całość opisu

Idea opieki farmaceutycznej
Idea opieki farmaceutycznej narodziła się Stanach Zjednoczonych w latach 90tych XX w., Jest to proces w którym farmaceuta współpracuje z pacjentem oraz
innym
personelem
medycznym,
w
celu
opracowania,
wprowadzenia
i
monitorowania planu umożliwiającego pacjentowi uzyskanie określonego celu
terapeutycznego.
Celem
tym
może
być
wyleczenie,
wyeliminowanie
lub
zmniejszenie objawów czy poprawa jakości życia pacjenta. Opieka farmaceutyczna
prowadzona jest przede wszystkim w celu zapewnienia korzyści z leczenia
pacjentowi, a farmaceuta przed nim właśnie odpowiada za jakość swoich działań.
Proces opieki opiera się więc na dwóch fundamentalnych podstawach, zaufaniu
pacjenta do farmaceuty oraz odpowiedzialnym działaniu farmaceuty. Zaufanie
pacjentów wywodzi się z przekonania, że podstawowym i jedynym celem leczenia
jest zapewnienie pacjentowi wszystkich możliwych korzyści w związku z podjęciem
przez
niego
działań
zmierzających
do
poprawy
jego
stanu
zdrowia.
Odpowiedzialność farmaceutów związana jest z ich obietnicą, że w pracy z
pacjentem wykorzystają całą swoją wiedzę i umiejętności. Niestety często pomimo
zaangażowania w leczenie pacjenta wielu pracowników ochrony zdrowia, pojawiają
się przeszkody utrudniającego jego powrót do zdrowia.
Problemy lekowe
W całym procesie leczenia pojawić się może szereg czynników powodujących
brak oczekiwanego efektu terapeutycznego. Jednym z podstawowych są oczywiście
czynniki
związane z
nieprawidłowa
fachowymi
diagnoza.
Jednak
pracownikami medycznymi,
często
pomimo
prawidłowej
a
więc np.
diagnozy
i
rozpoczęcia leczenia nie udaje się osiągnąć efektu terapeutycznego. Może istnieć
kilka przyczyn tego zjawiska, a te które związane są z farmakoterapią określa się
mianem problemów lekowych. Problemy, które mogą (ale nie muszą) pojawić się w
czasie terapii nazywane są potencjalnymi problemami lekowymi. Podstawowe
kategorie problemów lekowych pojawiających się w trakcie farmakoterapii to:
1.
Brak efektu leczniczego spowodowany jest często zaniechaniem przepisania
leku pomimo wskazań do jego stosowania
wynikających z postawienia
prawidłowej diagnozy.
2.
Przyjmowanie leku, pomimo braku wskazań do jego stosowania.
3.
Zażywanie niewłaściwego leku, co może być związane z nieprawidłowym
doborem leku (lek jest nieskuteczny w przypadku tego pacjenta) lub
uczuleniem na lek albo przyjmowaniem niewłaściwej dawki leku .
4.
Pojawienie się działań niepożądanych leków.
5.
Zaniechanie przez pacjenta stosowania leków pomimo przepisania ich we
właściwej dawce i postaci i braku przeciwwskazań do stosowania. Zjawisko to
określane jest jako „niestosowanie się do zaleceń terapeutycznych”.
Dlaczego opieka farmaceutyczna dla pacjentów z nadciśnieniem
Celem wprowadzanego w aptekach ogólnodostępnych na terenie małopolski
opisywanego programu jest wdrożenie opieki farmaceutycznej dla pacjentów z
nadciśnieniem w celu oceny jej wpływu na skuteczność leczenia stosowanego w tej
grupie pacjentów. Ocenia się, że w chwili obecnej w Polsce ponad 20% osób z
populacji ogólnej dotknięte jest chorobą. W leczeniu nadciśnienia stosowane są
środki farmakologiczne o bardzo zróżnicowanym mechanizmie działania. Ich dobór
zależy zarówno od wiedzy lekarza jak i możliwości finansowych pacjenta. Chorzy z
nadciśnieniem tętniczym stanowią grupę osób, która zwłaszcza w początkowym
okresie leczenia, łatwo rezygnuje z zaleconego sposobu leczenia. Spowodowana to
jest najczęściej: brakiem objawów choroby, brakiem informacji o skutkach
zaniechania leczenia i charakterze choroby, jej odległych konsekwencji oraz
trudnymi do określenia przez pacjenta efektami leczniczymi uzyskanymi dzięki
farmakoterapii. Odległe skutki zaniechania farmakoterapii w początkowym okresie
leczenia nadciśnienia tętniczego mogą objawiać się powstaniem ciężkich i
nieodwracalnych powikłań ze strony układu krążenia i nerek oraz związanego z tym
wzrostu bezpośrednich i pośrednich nakładów finansowych związanych z ich
leczeniem i opieką socjalną nad pacjentem. Jednocześnie, prawidłowo leczone
nadciśnienie przyczynia się do wydłużenia życia pacjentów i uniknięcia powikłań
oraz podniesienia zaufania pacjenta do farmakoterapii i zespołu medycznego.
Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badanie, określające przyczyny nie
stosowania się pacjentów do zaleceń lekarza (zjawisko non-compliance) w zakresie
farmakoterapii nadciśnienia tętniczego potwierdziło, że głównym powodem jest
indywidualne postrzeganie charakteru choroby i farmakoterapii.
Decyzja o przerwaniu kuracji, często podyktowana jest także względami
finansowymi i podejmuje ją sam pacjent bez jakiejkolwiek konsultacji. Tego rodzaju
niekorzystne dla zdrowia pacjenta działania można redukować poprzez aktywną
współpracę członków zespołu medycznego zwłaszcza lekarza i farmaceuty w
zakresie uświadomienia pacjentowi konsekwencji zdrowotnych i finansowych
zaniechania leczenia. Współpraca w zespole pozwala dobrać leki, których koszt w
mniejszym stopniu obciąża budżet pacjenta, a ich efektywność w zapobieganiu
odległym powikłaniom nadciśnienia tętniczego jest nie mniejsza niż leków nowych
generacji.
Cele projektu
1.
opracowanie modelu opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem
tętniczym w zakresie określenia kryteriów przygotowania aptekarzy do
prowadzenia opieki, opracowania metod i materiałów edukacyjnych pacjenta
oraz dokumentacji procesu monitorowania terapii.
2.
przygotowanie aptekarzy do prowadzenia opieki farmaceutycznej dla
pacjentów przewlekle chorych oraz określenie „minimalnych wymagań” dla
farmaceutów i aptek zainteresowanych prowadzeniem tego typu działalności
zdrowotnej
3.
ocena wpływu prowadzonej przez farmaceutów opieki na poziom wiedzy
pacjentów.
4.
oszacowanie ilościowe i jakościowe problemów lekowych pojawiających się w
tej grupie pacjentów.
5.
rozpoznanie potencjalnych przyczyn rezygnacji przez pacjentów z leczenia
farmakologicznego nadciśnienia.
6.
wypracowanie standardów prowadzenia opieki farmaceutycznej dla pacjentów
przewlekłe chorych
7.
oszacowanie
kosztów
prowadzenia
opieki
farmaceutycznej
w
aptece
ogólnodostępnej
Etapy programu
Program składa się z 3 etapów obejmujących: opracowanie modelu opieki
farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, wdrożenie modelu w
wybranych aptekach ogólnodostępnych oraz ocenę funkcjonowania modelu.
Etap I: Opracowanie modelu opieki farmaceutycznej prowadzonej w aptekach
ogólnodostępnych
dla
pacjentów
z
nadciśnieniem
tętniczym
leczonych
ambulatoryjnie
Opracowanie modelu Opieki Farmaceutycznej obejmuje określenie kryteriów
wymaganych przy prowadzeniu opieki farmaceutycznej dotyczących: wyposażenia
aptek w bazy danych oraz komputerowe systemy umożliwiające zbieranie informacji
o pacjentach i dokumentowania procesu opieki; możliwości wyodrębnienia w nich
miejsca do rozmowy z pacjentem oraz kwalifikacji i umiejętności praktycznych
farmaceutów
przygotowujących
i prowadzących
opiekę
dla
pacjentów
z
nadciśnieniem tętniczym
W tym etapie opracowane zostaną zasady i metodyka zbierania informacji o
pacjencie oraz dokumentowania procesu opieki farmaceutycznej, w zakresie oceny
wiedzy pacjenta o schorzeniu i farmakoterapii, zbierania informacji o zaleconych i
stosowanych lekach, dokumentowania wykrytych problemów lekowych oraz
monitorowania procesu leczenia.
Etap II: Wdrożenie modelu opieki farmaceutycznej dla pacjentów z
nadciśnieniem tętniczym leczonych ambulatoryjnie.
Etap ten obejmuje prowadzenie opieki farmaceutycznej dla pacjentów z
nadciśnieniem tętniczym w wybranych aptekach na terenie małopolski. W
programie biorą udział apteki, które dysponują odpowiednimi warunkami
lokalowymi oraz wyposażone są w komputery pracujące pod kontrolą systemu
Windows. Apteki, które zgłosiły się do programu podzielone zostaną losowo na
dwie grupy: kontrolną oraz badaną.
Grupa badana i grupa kontrolna
Apteki z grupy badanej wskazują farmaceutów, którzy będą prowadzić opiekę
farmaceutyczna
oraz
przeprowadzają
nabór
pacjentów
z
nadciśnieniem
zainteresowanych udziałem w programie. Wszyscy farmaceuci zostaną przeszkoleni
przed
rozpoczęciem
opieki
farmaceutycznej.
Szkolenia
obejmowały
będą:
farmakoterapię nadciśnienia, monitorowanie farmakoterapii i najczęstsze problemy
lekowe (schematy terapeutyczne, interakcje lek-lek, lek-pokarm), dietę i styl życia
zalecane w nadciśnieniu, zasady prowadzenia opieki farmaceutycznej (gromadzenie
i
analiza
zebranych
informacji,
rozmowa
z
pacjentem),
obsługi
portalu
informacyjnego badania, umiejętności wyszukiwania informacji na potrzeby
pacjentów i lekarzy, obsługę narzędzi informatycznych służących zbieraniu i analizie
informacji dotyczących pacjenta.
O liczbie spotkań z każdym z pacjentów decyduje farmaceuta, jednak nie
rzadziej niż raz w miesiącu. Nie określono maksymalnej ilość spotkań, które mogą
odbyć się w ramach prowadzonej opieki farmaceutycznej, ich ilość i długość
powinna zostać dostosowana do potrzeb pacjenta i jego możliwości percepcyjnych.
W czasie pierwszej wizyty farmaceuta zbiera podstawowe informacje o pacjencie
dotyczące jego stylu życia, nawyków żywieniowych, stosowanych leków i
dodatkowych
podstawowe
(leczonych)
informacje
dolegliwości.
dotyczące
Jednocześnie
programu
(cel,
przekazuje
idea)
oraz
pacjentowi
książeczkę
monitorowania ciśnienia krwi, jeśli pacjent deklaruje samodzielne prowadzenie
pomiaru ciśnienia krwi w domu. Informuje również pacjenta o konieczności
zgłaszania wszystkich leków, które przez czas trwania programu pacjent będzie
kupował i zażywał. Uwaga – udział pacjenta w programie nie obliguje go do zakupu leków
w aptece prowadzącej opiekę, istotna jest natomiast informacja o zażywanych lekach.
Dodatkowym zadaniem farmaceuty w czasie I wizyty jest przeprowadzenie ankiety
oceniającej wiedzę pacjenta na temat stosowanych przez niego leków oraz
schorzenia.
W czasie kolejnych wizyt farmaceuta uzupełnia dokumentacje pacjenta
odnotowując zakupione przez pacjenta leki oraz zgłaszane dolegliwości. W czasie
tych wizyt przekazuje pacjentowi sukcesywnie informacje dotyczące leków, które
zażywa, koniecznych zmian w stylu życia i nawykach żywieniowych. Wszystkie
informacje przekazywane pacjentowi ustnie, dodatkowo przekazywane są w formie
pisemnej.
W aptekach zakwalifikowanych do grupy kontrolnej etap II programu nie
obejmie szkolenia oraz prowadzenia opieki farmaceutycznej dla pacjentów z
nadciśnieniem
pod
nadzorem
zespołu
monitorującego.
Wśród
pacjentów
zakwalifikowanych w tych aptekach przeprowadzona zostanie w pierwszym i
ostatnim miesiącu programu ankieta oceniająca poziom ich wiedzy nt. nadciśnienia
(podobnie jak w grupie badanej). Po zakończeniu programu przeprowadzona
zostanie
również
w
tej
grupie
dodatkowo
ocena
efektywności
podjętej
farmakoterapii nadciśnienia tętniczego.
Planowana jest dodatkowa walidacja poprzez wprowadzenie drugiej grupy
kontrolnej. Grupa farmaceutów zostanie losowo wybrana z małopolskich aptek,
które nie zgłosiły zainteresowania programem w celu wypełnienia testu i ankiety
(tych samych co grupa badana i kontrolna) na początku badania. Po zakończeniu
rocznego, zasadniczego programu, innej losowo wybranej grupie farmaceutów
(również nie uczestniczących w badaniu) zostanie przedstawiony test identyczny z
rozwiązywanym przez osoby w grup kontrolnej i badanej po zakończeniu
programu. Schemat opisanej metodyki przedstawiony jest na poniższym wykresie.
DODATKOWA
GRUPA KONTROLNA
APTEKI ZAINTERESOWANE PROWADZENIEM
OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ
test wstępny
test wstępny
randomizacja
grupa kontrolna
grupa badana
Okres prowadzenia
opieki farmaceutycznej
test końcowy
dodatkowa grupa
kontrolna
test końcowy
grupa kontrolna
grupa badana
Kwalifikacja pacjentów
Program zasadniczy trwa 12 miesięcy i obejmuje co najmniej 12 spotkań z
każdym pacjentem, zakwalifikowanym do programu. W programie mogą wziąć
udział pacjenci w wieku 18-75, którzy mają ustalone lekkie i umiarkowane
nadciśnienie tętnicze i rozpoczęli leczenie przynajmniej 6 miesięcy przed
rozpoczęciem projektu, mogą samodzielnie funkcjonować i komunikować się z
otoczeniem i oczywiście mają pełną zdolność do czynności prawnych. Pacjenci,
którzy zgłoszą swój udział w programie muszą zadeklarować kontakt osobisty
(przez cały okres trwania programu) z apteką prowadzącą opiekę. Apteka nie może
zakwalifikować do programu pacjent, który jest chory na astmę, cukrzycę,
przewlekłą niewydolność nerek i wątroby lub w czasie 6-miesięcy poprzedzających
badanie przebył zawał serca lub udar mózgu, ma trwałą ślepotą lub jest uzależniony
od leków, narkotyków, czy alkoholu.
Etap III Ocena skuteczności programu opieki farmaceutycznej dla pacjentów
z nadciśnieniem tętniczym.
Na podstawie ankiet wypełnionych przez farmaceutów przed i po
zakończeniu programu opieki farmaceutycznej oceniony zostanie jej wpływ na
wiedzę i umiejętności farmaceutów oraz ich satysfakcje z wykonywanego zawodu.
Dane zebrane od pacjentów w badaniach ankietowych posłużą do oceny
wpływu programu na ich poziom wiedzy i świadomości zdrowotnej oraz
postrzeganie opieki farmaceutycznej.
Na podstawie informacji zebranych w dokumentacji prowadzonej opieki
oszacowane zostaną ilościowo i jakościowo podstawowe problemy zdrowotne
pojawiające się w toku podjętego leczenia farmakologicznego nadciśnienia oraz
wskazane sposoby ich rozwiązania.