Żyto ozime

DOLNOŚLĄSKI ZESPÓŁ POREJESTROWEGO DOŚWIADCZALNICTWA
ODMIANOWEGO i ROLNICZEGO
Żyto ozime.
Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych
w zależności od rodzaju gleb i intensywności uprawy.
Zarys technologii uprawy
Zeszyt 1 ( 13 )
wydawnictwo sto piętnaste
Tomaszów Bolesławiecki. Czerwiec 2011.
Dolnośląski Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego
Przewodnicząca: mgr inż. Anna Kamińska
Dyrektor SDOO Zybiszów
Z-ca: prof. dr hab. Jan Kaczmarek
z-ca sekretarz: mgr inż. Ewa Śmiałek
Stacja Koordynująca PDO na Dolnym Śląsku:
COBORU Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Zybiszowie
55-080 Kąty Wrocławskie
Dyrektor: mgr inż. Anna Kamińska
www.zybiszow.coboru.pl
www.sdootomaszow.wroclaw.pl
Tel. 71-334 20 10
Opracował:
mgr inż. Ludwik Kotowicz
Publikacja chroniona prawem wydawcy; każda
reprodukcja całości lub jej części wymaga zgody
wydawcy
Wydawca: SDOO Zybiszów
Wyniki doświadczeń 2005-2010
Żyto już w czasach rzymskich przekształciło się w główną uprawę zbożową północnej
i wschodniej Europy. Stało się zbożem Celtów i pierwotnych Słowian. Wyodrębniło się z
żyta- chwastu pszenicy przez dobór naturalny. Wypieranie pszenicy dzięki większej zdolności
do przetrwania w okresie pogarszającego się klimatu i przewadze gleb słabych. Jako
ciekawostkę można podać, że od pogórzy Azji Środkowej wiernie towarzyszyły żytu kąkol
polny (Agrostemma githago) i chaber bławatek (Centaurea cyanus).[ ].
W 2007 roku powierzchnia uprawy żyta na świecie wyniosła 6 307 tysięcy hektarów
dając zbiory w ilości 14 741 tysięcy ton przy plonach 23,4 dt/ha. W tym samym roku w
Polsce uprawiano 1 316 tysięcy hektarów (21,2% światowych zasiewów) zbierając 3 126
tysięcy ton i uzyskując plon 23,7dt/ha. Dla porównania udział Polski w światowych zasiewów
pszenicy wynosi jedynie 1,4%.
Udział żyta w powierzchni obsianej zbożami ogółem w Polsce drastycznie zmalał z
24,2% w roku 2000 do 18,8% w roku 2002 i 15,8 % w 2007 roku. Zastąpione zostało przez
bardziej przydatne do celów paszowych pszenżyto którego udział w strukturze zasiewów zbóż
zwiększył się z 7,9% w roku 2000 do 15,5% w 2008.
Bardzo niskie plony żyta uzyskiwane w Polsce od 18,8 dt/ha (2000 rok) do 24,7 dt/ha
w roku 2008 świadczą o skrajnie ekstensywnej uprawie. Plony w doświadczeniach COBORU
wyniosły w latach 2007-2009: na podstawowym poziome agrotechniki -72,5 dt/ha a na
intensywnym 84,4 dt/ha, były trzykrotnie wyższe niż przeciętne plony osiągane w kraju oraz
2,1 razy niższe od uzyskiwanych przez SDOO na polach wyrównawczych. Niczym
wyjątkowym są plony powyżej 90 dt/ha uzyskiwane przez rolników stosujących intensywne
technologie uprawy żyta.
2. Hodowla odmian żyta ozimego
W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił niebywały postęp w hodowli odmian
mieszańcowych żyta ozimego. Od zarejestrowania w 1995 roku pierwszej odmiany
mieszańcowej Marder minęło 15 lat. Odmiana ta poza nieco wyższym plonowaniem w wielu
istotnych cechach wartości gospodarczej ustępowała odmianom populacyjnym. Dzisiaj na 37
odmian znajdujących się w Krajowym Rejestrze Odmian jest ich 21 (57%). Jedynie dwa
mieszańce liniowo-populacyjne Gradan i Nawid pochodzą z hodowli polskich.
Bezwzględnym liderem w hodowli odmian mieszańcowych w Polsce jest niemiecka firma
Lochow-Petkus. Jest właścicielem 10 znajdujących się w Krajowym Rejestrze Odmian
mieszańców żyta ozimego. W omawianym okresie poprawiono plenność, odporność na
choroby i porastanie. Jakość ziarna nie ustępuje odmianom populacyjnym. Odmiany
populacyjne w najbliższych latach będą wypierane przez mieszańce. Już dzisiaj w badaniach
rejestrowych COBORU mieszańce stanowią 66 % badanych rodów.
3. Żyto ozime w doświadczeniach Porejestrowego Doświadczalnictwa
Odmianowego na Dolnym Śląsku.
Chcąc porównać wartość gospodarczą odmian populacyjnych i mieszańcowych
założono od 2005 roku w ramach PDO na Dolnym Śląsku serię doświadczeń z wybranymi
przez Dolnośląski Zespół PDO odmianami żyta ozimego (K). Doświadczenia zlokalizowano
w 5 miejscowościach – Lochow-Petkus w Kondratowicach (KON) i Stacjach
Doświadczalnych Oceny Odmian w Tarnowie (TAR), Krościnie Małej (KRO), Naroczycach
(NAR) i Tomaszowie Bolesławieckim (TOM). Lokalizacje różniły się rodzajem gleb. Od gleb
najwyższej jakości do gleb lekkich, pseudobielicowych wytworzonych na piaskach
słabogliniastych wrażliwych na okresowy brak opadów.
Tab. 1. Warunki glebowe w punktach doświadczalnych.
2005
2006
Seria gleby dobre
Miejscowość
Gleba (kompleks
glebowy – klasa
KON
1 II
TAR
1 III
KRO
2 IIIb
KON
1 II
TAR
1 III
2007
KON
TAR
2008
KON
TAR
KRO
KON
TAR
KRO
KON
TAR
KRO
2009
2010
1 II
1 III
1 II
1 III
2 IIIb
1 III
1 III
2 III
1 II
2 IIIa
2 IIIa
Seria gleby lekkie
Gleba (kompleks
Miejscowość
glebowy – klasa
NAR
4 IVa
TOM
3 IVa
KRO
NAR
TOM
KRO
NAR
TOM
NAR
TOM
NAR
TOM
NAR
5 IVb
4 IVa
5 IVb
5 IVb
4 IIIb
3 IVa
4 IVa
3 IVa
4 IVa
5 IVb
4 IVa
Doświadczenia wykonano według metodyki COBORU dla doświadczeń
porejestrowych ze zbożami na dwóch poziomach agrotechniki. Poziom wyższy (a2) różnił się
od podstawowego (a2) wyższym o 40 kg/ha nawożeniem azotowym, zwalczaniem chorób
środkami ochrony roślin, stosowaniem antywylegaczy oraz możliwością dolistnego
dokarmiania mikroelementami.
Gleby na których zakładano doświadczenia znajdowały się w dobrej do bardzo dobrej
kulturze. Odczyn gleb lekko kwaśny do zasadowego. Zasobność w fosfor wysoka do bardzo
wysokiej, potas – średnia do bardzo wysokiej i magnez – wysoka do bardzo wysokiej.
Przedplonami doświadczeń były rośliny strączkowe (głównie groch siewny w jednym
przypadku łubin), rzepak ozimy oraz pszenica ozima ( jedno doświadczenie).
Wysiewano w zależności od rodzaju gleb 250 - 350 szt/m2 ziaren odmian
populacyjnych i 200 - 300 szt/m2 ziaren odmian mieszańcowych. Do zaprawiania nasion
używano głównie zapraw Oxafun T, Sarfun T lub Funaben T.
Nawożenie azotem zależne było od rodzaju gleby, spodziewanych plonów i szacunku
pozostałości w glebie. Największą dawkę stosowano możliwie wcześnie wiosną. Rozpiętość
nawożenia azotowego była bardzo duża od 18 do 116 kg/ha na poziomie podstawowym (a1)
do 58 -156 kg/ha na poziomie wysokim (a2). Ilość stosowanego fosforu i potasu uzależniona
była od zasobności gleby. Poziom nawożenia fosforem zamykał się w zakresie 30 – 100kg/ha
a potasu 70 – 150 kg/ha. Wysokość stosowanego nawożenia opierano na analizach gleby
wykonywanych przez Stację Chemiczno – Rolniczą a pobieranych przed założeniem
doświadczenia. Nawóz dolistny najczęściej Basfoliar w ilości 6-10l/ha
Dobór odmian do doświadczeń dokonywany był corocznie na posiedzeniach
Dolnośląskiego Zespołu PDO. Decydującym kryterium było plonowanie odmiany w
warunkach glebowo-klimatycznych regionu.
Tab.3. Zmiany w doborze odmian doświadczeń K z żytem ozimym na Dolnym Śląsku
w latach 2005-2010. PDO.
Lp
Nazwa odmiany
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1 Motto
+
+
+
-
-
-
2 Bosmo
+
+
+
+
+
+
3 Amilo
+
+
+
+
+
-
4 Rostockie
+
+
+
+
-
-
5 Agrikolo
+
+
+
+
+
+
6 Słowiańskie
+
+
+
+
-
-
7 Dańkowskie Diament
-
+
+
+
+
+
8 Caroass
+
+
+
+
-
-
9 Herakles
-
-
-
+
+
+
10 Fernando
+
+
+
+
-
-
11 Stach
+
+
+
-
-
-
12 Picasso
+
+
+
+
+
-
13 Konto
+
+
+
-
-
-
14 Balistic
-
-
-
+
+
+
15 Placido
-
-
-
+
+
-
16 Visello
-
-
-
+
+
+
17 Minello
-
-
-
-
+
+
18 Bellami
-
-
-
-
+
+
19 Brasetto
-
-
-
-
-
+
20 Gonello
-
-
-
-
-
+
(+) zaznaczony udział odmiany w doborze doświadczenia.
-
-
+
Odmiany populacyjne
Odmiany syntetyczne
Odmiany mieszańcowe
21 Palazzo
Widać wyraźnie dynamiczne zmiany w doborach uwzględniające postęp w hodowli
odmian mieszańcowych. Szybko maleje udział odmian populacyjnych. Odmiany określane
jako „syntetyczne” mają nieznaczny udział w doborach, i chyba nie stanowią
perspektywicznego kierunku w hodowli.
Daje się wyraźnie zauważyć dwa okresy czasowe zdeterminowane strukturą odmian
biorących udział w doświadczeniach. Pierwszy, obejmujący lata 2005-2008 w którym
odmiany populacyjne ilością i „dojrzałością hodowlaną” dominują oraz drugi 2009-2010 w
którym dominują liczebnie „dojrzalsze” odmiany mieszańcowe. Dlatego też analizując wyniki
doświadczeń uwzględniono ten element, szczególnie przy porównywaniu plonowania.
Przebieg warunków agrometeorologicznych publikowane są corocznie na stronach
internetowych w wydawnictwach AGROMETEOROLOGIA.
4. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych żyta ozimego.
Celem założonej serii doświadczeń było porównanie plonowania odmian
populacyjnych, mieszańcowych i syntetycznych żyta ozimego w latach, miejscowościach,
rodzajach gleb i poziomach agrotechnicznych. Podstawą były średnie plonów odmian
poszczególnych typów hodowlanych w doświadczeniach (tab.3).
Tab. 5. Względne plonowanie typów hodowlanych żyta ozimego w latach 2005-2010
w zależności od rodzaju gleb i poziomów agrotechnicznych. (PDO Dolny Śląsk).
Gleby dobre
Typ hodowlany
Gleby lekkie
a1
a2
a1
a2
populacyjne
100
100
100
100
syntetyczne
103
103
101
103
mieszańcowe
118
118
117
117
Tab. 6. Względne plonowanie typów hodowlanych żyta ozimego w latach 2005-2008
w zależności od rodzaju gleb i poziomów agrotechnicznych. Więcej odmian populacyjnych
(PDO Dolny Śląsk).
Gleby dobre
Typ hodowlany
Gleby lekkie
a1
a2
a1
a2
populacyjne
100
100
100
100
syntetyczne
103
105
101
104
mieszańcowe
115
117
117
119
Tab 7. Względne plonowanie typów hodowlanych żyta ozimego w latach 2009-2010
w zależności od rodzaju gleb i poziomów agrotechnicznych. Więcej odmian mieszańcowych
(PDO Dolny Śląsk).
Gleby dobre
Typ hodowlany
Gleby lekkie
a1
a2
a1
a2
populacyjne
100
100
100
100
syntetyczne
103
99
101
101
mieszańcowe
125
120
116
114
Jako wzorzec przyjęto średni plon odmian populacyjnych (100%). W latach 2005 –
2010 odmiany syntetyczne plonowały jedynie o 1-3 % wyżej niż odmiany populacyjne
niezależnie od rodzaju gleb i intensywności agrotechniki. Plony odmian mieszańcowych były
w każdym przypadku wyższe o 17-18 %.
W badanym okresie można wyróżnić dwa zasadniczo różniące się okresy. Pierwszy
lata 2005-2008 kiedy w doborze doświadczeń brało udział więcej odmian populacyjnych a
mniej odmian mieszańcowych. Dodatkowo były to odmiany mniej doskonałe, prezentujące
początkowy okres hodowli mieszańców. Drugi okres lata 2009-2010 kiedy inaczej niż w
poprzednim mniej było odmian populacyjnych a więcej i już lepszych mieszańców. Stąd za
konieczne uznałem porównanie typów hodowlanych w tych okresach (tab. 6 i 7).
W latach 2005-2008 przewaga w plonowaniu odmian mieszańcowych jest podobna
jak za cały 6 letni okres, w okresie 2009-2010 zmienia się zdecydowanie bardziej na korzyść
odmian mieszańcowych na glebach dobrych o 20-25% a pozostając na podobnym poziomie
na glebach lekkich ( 14-15%).
Tab. 8. Reakcja typów hodowlanych żyta ozimego na wzrost poziomu intensywności
agrotechniki w zależności od rodzaju gleb w latach 2005-2010. Wzorzec = średni plon
odmian. PDO Dolny Śląsk.
Gleby dobre
Typ odmiany
a1
Gleby lekkie
a2
a1
a2
Plon
dt/ha
Plon
względny
Plon
dt/ha
Plon
względny
Plon
dt/ha
Plon
względny
Plon
dt/ha
Plon
względny
populacyjne
65,5
100
76,8
117
66,2
100
75,0
113
syntetyczne
67,5
100
79,0
117
67,1
100
76,2
114
mieszańcowe
77,5
100
90,3
117
77,3
100
87,7
113
Tab. 9. Reakcja typów hodowlanych żyta ozimego na poziom intensywności
agrotechniki w zależności od rodzaju gleb w latach 2009-2010. Wzorzec = średni plon
odmian. PDO Dolny Śląsk.
Gleby dobre
Typ odmiany
a1
Gleby lekkie
a2
a1
a2
Plon
dt/ha
Plon
względny
Plon
dt/ha
Plon
względny
Plon
dt/ha
Plon
względny
Plon
dt/ha
Plon
względny
populacyjne
61,0
100
71,7
118
74,7
100
85,6
115
syntetyczne
62,8
100
71,3
114
75,7
100
86,5
114
mieszańcowe
76,2
100
85,7
112
86,5
100
97,9
113
Intensyfikacja uprawy zwiększa plony wszystkich typów hodowlanych żyta ozimego
niezależnie od rodzaju gleb o 12 - 18 %, z tym że ilość (wyrażona w dt/ha) a tym samym
wartość przyrostu odmian mieszańcowych jest większa w porównaniu do odmian
populacyjnych. Wysiewając odmianę mieszańcową, niezależnie od zastosowanego poziomu
agrotechniki zyskujemy 12-15 dt/ha w porównaniu do odmian populacyjnych.
Tab. 10. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych w latach
2005-2010. Plon w zględny, wzorzec = plony w 2005 roku.
Rok
populacyjne
mieszańcowe
2005
2006
2007
2008
2009
2010
a1
71,26
88
85
87
99
85
a2
82,23
86
84
91
96
89
a1
84,90
82
81
94
99
88
a2
95,63
85
84
97
94
93
Zmienność plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych w latach jest bardzo
duża i w zasadzie podobna. Uzależniona jest od przebiegu pogody. Wydaje się że odmiany
mieszańcowe w większym stopniu reagują względną obniżką plonu w latach suchych na
niższym poziomie agrotechnicznym.
Tab. 11. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych żyta
ozimego w miejscowościach. 2005-2010. Odchylenia od wzorca = którym są plony w
Kondratowicach
Wyszczególnienie
KON
TAR
KRO
NAR
TOM
populacyjne
mieszańcowe
a1
69,58
-9,60
-6,59
0,16
-8,76
a2
84,55
-16,80
-10,97
-5,21
-16,10
a1
82,75
-11,26
-6,94
-1,92
-10,71
a2
100,70
-18,12
-16,30
-7,69
-20,41
Tab. 12. Porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych żyta
ozimego w miejscowościach. 2005-2010. Plony względne, wzorzec = 100% którym są plony
w Kondratowicach
Wyszczególnienie
populacyjne
mieszańcowe
KON
TAR
KRO
NAR
TOM
a1
100
86
91
100
87
a2
100
80
87
94
81
a1
100
86
92
98
87
a2
100
82
84
92
80
Zmienność plonowania odmian mieszańcowych żyta ozimego w miejscowościach jest
podobna do odmian populacyjnych niezależnie od poziomu intensywności uprawy. Świadczy
to o dużej interakcji genotypu ze środowiskiem oraz znaczenia prawidłowej technologii
uprawy żyta ozimego.
5. Charakterystyka wybranych odmian Żyta ozimego
(Poniższa charakterystyka odmian została sporządzona w oparciu o wieloletnie wyniki doświadczeń
przeprowadzonych na terenie całego kraju). Kolejność odmian według lat rejestracj.(COBORU).
Odmiany populacyjne
BOSMO. Odmiana populacyjna. Odporność na rdzę brunatną - duża do bardzo dużej, na rdzę
źdźbłową – duża, na mączniaka, septoriozę liści i rynchosporiozę - średnia, na choroby
podstawy źdźbła - dość mała. Rośliny dość wysokie, o średniej odporności na wyleganie.
Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia.
Masa tysiąca ziarn średnia, wyrównanie dość słabe, gęstość w stanie zsypnym średnia.
Zawartość białka dość duża, liczba opadania średnia. Lepkość maksymalna kleiku
skrobiowego dość mała, końcowa temperatura kleikowania średnia. Plenność na tle
wszystkich odmian zarejestrowanych, łącznie z odmianami mieszańcowymi, słaba.
DAŃKOWSKIE DIAMENT (d. LAD 302). Odmiana populacyjna, przeznaczona do uprawy
na ziarno. Zimotrwałość dobra. Odporność na rdzę brunatną, rdzę źdźbłową, septoriozę liści i
rynchosporiozę - przeciętna, na mączniaka i choroby podstawy źdźbła - dość mała. Rośliny
średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania
średni. Masa 1000 ziarn przeciętna, wyrównanie średnie, gęstość w stanie zsypnym dość
duża. Odporność na porastanie ziarna w kłosach średnia, liczba opadania dość duża.
Zawartość białka dość duża. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego dość duża, końcowa
temperatura kleikowania wysoka. Plenność przeciętna w stosunku do wszystkich
zarejestrowanych odmian, natomiast najlepsza wśród populacyjnych. Tolerancja na
zakwaszenie gleby przeciętna.
DAŃKOWSKIE AMBER - Odmiana populacyjna, przeznaczona do uprawy na ziarno.
Plenność na poziomie czołowych odmian populacyjnych. Odporność na rdzę źdźbłową i
choroby podstawy źdźbła – dość duża, na mączniaka, rdzę brunatną, septoriozę liści i
rynchosporiozę – średnia. Rośliny średniej wysokości, o dużej do bardzo dużej odporności na
wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie
dość słabe, gęstość w stanie zsypnym średnia. Odporność na porastanie ziarna w kłosie
przeciętna, liczba opadania dość mała. Zawartość białka duża. Lepkość maksymalna kleiku
skrobiowego dość duża, końcowa temperatura kleikowania wysoka. Tolerancja na
zakwaszenie gleby średnia.
STANKO – odmiana populacyjna. Odporność na rdzę brunatną dość duża, na mączniaka,
rdzę źdźbłową i septoriozę liści - średnia, na rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła dość mała. Rośliny średniej wysokości, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
i dojrzewania średni. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia. Masa 1000 ziarn
średnia, wyrównanie średnie, gęstość w stanie zsypnym średnia. Zawartość białka średnia,
liczba opadania średnia. Plenność dość słaba.
DOMIR - Odmiana populacyjna, przeznaczona do uprawy na ziarno. Plenność słaba (na
poziomie czołowych odmian populacyjnych). Odporność na mączniaka, rdzę brunatną, rdzę
źdźbłową, septoriozę liści i choroby podstawy źdźbła – średnia, na rynchosporiozę – dość
mała. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i
dojrzewania średni. Masa 1000 ziarn średnia, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie zsypnym
średnia. Odporność na porastanie ziarna w kłosie oraz liczba opadania dość mała. Zawartość białka
średnia. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego mała, końcowa temperatura kleikowania dość
niska. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość mała.
Odmiany syntetyczne
HERAKLES. Odmiana syntetyczna. Odporność na mączniaka, septoriozę liści,
rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła średnia, na rdzę brunatną i rdzę źdźbłową - mała.
Rośliny średniej wysokości, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia średni,
dojrzewania średni. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia. Masa 1000 ziarn dość
mała, wyrównanie średnie, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Zawartość białka średnia,
liczba opadania dość duża.
Odmiany mieszańcowe
VISELLO. Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność na rdzę brunatną bardzo duża, na
septoriozę liści, rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła – średnia, na mączniaka i rdzę
źdźbłową dość mała. Rośliny niskie, o dość małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
i dojrzewania średni. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia. Masa 1000 ziarn
średnia, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym średnia. Zawartość białka dość
mała, liczba opadania dość duża. Plenność bardzo dobra.
BALISTIC. Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność na rdzę brunatną bardzo duża, na
choroby podstawy źdźbła dość duża, na mączniaka, septoriozę liści i rynchosporiozę –
średnia, na rdzę źdźbłową – dość mała. Rośliny niskie, o małej odporności na wyleganie.
Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia.
Masa 1000 ziarn duża, wyrównanie dobre, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Zawartość
białka mała, liczba opadania dość duża. Plenność bardzo dobra.
BELLAMI. Odmiana mieszańcowa trójliniowa, przeznaczona do uprawy na ziarno. Plenność
bardzo dobra. Odporność na rdzę brunatną – duża do bardzo dużej, na rynchosporiozę,
choroby podstawy źdźbła – dość duża, na mączniaka, rdzę źdźbłową i septoriozę liści –
średnia. Rośliny niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania
średni. Masa 1000 ziarn średnia, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym dość
duża. Odporność na porastanie ziarna w kłosie przeciętna, liczba opadania duża. Zawartość
białka dość mała. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego bardzo duża, końcowa
temperatura kleikowania bardzo wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
MINELLO. Odmiana mieszańcowa trójliniowa, przeznaczona do uprawy na ziarno. Plenność
bardzo dobra. Odporność na rdzę brunatną – bardzo duża, na rynchosporiozę, septoriozę liści
i choroby podstawy źdźbła – dość duża, na mączniaka, rdzę źdźbłową – średnia. Rośliny dość
niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000
ziarn dość mała, wyrównanie dość słabe, gęstość w stanie zsypnym średnia. Odporność na
porastanie ziarna w kłosie przeciętna, liczba opadania dość duża. Zawartość białka mała.
Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego bardzo duża, końcowa temperatura kleikowania
dość wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
BRASETTO Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność na rdzę źdźbłową, septoriozę
liści i choroby podstawy źdźbła – dość duża, na mączniaka, rdzę brunatną i rynchosporiozę –
średnia. Rośliny dość niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i
dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie
zsypnym średnia. Odporność na porastanie ziarna w kłosie i liczba opadania przeciętne.
Zawartość białka mała. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego bardzo duża, końcowa
temperatura kleikowania wysoka do bardzo wysokiej. Plenność bardzo dobra. Tolerancja na
zakwaszenie gleby średnia.
GONELLO Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność na mączniaka, septoriozę liści i
choroby podstawy źdźbła – dość duża, na rdzę brunatną i rynchosporiozę – średnia, na rdzę
źdźbłową – dość mała. Rośliny niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i
dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie dość słabe, gęstość w stanie
zsypnym dość duża. Odporność na porastanie ziarna w kłosie przeciętna, liczba opadania
duża. Zawartość białka mała do bardzo małej. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego
bardzo duża, końcowa temperatura kleikowania bardzo wysoka. Plenność bardzo dobra.
Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
PALAZZO Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność na septoriozę liści – dość duża, na
mączniaka, rdzę brunatną, rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła – średnia, na rdzę
źdźbłową – dość mała. Rośliny dość niskie, o dużej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren, wyrównanie i gęstość w stanie zsypnym
średnie. Odporność na porastanie ziarna w kłosie i liczba opadania przeciętne. Zawartość
białka mała do bardzo małej. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego bardzo duża,
końcowa temperatura kleikowania wysoka. Plenność bardzo dobra. Tolerancja na
zakwaszenie gleby średnia.
SU SKALTIO (d. HYH239) Odmiana mieszańcowa trójliniowa, przeznaczona do uprawy na
ziarno. Plenność bardzo dobra. Odporność na septoriozę liści – dość duża, na rdzę brunatną,
rdzę źdźbłową, rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła – średnia, na mączniaka – mała.
Rośliny średniej wysokości, o bardzo małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i
dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie dobre, gęstość w stanie zsypnym
dość mała. Odporność na porastanie ziarna w kłosie i liczba opadania dość małe. Zawartość
białka średnia. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego dość duża, końcowa temperatura
kleikowania wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Tab. 13 Żyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru 2010.
KWS –
Lochow
Kondratowice
SDOO
Tarnów Śląski
SDOO
Naroczyce
SDOO
Krościna
Mała
KWS –
Lochow
Kondratowice
SDOO
Tarnów Śląski
SDOO
Naroczyce
Lp.
62,8
81,3
57,9
79,0
80,1
99,3
64,0
93,6
Odmiana
Plon średni, dt z ha
Odmiany populacyjne
Dańkowskie
1
Diament
2 Bosmo
3 Agrikolo
4 Herakles
Odmiany mieszańcowe
5 Visello
F1
6 Balistic
F1
7 Minello
F1
8 Bellami
F1
9 Brasetto
F1
10 Gonello
F1
11 Palazzo
F1
Poziom a2
SDOO
Krościna
Mała
Poziom a1
93
88
92
90
93
88
93
93
77
82
94
80
82
90
87
84
85
89
91
93
79
92
98
81
82
92
84
87
80
89
89
93
115
114
93
104
106
115
107
102
108
103
107
109
105
109
96
115
111
89
113
116
112
106
109
98
106
105
105
107
102
114
85
108
97
122
111
100
105
107
103
106
107
111
89
114
109
98
122
111
114
99
107
99
102
107
111
111
Wzorzec – średnie z odmian badanych w doświadczeniach K
Tabela 14. Żyto ozime. Plon względny ziarna. Lata zbioru: 2008 – 2010.
Plon ziarna
Lp.
Poziom a1
Odmiana
wzorzec, dt z ha
Odmiany pop ulacyjn e
1 Dańkowskie Diament
2 Bosmo
3 Agrikolo
4 Herakles
Odmiany mieszańcowe
5 Visello
F1
6 Balistic
F1
7 Minello
F1
8 Bellami
F1
9 Brasetto
F1
10 Gonello
F1
11 Palazzo
F1
Liczba doświadczeń
Poziom a2
2008
2009
2010
20092010
20082010
2008
2009
2010
20092010
20082010
69,5
78,1
70,1
74,1
72,6
82,6
84,6
84,0
84,3
83,7
97
89
85
95
92
87
91
90
91
83
88
91
91
85
89
90
93
86
88
92
100
88
85
99
91
94
94
90
92
83
89
92
91
89
92
91
94
89
90
93
115
118
-
107
107
105
107
-
105
111
101
102
108
110
109
106
109
103
105
-
109
112
-
107
115
-
105
106
105
107
-
98
110
100
103
107
112
112
102
108
103
105
-
103
110
-
5
5
4
9
14
5
5
4
9
14
Wzorzec – średnie z odmian badanych w doświadczeniach K
Tab. 15. Podstawowe parametry doświadczeń których wyniki wykorzystan do syntezy. PDO Dolny Śląsk. 2005-2010
gleba
Rok
Miejscowość
2005 TOM
NAR
KRO
KON
TAR
2006 TOM
NAR
KRO
KON
TAR
2007 TOM
NAR
KRO
KON
TAR
2008 TOM
NAR
KRO
KON
TAR
2009 TOM
NAR
KRO
KON
TAR
2010 NAR
KRO
KON
TAR
kompleks
glebowy
3
4
2
1
1
5
4
5
1
1
3
4
5
1
1
3
4
2
1
1
5
4
2
1
1
4
2
1
2
klasa
gleby
IVa
IVa
IIIb
II
III
IVb
IVa
IVb
II
III
IVa
IIIb
IVb
II
III
IVa
IVa
IIIb
II
III
IVb
IVa
III
II
III
IVa
IIIa
II
IIIa
nawożenie kg/ha
zasobność
pH P2O5 K2O
6,7
25
22
5,7
7,3 27,9
6,8
25 40,8
7,5
25 27,9
5,9 14,6 20,5
6,4 21,2 13,6
6,3 16,4 24,4
6,5
85 24,3
7,5
27 28,7
6
16
26
6 21,8 23,8
5,1 10,5 20,2
7 81,5 24,3
7
20
18
6
20 20,5
5,9 20,3 18,5
5,5
8,1
18
6,4 73,5 38,2
7
30
23
6,2 13,6 15,4
6,3 22,2
26
5,9 16,6 26,1
6,2 50,5 35,1
21
25
5,8 27,6 38,4
5,7 12,2 22,1
6,8 73,5 38,5
6,6
49 17,8
przedplon
MgO
6,3
5,2
10,3
13,2
15
7,4
5,4
5,9
14,5
15
9,2
3,9
5,7
8
12,6
11
3,8
14,5
10
11,8
7,6
6,3
8,7
15
10,2
4,2
6,3
GRS
GRS
RZPO
GRS
RZPO
GRS
GRS
Łubin
GRS
RZPO
GRS
RZPO
GRS
RZPO
RZPO
GRS
RZPO
GRS
GRS
RZPO
GRS
GRS
GRS
RZPO
RZPO
PSZO
RZPO
12,5
RZPO
azotowe
a1
a2
89
129
68
108
70
110
18
55,5
40
80
100
140
67
107
116
156
64 105,5
40
80
109
149
68
108
89
129
70
110
40
80
109
149
80
120
89
129
50
90
40
80
109
149
70
110
61
101
44
84
40
80
80
120
65
105
44
84
40
80
fosforowe
30
90
50,4
60
80
56
90
54
60
80
30
90
54
60
80
30
100
54
60
80
30
54
51
60
80
92
40
40
54
potasowe
90
90
103,6
90
90
116
84
111
90
90
90
80
111
90
90
90
150
111
90
90
70
81
99
90
90
90
90
60
90
wysiew
2
szt/m
populacyjne
mieszańcowe
250
200
300
250
250
200
250
200
250
200
350
300
300
250
350
300
250
200
250
200
300
250
300
250
350
300
250
200
250
200
300
250
300
250
250
200
250
200
250
200
350
300
300
250
250
200
300
250
250
200
300
250
250
200
300
250
250
200
Tab. 16. Wybrane cechy gospodarcze odmian populacyjnych i mieszańcowych żyta ozimego w
doświadczeniach PDO na Dolnym Śląsku w latach 2005 - 2010
DS.
2005
2006
2007
2008
2009
2010
a1
a2
a2a1
a1
a2
a1
a2
a1
a2
a1
a2
a1
a2
a1
a2
Liczba
miejscowości
CMPL
P
M
4
7,9
7,5
4
8,5
8,6
4
8,2
7,7
4
8,9
8,7
3
7,9
7,4
1
7,4
7,2
1
2,0
2,0
1
3,1
3,0
3
7,8
7,8
3
8,6
8,7
2
7,1
7,2
1
7,1
7,0
CRDB
P
M
5
7,1
5,6
5
8,5
8,1
5
6,0
4,9
5
8,1
7,6
5
6,0
3,8
5
8,3
7,0
5
6,7
6,1
5
8,5
8,1
4
6,3
4,8
4
7,2
6,1
3
5,4
4,8
3
6,2
5,9
CRYN
P
M
2
7,4
7,5
2
8,5
8,6
2
7,8
8,2
1
8,3
8,8
4
7,1
7,3
3
7,5
7,6
4
6,6
6,8
3
7,4
7,5
1
4,0
6,7
1
5,9
7,9
1
7,0
7,4
1
8,0
8,3
CSEL
P
M
3
6,3
6,7
3
7,0
7,5
4
5,8
6,1
4
7,0
7,4
4
5,6
5,7
4
7,0
7,3
2
7,3
7,9
2
8,2
8,6
3
6,2
6,1
3
6,9
6,8
3
5,2
5,6
3
6,4
6,9
WLDM
P
M
2
7,0
7,2
2
8,4
8,6
9,0
9,0
9,0
9,0
2
8,6
9,0
5
9,0
9,0
2
3,0
3,0
2
3,7
4,2
2
4,7
5,8
2
7,3
7,1
4
7,0
7,2
4
7,7
7,7
WLPZ
P
M
4
5,7
5,5
4
7,0
6,2
4
7,3
7,5
4
8,5
8,6
4
5,5
5,8
4
7,3
7,5
5
3,4
2,8
5
4,3
2,9
5
3,6
3,9
5
4,7
4,0
4
4,0
4,6
4
4,5
4,6
WYSO
P
M
5
155
147
5
146
138
5
148
139
5
133
126
5
146
137
5
133
125
5
164
151
5
153
142
5
157
140
5
149
135
4
149
137
4
141
130
DAWO
P
M
2
194
196
2
196
196
2
193
193
2
194
194
2
182
182
2
183
183
2
190
190
2
191
192
2
194
195
2
197
198
1
192
193
1
194
195
MTN
P
M
4
33,8
33,0
4
35,7
36,0
5
32,7
32,1
5
33,8
33,1
5
25,4
25,2
5
26,9
26,9
4
28,9
29,6
4
32,2
32,4
4
31,8
32,5
4
34,0
32,2
4
32,4
31,6
4
miejscowości
35,8 30,8 33,1
2,2
34,4 30,7 32,5
1,8
6,8
6,6
7,3
7,2
0,5
0,6
Liczba
miejscowości
6,3
5,0
7,8
7,1
1,6
2,1
Liczba
miejscowości
6,7
7,3
7,6
8,1
1,0
0,8
Liczba
miejscowości
6,1
6,4
7,1
7,4
1,0
1,1
Liczba
miejscowości
6,6
6,9
7,5
7,6
1,0
0,7
Liczba
miejscowości
4,9
5,0
6,1
5,6
1,1
0,6
Liczba
miejscowości
153
142
143 -10,7
133 -9,2
Liczba
miejscowości
191
192
193
193
Liczba
Mączniak prawdziwy zbóż występował w różniącej się w latach liczbie miejscowości,
na podstawowym poziomie agrotechnicznym (a1) od 1-go w 2008 do 4-ech w latach 2005 i
2006 i o podobnym nasileniu 7,1 do 8,9 (w skali 9-cio stopniowej, w której 9 – oznacza brak
choroby a 1 – całkowite zniszczenie rośliny). Skuteczność zwalczania w latach 2005-2010
wyniosła 0,5 do 0,6 stopnia. Wrażliwość odmian populacyjnych i mieszańcowych
kształtowała się na podobnym poziomie.
Rdza brunatna żyta występowała w dużym nasileniu we wszystkich latach i
miejscowościach, w stopniu od 3,8 na a1 w 2007 do 8,8 na a2 w 2005 i 2008. Większą (o 1,3
stopnia na poziomie a1) wrażliwość na porażenie rdzą brunatną wykazały odmiany
mieszańcowe. Fungicydy zmniejszyły porażenie o 1,6 stopnia odmian populacyjnych i 2,1
stopnia odmiany mieszańcowe. W przypadku tej choroby opryski wykazały się największą
skutecznością.
Rynchosporioza występowała w zależności od roku w 1 do 4 miejscowości z
największym nasileniem w jednym doświadczeniu w 2009 roku. Odmiany mieszańcowe
odznaczały się mniejszym porażeniem w porównaniu do populacyjnych. Skuteczność
zwalczania przez środki grzybobójcze wyniosła 0,8 do 1,0 stopnia.
1,7
1,5
Septorioza liści występowała corocznie w większości doswiadczeń i w dużym
nasileniu. Odmiany mieszańcowe cechowały się nieco większą odpornością. Skuteczność
chemicznego zwalczania wynosiła 1,0 do 1,1 stopnia.
Wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej wystąpiło w większej skali jedynie w latach
2008 i 2009 i to na obu poziomach agrotechnicznych. Wrażliwość na wyleganie odmian
populacyjnych i mieszańcowych kształtowała się na podobnym poziomie. Zastosowanie
antywylegaczy poprawiło wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej o 0,7 stopnia u odmian
mieszańcowych i o 1,0 stopień u odmian populacyjnych.
Wyleganie przed zbiorem występowało w każdym roku i w różnym stopniu we
wszystkich doświadczeniach. Szczególnie katastrofalne były lata 2008 i 2009. Nieco bardziej
wylegały odmiany mieszańcowe. Oprysk antywylegaczami zmniejszał ocenę wylegania o 0,6
stopnia u odmian mieszańcowych i 1,1 stopnia u odmian populacyjnych.
Rośliny odmian mieszańcowych były przeciętnie niższe o 11 cm, zastosowane
antywylegacze zmniejszały wysokość roślin przeciętnie o 10cm.
Obie grupy odmian charakteryzowały się podobnym okresem dojrzałości woskowej i
technicznej.
Masa 1000 ziarn obu typów hodowlanych była podobna. Rośliny odmian
populacyjnych zwiększyły o 2,2 g masę 1000 nasion w wyniku intensyfikacji agrotechniki
natomiast rośliny odmian mieszańcowych o 1,8g.
Tab. 17. Plonowanie gatunków zbóż ozimych w doświadczeniach PDO 2005-2010 na Dolnym Śląsku.
2005
a1
a2
2006
a1
a2
2007
a1
a2
2008
a1
a2
2009
a1
a2
2010
a1
a2
2005/2010
a1
a2
żyto ozime
76,3 88,7 64,9 74,5
63,7 73,8 69,5 82,6 78,1 84,6 70,1 84,0 70,4 81,4
w tym: populacyjne
71,3 82,2 62,6 70,7
60,8 69,3 62,2 74,8 70,2 78,8 60,6 73,6 64,6 74,9
w tym: mieszańcowe
84,9 95,6 69,4 80,9
68,5 80,7 80,2 92,4 84,1 90,1 74,8 89,2 77,0 88,2
jęczmień ozimy
75,5 89,2 64,5 71,9
78,2 89,3 73,1 85,3 79,0 92,3 64,9 76,8 72,5 84,1
pszenżyto ozime
76,0 84,3 57,9 69,8
71,3 83,8 73,2 85,2 73,9 86,7 70,0 90,3 70,4 83,4
pszenica ozima
79,0 90,9 61,4 67,5
74,9 67,5 85,5 96,6 74,7 84,3 74,9 83,6 75,1 81,7
Porównując plony poszczególnych gatunków zbóż ozimych osiągane w
doświadczeniach PDO na Dolnym Śląsku w latach 2005-2010 możemy stwierdzić, że
mieszańcowe odmiany żyta plonują wyżej o 18-19% lepiej od odmian populacyjnych, o 5-6%
lepiej od jęczmienia ozimego, 6-9% od pszenżyta ozimego i 3-8% od pszenicy ozimej i
większa była z reguły na wyższym poziomie agrotechnicznym. W latach suchych (2006)
przewaga odmian mieszańcowych żyta ozimego wobec odmian populacyjnych zmalała do
10%, natomiast zwiększyła się wobec jęczmienia ozimego do 8-13%, pszenżyta ozimego do
16-20% i pszenicy ozimej do 13-20%. Wyniki te wyraźnie wskazują na większą w
porównaniu do innych gatunków zbóż ozimych odporność na suszę żyta ozimego.
Technologia uprawy żyta ozimego.
1. Wymagania glebowo-klimatyczne.
Żyto ozime ma najmniejsze w porównaniu do innych gatunków zbóż wymagania
glebowe. Możliwa jest opłacalna uprawa nawet na najsłabszych glebach kompleksu żytniego
słabego (klasy bonitacyjne IV – V). Zboże to toleruje szeroki zakres zakwaszenia gleby (pH
4,8 – 7,0). Dobrze znosi większe stężenia wolnych jonów glinu i manganu.
Wrażliwe jest na zalanie pól w czasie wiosennych roztopów i porażenie przez pleśń
śniegową pod długo zalegającą pokrywą śniegową. W czasie zimowego spoczynku żyto
ozime znosi temperatury do – 350C. Dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu
dobrze pobiera z gleby wodę i składniki pokarmowe, również oszczędnie gospodaruje wodą.
Współczynnik transpiracji żyta wynosi 350 litrów wody na wyprodukowanie 1 kg suchej
masy, dla porównania dla pszenicy ozimej wynosi on 450 litrów. Wcześniejsze strzelanie w
źdźbło i kłoszenie żyta dodatkowo sprzyja większej odporności na późnowiosenne susze.
W latach suchych plony żyta ozimego na kompleksach dobrych są wyższe niż na
lekkich, z kolei w latach mokrych plony na glebach lekkich mogą być wyższe niż na
zwięzłych (silniejsze wyleganie i porażenie przez choroby).
Wyniki doświadczeń PDO na Dolnym Śląsku potwierdziły dużą tolerancyjność
żyta ozimego w stosunku do gleb i większą niż inne gatunki zbóż odporność na suszę.
Można je uprawiać zarówno na glebach bardzo dobrych jak i najsłabszych.
2. Przedplony i uprawa roli.
Najlepszymi przedplonami dla żyta ozimego są rośliny strączkowe na ziarno: groch
siewny, łubiny biały, żółty i wąskolistny, seradela, wyki z niewielką wsiewką żyta, mieszanki
roślin strączkowych ze zbożami. Ze zbóż dobrymi przedplonami jest owies (działanie
fitosanitarne) i jęczmienie ze względu na wcześniejszy zbiór. Dość dobrym przedplonem jest
na glebach lżejszych gryka po której pozostaje bardzo czyste stanowisko, trzeba jednak w
takim przypadku pamiętać o uzupełnieniu nawożenia fosforem i potasem z których gryka
szczególnie ogałaca glebę. Po zbożach ozimych (za wyjątkiem jęczmienia ozimego) i
pszenicy jarej plony są z reguły o ok. 15% niższe. Pozostawiają mniej czasu potrzebnego do
rozkładu resztek pożniwnych. Monokultura żyta ozimego zmniejsza plony nawet o 20%. Na
stanowisku po ziemniakach nie wykonujemy orki lecz uprawę spulchniającą na głębokość nie
mniejszą niż 15 cm ( pogłębiacze, grubery).
Przy zbiorze kombajnem w przypadku pozostawiania słomy musimy zwrócić uwagę
na dobre rozdrobnienie i równomierny rozrzut pociętej słomy na powierzchni pola co
znakomicie ułatwi dalsze uprawy i przyspieszy jej rozkład.
Po zbiorze przedplonu niezwłocznie należy wykonać podorywkę (agregat
podorywkowy złożony z kultywatora + brona talerzowa + wał) której celem jest przerwanie
przesychania gleby, przyspieszenie rozkładu resztek pożniwnych oraz skiełkowanie nasion
przedplonu i chwastów. Rodzaj agregatu podorywkowego musi być dostosowany do rodzaju
gleby a jego szerokość do mocy ciągnika.
Jedynie po najwcześniej schodzących przedplonach ( jęczmień ozimy, groch) może
zachodzić potrzeba pielęgnacji podorywki (bronowanie lub kultywacja).
Orkę siewną wykonujemy w zależności od miąższości roli o 5 – 10 cm płycej niż w
przy orce zimowej. Orka na glebach lekkich powinna być wykonana na 2 a na glebach
zwięźlejszych co najmniej na 3 tygodnie przed siewem celem zapewnienia czasu na osiadanie
gleby. Siew w nieodleżałą rolę powoduje nierównomierne wschody i płytkie położenie lub
odkrywanie węzłów krzewienia co powoduje gorszą krzewistość produktywną. Skutkiem
może być uszkadzanie korzeni przez muchówki i większą skłonność do wylegania. Osiadanie
roli uzależnione jest od ilości opadów w okresie od orki do siewu. W przypadku suchej gleby
w czasie orki i braku opadów konieczne jest mechaniczne ubicie gleby przy pomocy wałów.
Użycie do siewu agregatów uprawowo – siewnych w których pierwszym elementem jest wał
umożliwia skrócenie tego okresu.
3. Nawożenie.
Żyto wykazuje największą ze wszystkich zbóż zdolność do pobierania z gleby,
fosforu, potasu i mikroelementów dlatego też nie wykazuje niedoborów tych składników.
Toleruje najszerszy zakres kwasowości gleby i wyższą zawartość w wolnych jonów glinu i
manganu. Tak zachowuje się do poziomu 50 dt/ha. Przy plonach wyższych konieczne jest
zwrócenie szczególnej uwagi zarówno na wysokość jak i terminy nawożenia.
Konieczne jest co najmniej raz na 5 lat zbadanie zasobności gleby na zawartość
podstawowych makroelementów ( fosfor, potas i magnez) oraz kwasowość (pH). Badania
takie wykonują Stacje Chemiczno-Rolnicze znajdujące się w każdym województwie.
Tab. 18. Wielkość dawek fosforu i potasu w zależności od zasobności gleby.
(COBORU)
Zasobność gleby
Dawka w kg czystego składnika na ha
P2O5
K2O
Bardzo niska
100
120
Niska
80
100
Średnia
60
90
Wysoka
40
70
Bardzo wysoka
20
20
Nawozy fosforowo - potasowe stosujemy przedsiewnie. Najlepszym sposobem
rozwiązania problemów związanych z nadmierną kwasowością i zawartością magnezu w
glebie jest nawożenie wysokimi dawkami dolomitu. Wysoka zawartość i wolne uwalnianie
związków magnezu zapewnia dostępne dla roślin źródło tego pierwiastka na długie lata. Jest
to najlepszy sposób odkwaszania i zapewniania dostatecznej ilości magnezu szczególnie w
przypadku gleb lekkich charakteryzujących się słabym kompleksem sorbcyjnym, a tym
samym dużą wrażliwością gleby na wymywanie składników pokarmowych i zakłócania życia
biologicznego w glebie poprzez gwałtowne zmiany odczynu występujące w przypadku
zastosowania wapna tlenkowego.
Żyto ozime dobrze wykorzystuje azot znajdujący się w glebie a pochodzący między
innymi z rozkładu resztek pożniwnych. Całkowite zapotrzebowanie na azot można obliczyć z
wzoru: oczekiwany plon x 2 kg, pomniejszone o azot glebowy (0 – 60cm) zależny od
przedplonu daje nam potrzeby nawożenia mineralnego azotem.
Wystarczająca jest jesienna dawka do 30 kg N na 1 ha dostarczana najczęściej wraz z
nawozami wieloskładnikowymi ważna jest szczególnie po przedplonach zbożowych z
pozostawieniem słomy.
Żyto ze wszystkich zbóż najwcześniej rozpoczyna wiosenną wegetację, dlatego też od
niego powinniśmy rozpocząć zasilanie azotem. Pierwsza dawka tuż przed rozpoczęciem
wegetacji winna wynosić 50 – 80 kg N na 1 ha najlepiej w formie saletrzanej, jej wysokość
powinna być tym wyższa im słabsze jest rozkrzewienie roślin ocenianych przed ruszeniem
wegetacji. Drugą dawkę w wysokości 50 – 60 kg N /ha wysiewamy w fazie strzelania w
źdźbło a ostatnią 40 kg wykształcania liscia flagowego (przed początkiem kłoszenia). Na
glebach najsłabszych lecz znajdujących się w dobrej kulturze pierwszą, i ostatnia dawkę
zmniejszamy o około 10 kg a drugą zwiększamy o 10kg.
Tab. 19. Propozycja nawożenia żyta ozimego firmy KWS-Lochow.
Nawożenie
azotowe
Rozpoczęcie
wegetacji lub
tuż przed
zależne od
zawartości
Nmin 0-30 cm
Całkowita kalkulacja dawki N: Oczekiwany plon w dt/ha x 2kg = N całkowity,
pomniejszony Nmin(0-60 cm) zależny od przedplonu, gleby, nawożenia
organicznego
Jesienna dawka azotu do 30 kg/ha przy pozostawieniu słomy lub zebrania
wysokiego plonu zbożowych
Ocena plantacji przed ruszeniem wegetacji
A – słabe rozkrzewienie 1 – 2 pędy na roślinie (siew późny)
B – średnie rozkrzewienie 3 – 4 pędy na roślinie
C – mocne rozkrzewienie 6 – 10 pędów na roślinie
70 -80 kg N/ha
70 -80 kg N/ha
60 -70 kg N/ha
A
+ siarka ok. 10kg + siarka ok. 10kg
+ siarka ok. 10kg
60 -70 kg N/ha
50 -70 kg N/ha
50 -60 kg N/ha
B
+ siarka
+ siarka
+ siarka
40 -50 kg N/ha
30 -50 kg N/ha
40 -50 kg N/ha
C
+ siarka
+ siarka
+ siarka
Strzelanie w źdźbło (BBCH 31/32
(zaw. Nmin 0-60 cm)
Ostatnia dawka BBCH 39/49
50 -60 kg N/ha
+ siarka ok. 10kg
50 -60 kg N/ha
+ siarka ok. 10kg
70 kg N/ha
+ siarka ok. 6kg
40 kg N/ha
40 kg N/ha
do 30 kg N/ha
4. Siew.
Optymalne terminy siewu żyta ozimego:
- 20.IX – 5.X północno-zachodnia część kraju (dawne województwo szczecińskie),
- 20 – 30.IX zachodnia część kraju
- 15 – 25.IX środkowa i podgórza Karpat i Sudetów
- 10 – 25.IX wschodnia i Świętokrzyskie
- 5 - 15.IX północno-wschodnia oraz Sudety i Karpaty.
Termin siewu żyta powinien umożliwić dobre rozkrzewienie roślin przed zakończeniem
wegetacji zapewniając pożądaną ilość źdźbeł produkcyjnych. Pędy powstałe z rozkrzewień
wiosennych są z reguły słabiej wykształcone i zakończone mniejszym kłosem. Opóźniony
termin siewu sprzyja słabszemu wykształceniu systemu korzeniowego i gorszemu
przezimowaniu. Szczególnie odmiany mieszańcowe są wrażliwe na opóźniony termin siewu,
swoją istotną przewagę w plonowaniu nad odmianami populacyjnymi wykazują przy pełnym
jesiennym rozkrzewieniu.
Ilość wysiewu zależy od jakości gleby, więcej nasion kiełkujących wysiewamy na
glebach dobrych mniej natomiast na glebach lżejszych i stosując bardziej intensywne
technologie uprawy ( agregaty uprawowo – siewne zapewniające równomierne
rozmieszczenie nasion na powierzchni i głębokości).
Ilość wysiewu na glebach dobrych
180 – 200 szt/m2
Ilość wysiewu na glebach najsłabszych
160 – 180 szt/m2
Siejąc przed okresem optymalnego siewu zmniejszamy wysiew o około 20 szt/m2, opóźniając
siew po okresie optymalnym zwiększamy ilość ziarn o około 40 szt/m2. Zalecany jest wyższy
o około 30 - 50 szt/m2 wysiew odmian populacyjnych.
Musimy znać wartość siewną wysiewanych nasion. Norma wysiewu zależy od siły
kiełkowania, masy tysiąca nasion i czystości materiału siewnego. Wyliczamy ją według
wzoru:
Ilość nasion potrzebna do zasiania 1 hektara w kg = [masa tysiąca nasion (g) x
planowana obsada szt/1m2] podzielona przez siłę kiełkowania (%). Zakładam, że nasiona
stosowane do siewu są wolne od pośladu i nasion chwastów.
Niezwykle istotna jest głębokość siewu, głębszy siew opóźnia wschody, osłabia
rośliny i krzewienie, zawsze kończy się obniżeniem plonu. Optymalna głębokość siewu to 2
cm, jedynie na najlżejszych glebach i przy słabym uwilgotnieniu roli dopuszcza się siew na
głębokość 3 cm. Nasion odmian mieszańcowych z własnego zbioru nie używamy do siewu.
Materiał siewny odmian mieszańcowych uzyskuje się z krzyżowania jednorazowo dwóch
odległych linii. Efekt heterozji w dalszych rozmnożeniach zanika. Nasiona odmian
mieszańcowych każdorazowo muszą pochodzić od hodowcy.
5. Zwalczanie chwastów.
Zasiane w optymalnym terminie żyto ozime ma dużą zdolność konkurencji z
chwastami. Jednak przy obecnie zalecanych rozrzedzonych siewach, głównie po
przedplonach zbożowych nasila się zagrożenie zachwaszczenia miotłą zbożową. W takim
przypadku preferowane winno być stosowanie herbicydów jesienią. Wiosną może zaistnieć
jedynie konieczność zwalczenia chwastów dwuliściennych w przypadku przerzedzenia
plantacji przez pleśń śniegową i pałecznicę zbóż. Należy unikać przedawkowania herbicydu
lub opóźnienia przy stosowaniu wiosną. Żyto jest zbożem o największej wrażliwości na stres
związany ze stosowaniem herbicydów.
Dobór odpowiedniego preparatu zależy od gatunków chwastów występujących na
plantacji, wybranej technologii, stanu plantacji i przebiegu pogody w okresie oprysku.
Najmniej dla żyta stresogenne herbicydy do stosowania jesienią to środki ochrony
roślin stosowane w 2-3 dni po siewie lecz przed wschodami, również przy niższych
temperaturach występujących jesienią. Ewentualne zachwaszczenie chabrem, przytulią
czepną, rdestami oraz samosiewami rzepaku ozimego możemy zwalczyć zabiegiem
wczesnowiosennym. Szczególną uwagę należy zwrócić uwagę na środki zawierające
dikambę, można je stosować jedynie do końca krzewienia, nie powinniśmy jej stosować
wiosną na rozkrzewione plantacje z obawy na nieodwracalne uszkodzenie roślin.
Plantacje zasiane do końca optymalnego terminu i prawidłowo zagęszczone mogą być
chronione jednorazowym opryskiem herbicydami od siewu do końca wegetacji jesienią
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR). Większość z nich cechuje się wysoką skutecznością na
chwasty jedno- i dwuliścienne, eliminują chwasty już jesienią a długotrwałe działanie
połączone z silną konkurencyjnością optymalnie zagęszczonej plantacji żyta wobec
wschodów chwastów, zapobiega wschodom większości uporczywych chwastów wiosną.
Eliminują konieczność ponownego zabiegu.
6. Zwalczanie chorób.
Absolutnie konieczne jest zaprawiania nasion żyta. Właściwie wykonany zabieg
chroni rośliny przed głownią źdźbłowa żyta, zgorzelą siewek, pleśnią śniegową zbóż a
niektóre zaprawy przed zgorzelą podstawy źdźbła, pałecznicą zbóż, rdzą brunatną żyta.
Zakupione od producentów kwalifikowane nasiona są zawsze zaprawione.
W tabeli 15 przedstawiono częstotliwość występowania chorób żyta w liczbie
miejscowości, stopienia porażenia roślin w dany roku i skuteczność ich zwalczania.
Rolnik rodzaj i terminy stosowanych fungicydów powinien opierać na obserwacji
plantacji, znajomości rozwoju i progu szkodliwości choroby dla plonu w oparciu o
zaleceniom IOR lub fachowych doradców.
Pierwszy zabieg winniśmy wykonać od fazy początku strzelania w źdźbło do 2 – go
kolanka chroniąc przed chorobami podstawy źdźbła, mączniakami ( próg szkodliwości dla
mączniaka prawdziwego zbóż - w fazie kłoszenia pierwsze objawy na liściu podflagowym lub
flagowym na 20% ocenianych źdźbeł), rdzą brunatną żyta (próg szkodliwości dla rdzy
brunatnej żyta – pierwsze objawy na liściu podflagowym lub flagowym) i rynchosporiozą,
drugi zabieg od początku do końca kłoszenia chronić powinien między innymi przed:
rynchosporiozą, rdzą brunatną, mączniakiem prawdziwym zbóż, septoriozą żyta i fuzariozą
kłosów.
Plantator powinien szczególną uwagę zwrócić uwagę na zespół chorób podstawy
źdźbła, które mogą w wielu latach wywołać całkowite wylegnięcie plantacji. Wywoływane są
przez grzyby łamliwości źdźbła zbóż i traw oraz fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i
korzeni. Wiosenny oprysk na ten zespół chorób w uprawie żyta ozimego powinniśmy uznać
za obligatoryjny.
Zagrożenie mączniakiem i rynchosporiozą może być groźne jedynie w latach o dużej
wilgotności powietrza tym większe jeśli nie wykonano pierwszego zabiegu.
Rdza brunatna żyta powoduje już przy niedużym porażeniu znaczący ubytek plonu. W
większym nasileniu występuje na glebach lekkich i przy ciepłej, wilgotnej pogodzie
począwszy od połowy maja kiedy temperatury nocą przekraczają 150C a w dzień 250C,
porannej rosie oraz słonecznej pogodzie. Rdza brunatna należy do najszybciej
rozprzestrzeniających się na plantacji grzybów. Na dobrych glebach infekcje pojawiają się
rzadziej. Rozprzestrzenianiu się infekcji sprzyja niedobór miedzi i potasu. Rdza brunatna
powinna być zwalczona przed fazą strzelania w źdźbło. Stosujemy środki które zwalczają
większość chorób w pierwszym terminie wiosennych zabiegów (np. Horizon 250EW, Falcon
460EC, Tango Star, Caramba 60SL, Folicur Plus 375 EC, Alrt 375EC itp.)
W drugim terminie możemy stosować środki ochraniające liście jak: Amistar 250SC,
Caramba 60SL, Tango Star 334 SE, Juwell TT 483SE, itp..
Wszelkie zabiegi ochrony roślin powinny być zakończone przed pyleniem żyta.
7. Ochrona przed wyleganiem.
W poprzednim rozdziale wymieniłem zespół chorób podstawy źdźbła które mogą być
powodem wylegnięcia plantacji mimo zastosowania antywylegaczy.
Żyto ze względu na wysokość i wiotkość źdźbeł jest wrażliwe na wyleganie
szczególnie w przypadku bardziej intensywnych technologii uprawy. Wyleganie żyta
ozimego komplikuje zbiór i komplikuje rozdrobnienie słomy. Utrudnia również wykonanie
upraw pożniwnych. Stąd również chemiczne zapobieganie wyleganiu musi być zabiegiem
obligatoryjnym.
Rodzaj i ilość stosowanego antywylegacza uzależnić należy od stanu roślin, opadów
atmosferycznych, gęstości łanu, stosowanej technologii (głównie poziomu nawożenia
azotowego). Niewłaściwe stosowanie regulatorów wzrostu zarówno w ilości jak i terminie
określonym fazą rozwojową rośliny, jak również przy zbyt niskiej temperaturze może
ograniczyć pożądany efekt zabiegu.
Wystarczającym w mniej intensywnej uprawie i najczęściej stosowanym sposobem
zapobiegania wyleganiu żyta ozimego jest jednorazowy oprysk regulatorem wzrostu
zawierającym chlorek chloromekwatu (np. Antywylegacz Płynny 675 i 725SL, CCC 720SL,
CCC Stefes 720SL, Cycocel 750SL lub Stabilan 750SL ) w dawce 1,5 – 2,0l/ha z
możliwością dzielenia dawki. Zabieg wykonuje się w fazie od początku strzelania w źdźbło
do fazy 1-wszego kolanka (BBCH 30-31). Są najbardziej skuteczne w skracaniu roślin przed
uwolnieniem pierwszego kolanka. Stosowane w dalszych fazach regulatory zawierające
chlorek chloremkwatu działają już znacznie słabiej.
Regulatory wzrostu zawierające trineksapak metylu (Moddus 250 EC) można
stosować w znacznie dłuższym okresie, od pełni krzewienia do fazy rozwiniętego liścia
flagowego. (BBCH 26-39). Dawki obu typów regulatorów zwiększamy przy niskich
temperaturach (CCC< 10oC, Moddus < 14oC), dużej gęstości łanu (powyżej 800 pędów na
m2), wilgotnej glebie, dużym udziale zbóż w płodozmianie – zagrożenie wystąpieniem chorób
podstawy źdźbła, wysokim nawożeniem azotowym i wczesnym terminem siewu. Zmniejszyć
dawkę należy przy wysokich temperaturach w momencie zabiegu (CCC> 18 oC, Moddus>
20oC), opóźnionym terminie zastosowania, w okresie wiosennej suszy. Moddus stosujemy w
dawkach od 0,3 do 0,6 l/ha.
Antywylegacze zawierając jako substancję czynną etofon (Cerone 480SL , Retar
480SL ) można stosować od fazy pierwszego kolanka do pojawienia się pierwszych ości
(BBCH 31-50). Ilość stosowanego środka zawierającego etofon zwiększamy w przypadku
niskich temperatur (< 180C), dużej gęstości łanu, wysokiego uwilgotnienia gleby, wczesnego
terminu siewu, najwięcej w razie wysokiego nawożenia azotem. Zmniejszamy natomiast w
przypadku wysokich temperatur (>200C), małej gęstości łanu, wiosennej suszy czy
opóźnionego terminu siewu.
W celu oddziaływania na skracanie w różnych terminach stosowane mogą być zbiegi
w różnych terminach (np. połowa dawki we wcześniejszym terminie chlorku chloromekwatu
a póżniej dawka trineksapaku metylu, w tym samym terminie po połowie dawki trineksapaku
metylu i etofonu, łączone dawki chlorku chloromekwatu i etofonu itp.).
8. Zbiór.
Obecnie żyto zbieramy wyłącznie jednofazowo – kombajnem. Powinien następować
po osiągnięciu pełnej dojrzałości ziarna o wilgotności poniżej 14,5 %. Nie powinniśmy
zwlekać ze zbiorem, żyto jest najbardziej wrażliwym zbożem na porastanie ( a tym samym na
utratę wartości ziarna konsumpcyjnego), natomiast wysuszona słoma podatna jest na
wyleganie pod wpływem silnych wiatrów.
9. Najczęściej popełniane błędy w upraawie żyta ozimego.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
uprawa na glebach zbyt słabych i silnie zakwaszonych o pH poniżej 4.
Mimo, że żyto ozime jest zbożem dobrze tolerującym lekko kwaśne gleby
mineralne to różnica w plonowaniu może wynosić do 50% na niekorzyść
gleb najsłabszych (kompleks 7). Na silnie zakwaszonych glebach
mineralnych występuje zjawisko wtórnego zakwaszenia przez wolne jony
glinu (Al.+++). Występuje wtedy choroba fizjologiczna objawiająca się
silnym niedoborem magnezu, fosforu, potasu lub nadmiaru manganu.
Wysoki poziom agrotechniki, w tym i kultury gleby jak wykazują bardzo
liczne doświadczenia COBORU w których uzyskuje się ogólny poziom
plonowania powyżej 60 dt/ha, różnice plonowania pomiędzy kompleksami
2,3,4 a 5,6 nie przekraczały 10%.
uprawa żyta w rejonach występowania długotrwałej i grubej pokrywy
śnieżnej bez stosowania dobrych zapraw. Powstają dobre warunki do
rozwoju grzybów Calonectria nivalis których stadium konidialne powoduje
fuzariozę siewek i pleśń śniegową, zgorzel podstawy źdźbła i fuzariozę
kłosa. Choroba przenoszona jest przez niedokładnie oczyszczone i porażone
ziarna.
zbyt częsta uprawa zbóż po sobie szczególnie na glebach lekkich. Już po
trzecim roku uprawy po sobie uzyskujemy plony o 15-20 % niższe. Spadek
plonu pogłębia się w przypadku suszy.
zbyt niskie nawożenie. Żyto silnie reaguje spadkiem plonu na nawożenie
azotem mniejsze niż 50 kg N/ha. Wysokość nawożenia uzależniona powinna
być od wysokości spodziewanego plonu, przedplonu i rodzaju gleb. Za
rozsądne nawożenie azotem należy uważać 50-110kg N/ha. Często pierwsza
wiosenna dawka azotu stosowana jest zbyt późno. Żyto wykazuje mniejszą
wrażliwość na nawożenie fosforem, potasem i magnezem na glebach o
zasobności w te pierwiastki o przynajmniej niskim poziomie.
zbyt późny termin siewu. Opóźnienie siewu o 10 dni przy wcześniejszym
zakończeniu jesiennego okresu wegetacji może zmniejszyć plon o 25-30% a
dalsze 10 dni nawet o 40% i więcej. Warunkiem dobrego plonowania żyta
ozimego jest całkowite zakończenie krzewienia. Zasiane dostatecznie
wcześnie żyto dobrą krzewistością rekompensuje nawet znaczne
zmniejszenie gęstości siewu.
zbyt gęsty siew. Często rolnicy sieją 150-200 kg/ha bylejakiego ziarna
sądząc, że ilością zastąpią jego wady. Jest to pojęcie całkowicie błędne. W
wyniku zbyt gęstego siewu uzyskujemy rośliny drobne, słabiej rozkrzewione
silnie konkurujące ze sobą są wrażliwsze na choroby i wyleganie.
zaniechanie zwalczania zachwaszczenia. Żyto ozime wrażliwe jest na
zachwaszczenie miotłą zbożową i wieloma gatunkami chwastów
dwuliściennych. Prawidłowe zastosowanie herbicydów zwiększa plon o 10
do 15%.
całkowite zaniechanie chemicznej ochrony przed chorobami. Brak
przynajmniej pierwszego oprysku zabezpieczającego przed chorobami
podstawy źdźbła i rdzą brunatną sprzyja znacznemu spadkowi plonu i
najczęściej powoduje wyleganie roślin i wystąpienie fuzariozy kłosów.
i)
zaniechanie obligatoryjnego stosowania antywylegaczy połączone z
wyższym nawożeniem azotowym. Prawie zawsze efektem jest silne
wyleganie.
Bibliografia
- M. Nowiński - Dzieje upraw i roślin uprawnych. PWRiL 1970.
- Z. Jasińska, A. Kotecki – Szczegółowa Uprawa Roślin. T 1. Wydawnictwo Akademii
Rolniczej we Wrocławiu 1999.
- D.Kurasiak-Popowska, Z. Broda, D. Mackiewicz – Problemy hodowli mieszańcowej żyta.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo. PIN 2/2006
- Nawożenie. Wydanie II zbiorowe pod redakcją prof. dr hab. R. Czuby. PWRIL 1986.
- R. Czuba – Nawożenie mineralne roślin uprawnych – Police 1996
- T. Lityński, H. Jurkowska. Żyzność gleby i odżywianie się roślin. PWN 1982.
- Ochrona roślin. Wydanie IV. Pod redakcją prof. dr J. Kochmana i prof. dr. W. Węgorka.
PWRIL 1978.
- Z. Borecki. Nauka o chorobach roślin. PWRIL 1987.
Z. Podbielkowski. I Rejmont-Grochowska, A. Skirgiełło Rośliny Zarodnikowe. PWN 1980
- J. Prończuk. Podstawy ekologii rolniczej. PWN 1982.
- H. C. Buckman, N. C. Brady. Gleba i jej własności. PWRIL 1971.
- Ogólna uprawa roli i roślin. PWN 1978.
- Podniesienie żyzności gleb lekkich. Zeszty problemowe postępów nauk rolniczych. Zeszyt
21. Polska Akademia Nauk Wydział Nauk Rolniczych i Leśnych. PWRIL 1959.
- Katalog odmian 2010 KWS-Lochow
- J. Grabowski – Technologia produkcji ziarna żyta – IUNG Puławy
- W. Budzyński - Czynniki ograniczające plonowanie żyta – Uniwersytet WarmińskoMazurski w Olsztynie
- Lista Opisowa Odmian 2010 część 1 Zbożowe. COBORU Słupia Wielka 2010
- Z. Kotowicz. J. Kotowicz. Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych na Dolnym
Śląsku. Żyto ozime. 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010. SDOO Tomaszów Bolesławiecki.
- L. Kotowicz, W. Nowak, Z. Gil. Wybrane parametry jakości ziarna pszenic, żyta ozimego i
rzepaku ozimego w warunkach Dolnego Śląska. Wyniki badań z lat 2006 i 2007 na tle
wielolecia 2005-2007. SDOO Tomaszów Bolesławiecki 2008.
- A. Domańska. Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 2009. Żyto ozime.
Zeszyt 71. COBORU 2010.
- A. Domańska. Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych.
Żyto ozime 2010. COBORU Słupia Wielka 2010.
- Synteza wyników doświadczeń rejestrowych. Zboża ozime 2009. Zeszyt 83. COBORU
Słupia Wielka. 2010.
- Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2010/2011. Część II. IOR IB. Poznań 2010.
- Metodyka badania wartości gospodarczej odmian (WGO) roślin uprawnych. Rośliny
rolnicze. Zbożowe. Wydanie I. COBORU Słupia Wielka, 1998.