
Zadanie!
Jeżeli
rozpoznajesz
już
pliki
o rozszerzeniach z Rysunku 2.3.3,
przeszukaj zawartość Twojego dysku
twardego i znajdź pliki o takich
samych rozszerzeniach.
Jednolita całość - grupowanie plików
Podczas codziennej pracy z komputerem i użytkowaniem przeróżnych programów
okaże się, że przybywa coraz więcej plików, a wolna przestrzeń dysku twardego
maleje. W pewnych przypadkach, zwłaszcza gdy dysponujesz dyskiem o małej
pojemności trzeba będzie częściej przeprowadzać proces oczyszczania go z plików
nieużywanych lub niepotrzebnych. Chcąc zapanować nad tym procesem i ustrzec się
utraty ważnych informacji, najlepiej od samego początku zapisywać tworzone bądź
kopiowane pliki w odpowiednie, z góry przeznaczone miejsca.
Dobrym zwyczajem jest więc tworzenie w tych folderach, podfolderów (proces ten
opiszemy w następnym rozdziale) lub przeznaczanie jednej partycji na instalowanie
programów, a jeszcze innej na gromadzenie plików. Najlepiej utworzyć katalogi
o nazwach tematycznych odpowiadających danym rodzajom plików, np. Grafika,
Dokumenty, Praca, Rozrywka, Muzyka, Filmy itp. Schemat ten jest oczywiście
przykładowy, Twój charakter pracy na komputerze może być zupełnie inny, więc
nazewnictwo folderów również będzie odmienne.
88
Rozdział III – System operacyjny i jego hierarchia
Zapamiętaj!
W systemie
Windows zostały
utworzone specjalne miejsca na dysku
twardym, do przechowywania plików
i programów, co jest bardzo pomocne
dla początkujących użytkowników.
Przechowywanie wszelkich danych
i instalowanie
programów
dopuszczalne jest w dowolnych
miejscach
dysku
twardego
z wyjątkiem folderu systemowego
Windows.
Tworzenie plików
Zadać można sobie pytanie: Skąd się biorą pliki? Tworzy je użytkownik komputera,
lecz aby tego dokonać, musi mieć odpowiedni program, w którym pisze teksty, tworzy
rysunki, nagrywa sekwencje dźwiękowe, generuje bazy danych, wykonuje obliczenia
itp. O pojawieniu się pliku na dysku możemy powiedzieć dopiero w momencie, gdy
użytkownik zapisze wykonaną przez siebie pracę.
Edycja plików to proces polegający na otwarciu istniejącego już pliku, naniesieniu
w nim pewnych zmian, a następnie zapisaniu go pod tą samą nazwą. Od tego momentu
poprzednia wersja pliku zostaje automatycznie skasowana, a w jej miejsce pojawia się
nowa zmieniona wersja.
Pliki tekstowe
W rozdziale poświęconym uruchamianiu programów omówiono już, w jaki sposób
poruszać się po menu Start oraz w jaki sposób odszukać i uruchomić Notatnik.
To właśnie jego będziemy używać do utworzenia pierwszego pliku tekstowego. Po
uruchomieniu programu, możemy za pomocą klawiatury, rozpocząć wprowadzanie
dowolnego tekstu. Na pewno pomocna będzie znajomość znaczenia podstawowych
klawiszy, co zostało omówione w rozdziale poświęconym klawiaturze.
Chcąc aby wprowadzony tekst został zapamiętany, należy zapisać go na dysku
twardym. Chcąc tego dokonać, w Notatniku z menu Plik wybieramy opcję Zapisz
jako, po czym zgłasza się okno dialogowe, które pokazuje Rysunek 2.3.4. Będziemy
musieli w nim podać nazwę pliku, pod jaką będzie rozpoznawany przez system
(rozszerzenie zostanie dodane automatycznie). Nie będziemy na razie zastanawiać nad
jego lokalizacją, komputer domyślnie wskaże katalog Dokumenty. W polu Nazwa
pliku podajemy dowolny ciąg dozwolonych znaków, po czym naciskamy na przycisk
Zapisz.
89
Struktura systemu operacyjnego
Rysunek 2.3.4.
Okno do zapisu pliku na
dysku.
Notatnik nie jest jedynym programem do tworzenia tekstu, domyślnie w systemie jest
jeszcze jeden program umożliwiający tworzenie plików tekstowych, nazywa się
Wordpad, a w starszych wersjach systemu Write. Dostęp do niego jest również
możliwy przez menu Start, w którym klikamy Wszystkie Programy, następnie
Akcesoria i ostatecznie Wordpad. Podstawową różnicą pomiędzy obydwoma
prostymi edytorami tekstu jest to, że w Wordpadzie możemy zmieniać krój czcionki,
określać jej wielkość, kolor oraz kilka innych rzeczy. W Notatniku natomiast możemy
tylko i wyłącznie wprowadzać tekst bez możliwości jego formatowania.
Na Rysunku 2.3.5. przedstawiono różnice pomiędzy tekstem sformatowanym,
a niesformatowanym.
Rysunek 2.3.5.
Plik tekstowy; niesformatowany oraz sformatowany.
90
Rozdział III – System operacyjny i jego hierarchia
Zapamiętaj!
Tekst sformatowany to taki, który
charakteryzuje się różnymi krojami
czcionek, poza tym mogą się w nim
znaleźć różne wielkości czcionek,
kolory oraz specjalne marginesy
określające jego początek i koniec
w danej
linii
tekstu.
Tekst
niesformatowany nie ma ani jednej
cechy opisanej powyżej – to zwykły
tekst.
Zadanie!
Zastanów się, jakie różnice występują
pomiędzy następującymi funkcjami
zapisu
plików
PlikZapisz
a PlikZapisz jako…? Postaraj się
opisać występujące różnice.
Pliki, graficzne
Plik graficzny, jak sama nazwa wskazuje, będzie zdecydowanie różnił się od pliku
tekstowego. Nie będziemy posługiwać się klawiaturą lecz zdecydowanie myszą, za
pomocą której będziesz kreślić różnego rodzaju elementy, aż do uzyskania żądanego
efektu końcowego. Program umożliwiający tworzenie rysunków za pomocą myszy,
można uruchomić przez menu StartProgramyAkcesoriaPaint.
Paint jest programem o znacznie okrojonych możliwościach rysunkowych,
w porównaniu do programów dedykowanych dla grafików. Jest jednak idealny do
tworzenia prostych rysunków i wprowadzania niewielkich zmian edycyjnych w już
istniejących. Przykładowe możliwości programu Paint pokazuje Rysunek 2.3.6.
Zapamiętaj!
Do narysowania rysunku o bardzo
dobrej
jakości,
precyzji
lub
przedstawiającego realistyczny obraz
danego obiektu oprócz odpowiedniego
programu,
graficy
komputerowi
wykorzystują
często
specjalne
narzędzia, np. tablety graficzne, po
których rysują specjalnym rysikiem,
co automatycznie jest przetwarzane na
obraz.
91
Struktura systemu operacyjnego
Rysunek 2.3.6.
Możliwości
programu
Paint.
Bardzo często pomocną opcją dostępną w każdym systemie jest możliwość robienia tzw.
zrzutów ekranowych (zdjęć zawartości ekranu). Do tego celu używamy klawisza Print
Screen znajdującego się w grupie klawiszy specjalnych na klawiaturze komputera.
Po jego naciśnięciu zawartość ekranu zapamiętywana jest w pamięci podręcznej, tzw.
schowku systemowym. Po uruchomieniu dowolnego programu graficznego, np. Paint,
możemy za pomocą funkcji Wklej dostępnej w głównym menu przenieść zawartość
ekranu do programu graficznego, co przedstawia Rysunek 2.3.7.
Funkcja „WKLEJ”
Rysunek 2.3.7.
Zrzut ekranowy wklejony do programu Paint.
92