Stanisław Zając, Adam Kaliszewski – IBL

Ekonomiczne aspekty ekologizacji
zagospodarowania lasu
Prof. dr hab. Stanisław Zając
Dr inż. Adam Kaliszewski
Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi
Instytut Badawczy Leśnictwa
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
Plan referatu
1. Wprowadzenie
2. Możliwości i dylematy metodyczne oceny skutków
ekonomicznych ekologizacji gospodarki leśnej
3. Przykłady analiz i ocen ekonomicznych skutków
gospodarki leśnej „zbliżonej do natury”
4. Podsumowanie i wnioski
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
2
Aspekty środowiskowe, społeczne i ekonomiczne ekologizacji
Ekologizacja…
 Kształtowanie właściwej struktury gatunkowej, wiekowej
i przestrzennej drzewostanów
 Wybór sposobu odnowienia lasu w kontekście proekologicznego
modelu gospodarki leśnej
 Wybór proekologicznych sposobów cięć i pozyskania drewna
 Kształtowanie optymalnej zasobności i pozyskania drewna
z punktu widzenia pożądanych funkcji lasu (wiek rębności)
Ekonomiczne skutki ekologizacji…
 koszty oraz korzyści realizacji proekologicznego modelu
gospodarki leśnej, funkcje publiczne (koszty alternatywne)
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
3
Możliwości i dylematy metodyczne oceny skutków ekologizacji
 Decyzje gospodarcze dotyczące np. składu gatunkowego, sposobu
odnowienia i użytkowania – powodują skutki ekonomiczne, które nie są
uwzględniane w rachunku efektywności gosp. leśnego
 Kryteria oceny hodowlanych, gospodarczych i społecznych skutków
ekologizacji gospodarki leśnej (różnorodne i dalekosiężne skutki
podejmowanych przedsięwzięć)
 Rola ekonomiki leśnictwa w podejmowaniu decyzji hodowlanych
(potrzeby i możliwości analiz ekonomicznych, teoria zarządzania)
 Ograniczone możliwości pełnej oceny wartości lasu (rynkowe
i pozarynkowe funkcje lasu)
 Problemy metodyczne ekonomicznej oceny ekologizacji gospodarki
leśnej (dyskontowanie przychodów i kosztów, leśna stopa procentowa)
 Podstawy teoretyczne i metodyczne optymalizacji (racjonalizacji)
decyzji w zakresie ekologizacji gospodarki leśnej
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
4
Przykłady analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
 Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia lasu
w Nadleśnictwie Antonin, Kłobuck i Nowa Sól
 Koszty i korzyści odnowień naturalnych drzewostanów
jodłowych w Nadleśnictwie Kielce
 Zwiększenie udziału gatunków liściastych oraz zmiana sposobu
użytkowania na przykładzie RDLP w Białymstoku
 Ekonomiczne skutki ekosystemowej gospodarki leśnej
w Nadleśnictwie Tuszyma
 Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia
drzewostanów dębowych
 Koszty ekologizacji gospodarki leśnej na przykładzie
nadleśnictw w RDLP w Katowicach
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
5
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
 Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia lasu
w Nadleśnictwie Antonin, Kłobuck i Nowa Sól
 Odnowienia sztuczne:
- koszt odnowienia 1 ha od 2,1 tys. zł (Nowa Sól) do 4,5 tys. zł (Kłobuck),
- przygotowanie gleby – 30% kosztów,
- sadzonki, wykonanie odnowień, poprawki – 70% kosztów,
 Odnowienia naturalne:
- koszt odnowienia 1 ha od 0,2 tys. zł (Antonin) do 1,9 tys. zł (Kłobuck),
- koszty uzupełnień zaliczane są często do kosztów odnowień sztucznych,
- efektywność ekonomiczna odnowień naturalnych jest kilkakrotnie wyższa
 Koszty odnowień sztucznych są od 2,5 (Kłobuck) do 9,5 (Antonin) razy
wyższe od kosztów odnowień naturalnych
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
6
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty i korzyści odnowień naturalnych drzewostanów jodłowych
w Nadleśnictwie Kielce
 So – 73% pow., jd – 14%, pozostałe (db, bk, brz, ol, os) – od 1 do 4%
 Udział jodły w gospodarstwach: specjalne – 31%, zrębowe – 0%,
przerębowo-zrębowe – 9%, przerębowe – 39%
 Użytkowanie: przedrębne – 67%, rębne – 33%
 Odnowienia: naturalne (uznane) – 67 ha, sztuczne – 34 ha
 Koszt odnowienia: naturalne – 1,4 tys. zł/ha, naturalne z przygotowaniem
gleby – 3,0 tys. zł/ha, sztuczne – 9,0 tys. zł/ha
 Efekt ekonomiczny w odnowieniach naturalnych (uznanych) w skali
nadleśnictwa:
– oszczędność kosztów - ok. 100 tys. zł/rok,
– skrócenie (nakładanie się) cyklu produkcyjnego - ok. 80 tys. zł
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
7
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Ekonomiczne skutki zwiększenia udziału gatunków liściastych
oraz zmiany sposobu użytkowania (RDLP w Białymstoku)
 Zwiększenie udziału gatunków liściastych:
– koszt prac hodowlano-ochronnych wyższy o 75% od gatunków iglastych,
– mniejsza wartość produkcji drewna (dłuższa kolej rębu, niższa przeciętna cena)
 Zmiana sposobu użytkowania (ograniczenie pozyskania na zrębach
zupełnych, zmniejszenie użytkowania rębnego, zwiększenie zróżnicowania
gatunkowego i cięć w drzewostanach mieszanych):
– zmniejszenie pow. zrębu zupełnego i zmiana jego kształtu – koszt pozyskania
wyższy o ok. 12-14%,
– zastąpienie zrębu zupełnego rębnią gniazdową – wzrost kosztu pozyskania
o 14-27% w zależności od wielkości gniazd i sposobu pozyskania (ręcznomaszynowy i sortymentowy)
– szacunkowa wartość dodatkowych kosztów ekologizacji z tytułu zmiany
sposobu użytkowania w Lasach Państwowych wynosi rocznie ponad 50 mln zł
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
8
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Ocena przyrodniczych i ekonomicznych aspektów ekosystemowej
gospodarki leśnej w Nadl. Tuszyma (RDLP Krosno) - lata 2005-2006




Odnowienie sztuczne vs. naturalne sosny
Analiza intensywności i kosztów zabiegów ochronnych i hodowlanych
Odnowienia naturalne: 21 wydzieleń, pow. 72,3 ha
Odnowienia sztuczne: 44 wydzielenia, pow. 131,4 ha
Odnowienia naturalne:
- niższe koszty przygotowania gleby (o ok. 20%)
- brak kosztów sadzonek i sadzenia (40% kosztów odnowienia sztucznego)
- niższa intensywność i koszty pielęgnacji gleby (o ok. 30%)
- niższe koszty poprawek i uzupełnień (o ok. 30%)
- brak kosztów ochrony przed owadami i kilkakrotnie niższe koszty ochrony
przed zwierzyną
ALE!
- brak informacji o kosztach pielęgnacji w późniejszym okresie
- większe ryzyko hodowlane
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
9
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Średnie koszty na 1 ha odnowienia, pielęgnacji i ochrony odnowień
naturalnych i sztucznych w Nadleśnictwie Tuszyma w latach 1995-2004
(ceny bieżące, 5 lat od uznania odnowienia)
tys. zł/ha
7
6
Ochrona przed zwierzyną
5
Ochrona przed owadami
4
Poprawki i uzupełnienia
3
Pielęgnacja gleby
Sadzenie
2
Materiał sadzeniowy
1
Przygotowanie gleby
0
naturalne
sztuczne
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
10
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Projekt: Odnowienie naturalne najważniejszych gatunków lasotwórczych w Polsce jako
element strategii trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasu (2008-2011)
Cel: Analiza kosztów inicjowania, hodowli i ochrony odnowień naturalnych dębu
Zakres:
Koszty hodowli lasu
- założenie uprawy (o. sztuczne) lub przygotowanie gleby (o. naturalne)
- melioracje agrotechniczne
- pielęgnacja gleby
- poprawki
Koszty ochrony lasu
- grodzenia
- zabezpieczenia chemiczne przed zwierzyną
- zabezpieczenia mechaniczne przed zwierzyną
Założenia:
- uprawy i odnowienia uznane w 2005 r., zabiegi do 2010 r. włącznie
- satysfakcjonująca jakość danych: 65 odn. sztucznych (6 n-ctw)
35 odn. naturalnych (5 n- ctw)
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
11
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Analiza ekonomicznych aspektów
odnowień naturalnych i sztucznych dębu
Wyszczególnienie
Odnowienia sztuczne
Odnowienia naturalne
65 (6 n-ctw)
35 (5n-ctw)
55,76 ha
34,85 ha
0,10-3,07 ha (śr. 0,86 ha)
0,20-3,38 ha (śr. 1,00 ha)
Udział odnowień pod
osłoną
75%
93%
Udział odnowień 10 Db
39%
72%
Udział odnowień min. 8 Db
70%
86%
2004 – 57; 2005 - 8
2004 – 20; 2005 - 15
Liczba odnowień
Powierzchnia
Wielkość wydzieleń
Rok uznania odnowień
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
12
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty odnowienia
sztuczne
3530
naturalne
zł/ha
30
0
1 000
Koszty odnowienia sztucznego:
średnie: 3 530 zł/ha
zakres od 2 579 do 5 018 z/ha
2 000
3 000
4 000
Koszty odnowienia naturalnego:
średnie: 30 zł/ha
zakres od 0 do 90 zł/ha
(w 3 z 5 n-ctw odnowienia samorzutne)
dodatkowo: melioracje agrotechniczne
średni koszt: 65 zł/ha odnowienia
(642 zł/ha zabiegu melioracji)
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
13
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność pielęgnacji gleby
Współczynik intensywności
1,0
0,8
0,6
Sztuczne
0,4
Naturalne
0,2
0,0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
4,59
odnowienia naturalne
1,04
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
14
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty pielęgnacji gleby
zł/ha odnowienia
400
300
Sztuczne
200
Naturalne
100
0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty pielęgnacji gleby (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
2 147 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 466 zł/ha zab.
odnowienia naturalne
513 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 486 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
15
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność poprawek
Współczynik intensywności
0,10
0,08
0,06
Sztuczne
0,04
Naturalne
0,02
0,00
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
0,12
odnowienia naturalne
0,006
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
16
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty poprawek
zł/ha odnowienia
400
300
Sztuczne
200
Naturalne
100
0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty poprawek (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
489 zł/ha odn.
odnowienia naturalne
24 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 4 200 zł/ha zab.
śr. koszty jedn. 3 958 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
17
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność czyszczeń wczesnych
Współczynik intensywności
0,25
0,20
0,15
Sztuczne
0,10
Naturalne
0,05
0,00
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
0,17
odnowienia naturalne
0,49
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
18
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty czyszczeń wczesnych
zł/ha odnowienia
150
100
Sztuczne
Naturalne
50
0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty czyszczeń wczesnych (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
96 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 568 zł/ha zab.
odnowienia naturalne
308 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 636 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
19
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność grodzeń przed zwierzyną
Współczynik intensywności
0,15
0,10
Sztuczne
Naturalne
0,05
0,00
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
0,13
odnowienia naturalne
0,12
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
20
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty grodzeń przed zwierzyną
zł/ha odnowienia
400
300
Sztuczne
200
Naturalne
100
0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty grodzeń przed zwierzyną (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
618 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 4 326 zł/ha zab.
odnowienia naturalne
279 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 1 695 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
21
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność ochrony chemicznej przed zwierzyną
Współczynik intensywności
0,4
0,3
Sztuczne
0,2
Naturalne
0,1
0,0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
1,10
odnowienia naturalne
0,98
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
22
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty ochrony chemicznej przed zwierzyną
zł/ha odnowienia
150
100
Sztuczne
Naturalne
50
0
0
1
2
3
4
5
6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty ochrony chemicznej przed zwierzyną (lata 0-6):
odnowienia sztuczne
250 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 227 zł/ha zab.
odnowienia naturalne
341 zł/ha odn.
śr. koszty jedn. 348 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
23
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Zestawienie kosztów
4 000
zł/ha
3 000
Sztuczne
2 000
Naturalne
1 000
Ochrona
mechaniczna
Ochrona
chemiczna
Czyszczenia
wczesne
Poprawki
Pielęgnacja
gleby
Odnowienie
0
Łączne koszty odnowienia, zabiegów hodowlanych i ochronnych (bez grodzeń; lata 0-6):
odnowienia sztuczne
6 608 zł/ha
odnowienia naturalne
1 216 zł/ha
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
24
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty ekologizacji gospodarki leśnej
przykład: nadleśnictwa RDLP Katowice 2005-2009 (Gołos, 2012)
Koszty bezpośrednie:
- ochrona przyrody
1,09 mln zł/rok (tj. 1,79 zł/ha/rok lub 1,02 zł/m3 drewna)
Koszty alternatywne (koszty utraconych korzyści):
- odnowienie lasu w rębniach złożonych (vs zręby zupełne)
0,37 mln zł/rok (tj. 0,60 zł/ha/rok lub 0,34 zł/m3 drewna)
-pozyskanie drewna w rębniach złożonych (vs zręby zupełne)
1,05 mln zł/rok (tj. 1,73 zł/ha/rok lub 0,99 zł/m3 drewna)
- ochrona mechaniczna przed zwierzyną (vs ochrona chemiczna)
0,15 mln zł/rok (tj. 0,24 zł/ha/rok lub 0,14 zł/m3 drewna)
- martwe drewno w lesie – wartość sumaryczna: 326 mln zł, tj. 536 zł/ha
średnia wartość pozyskanego drewna w 2008: 926 zł/ha
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
25
Wnioski
Wnioski
1.
Z jednej strony ekologizacja zagospodarowania lasu daje szansę
na znaczące obniżenie kosztów działalności gospodarczej.
Przykładem są odnowienia naturalne lasu jako tańszy sposób
regeneracji niż odnowienie sztuczne.
2.
Z drugiej strony wiele zabiegów „zbliżonego do natury”
zagospodarowania lasu generuje koszty: bezpośrednie i/lub
alternatywne.
3.
Problem ekonomicznej oceny ekologizacji zagospodarowania lasu
jest złożony i zasługuje na podjęcie kompleksowych badań w
dłuższej perspektywie czasowej.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
26