Radiomaryjny wzorzec demokracji. Analiza treści "Rozmów - Pol-Int

Pol-Int
MONOGRAPH
Radiomaryjny wzorzec demokracji. Analiza treści „Rozmów niedokończonych”
Published: 20.04.2016
Reviewed by M.A. Rafał Pląsek
Edited by M.A. Andrzej Klimczuk
Współczesny świat to świat mediów. Autorka „Radiomaryjnego wzorca demokracji", Izabela TomalaKaźmierczak, we wstępie do recenzowanej pracy zauważa, iż „dekodowanie przekazów medialnych oddziałuje
na konstrukcję naszych światów społecznych. Media stanowią tym samym cenny oręż w walce o 'przywództwo
dusz'. Można powiedzieć, że ten, kto 'ma media', ma władzę nad drugim człowiekiem, a dokładniej nad
postrzeganiem rzeczywistości przez tego człowieka" (s. 9). Media kształtują więc, w mniejszym bądź większym
stopniu, otaczający nas świat, zarówno w wymiarze niematerialnym, jak też materialnym. Przykładem może być
wpływ afery Watergate na politykę. Warto również wspomnieć o roli mediów (szczególnie społecznościowych) w
wydarzeniach tzw. „Arabskiej Wiosny Ludów" (lata 2010-2013) – ułatwiły one m.in. mobilizację uczestników oraz
przełamanie ciszy informacyjnej.
Trudno mówić o mediach obiektywnych, jakkolwiek jest to jeden z najczęstszych przymiotów, którymi te lubią
się określać. Niezależnie od rodzaju stosowanych w nich środków przekazu należy mieć na uwadze, iż treści nie
są (i nie będą) pozbawione choćby szczątkowych elementów wpływu, także ideologicznego – wszak każdy
przekaz medialny jest zapośredniczony, często wielokrotnie. Zgodnie z podejściem interakcjonistycznym, to
proces komunikacji i ciągłych (re)interpretacji jej treści tworzy wiele, często równoległych, światów społecznych,
które operują odmiennymi pojęciami – a więc i odmiennymi wartościami oraz normami. Media często
dostosowują się do określonych narracji, nierzadko – jako istotny aktor życia publicznego – kształtując zupełnie
nowe. Nie inaczej jest w przypadku Radia Maryja – rozgłośni radiowej tyleż wpływowej, co kontrowersyjnej.
Tomala-Kaźmierczak w swojej pracy postanowiła odpowiedzieć na pytanie, jaki wzorzec demokracji jest
modelowany przez Radio Maryja podczas sztandarowej dla radia audycji „Rozmowy niedokończone".
Autorka określiła demokrację dwuaspektowo. Pierwszy wymiar to ustrój o określonych cechach, jak m.in. wolne
wybory, kadencyjność, zasada większości przy jednoczesnym poszanowaniu praw mniejszości oraz państwo
prawa. Drugi aspekt demokracji to działanie w tym ustroju – stosunek do samego ustroju oraz do wolności
gospodarczych i obywatelskich. Celem badania prezentowanego w książce było przybliżenie rozumienia
demokracji liberalnej oraz jej składników w dyskursie Radia Maryja. Tomala-Kaźmierczak przeprowadziła
dwutorową analizę – w części pierwszej odnosząc treści „Rozmów niedokończonych" do koncepcji demokracji
liberalnej, zaś w części drugiej rekonstruując koncepcję demokracji propagowaną/modelowaną przez radio
(tworząc tym samym tytułowy „radiomaryjny wzorzec demokracji"). Warto wspomnieć, iż zbadane zostały
audycje wyemitowane w niecodziennym – ale jednocześnie niezwykle symptomatycznym w odniesieniu do
badanego problemu – okresie: podczas przyśpieszonej kampanii prezydenckiej po katastrofie w Smoleńsku (rok
2010) oraz bezpośrednio po jej zakończeniu. Próbkę badawczą stanowiło 14 audycji. Można byłoby oczywiście
zadać pytanie, czy jest to ilość wystarczająca, jednak ze względu na ich objętość oraz nasycenie treścią (także z
uwagi na wspomniany okres) zaprezentowane w analitycznej części pracy, a także samą metodologię badania,
zarzut ten, moim zdaniem, byłby nadużyciem.
Książka składa się z czterech części. W pierwszej, którą traktować możemy jako sekcję teoretyczną, autorka
wprowadza czytelnika w problematykę komunikacji, mediów i demokracji, zajmująco odnosząc te zagadnienia
do polskich realiów. Pisze również o Radiu Maryja – jego historii oraz miejscu we współczesnym polskim
dyskursie. Druga część pracy odpowiada na pytania dotyczące metodologii badania, przeprowadzonego w
paradygmacie interpretatywnym. Tomala-Kaźmierczak przybliża i rzeczowo argumentuje wybór określonych
technik badawczych – krytycznej analizy dyskursu wspomaganej, teoretycznie i aplikacyjnie, stereotypową
definicją sytuacji oraz analizą ramową.
Trzecia, najobszerniejsza część książki poświęcona została analizie dyskursu „Rozmów niedokończonych". To tu
wskazane zostały interpretacje idei i wartości współczesnej demokracji liberalnej w Polsce w ujęciu
radiomaryjnym. Autorka, odnosząc się zarówno do konstytutywnych składowych koncepcji demokracji, jak
również do przejawów funkcjonowania w systemie demokratycznym, wskazuje na oceny i określanie
wskazanych elementów w treści audycji. Argumentując wnioski szczodrze przytacza wypowiedzi prowadzących
oraz gości „Rozmów niedokończonych". Bogactwo treści, z którymi podczas lektury zetknąć może się czytelnik,
będące skutkiem potężnej pracy analitycznej autorki, bez wątpienia zasługuje na uznanie – nie tylko ze względu
na rozległość poddanego badaniu materiału, ale przede wszystkim z uwagi na wyodrębnienie bardzo wielu
spójnych i synergicznych obszarów analizy. Co więcej, struktura pracy (przytaczanie symptomatycznych
fragmentów audycji oraz następująca po tym analiza) umożliwia czytelnikowi samodzielne zweryfikowanie
wniosków badaczki, przez co trudno byłoby zarzucić jej brak naukowego podejścia i rzetelności.
W ostatniej części pracy Tomala-Kaźmierczak prezentuje „radiomaryjny wzorzec demokracji", syntetycznie
podkreślając aprobowane przez rozgłośnię wartości – to „demokracja" martyrologiczna i głęboko narodowa,
skoncentrowana (ideologicznie i moralnie) na określonej wspólnocie (środowisko Radia Maryja i jego
zwolennicy), oparta deklaratywnie na naukach Kościoła Katolickiego, jednocześnie pełna stereotypów i etykiet,
wybiórcza oraz powątpiewająca w konstytutywną dla idei współczesnej demokracji zasadę większości i państwa
prawa.
Jakie wnioski nasuwają się po lekturze książki? Najlepiej oddać głos autorce: „modelowany [w Radiu Maryja –
przyp. R.P.] wzorzec demokracji nie tylko oddalił się od demokracji liberalnej, ale wręcz przeistoczył się w jej
zaprzeczenie (…) Istnienie radiomaryjnego wzorca ustroju społecznego w przestrzeni dyskursywnej toruńskiej
rozgłośni jest niewątpliwie faktem, tak samo jak faktem jest, iż ów modelowany ustrój nie jest demokracją" (s.
406). Odpowiedź na pytanie czym więc jest, wymagałaby dalszych badań, które z pewnością warto podjąć.
Eksploracyjno-opisowy charakter pracy umożliwia więc kontynuowanie analiz w odniesieniu do zdecydowanie
szerszego zagadnienia kształtu ustroju aprobowanego przez rozgłośnię, co bez wątpienia – z uwagi na
dyskursywną siłę Radia Maryja – stanowić mogłoby istotny wątek polskiego życia publicznego.
„Radiomaryjny wzorzec demokracji. Analiza treści 'Rozmów niedokończonych' " autorstwa Izabeli TomaliKaźmierczak to praca utrzymana w duchu krytycznym, przy czym – co z pewnością warto podkreślić –
krytyczność ta jest konsekwencją solidnej, świetnie ugruntowanej metodologicznie analizy. Omawiana praca
jest również doskonałym przykładem na to, jak naukowo istotna, a zarazem interesująca (z uwagi na
przystępność językową nie tylko dla specjalistów) może być analiza dyskursu medialnego, szczególnie zaś
dyskursu tak swoistego, jak ten obecny w treści „Rozmów niedokończonych".
���
Citation:
M.A. Rafał Pląsek: Review for: Izabela Tomala-Kaźmierczak: Radiomaryjny wzorzec demokracji. Analiza treści
"Rozmów niedokończonych", 2015, in: https://www.pol-int.org/en/node/3694#r4171.
https://www.pol-int.org/en/node/3694?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=4171