Zatrucia i zakażenia pokarmowe wśród dzieci i młodzieży

Probl
Hig Epidemiol/ 2014,
95(2): 452-459
KOmunikaty
Announcement
452
Zatrucia i zakażenia pokarmowe wśród dzieci i młodzieży
województwa kujawsko-pomorskiego w latach 2011-2013
Food poisonings and infections among children and youth in Kuyavian-Pomeranian province
between 2011-2013
Jerzy Kasprzak, Ewa Domańska, Magdalena Małkińska-Horodyska
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy
Wprowadzenie. Zatrucia i zakażenia pokarmowe to grupa chorób
niejednorodna pod względem etiologicznym i klinicznym, wyodrębniona
w nadzorze epidemiologicznym ze względu na ważną rolę w zdrowiu publicznym.
Introduction. Food poisonings and infections form an etiologically
and clinically heterogeneous group of diseases, which is separated in
epidemiological surveillance because of its importance in public health.
Cel badań. Analiza zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe
wśród dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego w latach
2011-2013.
Aim. To analyze the morbidity of food poisonings and infections among
children and youth in the Kuyavian-Pomeranian province between
2011‑2013.
Materiał i metody. Grupę badaną stanowiły dzieci i młodzież województwa
kujawsko-pomorskiego w 4 przedziałach wiekowych. Analizowano przypadki
zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe w poszczególnych grupach
wiekowych badanej populacji w okresie od początku 2011 do końca 2013 r.
Material & Method. The examined population were children and youth in
4 age groups. The morbidity of food poisonings and infections was analyzed
in individual groups of children and youth between the beginning of 2011
and the end of 2013.
Wyniki. W analizowanym przedziale czasu, liczba zachorowań wśród dzieci
i młodzieży województwa kształtowała się na względnie stałym poziomie.
W ogóle zatruć i zakażeń pokarmowych dominującą rolę odgrywały
zakażenia pokarmowe o etiologii wirusowej, a grupę najbardziej narażoną
na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego stanowiły najmłodsze
dzieci poniżej 4 roku życia.
Results. In the analyzed time period, the number of morbidity cases
among children and youth was relatively constant. In the total number of
food poisoning and infection cases, the dominant role was played by viral
etiology infections and the group of the youngest children was the most
exposed to disorders of the digestive system.
Wnioski. W latach 2011-2013 sytuacja epidemiologiczna zachorowań
wśród dzieci i młodzieży województwa była stabilna. Największy udział
zachorowań o etiologii wirusowej, obserwowany na całym świecie, może
być związany z coraz lepszą diagnostyką tych chorób. Natomiast dzieci
poniżej 4 r.ż. znajdują się w grupie najwyższego ryzyka zachorowania na
nieżyt żołądkowy-jelitowy, stąd największy udział tej grupy wiekowej w ogóle
zatruć i zakażeń pokarmowych.
Conclusions. Between 2011-2013 the epidemiological situation of
morbidity among children and youth of the Kuyavian-Pomeranian province
was stable. The highest percentage of viral etiology infections which was
observed worldwide, can be related to better diagnostic methods for those
diseases. The children under 4 years of age are in the group of the highest
morbidity risk for gastroenteritis, which explains the biggest percentage
participation of this group in the total number of food poisoning and
infection cases.
Słowa kluczowe: zatrucia i zakażenia pokarmowe, województwo kujawskopomorskie
Key words: food poisonings and infections, Kuyavian-Pomeranian
province
© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 452-459
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 06.05.2014
Zakwalifikowano do druku: 05.06.2014
Wstęp
Choroby przenoszone drogą pokarmową, zgodnie
z zaleceniami WHO, określane jako choroby powodowane przez żywność lub wodę, obejmują szerokie
spektrum jednostek chorobowych i odpowiedzialne
są za znaczną zachorowalność oraz śmiertelność ludzi
na całym świecie. Stanowią poważny i stale rosnący
problem zdrowia publicznego zarówno w krajach
rozwiniętych, jak i rozwijających się [1, 2].
dr n. o zdr. inż. Jerzy Kasprzak
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy
ul. Kujawska 4; 85-790 Bydgoszcz
tel. 52 373 29 34, fax 52 345 98 40, e-mail: [email protected]
Choroby związane z objawami ze strony układu
pokarmowego mogą być skutkiem spożycia żywności
lub wody skażonej czynnikami biologicznymi (np.
bakterie, wirusy), chemicznymi (np. toksyny, metale)
lub fizycznymi (np. kawałki szkła). Szacuje się jednak,
że więcej niż 200 różnych jednostek chorobowych
związanych z zaburzeniami przewodu pokarmowego,
powodowanych jest przez biologiczne czynniki infekcyjne lub produkowane przez nie toksyny [2, 3].
Kasprzak J i wsp. Zatrucia i zakażenia pokarmowe wśród dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego ...
Człowiek ulega ekspozycji na patogeny chorobotwórcze, spożywając żywność skażoną pierwotnie lub
wtórnie w wyniku kontaktu z innymi skontaminowanymi sprzętami, powierzchniami kuchennymi lub
zakażoną osobą [4].
Pomimo, że na zachorowanie narażony jest każdy, wystąpienie objawów klinicznych oraz przebieg
choroby uwarunkowane są szeregiem czynników,
m.in. gatunkiem drobnoustroju, wielkością dawki
zakażającej, ilością wyprodukowanej toksyny, a także
odpornością zakażonego organizmu [3].
Choroby przenoszone drogą pokarmową stanowią
niejednorodne pod względem etiologicznym i klinicznym schorzenia o objawach żołądkowo-jelitowych,
klasyfikowanych w dwóch głównych kategoriach: jako
zatrucia i zakażenia pokarmowe [3, 5, 6]. Do zatrucia
pokarmowego dochodzi w wyniku spożycia żywności
zawierającej toksyny, podczas gdy zakażenie pokarmowe jest konsekwencją wzrostu drobnoustrojów
chorobotwórczych w organizmie człowieka [3, 7].
Utrzymujące się przez 2-3 dni nudności, wymioty,
biegunka, ogólne osłabienie i gorączka, to charakterystyczne objawy kliniczne wspólne dla obydwu kategorii [8]. W większości przypadków zachorowania mają
łagodny, samoograniczający się przebieg, jednakże
zdarzają się również takie, w których dochodzi do
poważnych komplikacji z ryzykiem wysokiej zachorowalności, a nawet śmiertelności [1].
Ryzyko skażenia żywności wystąpić może na każdym etapie łańcucha technologicznego, od produkcji,
poprzez przygotowywanie, przetwarzanie, przechowywanie oraz transport surowców i produktów spożywczych [9, 10]. W związku z powyższym ważne
jest, aby profilaktykę zatruć i zakażeń pokarmowych
prowadzić wielopłaszczyznowo, uwzględniając również rozpowszechnianie wiedzy na temat czynników
etiologicznych, co ma przede wszystkim epidemiologiczne znaczenie i powinno służyć rozwojowi systemu
wczesnego powiadamiania o zagrożeniu chorobą oraz
wdrażania działań profilaktycznych [11].
Cel badań
Analiza epidemiologiczna zachorowań na zatrucia
i zakażenia pokarmowe wśród 4 grup wiekowych dzieci
i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego
w latach 2011-2013.
Materiał badawczy
Choroby przenoszone drogą pokarmową rejestruje
się oraz analizuje w Polsce jako odrębne jednostki
i zespoły chorobowe lub w ramach zatruć i zakażeń
pokarmowych.
Badaniem objęto przypadki zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe, zgłoszone i zarejestrowane
453
w latach 2011-2013 na terenie Polski oraz na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego - ze szczególnym
uwzględnieniem zachorowań wśród dzieci i młodzieży
województwa.
Analizie poddano bakteryjne zatrucia pokarmowe, które – zgodnie z Międzynarodową Statystyczną
Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych
(ICD-10) – rejestruje się pod kodami: A02.0 zatrucia
odzwierzęcymi pałeczkami Salmonella, A05.0 zatrucia
gronkowcowe, A05.1 zatrucia jadem kiełbasianym,
A05.2. zatrucia, w których czynnikiem etiologicznym
są laseczki Clostridium perfringens oraz A05.3-8 jako
inne określone i A05.9 inne nie określone.
Zakażenia pokarmowe spowodowane przez inne
bakteryjne czynniki etiologiczne rejestrowane są pod
kodami: A04.0-2 – zakażenia wywoływane przez
Escherichia coli biegunkotwórczą, A04.3 – przez E. coli
enterokrwotoczną, A04.4 E. coli – inną i BNO, A04.5
– przez bakterie z rodzaju Campylobacter, A04.6
– przez Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis,
A04.7 – przez Cl. difficile (wyodrębnione w MZ-56
w 2013 roku, wcześniej wykazywane w pozycji z innymi zakażeniami określonymi) oraz A04.8 – jako inne
określone i A04.9 – inne nie określone, podczas gdy
zakażenia jelitowe o etiologii wirusowej rejestrowane
są pod kodem: A08.0 – jako zakażenia wywoływane
przez rotawirusy, A08.1 – przez norowirusy, A08.2-3
– przez inne czynniki określone i A08.4 – inne nie
określone.
Materiał do badań, dotyczący zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe na terenie całego kraju,
w latach 2011-2012 pozyskano z biuletynów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego
Zakładu Higieny [12, 13] oraz w przypadku roku
2013 z „Meldunków o zachorowaniach na choroby
zakaźne, zakażenia i zatrucia w Polsce” [14], dostępnych na stronie internetowej Państwowego Zakładu
Higieny.
W przypadku województwa, wykorzystano dane
z rocznych sprawozdań o zachorowaniach na choroby
zakaźne, zakażeniach i zatruciach (druk MZ-56),
przesyłanych do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy przez powiatowe stacje
sanitarno-epidemiologiczne województwa kujawskopomorskiego w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. Szczegółowe informacje
dotyczące liczby zachorowań wśród dzieci i młodzieży
w poszczególnych grupach wiekowych (0-4 lat; 5-9
lat; 10-14 lat oraz 15-19 lat) uzyskano z danych ze
zgłoszeń chorób zakaźnych i zakażeń gromadzonych
w rejestrach prowadzonych przez powiatowe stacje
sanitarno-epidemiologiczne województwa kujawskopomorskiego.
Stwierdzono względnie stabilną sytuację epidemiologiczną zachorowań na zatrucia i zakażenia
pokarmowe – zarówno w kraju, jak i województwie kujawsko-pomorskim (ogółem), przy czym zapadalność
na dolegliwości żołądkowo-jelitowe w województwie
była wyższa od zapadalności krajowej (ryc. 1).
Z danych epidemiologicznych dotyczących województwa kujawsko-pomorskiego wynika, że zachorowania na zatrucia i zakażenia pokarmowe dominowały
wśród dzieci i młodzieży, gdzie w poszczególnych
latach stanowiły odpowiednio 73,4%, 70,7% oraz
73,9% wszystkich zgłoszonych oraz zarejestrowanych
przypadków zachorowań (ryc. 2).
Zatrucia i zakażenia pokarmowe o nieokreślonym
czynniku etiologicznym stanowiły w województwie
kujawsko-pomorskim w poszczególnych latach następujący odsetek ogółu zgłoszonych zachorowań: 19,4%
w 2011 r., 23,0% w 2012 r. oraz 22,8% w 2013 r.
Najwyższy udział tych zachorowań, charakteryzujący się jednak tendencją spadkową w kolejnych
latach, zaobserwowano wśród bakteryjnych zakażeń
jelitowych, gdzie przypadki o nieokreślonej etiologii
stanowiły odpowiednio w latach 2011-2013: 52,1%,
41,2% oraz 34,7% ogółu zachorowań. W przypadku
wirusowych zakażeń jelitowych odsetek zachorowań
o nieokreślonej etiologii stanowił 17,1% ogółu zgłoszonych zachorowań w 2011 roku; w roku kolejnym
wzrósł do 24,1% i pozostał na tym poziomie również
w 2013 r., podczas gdy najmniej przypadków o nieokreślonej etiologii odnotowano wśród bakteryjnych
zatruć pokarmowych, gdzie udział tych zachorowań
stanowił 5,7% w 2011 r., 0,7% w 2012 r. oraz 1,4%
w 2013 r. Utrzymujący się w analizowanym przedziale
czasu wysoki odsetek zatruć i zakażeń pokarmowych
o nieokreślonej etiologii świadczy o niedostatecznej
diagnostyce laboratoryjnej tych zachorowań.
W szczegółowej analizie zatruć i zakażeń pokarmowych w latach 2011-2013 obserwowano prawidłowość,
zgodnie z którą największą liczbę zachorowań w kraju,
w województwie kujawsko-pomorskim (ogółem) oraz
wśród dzieci i młodzieży województwa, odnotowano
w przypadku wirusowych, najniższą zaś w przypadku
bakteryjnych zakażeń jelitowych (ryc. 3).
Przebieg zachorowań o etiologii wirusowej we
wszystkich badanych populacjach charakteryzował się
podobną tendencją, w której w 2012 r. nastąpił spadek
liczby zachorowań w stosunku do roku poprzedniego,
natomiast w 2013 r. zaobserwowano wzrost liczby
przypadków. Udział wirusowych zakażeń jelitowych
w latach 2011, 2012 i 2013 stanowił odpowiednio:
w kraju 72,1%, 69,8% i 69,6%, w województwie kujawsko-pomorskim (ogółem) 74,5%, 72,9% i 72,4%,
natomiast w przypadku dzieci i młodzieży wojewódz-
250
200
150
100
50
0
Polska
2011
województwo kujawsko-pomorskie
2012
2013
Ryc. 1. Zapadalność na zatrucia i zakażenia pokarmowe (ogółem)
w kraju oraz województwie kujawsko-pomorskim (ogółem) w latach
2011-2013
Fig. 1. Morbidity of food poisonings and infections (in total) Poland-wide and in Kuyavian-Pomeranian province (in total) between
2011-2013
Liczba przypadków zachorowań
Wyniki
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 452-459
Zapadalność na 100 tys. ludności
454
5000
dorośli >19 r.ż.
dzieci i młodzież
4000
3000
2000
1000
0
2011
2012
2013
Ryc. 2. Liczba zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe (ogółem)
w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2011-2013
Fig. 2. Number of morbidity cases of food poisonings and infections
(in total) in Kuyavian-Pomeranian province between 2011-2013
twa 84,2%, 81,5% oraz 83,9% ogółu przypadków
zatruć i zakażeń pokarmowych.
W przypadku bakteryjnych zakażeń pokarmowych w kraju oraz w województwie kujawsko-pomorskim (ogółem) obserwowano tendencję rosnącą liczby
zachorowań w kolejnych latach, w przeciwieństwie
do populacji dzieci i młodzieży województwa, gdzie
liczba zachorowań w analizowanym przedziale czasu
była niemal stała (odpowiednio 145, 144 i 142 przypadki). Udział tych jednostek chorobowych stanowił
odpowiednio w 2011, 2012 i 2013 roku: w kraju
10,5%, 12,4% i 15,7%, w województwie kujawskopomorskim 11,2%, 12,8% i 15,1%, natomiast wśród
dzieci i młodzieży 4,9%, 5,1% oraz 4,2% ogółu zatruć
i zakażeń pokarmowych.
W kraju oraz w województwie kujawsko-pomorskim (ogółem) w kolejnych latach obserwowano spadek
liczby zachorowań na bakteryjne zatrucia pokarmowe,
podczas gdy w populacji dzieci i młodzieży województwa liczba przypadków z roku na rok wzrastała. Udział
tych chorób w ogóle zatruć i zakażeń pokarmowych
w latach 2011-2013 stanowił odpowiednio: w kraju
17,4%, 17,9% i 14,7%, w województwie (ogółem)
14,3%, 14,3% i 12,5% oraz wśród dzieci i młodzieży
województwa 11,0%, 13,4% oraz 11,9%.
Kasprzak J i wsp. Zatrucia i zakażenia pokarmowe wśród dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego ...
A
B
C
2013
2013
2013
2012
2012
2012
2011
2011
2011
0
20000
40000
60000
0
1000
2000
3000
4000
0
1000
455
2000
3000
wirusowe zakażenia jelitowe
bakteryjne zakażenia jelitowe
bakteryjne zatrucia pokarmowe
Ryc. 3. Liczba przypadków zachorowań na wirusowe i bakteryjne zakażenia pokarmowe oraz bakteryjne zatrucia pokarmowe w latach 2011‑2013
w: A – kraju, B – województwie kujawsko-pomorskim (ogółem), C – wśród dzieci i młodzieży województwa
Fig. 3. Number of morbidity cases of food viral and bacterial infections and bacterial poisonings between 2011-2013: A – Poland-wide, B – in
Kuyavian-Pomeranian province (in total), C – among children and youth of Kuyavian-Pomeranian province
2011
0-4
81%
15-19
6%
10-14
4%
5-9
9%
2013
2012
0-4
79%
0-4
67%
15-19
5%
10-14
5%
5-9
11%
15-19
5%
10-14
10%
5-9
18%
Ryc. 4. Liczba zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe (ogółem) dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego w różnych
grupach wiekowych w latach 2011-2013
Fig. 4. Number of morbidity cases of food poisonings and infections (in total) in different groups of children and youth in Kuyavian-Pomeranian
province between 2011-2013
Najwyższą liczbę zachorowań na zatrucia i zakażenia pokarmowe (ogółem) w latach 2011-2013
odnotowano w grupie dzieci w wieku 0-4 lat, natomiast najniższą wśród młodzieży w wieku 15-19 lat.
W tych grupach wiekowych w 2012 r. obserwowano
spadek, natomiast w 2013 r. wzrost liczby zachorowań
w stosunku do roku poprzedniego. W 2011 r. w grupie
dzieci w wieku 0-4 lat zgłoszono 2399 przypadków
zachorowań, w kolejnym roku odnotowano o 6,4%
mniej zachorowań w stosunku do 2011 r., podczas gdy
w 2013 r. odnotowano nieznaczny 2% wzrost liczby
zachorowań w stosunku do roku poprzedniego. W grupie 15-19 lat w 2011 r. zgłoszono 180 przypadków
zachorowań, w 2012 r. odnotowano spadek o 25,6%,
a w 2013 r. wzrost liczby zachorowań o 15,7% w stosunku do odpowiedniego roku poprzedniego. W grupach wiekowych 5-9 lat oraz 10-14 lat liczba zachorowań w kolejnych latach wzrastała, a liczba zgłoszonych
w 2013 r. przypadków była ponad dwukrotnie wyższa
od liczby zachorowań w pierwszym roku analizowanego okresu czasu. W 2011 r. w grupie 5-9 lat zgłoszono
283 przypadki zachorowań, podczas gdy w kolejnych
latach odnotowano wzrost liczby zachorowań o 12,7%
w 2012 r. i 90,3% w 2013 r. w stosunku do odpowiedniego roku poprzedniego. W grupie 10-14 lat w 2011 r.
zgłoszono 121 przypadków zachorowań, podczas
gdy w kolejnych latach liczba zachorowań wzrastała
o 24,8% i 115,2% w stosunku do odpowiednich lat
poprzednich (ryc. 4).
W analizowanym okresie czasu najwyższą liczbę zachorowań na zakażenia pokarmowe o etiologii
wirusowej odnotowano wśród dzieci w wieku 0-4
lat, natomiast najniższą wśród młodzieży w wieku
15‑19 lat.
W 2011 r. w grupie dzieci w wieku 0-4 lat zgłoszono 2073 przypadki zachorowań, w 2012 r. odnotowano spadek liczby zachorowań o 8,8%, a w 2013 r.
wzrost o 2,5% w stosunku do roku poprzedniego, natomiast wśród młodzieży w wieku 15-19 lat w 2011 r.
zgłoszono 134 przypadki zachorowań, w 2012 r. liczba
zachorowań spadła o 35,1%, podczas gdy w 2013
roku nastąpił wzrost liczby przypadków o 25,3%.
W grupach wiekowych 5-9 lat oraz 10-14 lat w kolejnych analizowanych latach obserwowano wzrost
liczby przypadków zachorowań. W 2011 r. u dzieci
w grupie wiekowej 5-9 lat zgłoszono 218 przypadków
zachorowań, w kolejnych latach liczba zachorowań
wzrastała o 6,9% i o 110,7% w stosunku do odpowiedniego roku poprzedniego, natomiast w grupie dzieci
w wieku 10-14 lat w 2011 r. zgłoszono 86 przypad-
456
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 452-459
ków zachorowań, a w kolejnych latach odpowiednio
o 32,6% i o 159,6% przypadków więcej (tab. I).
W przypadku bakteryjnych zakażeń pokarmowych najwyższą średnią liczbę zachorowań w analizowanym okresie czasu odnotowano w grupie dzieci
w wieku 0-4 lat, najniższą zaś w grupie dzieci w wieku
10-14 lat.
W 2011 r. zgłoszono 105 przypadków bakteryjnych zakażeń pokarmowych u dzieci do lat 4, podczas
gdy w kolejnych latach liczba zachorowań spadała
odpowiednio w stosunku do roku poprzedniego
o 3,8% w 2012 r. i o 2% w 2013 r. W grupie dzieci
5-9 lat w 2011 r. zgłoszono 11 przypadków zachorowań, w 2012 r. liczba ta spadła o 36,4%, podczas
gdy w 2013 r. wzrosła o 28,6% w stosunku do roku
poprzedniego. W grupie wiekowej 10-14 lat w 2011 r.
zgłoszono 5 przypadków zachorowań, w 2012 r.
liczba ta wzrosła o 180,0% w stosunku do 2011 r.,
natomiast w 2013 r. zmniejszyła się w stosunku do
2012 r. o 71,4%. Wśród młodzieży w wieku 15-19
lat w 2011 roku zgłoszono 24 przypadki zachorowań,
w 2012 r. liczba zachorowań spadła o 8,3%, a w 2013
roku liczba ta wzrosła o 36,4% (tab. I).
Najwyższą liczbę zachorowań z powodu bakteryjnych zatruć pokarmowych w analizowanych
przedziale czasu odnotowano wśród najmłodszych
dzieci w grupie wiekowej 0-4 lat, podczas gdy najniższą
w grupie młodzieży w wieku 15-19 lat.
W grupie dzieci 0-4 lat w 2011 r. zgłoszono 221
przypadków zachorowań, w 2012 r. liczba zachorowań
wzrosła o 15,4%, a w 2013 r. spadła o 0,4% w stosunku
do roku poprzedniego. W grupie dzieci w wieku 5-9
lat w 2011 r. zgłoszono 54 przypadki bakteryjnych
zatruć pokarmowych, natomiast w kolejnych latach
liczba zachorowań wzrosła odpowiednio o 46,3%
oraz o 35,4% w stosunku do odpowiedniego roku
poprzedniego. Wśród dzieci 10-14 lat w 2011 r. zgłoszono 30 przypadków zachorowań, w 2012 r. liczba
zachorowań spadła o 23,3% w stosunku do roku 2011,
podczas gdy w 2013 roku wzrosła o 8,7% w stosunku
do roku poprzedniego. W najstarszej grupie wiekowej w 2011 r. zgłoszono 22 przypadki zachorowań,
w 2012 r. wzrosła o 13,6% w stosunku do roku 2011,
podczas gdy w 2013 r. spadła o 36,0% w stosunku do
roku poprzedniego (tab. I).
Ponadto częstość występowania zachorowań
była zróżnicowana na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Przyczyny tego zjawiska to przede
wszystkim dobra zgłaszalność przypadków i szeroka
diagnostyka laboratoryjna pozwalająca na określenie
etiologii zakażeń przewodu pokarmowego. Najwięcej
zachorowań (ogółem) w analizowanym okresie czasu
rozpoznano i zgłoszono w powiecie toruńskim (1732
przypadki), najmniej w powiecie tucholskim (96 przypadków). Największą liczbę zachorowań w powiecie
w poszczególnych latach odnotowano odpowiednio:
w 2011 roku w powiecie toruńskim (492 przypadki, zapadalność dla powiatu 162,0), w 2012 roku
w powiecie włocławskim (483 przypadki, zapadalność dla powiatu 237,1) oraz w 2013 roku ponownie
w powiecie toruńskim (817 przypadków, zapadalność
dla powiatu 268,4), natomiast najniższą liczbę przypadków we wszystkich analizowanych latach zgłoszono w powiecie tucholskim (odpowiednio 43, 29 i 24
przypadki, zapadalność dla powiatu odpowiednio 89,2
w 2011 r., 60,2 w 2012 r. i 49,8 w 2013 r.).
Dyskusja
Obserwowany w ostatnich latach rozwój techniczny i ekonomiczny spowodował wprowadzenie na
rynek nowych rodzajów żywności, skutkując jednocześnie skomplikowaniem i wydłużeniem łańcucha
żywnościowego. W konsekwencji sprzyja to szerzeniu
się zatruć i zakażeń pokarmowych, które stanowią
przyczynę masowych zachorowań ludzi na całym
świecie [15].
Zachorowania te mogą dotyczyć indywidualnych
przypadków, jednakże mogą również występować
w postaci ognisk epidemicznych, które związane są
z pojawieniem się podobnych objawów klinicznych u
dwu lub więcej osób narażonych na spożycie tej samej
skażonej żywności [1].
Żywność ulega skażeniu w wyniku błędów, które
wystąpić mogą na każdym etapie łańcucha żywnościo-
Tabela I. Liczba zachorowań w grupach wiekowych dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego na wirusowe i bakteryjne zakażenia pokarmowe
oraz bakteryjne zatrucia pokarmowe w latach 2011-2013
Table. I. Number of morbidity cases of food viral and bacterial infections and bacterial poisonings in groups of children and youth in Kuyavian-Pomeranian
province between 2011-2013
Grupy
wiekowe
Zakażenia pokarmowe
wirusowe
Bakteryjne zatrucia pokarmowe
bakteryjne
2011
2012
2013
Razem
2011
2012
2013
Razem
2011
2012
2013
Razem
0-4
2073
1890
1938
5901
105
101
99
305
221
255
254
730
5-9
218
233
491
942
11
7
9
27
54
79
107
240
10-14
86
114
296
496
5
14
4
23
30
23
25
78
15-19
134
87
109
330
24
22
30
76
22
25
16
63
Razem
2511
2324
2834
7669
145
144
142
431
327
382
402
1111
Kasprzak J i wsp. Zatrucia i zakażenia pokarmowe wśród dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego ...
wego, począwszy od produkcji, poprzez przetwarzanie,
przygotowywanie, przechowywanie i transportowanie.
Pomimo że na skażenie żywności oraz na szerzenie się
zachorowań przenoszonych drogą pokarmową może
mieć wpływ wiele czynników np. zmiany w hodowli
zwierząt, procesach agronomicznych oraz w technologii żywności, zwiększona dystrybucja i import, a także
wzrost populacji osób wrażliwych na zachorowanie
i zmiany w stylu życia konsumentów, szacuje się, że
w przypadku blisko 60% chorób przenoszonych drogą
pokarmową, głównym czynnikiem rozprzestrzeniania
się infekcji są patogeny przenoszone na żywność za
pośrednictwem zanieczyszczonych rąk osób ją przygotowujących [9, 16, 17].
Szacuje się, że każdego roku blisko 30% populacji
świata cierpi z powodu ostrych zaburzeń przewodu
pokarmowego, gdzie większość tych zachorowań,
przez wzgląd na słabe warunki sanitarno-higieniczne,
dotyka populacji krajów rozwijających się [18].
Na podstawie wyników badań niniejszej pracy,
w latach 2011-2013 zaobserwowano stabilną sytuację
epidemiologiczną zachorowań na zatrucia i zakażenia
pokarmowe w Polsce, gdzie rocznie ok. 60 tysięcy osób
(mniej niż 1% populacji) cierpi z powodu zaburzeń
przewodu pokarmowego, podczas gdy w USA [19]
zachorowania dotykają aż 37,2 milionów ludzi (około
12% populacji).
Sytuacja epidemiologiczna zachorowań na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego (mniej niż 1%
populacji rocznie) bardzo dokładnie odzwierciedla
trend panujący w kraju.
Pomimo wysokiej zapadalności na zatrucia
i zakażenia pokarmowe na całym świecie, liczba
przypadków zachorowań wciąż pozostaje zaniżona.
Większość chorób występuje nagle, ma lekki i krótki
przebieg, a chorzy z reguły zdrowieją samoistnie bez
leczenia, w związku z czym nie udają się do lekarza,
nie są pobierane próbki do badań i w konsekwencji nie
wykonuje się niezbędnych testów diagnostycznych
[8, 20].
W ostatnich latach na całym świecie obserwuje
się trend, w którym maleje liczba biegunek o etiologii bakteryjnej, zwiększa się natomiast liczba osób
chorujących z powodu biegunek o etiologii wirusowej
[1, 16, 19-21]. Liczne badania wskazują, że obecnie,
zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających
się, to wirusy są głównym czynnikiem etiologicznym
chorób pokarmowych [1, 16, 19, 20]. W badaniach
prowadzonych przez Mead i wsp. [20] wirusy były
powodem ok. 85% ogółu chorób, a w badaniach
Bloomfield i wsp. około 75% [16]. Podobne wyniki
otrzymaliśmy w naszych badaniach, gdzie – zarówno
w kraju, jak i województwie kujawsko-pomorskim
– zachorowania o etiologii wirusowej stanowiły ok.
70% wszystkich ostrych zaburzeń przewodu pokar-
457
mowego. Wzrastający odsetek zakażeń wirusowych
można częściowo tłumaczyć udoskonaleniem metod
diagnostycznych. Ponadto według opinii ekspertów
[22, 23] krążące obecnie szczepy wirusów są bardziej
wirulentne i znacznie łatwiej przenoszą się bezpośrednio z osoby na osobę lub pośrednio poprzez skażone
dłonie, powierzchnie oraz skażoną żywność.
W występowaniu zatruć i zakażeń pokarmowych
znaczącą rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz
odporność organizmu [1]. Pod względem podatności
(wrażliwości) na choroby, ludzie charakteryzowani
są jako osoby niskiego i wysokiego ryzyka. Osoby
niskiego ryzyka mogą być odporne na wiele chorób
przenoszonych drogą pokarmową, podczas gdy osoby
wysokiego ryzyka mają znacznie niższą odporność
i łatwo ulegają zatruciu lub zakażeniu pokarmowemu [3]. Populację najbardziej narażoną stanowią
małe dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze oraz osoby
z pierwotnymi lub wtórnymi niedoborami odporności,
szczególnie pacjenci po przeszczepach, chemioterapii
lub chorzy na AIDS [9].
Co więcej, choroby przenoszone drogą pokarmową są specyficzne dla wieku człowieka i ich zdecydowana większość dotyczy noworodków i małych dzieci.
Liczne badania naukowe wskazują na te choroby,
jako na główną przyczynę zachorowalności i hospitalizacji wśród dzieci w krajach uprzemysłowionych,
a w krajach rozwijających się o niskim poziomie socjoekonomicznym, niewystarczających warunkach
sanitarnych i słabych warunkach higienicznych,
również śmiertelności [24-28]. Związek pomiędzy
częstością występowania zachorowań a wiekiem osobniczym, znalazł odzwierciedlenie również w naszych
badaniach, w których udział zachorowań wśród dzieci
i młodzieży stanowił każdego roku ponad 70% wszystkich zarejestrowanych przypadków zachorowań na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Co więcej
wśród analizowanych grup wiekowych, to najmłodsze
dzieci (w wieku od 0 do 4 lat) najczęściej chorowały
z powodu zaburzeń przewodu pokarmowego, a udział
tej grupy wiekowej w ogóle zatruć i zakażeń pokarmowych dzieci i młodzieży województwa, stanowił
w kolejnych latach odpowiednio 80%, 78,8% i 67,8%.
Ponadto prezentowane przez nas dane wskazują na
dominującą rolę zachorowań o etiologii wirusowej
wśród dzieci i młodzieży, szczególnie wśród małych
dzieci (do 4 roku życia), co zaobserwowali również
inni autorzy. Ostrek i wsp. [29] w prowadzonych przez
siebie badaniach na terenie całego kraju i obejmujących całą populację Polski, zaprezentowali, że zachorowania na choroby przenoszone drogą pokarmową
dotykają najczęściej dzieci w przedziale wiekowym
0-4 lat (39,6% wszystkich zachorowań). MrożekBudzyn [21] przedstawiła przebieg zachorowań na
zatrucia i zakażenia pokarmowe u dzieci do lat 2 na
458
terenie województwa małopolskiego, a Korycka [30]
w powiecie żyrardowskim w latach 2000-2002. Obydwie autorki zaobserwowały wzrost liczby zachorowań
o etiologii wirusowej, podczas Korycka [30] w swojej
pracy wskazała, że największą liczba tych zachorowań
dotyczyła dzieci poniżej 4 r.ż. Z analizy prowadzonej
przez Parashar i wsp. [31] wynika, że na świecie 111
milionów dzieci poniżej 5 r.ż. choruje na wirusowe
zakażenia jelitowe, a 440 tysięcy umiera, podczas
gdy w Europie zachorowania dotykają 28 milionów,
a zgony 231 dzieci.
Dzieci narażone są na choroby przenoszone
drogą pokarmową zarówno przez wzgląd na czynniki warunkowane przez ich własny organizm, jak
i czynniki zewnętrzne. Ciągle rozwijający się układ
odpornościowy (zagrażający zdolności do pokonania
infekcji), niższa masa ciała (niższa dawka zakażająca) oraz zredukowana produkcja kwasu żołądkowego (zmniejszona zdolność do unieszkodliwiania
niebezpiecznych bakterii) sprzyjają występowaniu
zatruć i zakażeń pokarmowych [32]. Co więcej zachowanie i zwyczaje małych dzieci takie jak: czołganie
się, wkładanie rąk i przedmiotów do buzi, zabawa ze
zwierzętami oraz potrzeba ciągłego bliskiego kontaktu
fizycznego z dorosłymi, a także brak zwyczaju mycia
rąk oraz innych praktyk higienicznych, mogą być
ważnymi mechanizmami ułatwiającym wprowadzanie
drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu
[22]. Ponadto uczęszczanie do instytucji takich jak
żłobki czy przedszkola sprzyja wzrostowi przypadków
zachorowań wśród małych dzieci. Spowodowane to
jest bliskim kontaktem z innymi dziećmi, które są
zbyt małe, aby zrozumieć zwyczaje higieny osobistej,
co umożliwia łatwe przenoszenie patogenów na inne
dzieci [34, 35].
Ponadto badania prowadzone w wielu krajach
[36-41] wskazują na związek między higieną przygotowywania posiłków przez matki, a wystąpieniem objawów chorobowych u ich dzieci. Natomiast Bloomfield
i wsp. [16] zaobserwowali, że dostosowanie się ludzi
do programów edukacyjnych dotyczących higieny rąk,
zmniejszyło (nawet o 57%) występowanie objawów
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 452-459
chorobowych związanych z zaburzeniami przewodu
pokarmowego u dzieci w szkołach, żłobkach i przedszkolach.
Wysoki poziom występowania chorób przenoszonych drogą pokarmową oraz związane z tym ogromne
obciążenie ekonomiczne, staje się w wielu krajach
przedmiotem coraz większego zainteresowania. Ze
względu na fakt, że zapobieganie zatruciom i zakażeniom pokarmowym dotyczy całego łańcucha produkcyjnego, ważna jest edukacja z zakresu zachowania higieny
i właściwego postępowania z żywnością zarówno osób
przygotowujących żywność, jak i konsumentów. Szeroko rozumiana profilaktyka polega na rozpowszechnianiu wiedzy na temat zasad higieny podczas produkcji
artykułów spożywczych, przygotowywania posiłków
oraz przechowywania żywności [9, 42]. Aby uniknąć
zatruć i zakażeń pokarmowych u dzieci, niezbędne jest
prowadzenie dla ich rodziców i opiekunów programów
edukacyjnych, które powinny skupić się na unikaniu
ekspozycji na czynniki chorobotwórcze oraz na unikaniu kontaminacji krzyżowych [43].
Wnioski
1. Sytuacja epidemiologiczna zatruć i zakażeń pokarmowych w kraju, województwie kujawsko-pomorskim (ogółem) oraz wśród dzieci i młodzieży
województwa była w latach 2011-2013 względnie
stabilna.
2. Wśród analizowanych przypadków zachorowań
populacji kraju, województwa kujawsko-pomorskiego (ogółem) oraz dzieci i młodzieży województwa, dominowały zachorowania o etiologii
wirusowej.
3. Szeroka diagnostyka laboratoryjna pozwala na
lepsze rozeznanie w etiologii chorób przenoszonych drogą pokarmową.
4. Oszczędna diagnostyka ogranicza liczbę szczegółowo rozpoznanych zatruć i zakażeń pokarmowych.
5. Wśród dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego największa liczba zachorowań
dotknęła najmłodsze dzieci poniżej 4 r.ż.
Piśmiennictwo / References
1. Saulat J. Epidemiology of foodborne illness. [in:] Scientific,
Health and Social Aspects of the Food Industry. Valdez B
(ed). In Tech 2012: 321-342.
2. http://www.who.int/foodborne_disease/burden/en/index.
html
3. Schmidt RH, Goodrich RM, Archer DL, Schneider KR.
General overview of the causative agents of foodborne illness.
University of Florida IFAS Extention 2003: 1-5.
4. Foodborne Illnesses. Physicians Committee for Responsible
Medicine. http://www.pcrm.org/pdfs/health/pv_foodborne.
pdf (05.06.2014).
5. Kępińska M. Analiza epidemiologiczna zatruć pokarmowych
w Polsce w porównaniu z danymi Unii Europejskiej. Żywn
Nauk Technol Jakość 2006, 2(47): 382-388.
6. Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D. Zakażenia i zarażenia
człowieka – epidemiologia, zapobieganie i zwalczanie. PZWL,
Warszawa 2001.
7. Baumann-Popczyk A, Sadkowska-Todys M, Zieliński A.
Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia
i profilaktyka. α-medica press, Bielsko-Biała 2014.
Kasprzak J i wsp. Zatrucia i zakażenia pokarmowe wśród dzieci i młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego ...
8. Foodborne Illnesses. National Digestive Diseases
Information Clearinghouse. http://digestive.niddk.nih.
gov/ddiseases/pubs/bacteria/Bacteria_Foodborne_508.pdf
(05.06.2014).
9. Pośniak M, Sokół-Leszczyńska B, Łuczak M. Profilaktyka
zatruć pokarmowych o etiologii bakteryjnej cz. I. Bromatol
Chem Toksykol 2006, XXXIX(4): 293-298.
10. Altekruse SF, Cohen ML, Swerdlow DL. Emerging
foodborne disease. Emerging Infectious Diseases 1997, 3(3):
285‑293.
11. Ołdak E, Sulik A, Rożkiewicz D, Al-Hwish MA. Ostre
biegunki wirusowe u dzieci. Wiad Lek 2006, LIX(7-8):
534‑537.
12. Czarkowski MP, Cielebąk E, Kondej B, Staszewska E. Choroby
zakaźne i zatrucia w Polsce w 2011 roku. NIZP – PZH, GIS,
Warszawa 2012.
13. Czarkowski MP, Cielebąk E, Kondej B, Staszewska E. Choroby
zakaźne i zatrucia w Polsce w 2012 roku. NIZP – PZH, GIS,
Warszawa 2013.
14. Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od
1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. oraz w porównywalnym
okresie 2012 r. NIZP-PZH, GIS. http://www.pzh.gov.pl/
oldpage/epimeld/2013/INF_13_12B.pdf
15. Emerging food-borne diseases: a global responsibility.
ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/003/x7133m/x7133m01.pdf
(05.06.2014).
16. Bloomfield SF, Aiello AE, Cookson B, O’Boyle C, Larson EL.
The effectiveness of hand hygiene procedures in reducing the
risks of infections in home and community settings including
handwashing and alcohol-based hand sanitizers. Assoc Prof
Infection Control Epidemiol 2007, 35(10): 27-64.
17. Rocourt J, Moy g, Vierk K, Schlundt J. The present state of
foodborne disease in OECD countries. Document Production
Services. WHO, Geneva 2003.
18. Stein C. WHO Initiative to Estimate the Global Burden of
Foodborne Diseases. A summary document. WHO 2008.
19. Scallan E, Hoekstra RM, Angulo FJ, Tauxe RV, Widdowson
MA, Roy SL, Jones JL, Griffin PM. Foodborne illness acquired
in the United States – major pathogens. Emerg Infecti Dis
2011, 17(1): 7-15.
20. Mead PS, Slutsker L, Dietz V, McCaig LF, Bresee JS, Shapiro
C, Griffin PM, Tauxe RV. Food-related illness and death in
the United States. Emerg Infect Dis 1999, 5(5): 607-625.
21. Mrożek-Budzyn D. Sytuacja epidemiologiczna infekcji
jelitowych u dzieci na terenie województwa małopolskiego
w aspekcie nowych możliwości profilaktyki zakażeń
rotawirusowych. Prz Epidemiol 2011, 65: 561-566.
22. Thompson SC. Infectious diarrhea in children: controlling
transmission in the child care setting. J Paediatr Child Health
1994, 30(3): 210-219.
23. Carter MJ. Enterically infecting viruses: pathogenicity,
transmission and significance for food and waterborne
infection. J Appl Microbiol 2005, 98:1354-1380.
24. Wheeler JG, Sethi D, Cowden JM, et al. Study of infectious
intestinal disease in England: Rates in the community,
presenting to general practice, and reported to national
surveillance. The Infectious Intestinal Disease Study
Executive. BMJ 1999, 318:1046-1050.
25. Kosek M, Bern C, Guerrant RL. The global burden of
diarrhoeal disease, as estimated from studies published
between 1992 and 2000. Bull WHO 2003, 81:197-204.
26. Makoni FS, Ndamba J, Mbati PA, Manase G. Impact of waste
disposal on health of a poor urban community in Zimbabwe.
East Afr Med J 2004, 81(8): 422-426.
459
27. Victora CG, Bryce J, Fontaine O, Monasch R. Reducing deaths
from diarrhoea through oral rehydration therapy. Bull WHO
2000, 78: 1246-1255.
28. Adams M, Motarjemi Y. Basic food safety for health workers.
WHO, Geneva 1999.
29. Ostrek J, Baumann-Popczyk A, Sadkowska-Todys M.
Foodborne infections and intoxications in Poland in 2011.
Prz Epidemiol 2013, 67: 461-466.
30. Korycka M. Biegunki rotawirusowe u dzieci 0-14 lat
w powiecie żyrardowskim w latach 2000-2002 ze szczególnym
uwzględnieniem zakażeń szpitalnych. Prz Epidemiol 2006,
60: 759-768.
31. Parashar UD, Hummelman EG, Bresee JS, Miller MA,
Glass RI. Global illness and deaths caused by rotavirus disease
in children. Emerg Infect Dis 2003, 9(5): 565‑572.
32. Buzby JC. Children and microbial foodborne illness. Food
Rev 2001, 24(2): 32-37.
33. Sockett P, Rodgers P. Enteric and foodborne disease In children:
A review of the influence of food- and environment-related
risk factors. Paediatr Child Health 2001, 6: 203‑209.
34. Holmes SJ, Morrow AL, Pickering LK. Child-care practices:
effects of social change on the epidemiology of infectious
diseases and antibiotic resistance. Epidemiol Rev 1996, 18:
10-28.
35. Pickering LK, Bartlett AV, Woodward WE. Acute infectious
diarrhea among children in day care: epidemiology and
control. Rev Infect Dis 1986, 8: 539-547.
36. Agustina R, Sari TP, Satroamidjojo S, Bovee-Oudenhoven IMJ,
Feskens EJM, Kok FJ. Association of food-hygiene practices
and diarrhea prevalence among Indonesian young children
from low socioeconomic urban areas. BMC Publ Health
2013, 13: 977-989.
37. Takanashi K, Chonan Y, Quyen DT, Khan NC, Poudel KC,
Jimba M. Survey of food hygiene practices at home and
childhood diarrhoea in Hanoi, Viet Nam. J Health Popul
Nutr 2009, 27(5): 602-611.
38. Mannan SR, Rahman MA. Exploring the link between
food-hygiene practices and diarrhoea among the children of
garments worker mothers in Dhaka. Anwer Khan Modern
Med Coll J 2011, 1(2):4-11.
39. Luby SP, Halder AK, Huda T, Unicomb L, Johnston RB. The
effect of handwashing at recommended times with water
alone and with soap on child diarrhea in rural Bangladesh:
an observational study. PLOS Med 2011, 8(6): 1-12.
40. Gorter AC, Sandiford P, Pauw J, Morales P, Perez RM,
Alberts H. Hygiene behaviour in rural Nicaragua in relation
to diarrhoea. Int J Epidemiol 1998, 27(6): 1090-1100.
41. Strina A, Cairncross S, Barreto ML, Larrea C, Prado
MS. Childhood diarrhea and observed hygiene behavior
in Salvador, Brazil. Am J Epidemiol 2003, 157(11):
1032‑1038.
42. Scott E. Food safety and foodborne disease in 21st century
homes. Can J Infect Dis 2003, 14(5): 277-280.
43. Marcus R. New information about pediatric foodborne
infections: the view from FoodNet. Curr Opin Pediatr 2008,
20(1): 79-84.