P-STOP - Baltic University Programme

Transkrypt

P-stop
Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju
- o praniu, ściekach i ekosystemach wodnych
Poradnik dla nauczycieli.
Gunnel Bergström, Gitte Jutvik, Krzysztof Kochan
Drodzy nauczyciele!
Poradnik ten kierujemy do nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach średnich. Początkowo tytuł może być kojarzony z naukami przyrodniczymi, jednak w rzeczywistości wkraczamy w sferę
nauk społecznych, języków obcych, matematyki a także sztuki i informatyki jako narzędzi komunikacji. Integralną część poradnika stanowi aspekt
ekonomiczny – od sposobu gospodarowania na poziomie gospodarstw domowych po poziom międzynarodowy.
Sugerujemy Wam i waszym koleżankom i kolegom, aby zaplanować działania w dłuższym okresie tak, by połączyć wiedzę z życiem codziennym i
odpowiedzialnością społeczną w odniesieniu do lokalnych problemów jakości wód i zrównoważonego rozwoju.
P-STOP to stop fosforanom w detergentach.
P-STOP is Education for Sustainable Development to edukacja
na rzecz zrównoważonego rozwoju w praktyce.
Życzymy powodzenia w Waszej odpowiedzialnej pracy!
2
P-stop
Get familiar with life under water and on
the shore! Teacher and students on the Vistula Spit, Kaliningrad, Russia
Cele i aspekty pedagogiczne............................................ 4
Etapy realizacji kampanii P-STOP . .................................. 5
Eutrofizacja :informacje i fakty . ........................................ 9
Unikaj fosforanów!............................................................11
Oczyszczanie ścieków.................................................... 13
Twardość wody a dozowanie detergentów . ................... 13
Rolnictwo i żywność........................................................ 14
Obszar zlewni ................................................................. 17
85 milionów ludzi żyje w basenie Morza Bałtyckiego...... 20
What can’t be seen – doesn’t exist.................................. 21
Życie w wodzie ............................................................... 22
W praktyce .................................................................... 24
Załączniki
Ankieta dla uczniów . ...................................................... 40
Ankieta dla konsumentów .............................................. 41
Ankieta dotycząca sprzedaży proszków . ....................... 42
Raport P-STOP .............................................................. 43
Cele i aspekty pedagogiczne
Spis treści
Photo and illustrations
Page 2, 4, 7, 12, 14, 15, 20, 30 Gitte Jutvik
Page 10, 16, 21, 24 Björn Guterstam
Page 8, 9 Germund Sellgren
Page 16 Helena Höglander
Page 23 Sven Ängermark
Layout
Masonit Design Sven Ängermark
P-stop
3
Obserwator Przyrody (Naturewatch Baltic) i P-STOP
Wstęp
Program działania WWF w regionie Morza Bałtyckiego ma na celu ochronę, i tam gdzie jest to możliwe, przywrócenie pełnej bioróżnorodności Bałtyku. Obejmuje obszar całej zlewni Bałtyku i promuje zintegrowane zarządzanie ziemią, wybrzeżem i wodami. Jego celem jest wzmocnienie zrównoważonego zarządzania zasobami Morza Bałtyckiego na poziomie lokalnym i regionalnym. WWF rozwija innowacyjne podejście do problemu
współpracując z najważniejszymi podmiotami. Naturewatch Baltic (Obserwator Przyrody) jest siecią edukacyjną utworzoną przez osiem organizacji
pozarządowych zaangażowanych w szkolenie nauczycieli oraz opracowanie metod i materiałów promujących Edukację na rzecz Zrównoważonego
Rozwoju (EZR). Organizacje te są niezależne i prowadzą działania edukacyjne od ponad 12 lat.
Projekt P-STOP i działania z nim związane przedyskutowano podczas spotkania w Gdyni w drugiej połowie 2006 roku. Projekt był realizowany w
ponad 25 polskich szkołach w roku szkolnym 2007/2008. Sprawozdanie tego okresu zostało poddane analizie i ocenie w czasie konferencji w
Sztokholmie w czerwcu 2008 roku.
Więcej informacji:
Finlandia: WWF Finland
Rosja, region petersburski: Baltic Fund
for Nature
Rosja, Kaliningrad: Kaliningrad Centre
for Environmental Education and Tourism, GUIDE
Estonia: Tartu Environmental Education
Centre, Estonian Fund for Nature
Łotwa: Children’s Environmental School,
Pasaules Dabas Fonds
Litwa: Lithuanian Fund for Nature
Polska: Polski Klub Ekologiczny, WWF
Polska
Szwecja: WWF Szwecja
Więcej informacji na stronie
www.naturewatchbaltic.org i
www.pke.gansk.pl
Cele
P-STOP koncentruje się na gospodarstwach domowych i ich wpływie
na ekosystemy wodne. Zapraszamy
uczniów i nauczycieli do działań w
szkole i w terenie oraz informowania i motywowania społeczności lokalnej do działań.
4
P-stop
Do lipca 2011 roku planujemy
osiągnąć:
•
•
•
•
zwiększenie sprzedaży detergentów bez fosforanów o
50-75%
całkowity zakaz stosowania fosforanów jako składnika
proszków do prania w UE
przygotowanie zespołów nauczycieli doświadczonych i
zmotywowanych do realizacji
Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (EZR)
dostarczenie wszystkim
uczestniczącym w projekcie
wystarczającej wiedzy i motywacji, by działać dla P-STOP i
zrównoważonego rozwoju.
Uczestnictwo w P-STOP
W celu śledzenia postępów w realizacji kampanii prosimy o wypełnienie czterech formularzy (Załączniki 1-4), które znajdziecie na końcu
tego poradnika, przed rozpoczęciem
i po zakończeniu działań, związanych z projektem, oraz przekazanie ich krajowemu koordynatorowi
kampanii P-STOP
([email protected]).
Zbierz grupę nauczycieli z Twojej szkoły. Wspólnie ustalcie temat, którym się zajmiecie i zaplanujcie metody i program realizacji działań. Pamiętajcie aby uwzględnić wkład P-STOP w realizację priorytetów globalnych określonych w dekadzie ONZ dla „Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju” i „Wody dla Życia”.
Kolejne kroki w realizacji kampanii P-STOP przedstawione w tabeli poniżej powinny być zgodne z podstawą programową i innymi dokumentami wewnątrzszkolnymi. Nauczyciele różnych przedmiotów powinni dobrać z podstawy programowej odpowiednie zagadnienia. Forma współpracy i użyte metody mogą być różne w zależności od wybranego problemu i lokalnej sytuacji. Nauczyciele powinni pamiętać
by zarezerwować czas na naukę i planowanie, zarówno indywidualnie, jak i w grupie realizującej kampanię „P-STOP”. Niezbędne jest dobre przygotowanie merytoryczne ale również cenna jest elastyczność i
otwartość na zmiany. Poniższa tabelka została zaprojektowana tak, by
pomóc ci planować i osiągać cele.
Planowanie: głównie dla nauczycieli
Krok I
Temat
Treści i działania
Spotkanie 1
”Wiedza, wartości i podstawa programowa”
•
Dowiedz się więcej o eutrofizacji i edukacji na
rzecz zrównoważonego
rozwoju.
Co wiemy na temat eutrofizacji, ekosystemów morskich i słodkowodnych, oczyszczaniu ścieków w domu i naszej szkole oraz o detergen-
•
•
•
•
•
•
tach? Burza mózgów.
Jaką wiedzę posiadam i jaką postawę reprezentuję jako konsument i nauczyciel?
Etapy realizacji P-STOP
Co wiemy o postawach i wiedzy naszych uczniów?
Przedyskutujcie i zastanówcie się nad celami P-STOP oraz nad sposobem ich osiągnięcia.
Jakie treści powinniście
zastosować w waszym projekcie?
Przeanalizujcie podstawy programowe!
Przygotowanie do następnego spotkania:
Użyj ankiety z załącznika 1, by zbadać wiedzę i postawy uczniów..
Spotkanie 2
“Badania i konsultacje”
•
•
•
•
Zaprezentuj wyniki badań (Załącznik 1)
Na jaką wiedzę, umiejętności i postawy chcecie wpłynąć?
Przedyskutujcie zasady i metody EZR (see page 25)
Opracujcie szkic planu pracy.
Przygotowanie do następnego spotkania:
Konsultacje i planowanie z uczniami.
Spotkanie 3
•
”Planowanie wspólne i indywidualne”
•
•
•
Zaprezentujcie wyniki konsultacji z uczniami i ich propozycje do planu
pracy.
Ustalcie plan pracy na rok szkolny.
Sprawdźcie czy posiadacie niezbędne materiały i pomoce dydaktyczne.
Opracujcie listę przydatnych kontaktów, sprawdźcie miejsca do przeprowadzenia zajęć terenowych itp.
Przed krokiem II:
Indywidualne planowanie dla waszych przedmiotów.
P-stop
5
Zmotywujcie i wprowadźcie twoich uczniów w temat
Krok II
Temat
Budowanie motywacji.
•
•
•
•
Wybierzcie się nad rzekę, jezioro lub wybrzeże morza.
•
•
•
•
Badania opinii konsumentów. Załącznik 2.
•
Fakty i praktyka: Detergenty, jakość wody (woda z kranu, woda słodka i
Obecna sytuacja.
Pranie, detergenty, rynek.
•
Krok III
Porozmawiajcie z osobami starszymi.
Sformułujcie i zaprezentujcie problem, zobacz stronę 25-26
Przegląd detergentów w sklepach. Załącznik 3.
Zbadajcie wasze wody – ich jakość, życie w wodzie.
Zapoznajcie się z obowiązującymi planami i przepisami.
morska)
Zbierzcie informacje od użytkowników, producentów i sprzedawców.
Drogi postępu
Temat
Rozwój zrównoważony.
•
•
•
•
Krok IV
Idźcie na ryby, piszcie wiersze, róbcie rysunki, piszcie wypracowania!
Ekonomiczne, społeczne i ekologiczne aspekty prania.
Zatrzymaliśmy P! Gra symulacyjna. (zobacz stronę 32)
Znajdźcie kluczowe grupy, które powinny być zaangażowane w dalsze
działania.
Najlepsza praktyka; porównacie z innymi regionami, innymi krajami.
Rozpowszechniajcie informacje!
Pamiętajcie o konsumentach i decydentach
Temat
Informacja publiczna.
•
•
Jak poinformować i zachęcić innych?
Kontakt z producentami, sprzedawcami, przedstawicie-lami władz lokalnych.
•
•
•
Przekazujcie i zdobywajcie informacje.
Upowszechnianie faktów i
propozycji działań na przyszłość.
•
•
•
Aktywność medialna. Piszcie artykuły.
Produkcie ulotki, prezentacje, plakaty itp.
Znajdujcie rozwiązania.
Zapraszajcie na konsultacje i debaty?
Aranżujcie wystawy.
Rozmawiajcie z konsumentami w sklepach i na ulicy.
Ewaluacja, upowszechnia-nie
Krok V
Temat
Podsumujcie, oceńcie i
przekażcie zdobyte doświadczenia.
•
•
•
•
•
6
P-stop
Przeprowadźcie ponowne badania ankietowe (załącznik 1 i 2). Porównajcie uzyskane wyniki.
Zadecydujcie, jak powinny wyglądać następne kroki.
Kto mógłby skorzystać z waszych doświadczeń? Zorganizujcie spotkanie upowszechniające.
Przekażcie sprawozdanie koordynatorowi krajowemu P-STOP.
Świętujcie!
1.
Zaangażuj uczniów już we wczesne stadia planowania.
2.
Używaj metod praktycznych i teoretycznych, uwzględniaj fakty i
rozwiązywanie problemów.
3.
Odwiedź brzeg rzeki, jeziora lub morza.
4.
Zapraszaj lub odwiedzaj ważne postacie i ekspertów: polityków,
rolników, producentów, grupy środowiskowe, itp.
5.
Używaj prawdziwych i konkretnych przykładów.
6.
Poinformuj i zaangażuj rodziców.
7.
Zadawaj uczniom praktyczne zadania domowe!
8.
Znajduj rozwiązania! Zapraszaj kluczowe grupy, przekazuj i
zbieraj informacje, debatuj i dyskutuj.
9.
Rozpowszechnij przesłanie P-STOP! Wykorzystaj kreatywność
młodych ludzi, by poszukiwać sposobów działania i wprowadzać
oczekiwane zmiany.
10.
Skontaktuj się z innymi grupami P-STOP w celu wymiany
doświadczeń.
11.
Czy osiągnąłeś swoje cele? Przeanalizuj, zastanów się i oceń.
P-stop
Przydatne rady
7
P-STOP w Polsce, przykład ze szkoły T. Kotarbińskiego w
Budzyniu (woj. Wielkpolskie):
Nasz zespół składał się z 9 nauczycieli różnych przedmiotów, matematyki, przyrody, sztuki, języka polskiego i nauczania zintegrowanego.
Na początku ustaliliśmy plan działania. Każdy nauczyciel organizował
szereg działań i był odpowiedzialny za różne zadania.
Uczniowie obejrzeli prezentację1 o życiu i eutrofizacji Morza
Bałtyckiego. Obserwowali zjawisko przyspieszonego wzrostu roślin,
zwanego „zakwitem glonów”. Glony blokują dostęp światła i powodują
wymiernie innych organizmów. Dzięki prezentacji, dzieci mogły
zrozumieć rozmiary problemu eutrofizacji. Uczniowie uczestniczyli
w wielu rozmaitych działaniach, takich jak: przeprowadzanie eksperymentów podczas zajęć dodatkowych, wycieczka do oczyszczalni
ścieków, gdzie mieli możliwość dowiedzieć się, jakich technologii się
używa i na czym one polegają. Mieli okazję uczestniczyć w spotkaniu
z rolnikiem i konsultantem, gdzie nasz „ekspert” opowiadał o fosforanach i rolnictwie oraz omówił przepisy europejskie. W tym czasie dzieci
apelowały do rolników o stosowanie organicznych metod uprawy.
Uczniowie przeprowadzili także wywiady ze swoimi rodzicami, by
dowiedzieć się, co wiedzą na temat detergentów używanych w ich
domu. Łącznie przeprowadzono ankietę wśród 300 rodziców. Uczniowie
przygotowali i przedstawili przygotowaną przez siebie prezentację o
Bałtyku, przyczynach eutrofizacji i wpływie detergentów. Przygotowali
także publiczne wystąpienie dla społeczności lokalnej o zagrożeniach
związanych z eutrofizacją. Przed wykładem uczniowie zgromadzili
materiały, prezentacje, artykuły i dokumenty. Nasza kampania była
wspierana przez lokalną prasę i gazetkę szkolną. W lokalnym
miesięczniku ”Budzyń” przedstawiano i promowano nasze działania.
Co więcej, wiele informacji zostało opublikowanych na następujących
stronach: www.kaiser.info.pl i www.tygodniknowy.pl
Elżbieta Kalkowska, Anna Czerwińska
P-STOP w Szwecji,
przykład z Archipelagu Sztokholmskiego.
IW Szwecji około 700.000 gospodarstw domowych, wliczając domki letniskowe, nie posiada efektywnego systemu oczyszczania ścieków. Uczniowie
czterech szkół leżących na wyspach tego archipelagu chcieli dowiedzieć
się więcej na temat sytuacji i zorganizowali publiczną kampanię P-STOP.
Po kilku lekcjach w klasie i na wybrzeżu, zdecydowali się prześledzić przebieg rur ściekowych i przygotować analizy i sondaże. Zrobili wywiady z
kluczowymi osobami i przeprowadzili badania nad asortymentem detergentów w wybranych sklepach. Ich głównym celem było zdobycie wiedzy
na temat rur kanalizacyjnych i oczyszczania ścieków w sąsiedztwie. Została opracowana ankieta dotycząca zużycia detergentów i oczyszczania ścieków. Uczniowie odwiedzali okolice, by zdobyć informacje, które później
streścili i przesłali do lokalnej gazety. Dodawanie fosforanów do proszków
do prania jest zabronione w Szwecji od 2008 r. Kto wie, być może jest to
rezultat tej niewielkiej, ale efektywnej kampanii?
1 Ocalmy Bałtyk; Prezentacje dostępne w Estonian Green Movement, Environmental Protection, Club of Latvia, Ecological Club Zvejone, Polskim Klubie Ekologicznym, Federacji Zielonych, Friends of the Baltic, Center for Environmental Initiative, Environmental Group FRI, BirdLife Belarus, Ecohome in cooperation with Swedish Society for Nature
Conservation.
8
P-stop
Eutrofizacja
Informacje i fakty
Eutrofizacja
Eutrofizacja
— Informacje i fakty
Eutrofizacja jest wynikiem oddziaływania substancji biogennych na ekosystemy wodne. Te substancje to głównie
azot (N) i fosfor (P) pochodzące z rolnictwa, gospodarstw
domowych i transportu. W tym poradniku skupiamy się na
najważniejszym źródle fosforanów, czyli detergentach pochodzących z gospodarstw domowych i ich wpływem na
jakość wód.
Naturalny proces eutrofizacji przebiega bardzo powoli i może trwać nawet tysiące lat. Eutrofizacja antropogeniczna jest jednak dużo szybsza. Na
przykład mały zbiornik wodny, do którego spływają nie oczyszczone ścieki
i nawozy może całkowicie zarosnąć w ciągu kilku lat.
Cykl obiegu azotu i fosforu w ekosystemach wodnych jest bardzo długi.
Proces eutrofizacji nie zaczyna się od razu po spływie ścieków. Po zatrzymaniu dopływu biogenów do wód eutrofizacja będzie postępowała nadal.
Koncentracja fosforanów w zbiornikach wodnych może wciąż wzrastać z
powodu powolnego uwalniania pierwiastków z osadów dennych.
Eutrofizacja ekosystemów
wodnych nie jest zjawiskiem
nowym. W minionych latach
wody były miejscem zrzutu
dużych ilości substancji biogennych ze ścieków komunalnych i przemysłowych.
Wody jezior i stawów są
szczególnie wrażliwe na zaAlgae blooming in the Baltic Sea, July 2005.
wartość fosforu. Pierwiastek
ten jest czynnikiem limitującym rozwój glonów i tempo wegetacji roślin w wodach słodkich i słonych.
W niektórych oczyszczalniach fosfor jest usuwany ze ścieków. Pomimo to
emisje fosforu do wody są wciąż zbyt wysokie w wielu częściach naszego
kraju, zwłaszcza na terenach rolniczych. Większość z tych zanieczyszczeń
pochodzi z terenów wiejskich, gdzie system odwadniania pól transportuje
do wód pierwiastki biogenne i ścieki z domostw nie podłączonych do systemu kanalizacyjnego.
Biogeny powodują przyspieszony rozwój glonów planktonowych i roślin
wodnych. Kiedy ilość planktonu wzrasta, woda staje się mętna i zmniejsza się jej przejrzystość. To przyczynia się do spowolnienia wzrostu roślin
z powodu ograniczenia ilości światła. Gdy glony obumierają następuje proces ich rozkładu przy udziale reducentów. Organizmy te potrzebują do życia tlenu. Jeśli zbyt wiele materii ulega rozkładowi, poziom tego gazu w
wodzie drastycznie spada. Jeśli ubytek tlenu staje się zbyt duży, giną ryby
i organizmy denne. Szczególnie Widelnice (Plecoptera) i Jętki (Ephemeroptera) wymagają czystej i natlenionej wody. Inne organizmy takie jak
Ośliczka pospolita Asellus aquaticus, Błotniarka (Lymnea), niektóre larwy
komarów i ważek mogą przetrwać w wodzie zawierającej mniej tlenu. Takie ryby jak, okoń (Perca fluviatilis), Ukleja Alburnus alburnus, Strzelba
potokowa (Phoxinus phoxinus) są wrażliwe na niedobór tlenu. A inne ryby
jak Leszcz (Abramis brama) i Lin ( Tinca tinca) mogą żyć w wodach eutroficznych.
10
P-stop
Słowo „eutrofizacja”
wywodzi się z dwóch
greckich słów
„eu” co znaczy „dobrze” i „trope”,
czyli „pożywienie”.
•
•
•
•
intensywny „zakwit glonów”, m.in. gatunków produkujących toksyny niebezpieczne dla człowieka i zwierząt;
nadmierną produkcję materii organicznej powodującą zmniejszenie przejrzystości wód;
wyczerpanie tlenu prowadzące do powstawania tzw. martwych stref na
dnie morza;
Eutrofizacja
Nadmierne ilości fosforanów i innych biogenów przyczyniają się do eutrofizacji zbiorników wodnych w tym Morza Bałtyckiego. Eutrofizacja jest
stanem, w którym wysokie stężenie pierwiastków biogennych w ekosystemach wodnych stymuluje wzrost glonów, który z kolei prowadzi do niezrównoważonego funkcjonowania ekosystemu, np.:
śmierć organizmów żywych, w tym ryb.
Pomimo tego że rządy wielu państw podjęły działania na rzecz poprawy
stanu wód, ale jest jeszcze wiele do zrobienia. Musimy realizować te plany
i wytyczne, przyspieszać procedury i zamieniać słowa w czyny. Organizacje i szkoły biorące udział w kampanii P-STOP powinny domagać się używania detergentów wolnych od fosforanów.
Unikajcie fosforanów!
Detergenty są wykorzystywane w gospodarstwach domowych, przemyśle oraz obiektach publicznych. W skład detergentów wchodzą rozmaite
substancje m.in. fosforany, czyli sole i estry kwasu fosforowego, których
składnikiem jest fosfor. Fosforany służą do rozpuszczania brudu i zmiękczania wody poprzez zredukowanie ilości jonów metali, co z kolei obniża
twardość wody. Najpopularniejszy fosforan to tripolifosforan sodu (TPFS).
Płynne detergenty nie zawierają komponentów na bazie TPFS.
Dziś dostępne są rozwiązania alternatywne należą do nich zeolity i cytraty.
Doświadczenie pokazało, że przejście do detergentów wolnych od fosforanów jest możliwe, a problemy związane z produkcją takich detergentów
mogą być łatwo rozwiązane.
Na naszej planecie dostęp do zasobów fosforu jako surowca naturalnego
jest bardziej ograniczony niż do ropy naftowej. Nasz kraj, importuje fosfaty z kopalni w Maroko. Minerał ten jest czasem zanieczyszczony kadmem.
Fosfor powinien być używany w bardziej zrównoważony i oszczędny sposób. Roczna konsumpcja detergentów zawierających fosforany w Unii Europejskiej wynosi około 1,8 miliona ton. To wiąże się z powstaniem około
110.000 ton fosforanów, z których 90 – 95 % zużywa się w detergentach do
prania lub mycia naczyń.
Illustratör Martin Holmer
Oczyszczalnie ścieków są zaprojektowane tak, by usuwać pewne substancje biogenne z wody. Efektywne oczyszczalnie potrafią usunąć do 90% fosforanów i 50% azotanów. Jednak wiele oczyszczalni nie jest przystosowanych technicznie do tego celu. Jeśli żyjecie na terenie obsługiwanym przez
przestarzałą oczyszczalnię ścieków, powinienniście być jeszcze bardziej
ostrożny, ponieważ fosforany są nieusuwane i trafiają do zbiorników wodnych. Efekt zakazu stosowania detergentów z fosforanami byłby największy w miejscach, gdzie domy nie są podłączone do nowoczesnych oczyszczalni ścieków. Jednak nawet w państwach z dobrze rozwiniętym systemem oczyszczania ścieków wiele gospodarstw domowych, w tym domków
letniskowych nie ma podłączenia do takich oczyszczalni.
P-stop
11
Eutrofizacja
Osad z oczyszczania ścieków zawiera fosfor i teoretycznie jest wspaniałym
nawozem. Jednak w wielu miastach do oczyszczalni ścieków trafiają także ścieki przemysłowe, co oznacza, że osad ten zawiera mieszankę toksyn,
które powodują jego całkowitą nieprzydatność do wykorzystania jako nawozu.
W Norwegii, Niemczech i Szwecji, dodawanie fosforanów do detergentów
jest albo zabronione, albo ograniczone. Jednym z celów kampanii P-STOP
jest informowanie i dążenie do tego, by więcej krajów wprowadziło zakaz
stosowania detergentów zawierających fosforany.
Redukcja fosforanów w liczbach
Efektem usprawnienia oczyszczania ścieków oraz używania detergentów wolnych od fosforanów będzie obniżenie obciążenia dla środowiska o 0.6 kg P na osobę na rok (Towards a Baltic Sea Uneffected by
Eutrophication, HELCOM Overview 2007).
HELCOM przewiduje, że zakaz dodawania fosforanów do proszków i
detergentów w każdym kraju nadbałtyckim zredukowałoby beztlenowe
strefy przydenne Bałtyku o 14%, a biologiczne wiązanie azotu o 35%
(HELCOM, MONAS 9/2006).
W 2005 do Bałtyku dostało się około 28.600 ton fosforu (HELCOM
PLC Group 2007 and Bartnicki 2007).
In 2005 the total input amounted to 28,600 tonnes of phosphorus
(HELCOM PLC Group 2007 and Bartnicki 2007).
Wybierzcie zeolity i cytaty
Zamiast fosforanów w detergentach mogą być stosowane zeolity i cytraty.
Zeolity są mikroporowatymi strukturami zaliczanymi do glinokrzemianów, zawierającymi aluminium i tlen. Zeolity są łatwo dostępne w naturze
i powszechnie dostępne na obszarach skał wulkanicznych. Szwedzki mineralog Axel Fredrik Cronstet był pierwszym człowiekiem, który zaobserwował „taniec kamieni” spowodowany wyparowywaniem wody podczas
gwałtownego podgrzania naturalnego minerału. Nie można ich stosować na
skalę przemysłową, ponieważ naturalne zeolity są często zanieczyszczone.
Stworzono więc zeolity syntetyczne, pełniące w detergentach funkcję tzw.
aktywnego wypełniacza, a więc odpowiednie jako alternatywa dla fosforanów.
Nowocześni producenci detergentów starają się zastąpić fosforany przez
jonową postać cytratów lub kwas cytrynowy. Cytraty produkowane są biotechnologicznie i klasyfikowane jako surowiec odnawialny. Kwas cytrynowy jest składnikiem komórek, biorącym aktywny udział w metabolizmie,
w tzw. cyklu kwasu cytrynowego. Cytraty są najmniej szkodliwe dla organizmów wodnych, są jednak droższe, niż fosforany i zeolity. Podobno dodawanie cytratów do detergentów zapobiega żółknięciu ubrań, powodowane obecnością żelaza w wodzie.
Zeolity i cytraty są głównymi alternatywami dla fosforanów. Inne substancje są również dostępne, ale te często powodują niekorzystne efekty ekologiczne, zdrowotne lub ekonomiczne.
12
P-stop
Some coutries have already prohibited phosphorus in detergents and some producers
voluntarily avoid it.
“Porównanie całkowitych kosztów
stosowania detergentów z fosforanami i bez nich wykazuje niewielkie
różnice. Dodatkowo zeolity okazały się być substancjami nietoksycznymi dla fauny wodnej i człowieka
oraz produkującymi mniej szkodliwych odpadów, niż minerały zawierające fosfor.”
Oczyszczanie ścieków
Woda z umywalek, toalet lub pralek, po zużycia trafia do naturalnych
zbiorników wodnych, w których żyją rośliny i zwierzęta!!! Ścieki zawierają nie tylko związki organiczne , ale także rozpuszczone w nich szkodliwe
substancje chemiczne.
Oczyszczanie ścieków na obszarze zlewni Morza Bałtyckiego
Ścieki
The proportion (in percent) of inhabitants
connected to a proper tertiary waste water treatment.
Dania
81
“Zeolity okazały się finansowo korzystniejszą alternatywą, zarówno w
aspekcie społeczno-ekonomicznym,
jak i w aspekcie oddziaływania na
środowisko w UE ”
Estonia
34
Finlandia
80
Niemcy
85
Łotwa
33
E, DG ds. Środowiska
Litwa
18
Polska
34
Rosja, Petersburg, Kaliningrad
0
Szwecja
86
Eutrofizacja
lternatywne substancje są
lepsze
W oczyszczalniach ścieków metoda chemiczna stanowi podstawowy sposób usuwania fosforu. Osad powstały w procesie oczyszczania może być wykorzystany jako nawóz, jeżeli dostarczane ścieki będą wolne od substancji toksycznych, a oczyszczalnia
będzie używać nieszkodliwych substancji chemicznych w procesie oczyszczania.
Twardość wody, a dozowanie detergentów
Pierzemy nasze ubrania i myjemy naczynia, aby usunąć bród. Jednak w ten
sposób produkujemy inny rodzaj zanieczyszczeń, który wpływa na nasze
środowisko. Detergenty używane do prania lub mycia naczyń zazwyczaj
zawierają fosforany. Kiedy fosforany docierają do rzek, jezior lub mórz,
powodują zjawisko eutrofizacji, która ma niekorzystny wpływ na zwierzęta i rośliny oraz inne formy życia pod powierzchnią wody. Często potrzebujemy mniej detergentów niż jest to napisane na opakowaniu. Można użyć
mniej detergentów szczególnie gdy ubrania lub naczynia nie są zbyt brudne
a woda jest miękka. Używając mniejszej ilości detergentów oszczędzamy i
pieniądze i środowisko.
Twardość wody
Bardzo miękka
0 – 2.0 dH
Miękka
2.1 – 4.9 dH
Średnia
5.0 – 9.8 dH
Twarda
9.9 – 21 dH
Bardzo twarda
21 -
dH = Deutsche Härde (German Hardness)
Kiedy decydujemy ile proszku zużyć, powinniśmy wziąć pod uwagę twardość wody. Jeżeli woda jest „miękka” stosujemy dużo mniej detergentów.
Na opakowaniach detergentów znajdują się informacje o ich dozowaniu.
Ilość użytych detergentów zależy również od stopnia zabrudzenia ubrań.
Warto pomyśleć o tych dwóch kwestiach zanim zabierzemy się do prania!
Woda jest twarda, jeżeli posiada duże ilości wapnia (Ca) i magnezu (Mg).
Te pierwiastki są potrzebne naszym organizmom, ale zostawiają warstwy
kamienia na garnkach, patelniach, w bojlerach, czy ekspresach do kawy. Im
więcej Ca i Mg jest w wodzie, tym jest ona twardsza. Często wykorzystuje się niemiecką skalę do określenia twardości wody. Tabela poniżej podaje stosowane wartości:
P-stop
13
Eutrofizacja
Rolnictwo i artykuły spożywcze
Rolnicy wytwarzają dla nas żywność. Długa jest droga produktów rolniczych z pola na nasz stół. Produkcja żywności w coraz większym stopniu powoduje nie tylko eutrofizację, ale również jest przyczyną wytwarzania szkodliwych gazów i toksyn, mających istotny wpływ na zmiany klimatu. Świadomi konsumenci i rolnicy mogą ograniczyć „niezrównoważone” trendy i procesy przez podejmowanie właściwych decyzji. Nowocześni
rolnicy są coraz bardziej świadomi związków jakie istnieją pomiędzy sposobem upraw a stanem środowiska.
Struktura wykorzystania ziem w różnych krajach1
Państwo
Wykorzystanie ziemi (%)
Ziemie
uprawne
Lasy i tereny
zalesione
Wody śródląd
Inne
Dania
55.7
12.7
1.7
30.6
Estonia
15.5
51.6
8.0
24.9
Finlandia
7.0
74.8
11.0
7.2
Łotwa
29.0
48.1
3.8
19.1
Litwa
60.6
32.7
4.2
2.5
Polska
61.3
29.4
2.7
6.6
Szwecja
6.3
74.1
10.7
7.3
Korzyści na małą skalę
W latach 90 ubiegłego wieku rolników nie było stać na kupno nawozów
mających podnieść efektywność ich pracy. W tym czasie nastąpiły również zmiany polegające na rozpadzie wielkich gospodarstw rolniczych, tzw.
PGR-ów. Zmiany te skutkowały zmniejszeniem ilości biogenów trafiających do wód słodkich i Morza Bałtyckiego.
Jednak na początku XXI wieku, zapotrzebowanie na nawozy ponownie
wzrosło. W celu zaspokojenia zapotrzebowania na żywność na rynkach europejskich małe gospodarstwa rolne znów zaczęły się łączyć i wzrosła ich
powierzchnia.
Konsumpcja mięsa
W Europie istnieje rynek zbytu na produkty wytwarzane przez wysoko
uprzemysłowione rolnictwo. Nadmiernie wykorzystywane tereny uprawne
są szybko pozbawiane pierwiastków odżywczych. Dlatego obszary te
potrzebują intensywnego nawożenia, w celu utrzymania oczekiwanego
poziomu produkcji. Pojawia się dodatkowe zagrożenie dotyczące odchodów zwierząt z dużych ferm, które są poważnym zagrożeniem dla
środowiska.
Produkcja i konsumpcja żywności powoduje zwiększanie eutrofizacji.
Niewłaściwie prowadzone zabiegi agrotechniczne ułatwiają wypłukiwanie
biogenów z gleb. Opady atmosferyczne powodują spływ biogenów do
zbiorników wodnych.
Wszystko co pojawia się na naszych talerzach – zwłaszcza mięso – przyczynia się do wzrostu poziomu eutrofizacji. Około połowa wszystkich
zbiorów w regionie Morza Bałtyckiego jest przeznaczana na pasze dla
zwierząt, a pozostała część jest konsumowana lub przetwarzana.
1 HELCOM 2005
14
P-stop
Animals grazing on natural pastures
keep the landscape open and maintain
biodiversity.
P-Stop – refleksja 1
1. Jaki rodzaj rolnictwa dominu-
je w twoim regionie? Co produkują rolnicy i jak ich produkcja wpływa na systemy wodne? Jakie zmiany zaszły w rolnictwie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat?
2. Ile mięsa spożywasz w ciągu
tygodnia?
3. Istnieją zależności pomiędzy
produkcją żywności i eutrofizacją. Jak możesz wpłynąć na
decydentów w UE, aby ograniczyli wpływ rolnictwa na eutrofizację?
4. Jaki procent pieniędzy podatników jest przeznaczany na dopłaty rolnicze w twoim kraju?
5. Co lepsze na obiad wołowi-
na, wieprzowina, baranina, czy
mięso z kurczaka? Jak ocenisz
różne rodzaje mięs pod względem ekologicznym i ekonomicznym?
Eat less meat but better! Meat from animals grazing on natural pastures is better
for the environment
Tabela 3 - pokazuje wpływ produkcji mięsa ma na środowisko w aspekcie
wykorzystania energii, oddziaływania na klimat i eutrofizację.
Eutrofizacja
Spożywamy średnio około 80 kg mięsa na osobę na rok. To ponad dwa
razy więcej niż potrzebujemy. Światowa Organizacja Zdrowia (The World
Health Organisation, WHO) zaleca spożycie 34 kg mięsa przez dorosłą
osobę na rok. Około 90% paszy zjadanej przez zwierzęta jest wykorzystywane na utrzymanie metabolizmu zwierząt hodowlanych, a tylko około
10% jest przetwarzane na mięso. Zmniejszenie konsumpcji mięsa przyczynia się do ochrony środowiska nie tylko przez ograniczenie eutrofizacji
ale także przez obniżenie emisji gazów cieplarnianych i mniejsze zużycie
energii.
Wspierajcie zrównoważone rolnictwo
Dzisiaj rolnicy zarabiają nie tylko produkując żywność. Otrzymują także
dopłaty z Unii Europejskiej, a więc pieniądze pochodzące od podatników.
35% budżetu UE przeznacza się na dofinansowanie rolnictwa. Każdego
roku ponad 10 miliardów € trafia do rolników w postaci dopłat. Niestety
brakuje rozwiązań prawnych mających na celu ochronę gleb przed
przenawożeniem.
UE powinna wziąć większą odpowiedzialność za dopłaty dla rolników i
w większym stopniu promować zrównoważoną produkcję żywności. To
kluczowe zagadnienie będzie jednym z tematów podczas renegocjacji
polityki rolnej w 2012 roku.
Rolnicy produkujący żywność metodami ekologicznymi i tradycyjnymi robią wiele, aby właściwie nawozić glebę. Dążą do tego żeby zatrzymać jak
najwięcej składników pokarmowych w uprawianej glebie tak, aby nie były
wypłukiwane. Wiedzą kiedy i w jakich ilościach stosować nawozy w rolnictwie. Konsumenci i producenci powinni również brać odpowiedzialność
za zrównoważoną produkcję żywności!
Jedz dla przyszłości
Jako odpowiedzialni konsumenci
możemy sporo zdziałać. Nasze posiłki powinny się przyczyniać nie tylko do naszego zdrowia i dobrego
samopoczucia, lecz także do zdrowia przyszłych pokoleń. Rozważne wybory ograniczają eutrofizację i
przyczyniają się do zmniejszenia zużycia energii i toksyn!
•
Jedz więcej warzyw, a mniej
mięsa!
•
Jedz warzywa z upraw lokalnych!
•
Unikaj żywności transportowanej na duże odległości!
•
Zredukuj ilość odpadów żywności!
Poniższa tabela ukazuje zależności pomiędzy produkcją mięsa, zużyciem energii(E), potencjałem ocieplenia globalnego (POG), wykorzystaniem ziemi (AREA) i
potencjałem eutrofizacyjnym (EUT), oparte na badaniach dzisiejszego szwedzkiego systemu produkcji wołowiny i tradycyjnych metod produkcji wieprzowiny i brojlerów.
Na kg mięsa:
E
POG
AREA
EUT
Jednostka:
(MJ)
(kg CO2
ekwiw.)
(m )
(g O2 ekwiw./
m2)
Klasyczna1
40
17
40
100
Wypas ekstensywny2
8
22
150
20
Wieprzowina3
18
<5
11
150
Drób
23
<5
7
140
2
Wołowina
3
Tabela 3: Zaadoptowano z:
1
Cederberg & Darelius, 2000;
2
Cederberg & Nilsson, 2004;
3
Ingvarsson, 2002
P-stop
15
Eutrofizacja
Rośliny potrzebują substancji odżywczych w odpowiednich
ilościach
Azot i fosfor są niezbędne dla optymalnego wzrostu wszystkich roślin.
Wszystkie rośliny wodne szybko asymilują substancje odżywcze rozpuszczone w wodzie. Są jednak pewne ograniczenia. Zarówno ekosystemy
słodkowodne, jak i bałtyckie nie są w stanie poradzić sobie z nadprodukcją
materii organicznej. Rozwój fitoplanktonu skutkuje tzw. „zakwitem wód”.
Intensywny wzrost sinic powoduje powstawanie pływających „kożuchów”
na powierzchni wód. Rozkład obumarłych glonów jest przyczyną zamierania życia w strefie przydennej. Sinice, tak jak wszystkie organizmy, potrzebują fosforu i azotu do wzrostu, ale tylko deficyt fosforu może zatrzymać ich rozwój, ponieważ mają one zdolność pobierania azotu z powietrza.
Choć ten mechanizm jest skomplikowany, związek pomiędzy detergentami
i ekosystemami wodnymi jest oczywisty. Dodatkowo sinice produkują metabolity toksyczne dla stworzeń wodnych i ludzi.
Pojawiania się sinic jest zjawiskiem naturalnym i nasila się w ostatnich
latach. Jednak w ostatnim czasie, podczas miesięcy letnich, zakwity sinic cyjanobakterii stały się ogromnym problemem. Fakt ten spowodował podjęcie debaty na temat eutrofizacji, zwłaszcza podczas sezonu letniego.
Inny ważny problem spowodowany przez eutrofizację to deficyt tlenu w
głębszych warstwach Bałtyku. Gdy zmniejsza się ilość tlenu dochodzi do
beztlenowego rozkładu materii organicznej, któremu towarzyszy wytwarzanie siarkowodoru, metanu i innych substancji trujących. Życie w takich
wodach zamiera.
Od czasu do czasu w wodzie pojawia się więcej tlenu, dzięki mieszaniu dobrze napowietrzonych wód powierzchniowych z głębszymi partiami wód,
np. w czasie jesiennych sztormów.
Sinice
Gwałtowny rozwój sinic jest najlepiej znanym i widocznym
efektem eutrofizacji. Prowadzi do ograniczenia przejrzystości wód i powstawania nieprzyjemnie wyglądających i cuchnących „kożuchów” glonów. Zjawisko to może
się pojawić zarówno w wodach słodkowodnych jak i w Morzu Bałtyckim.
Sinice
Sinice (cyjanobakterie) [cyano- w języku greckim znaczy ‚niebieski’] to
organizmy, które posiadają zdolność
fotosyntezy. Rozwijają się intensywnie, dzięki zdolności przyswajania
azotu z powietrza i fosforu zawartego w wodzie.
Algae blooming in the Baltic Sea 2008
Obserwacje satelitarne wskazują, że powierzchnie pokryte glonami widoczne są w formie zielonych „kożuchów|”. Taka sytuacja pojawiła się
wzdłuż południowych i południowo-wschodnich wybrzeży Szwecji oraz na
otwartych wodach Bałtyku.
16
P-stop
Nodularia is a filamentous cyanobacteria, or
blue-green algae. It takes nitrogen from the
air and courses “algae blooming”
Zlewnia
Zlewnia
Eutrofizacja
Drainage dividers
Zlewnia
Myśl z biegiem wody! Struktura dorzecza, zlewni lub dróg wodnych, czy wód
na lądzie jest podobna do struktury rosyjskiej lalki nazywanej „matrioszką”,
w której lalki różnych wielkości idealnie
się mieszczą jedna w drugiej – to dot. Tabelki 3.
Zlewnia, dział wodny, obszar odwadniany
Zlewnia, obszar odpływu wody, dorzecze czy powierzchnia odpływu to synonimy określające obszar, z którego wody spływają do tego samego ujścia. Granice danego obszaru zlewni wyznaczone przez ukształtowanie terenu, często nazywane są działem wodnym – oddzielają one od siebie sąsiadujące systemy wodne. Ilość
wody docierającej z obszaru zlewni do ujścia zależy od wielkości powierzchni, ilości opadów i ubytków
związanych z parowaniem.
The Columbia Encyclopaedia,
Sixth Edition
Wody w strumieniach i jeziorach znajdują się w ciągłym w ruchu. Rzeki
płynąc od źródła do ujścia czasami przekraczają granice łącząc różne kraje.
Zasoby naturalne wód słodkich na Ziemi są ograniczone, i z tego powodu
powinny być wykorzystywane w sposób zrównoważony.
Geograficzny obszar dostarczający wodę do wspólnego ujścia nazywany
jest zlewnią. Kiedy pojawiają się opady, małe strugi wody tworzą strumienie, które łączą się w rzeki i w końcu docierają do morza. Systemy wodne
są połączone, co oznacza, że jakakolwiek substancja wpływająca do wód w
ich górnym biegu, będzie wpływała na jakość wody w obszarze jej ujścia
do morza. W Polsce wyróżniamy zlewnie rzek Wisły i Odry oraz rzek Pobrzeża, które wlewają swe wody do Morza Bałtyckiego. Jest jeszcze niewielki obszar na południowym wchodzie, skąd wody trafiają do Morza
Czarnego.
Wszystko, co dzieje się w górnym biegu rzeki ma wpływ na ludzi i przyrodę w dole rzeki.
Rzeka
Obszar dorzecza
km2
Przepływ,
średnia roczna
m3/s
Całkowity
ładunek P
spływający
do Morza
Bałtyckiego rok
2000
Newa
286 553
2 460
2 400
Wisła
193 347
1 065
7 500
Odra
117 862
574
3 700
Dźwina
86 052
659
1 400
Niemen
92 318
632
1 800
Narwa
56 797
no info.
530
Kemijoki
51 036
562
460
Göta älv
48 326
574
420
Torne
39 705
380
490
Indalsälven
25 518
443
240
Pregola
14 783
no info.
570
Tabela 4. Największe rzeki zlewni Morza Bałtyckiego.
P-stop
17
Eutrofizacja
Zlewnia Morza Bałtyckiego jest czterokrotnie większa niż powierzchnia morza.
85 milionów ludzi codziennie oddziałuje na ekosystem Bałtyku.
18
P-stop
Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/EC
weszła w życie pod koniec 2000 roku
i reguluje gospodarkę wodną na terenach zlewni rzek. Rządy mają zapewnić warunki do osiągnięcia następujących celów:
•
ochrona i polepszanie stanu ekosystemów wodnych i terenów podmokłych;
•
promocja zrównoważonego użytkowania wód oparta na ich długoterminowej ochronie;
•
zapewnienie wystarczających zasobów dobrej jakości wód powierzchniowych i gruntowych, koniecznych
dla zrównoważonego, zbilansowanego i sprawiedliwego wykorzystania wody;
•
zapewnienie lepszej ochrony i polepszenia stanu środowiska wodnego przez redukcję/zatrzymanie
zrzutów i emisji substancji szczególnie szkodliwych;
•
przyczynianie się do zmniejszania
skutków powodzi lub suszy;
•
ochrona ekosystemów wód śródlądowych i morskich;
•
prowadzenie rejestru obszarów objętych ochroną, np. siedliskową i
gatunkową;
Ramowa Dyrektywa Wodna dotyczy rzek, jezior, kanałów, wód gruntowych, estuariów i wód przybrzeżnych w odległości 2 km od wybrzeża.
Wdrożenie tej dyrektywy wymaga od państw członkowskich UE dostosowania krajowych planów i regulacji prawnych do obowiązujących przepisów. Podstawą Ramowej Dyrektywy Wodnej jest zachęcanie do aktywnego
udziału wszystkich partnerów zainteresowanych jej wdrażaniem. Zaleca się
społecznościom żyjącym na terenie tej samej zlewni, aby tworzyły rady lub
stowarzyszenia w celu monitorowania wykorzystania wód. Aktywność społeczności lokalnych może wpłynąć na decyzje odpowiednich instytucji.
Eutrofizacja
Europejska Ramowa Dyrektywa Wodna
Gospodarka wodna
Aby rozwijać współpracę międzynarodową musimy przełamywać uprzedzenia kulturowe i polityczne. Ramowa Dyrektywa Wodna UE (The European Water Framework Directive, WFD) wprowadza zasadę zarządzania
zlewniami. Jej celem jest osiągnięcie do roku 2015 dobrego stanu ekologicznego wód w krajach członkowskich UE . Aby osiągnąć ten cel konieczna jest współpraca wszystkich sąsiadujących ze sobą państw, zarówno krajów członkowskich , jak i spoza UE np. Polski i Białorusi.
P-STOP – refleksja 2
Głównym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest dążenie do zapewnienia dobrego stanu ekologicznego, chemicznego i jakościowego wód powierzchniowych. Oznacza to, że wody te nie powinny odbiegać jakością od
nie zanieczyszczonych wód naturalnych.
1. Każdy obszar zlewni otoczony jest niewidzialnymi granicami. Gdzie
znajdują się granice zlewni, w której zlokalizowana jest wasza szkoła?
2. Czy wszyscy koledzy z waszej klasy mieszkają na obszarze zlewni
szkoły? Gdzie położone są działy wodne?
3. Postarajcie się oznaczyć obszar twojej zlewni na mapie. Czy można ją
podzielić na mniejsze części?
4. Prześledźcie „wasze” wody na mapie, od ich źródeł do ujścia do Bałtyku.
5. Określcie jakość wody w waszej okolicy. Czy jej jakość jest bardzo dobra, dobra, średnia, niewystarczająca, niska czy zła? Stwórzcie swoje
własne kryteria jakości.
6. Co można zrobić, by doprowadzić do poprawy jakości wody?
P-stop
19
Eutrofizacja
85 milionów ludzi żyje w zlewni Morza
Bałtyckiego
Obszar zlewni Bałtyku jest cztery razy większy, niż powierzchnia samego morza. Każdego dnia 85 milionów ludzi ma wpływ na ekosystem Morza
Bałtyckiego. Na jego stan mają wpływ mieszkańcy takich państw jak: Dania, Estonia, Finlandia, Rosja, Łotwa, Polska, Niemcy i Szwecja oraz krajów które nie mają bezpośredniego dostępu do linii brzegowej Bałtyku, takich jak Norwegia, Białoruś, Ukraina, Słowacja i Czechy. Do Morza Bałtyckiego wpływa wiele rzek. Największe z nich wymienione są na
stronie 17.
Morze Bałtyckie jest szczególnie narażone na eutrofizację, gdyż zlewnia Bałtyku jest duża i gęsto zaludniona. Obszar zlewni Bałtyku jest w dużym stopniu zurbanizowany, uprzemysłowiony i intensywnie wykorzystywany rolniczo. Powierzchnia Bałtyku jest 4 razy mniejsza niż obszar zlewni, a tempo spływu zanieczyszczeń jest większe, niż wymiana wód z Morzem Północnym.
Od czystego do zanieczyszczonego
Uczniowie z regionu Kaliningradzkiego (Rosja) badali faunę w małej
rzeczce. W pobliżu źródła znaleźli dziewięć gatunków. Badania przeprowadzone w dolnym biegu tej rzeczki (po przepłynięciu wody przez cztery
wioski) wykazały obecność w niej tylko dwóch gatunków!
Wykres zrobiony przez uczniów z Kaliningradu
Zmiany klimatyczne
Naukowcy przewidują, że w związku ze zmianami klimatu, nasili się spływ
wód z obszaru zlewni. Prognozy przewidują, że w tym stuleciu temperatura
wód Bałtyku może wzrosnąć o 5oC.
Zmiany te mogą doprowadzić do wydłużenia okresu wegetacyjnego. Przed
końcem XXI wieku, może się on wydłużyć o około 50 dni na północnym
Bałtyku i o około 90 dni w południowej jego części. Zmiany te mogą wpłynąć niekorzystnie na bioróżnorodność Morza Bałtyckiego i zintensyfikować proces eutrofizacji.
Przyszłość Bałtyku
Zaledwie 50 lat temu Morze Bałtyckie było w dużo lepszym stanie, niż
jest obecnie. Rozwój przemysłu, rolnictwa i motoryzacji doprowadził do
zwiększenia ilości spływających zanieczyszczeń. Niestety nie zwiększyła
się wymiana wód Bałtyku z Morzem Północnym.
Poprawiły się jednak możliwości komunikowania się, zarówno z powodów
politycznych, jak i technicznych. Mamy możliwości, więc je wykorzystajmy! Rosnące oczekiwania poprawy jakości środowiska wymaga zajęcia jasnych stanowisk w sprawie jego ochrony. Powinniśmy wywierać nacisk
oraz wspierać polityków, aby zagadnienia związane z gospodarką wodną
były poruszane zarówno na szczeblu lokalnym jak i na poziomie UE.
20
P-stop
Przyłącz się do działań!
Organizacje pozarządowe odgrywają ważną rolę - monitorują sytuację i walczą o podejmowanie lepszych decyzji i szybsze ich wdrażanie. Organizacje takie jak WWF
(World Wild Foundation for Nature)
razem z organizacjami partnerskimi takimi jak Polski Klub Ekologiczny pracują nad ustanowieniem planów działań na rzecz Bałtyku. CCB
(Coalition Clean Baltic) jest organizacją wspierającą i koordynującą
współpracę 28 organizacji pozarządowych w regionie Bałtyku.
Na szczeblu lokalnym istnieje wiele organizacji lokalnych i inicjatyw- może któraś z nich odpowiada
tobie?! Przyłącz się do ich działań!
Eutrofizacja
To czego nie można
zobaczyć
- nie istnieje!
To, co dzieje się pod wodą nigdy nie
wydarzyłoby się na lądzie.
Jak zareagowalibyśmy, gdyby...
.... nasz rząd zdecydował, aby wspierać
finansowo związek łowiecki? Myśliwi
korzystając z najnowszych technologii,
doprowadzają do wyginięcia łosi,
jeleni, saren, po czym zaczynają
polować na zające, małe ptaki,
pisklęta, nornice, myszy, owady...
i sprzedają 85% swojej zdobyczy
przemysłowi spożywczemu za cenę
niższą niż 0,35 zł za kilogram?
…. gigantyczne kombajny zbożowe
przejeżdżały przez lasy, pastwiska i pola i
demolowały siedliska roślin i zwierząt?
…. zezwolono samochodom, ciężarówkom i
autobusom emitować toksyny, które są tak trujące
zarówno dla roślin jak i zwierząt, że spowodowałyby ich
wyginięcie?
…. śmieci i odpadki były rozrzucane w niekontrolowany sposób i bez
ograniczeń w miasteczkach, miastach, na łąkach, w lasach, w jeziorach i
wodach płynących?
Nigdy nie zaakceptowalibyśmy takich sytuacji na lądzie, ale pod wodą
dzieje się tak stale, dzięki trawlerom, sieciom, wierceniom w dnie, wyciekom
ropy, zrzutom ścieków i innym zanieczyszczeniom morza!
Czy jest to faktycznie przypadek czegoś co nie jest widoczne, więc nie
istnieje?
[zaadaptowana i przetłumaczona wersja oryginalnego szwedzkiego tekstu
Jana Danielssona]
Jan Danielsson, 1938–2003, ekofilozof i popularny szwedzki dziennikarz.
P-stop
21
Eutrofizacja
Życie w wodzie
Ekosystemy wodne nie są zbyt dobrze poznane i rzadko pisze się o nich
wiersze. Co więcej zwierzęta i rośliny w nich żyjące najczęściej opisywane
są naukowym, hermetycznym językiem. Przedmiotem fascynacji turystów
jest głównie lśniąca powierzchnia wody i plaże.
Wody płynące i stojące
Życie roślin i zwierząt wygląda bardzo różnie, zależnie od rodzajów wód,
w których żyją. Woda może być szybko płynąca, spokojna lub wyeksponowana na działanie wiatru i fal. Wody szybko płynące są często chłodne
i bogate w tlen. Szczupak wybiera wody spokojne, natomiast pstrąg szybko płynące.
Wegetacja na lądzie
Rośliny żyjące na brzegach zacieniają wodę. Zacienienie wpływa na temperaturę wody oraz jest schronieniem dla organizmów przed drapieżnikami. Korzenie roślin zapewniają bezpieczne miejsca do złożenia ikry. Las
lub drzewa na brzegu zbiorników wodnych absorbują biogeny przez co
ograniczają ich spływ do wód. Rośliny są także dobrym wskaźnikiem jakości wód.
Temperatura wody
Większość zwierząt nie potrafi przetrwać w wysokich temperaturach. Na
przykład u pstrąga objawy stresu cieplnego można zauważyć już przy
20°C, a ginie on, gdy temperatura osiąga 25°C.
Substancje odżywcze
Ilość substancji odżywczych w wodach ma kluczowe znaczenie dla życia. Pierwiastkiem limitującym wegetację roślin jest fosfor. W sytuacji gdy
w wodzie jest odpowiednia ilość biogenów wytwarza się stan równowagi. Każda dodatkowa ilość fosforu trafiająca do wód powoduje gwałtowny
przyrost masy roślin.
Ilość substancji odżywczych wpływa na wygląd i życie w wodzie. Możemy odróżnić wody żyzne od ubogich w składniki odżywcze, używając prostych metod i obserwacji życia w wodzie.
Zaobserwujcie stan waszej rzeki, jeziora lub części linii brzegowej Bałtyku. Zwróćcie szczególną uwagę na:
•
•
•
przejrzystość – mierz i porównuj każdego roku i sezonu;
bioróżnorodność na lądzie i w wodzie;
proporcje między rybami drapieżnymi a pozostałymi określ je i porównaj w
kolejnych latach.
Poproś ludzi żyjących w pobliżu wybrzeża, aby opowiedzieli ci, jakie
zmiany zaobserwowali w ciągu minionych lat
(zobacz więcej na stronie 29).
22
P-stop
P-Stop – refleksja 3
1. Życie w pobliżu wód jest zazwy-
czaj droższe. Porównajcie ceny
domów i mieszkań położonych
blisko wody i w różnych odległościach od niej.
2. Czy eksploatacja zasobów wodnych nie przypomina eksterminacji zwierząt na Dzikim Zachodzie? Porównajcie regulacje prawne i tradycje odnoszące się do działań na lądzie oraz
w wodzie: polowanie - rybołówstwo, ruch na lądzie - ruch na
wodzie, itp.
3. Wykorzystajcie zmysły. Zmie-
szajcie wodę z solą i przygotujcie próbki o różnych stężeniach odpowiadające zasoleniu
wody w Zatoce Botnickiej, Bałtyku środkowym, Cieśninach Duńskich i w oceanie. Posmakujcie
przygotowane próbki, wtedy zapamiętacie różnice.
Woda w kranie pochodzi z dwóch źródeł: z wód gruntowych albo z wód
powierzchniowych (jezior lub rzek). Na obszarze zlewni Morza Bałtyckiego mamy na szczęście dostęp do wody pitnej dobrej jakości. Tylko w niektórych częściach regionu konsumenci zmuszeni są do korzystania z wody
butelkowanej. Różne są przyczyny takiej sytuacji – korzystanie z wód powierzchniowych, zanieczyszczona sieć wodociągowa lub przecieki szkodliwych substancji. Woda w takich sytuacjach musi być chlorowana, co bardzo obniża jej jakość.
Nawet jeśli woda w kranie jest dobrej jakości wiele osób uważa, że lepiej
pić wodę butelkowaną, pomimo że woda w butelkach jest od 100 do 300
razy droższa, niż woda z kranu. Należy również pamiętać, że produkcja
wody w butelkach wpływa na środowisko (odpady i transport). Woda butelkowana stanowi przykład złej gospodarki zasobami naturalnymi. Brak
dostępu do dobrej jakościowo wody pitnej lub nie używanie jej mimo tego,
że jest dobrej jakości, świadczą o rozwoju niezrównoważonym.
Eutrofizacja
Woda pitna – rzadki rarytas
Morze Bałtyckie
Morze Bałtyckie jest bardzo wrażliwym akwenem - płytkim, półotwartym,
słonawym, o słabej wymianie wód z
sąsiadującym Morzem Północnym.
Jest także morzem chłodnym. Jego
średnia temperatura wynosi 7 – 8oC,
ale w sezonie letnim na powierzchni jest ona wyższa. Zasolenie jest bardzo niskie. W Zatoce Botnickiej wynosi ono ok. 0.3% i jest zbliżone do
wody słodkiej, w pobliżu Cieśnin
Duńskich dochodzi do około 1,0% a w
oceanie wynosi 3,5%.
Całkowita powierzchnia Morza
Bałtyckiego wynosi 387 000 km2.
Najgłębsza część to głębia Landsorts,
której głębokość wynosi 459 metrów.
Wieża Eiffla zmieściłaby się w niej 1,5
raza.
P-stop
23
P-stop
– nauczanie i uczenie w praktyce
24
P-stop
P-STOP – nauczanie i uczenie w praktyce
P-STOP to projekt, w którym w praktyce wdrażane są zasady Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju /EZR/.
Uczniowie zdobywają wiedzę i umiejętności zajmując się
rzeczywistymi sytuacjami.
W praktyce
P-Stop
Edukację na rzecz Zrównoważonego Rozwoju określają następujące cechy:
Zorientowanie na ucznia – uczniowie są odpowiedzialni za własną naukę.
Powstająca wiedza opiera się na doświadczeniach ucznia i zadawanych
przez niego pytaniach.
Zorientowanie na proces – uczniowie są ukierunkowani na podejście systemowe do problemu i występujące w nim zależności.
Zintegrowanie – nauczanie z podejściem holistycznym, integrującym różne przedmioty i perspektywy.
Zorientowanie na społeczeństwo i przyrodę – uczniowie biorą udział w
rzeczywistych wydarzeniach i zajmują się sytuacjami problemowymi.
Szkoła, jako środowisko uczenia się – uczniowie uczą się zachowań kon-
sumenckich i podejmowania decyzji.
Zasady i metody EZR są prezentowane dokładniej przez uniwersytety i organizacje uczestniczące w projekcie „Edukacja dla Zmian”.
www.balticuniv.uu.se/educ/
Aby ocenić postępy uczniów zalecamy przeprowadzenie wśród uczniów
ankiety przed rozpoczęciem i po zakończeniu projektu P-STOP
(załącznik 1).
Nauczanie problemowe
Metody nauczania i uczenia się stosowane w kampanii P-STOP oparte
są na zasadach nauczania problemowego (Problem Based Learning PBL). Jest to metoda polegająca na rozwiązywaniu realnych problemów,
dotyczących rzeczywistych wydarzeń. Biorąc udział w działaniach,
uczniowie mogą się nauczyć krytycznego myślenia i zdobyć umiejętność
rozwiązywania konkretnych problemów. Uczą się ważnej umiejętności zadawania pytań. Przy stosowaniu tej metody zdobywają różne umiejętności,
przede wszystkim docierania do potrzebnych informacji i ich wykorzystywania.
P-stop
25
W praktyce
Zasady nauczania problemowego 1:
1.
Problem prezentowany jest uczniom w formie pewnej sytuacji.
Uczniowie pracują w grupach. Prezentują i porządkują swoją wiedzę. Gromadzą pomysły oraz wszystkie informacje dotyczące problemu. Następnie starają się zdefiniować problem, którym będą
się zajmować.
2.
W czasie dyskusji uczniowie formułują pytania, które nazywamy „sytuacją problemową”, dotyczące niezrozumiałych aspektów
problemu. Uczestnicy grupy wypisują wszystkie sytuacje problemowe. Są nieustannie zachęcani do określania tego co wiedzą, a
co ważniejsze tego czego, nie wiedzą.
3.
Uczniowie szeregują sytuacje problemowe od najważniejszych
do najmniej ważnych, po czym decydują, którymi pytaniami zajmować się będzie cała grupa, a które zostaną przydzielone pojedynczym osobom. Osoby te referują zdobytą wiedzę reszcie grupy. Uczniowie wraz z nauczycielem ustalają również, jakie źródła
wiedzy będą im potrzebne i gdzie można je znaleźć.
4.
W czasie kolejnych spotkań uczniowie wymieniają się zebranymi
wiadomościami i krytycznie analizują wybrane sytuacje problemowe. Dochodzi do integracji zdobytej wiedzy z badanym problemem. Nauczyciel zachęca uczniów do podsumowania nabytej
wiedzy i łączenia nowych informacji z poprzednimi. Jeśli w trakcie wykonywania zadań pojawiają się nowe sytuacje problemowe,
uczniowie starają się je rozpoznać. W ten sposób dowiadują się,
że uczenie się jest procesem ciągłym i nie kończącym się .
Uczenie w praktyce
Najbardziej efektywną metodą uczenia są bezpośrednie doświadczenia. Należą do nich odpowiednio przygotowane zajęcia terenowe, takie jak wycieczki nad jezioro czy rzekę, wizyty w oczyszczalniach ścieków, prowadzenie obserwacji życia zwierząt w wodzie. Kiedy uczniowie spotkają się
z realnymi osobami w rzeczywistych sytuacjach i zaangażują się w problemy, to uzyskają lepsze wyniki nauczania, niż ucząc się z podręcznika lub z
internetu rozwiązywania opisanych w nim sytuacji. W realizacji tej metody powinni uczestniczyć nauczyciele różnych przedmiotów. Dzięki temu
wzrośnie szansa na skuteczne przygotowanie uczniów do rozumienia i rozwiązywania problemów w realnym życiu.
W kampanii P-STOP zachęcamy nauczycieli do zainteresowania się wodami znajdującymi się w najbliższej okolicy. Warto, aby uczniowie angażowali się w kontakty z władzami samorządowymi i politykami. Współpracując z nauczycielami innych przedmiotów można osiągnąć cele kampanii
P-STOP jednocześnie realizując podstawę programową. Poniżej zamieściliśmy użyteczne przykłady. Sposób ich wykorzystania jest dowolny.
1 From Education for Change: A Handbook for Sustainable Teaching and Learning Sustainable Development. Baltic University Programme
26
P-stop
Przykład problemu
Biogeny spływające z lądu niszczą rzeki, jeziora i Morze Bałtyckie. Przyczyną problemów są fosforany zawarte w
detergentach, a dokładnie rzecz biorąc
fosfor będący ich składnikiem. Wiele
gospodarstw domowych ciągle nie jest
przyłączonych do oczyszczalni ścieków. Często też oczyszczalnie są przestarzałe i mało efektywne w usuwaniu
fosforanów ze ścieków.
•
Jak powinniśmy prać aby nie
zanieczyszczać wód i nie niszczyć
ekosystemów?
•
Jak możemy poprawić sytuację?
Detergenty
W każdym gospodarstwie domowym używa się proszków do prania lub innych detergentów. Poproś uczniów, by przynieśli puste opakowania po detergentach do szkoły
P-stop step
1.
Zorganizujcie wystawę zebranych opakowań. Poproś uczniów, by
przeczytali informacje zawarte na opakowaniach i zaproponowali
pytania na ich temat. Zapisz wszystkie pytania na tablicy i poproś
by uczniowie wybrali wyłącznie te dotyczące eutrofizacji. Powinny one stanowić podstawę do dalszych działań, np. poszukiwania
odpowiedzi na wybrane pytania.
2.
Sprawdźcie jakie substancje wchodzą w skład detergentów i dlaczego się w nich znajdują. Które opakowanie zwyciężyłoby w
konkursie na „najbardziej zrównoważony detergent”?
3.
Na opakowaniach umieszczonych jest wiele danych liczbowych, które można wykorzystać na lekcjach matematyki. Zaproś do współpracy nauczyciela matematyki, który przygotuje dla
uczniów zadania matematyczne oparte na informacjach z opakowań.
4.
Przeprowadź sondaż wśród konsumentów używając ankiety z Załącznika 2.
On page 5-6 you find the planning to
wich the steps ar connected.
W praktyce
P-stop Krok II
P-stop Krok II
Twardość wody
Przed zastosowaniem detergentu należy wziąć pod uwagę twardość wody.
Można ją określić za pomocą papierków wskaźnikowych. Jeśli któryś z
twoich uczniów pochodzi z innej miejscowości lub ma dostęp do studni, niech przyniesie próbkę wody do szkoły. Skontaktujcie się z lokalnym
przedsiębiorstwem dostarczającym wodę, by porównać wyniki.
1.
Ile wynosi wskaźnik dH twardości badanych próbek wody ? Skąd
pochodzą te próbki? Porównajcie i wyjaśnijcie skąd się biorą różnice w próbkach wody.
2.
Ile proszku do prania potrzebne jest do wyprania 4-5 kg lekko zabrudzonych ubrań?
3.
Poproś uczniów, by przekazali w domach zdobyte informacje.
P-stop
27
W praktyce
P-stop Krok II
Ścieki
Zdobądźcie informacje na temat obecnej sytuacji dotyczącej ścieków i
możliwości poprawienia sytuacji. Poinformujcie o wynikach waszych badań decydentów i społeczność lokalną.
1.
Prześledźcie przebieg rur kanalizacyjnych od toalet i umywalek z
twojej szkoły do naturalnego zbiornika (jeziora, rzeki, morza). Jeśli to możliwe przejdźcie cały odcinek. Zaznaczcie przebieg na
mapie i poproście pracowników służb komunalnych o informacje,
które pozwolą wam zrozumieć, w jak działa system kanalizacyjny.
Gdzie są położone rury kanalizacyjne? Jak oczyszczane są ścieki?
Zwróćcie Szczególną uwagę na usuwanie fosforanów. Jak ścieki z
waszej szkoły wpływają na zbiornik naturalny? Kto jest odpowiedzialny za zarządzanie, kontrolę i oczyszczanie ścieków?
2.
Poproś uczniów, by dowiedzieli się, w jaki sposób oczyszcza się
ich domowe ścieki i przedyskutowali tę kwestię z rodzicami. Nie
ma potrzeby, by zdawali raporty przed całą klasą, mogłoby to powodować zakłopotanie.
3.
Przeprowadźcie badania ankietowe przy pomocy Załącznika 2, ze
szczególnym uwzględnieniem odpowiedzi na pytanie 5
Poprawa sytuacji
28
P-stop
4.
Bądźcie krytyczny! Czy informacje z różnych źródeł są zgodne
czy sprzeczne? Czy wdrażanie systemu oczyszczania ścieków odbywa się zgodnie z strategią rozwoju danego regionu?
5.
W jaki sposób naturalny „odbiorca”- „wasza” rzeka, jezioro lub
morze, może być zarządzany w sposób bardziej zrównoważony?
6.
Napiszcie artykuły, poinformujcie rodziców, handlowców, przygotujcie wystawę, skonsultujcie się z samorządowcami itp.
Poznajcie swoją wodę
Poznaj wody w pobliżu szkoły i miejsca zrzutu oczyszczonych ścieków.
Wybierz się tam z uczniami.
Opisane niżej ćwiczenia pochodzą z programu Naturewatch Baltic (Obserwator Przyrody). Poradniki dla nauczycieli i kwestionariusze dla uczniów
w j.angielskim są dostępne na stronie www.naturewatchbaltic.org a j.polskim na stronie www.pke.gdansk.pl Znajdziesz tam również adres koordynatora krajowego, który udzieli niezbędnych wyjaśnień (ekograzyna@
wp.pl). Wybierz i przeprowadź ćwiczenia odpowiednie dla twojej grupy.
W praktyce
P-stop Krok II i IV
Przegląd
Przejdźcie kilkaset metrów brzegiem jeziora lub rzeczki. Zaobserwujcie
jak wygląda jego otoczenie, linia brzegowa i dno. Zanotujcie słowa kluczowe, które po powrocie do szkoły pomogą wam opisać obserwowany teren.
Spróbujcie „odczytać” historię i geologię tego miejsca i określić dlaczego i
jak powstały takie elementy : roślinność, gleba, budynki, budowle.
Życie w wodzie – małe organizmy
Zaobserwujcie różnorodność organizmów występujących w jeziorze lub
rzece oraz określcie sposób w jaki żyją. Opracujcie i uporządkujcie zebrane materiały.
On www.naturewatchbaltic.org you find
questionnaire for surveys in marine and freshwater
Zbierzcie okazy
Zbierzcie małe organizmy wodne za pomocą sieci. Upewnijcie się, że są
bezpieczne. Postarajcie znaleźć jak najwięcej różnych organizmów. Szukajcie ich przy brzegu, wśród roślin wodnych, na powierzchni wody i na dnie
pomiędzy kamieniami. Po zebraniu okazów, dokładnie im się przyjrzyjcie
za pomocą lupy. Spróbujcie odpowiedzieć na następujące pytania:
•
•
•
•
Czym się żywią?
Jak oddychają?
Jak się poruszają?
Jak reagują na inne organizmy?
Posortujcie organizmy do różnych oznaczonych pojemników i jeszcze raz
uważnie im się przyjrzyjcie. Przeanalizujcie różne gatunki, na przykład larwy ważek, mięczaki itp. Dlaczego znaleźliście więcej jednych, a innych
mniej? Jak wygląda woda – czy jest przejrzysta, czy mętna? Dlaczego? Co
wskazuje na to że, woda jest bogata lub uboga w substancje odżywcze? Po
przeprowadzeniu obserwacji włóżcie organizmy z powrotem do wody!
Statystyka
Opracujcie uzyskane wyniki. Przygotujcie wykresy prezentujące wasze obserwacje. Jeśli potrzebujecie inspiracji popatrzcie na wykres z Kaliningradu na stronie 20.
•
•
Sporządźcie wykres słupkowy prezentujący 10 najbardziej popularnych gatunków znalezionych w waszych wodach;
Sporządźcie wykres kołowy 6-7 gatunków. Określcie procentowy skład organizmów.
Jakich organizmów jest najwięcej? Czy możecie wyjaśnić dlaczego?
P-stop
29
W praktyce
Obserwujcie i ilustrujcie
W tym ćwiczeniu uczniowie przy pomocy lup mają przyjrzeć się uważnie
organizmom aby poznać szczegóły ich budowy. Poproś uczniów, by zebrali
organizmy żyjące w najbliższych wodach. Niech skoncentrują się na tych,
które uważają za najładniejsze i najbardziej interesujące. Upewnijcie się, że
organizmom nie dzieje się krzywda.
1. Narysuj lub wykonaj model jednego z organizmów w skali 10:1.
2. Przygotuj model z masy plastycznej/gliny, modeliny, plasteliny/.
Uczniowie mogą przedstawić swoje prace uczniom innych klas.
Przejrzystość
Przejrzystość jest jednym z najlepszych wskaźników eutrofizacji wody.
Możecie łatwo zrobić krążek do badania przejrzystości wody z plastikowego, białego wieczka o średnicy około 20 cm. Zrób w nim trzy otwory i
przeciągnij przez nie trzy osobne sznurki. Umocuj pod spodem ciężarek i
przywiąż sznurki do linki pomiarowej. Zaznacz odcinki 10 cm na lince.
Poszukaj głębokiego punktu w wodzie, np. z mostu lub mola. Spuść krążek do wody i – gdy nie jest już widoczny – podnieś go tak, by ponownie
go zobaczyć. Zaznacz poziom wody na lince pomiarowej. To jest tak zwana miara przejrzystości. Porównaj wyniki w różnych porach roku i w kolejnych latach.
30
P-stop
Rzęsa wodna jako wskaźnik czystości wód
Prezentujemy naukowo potwierdzone badanie ilości substancji biogennych
w różnych wodach. Eksperyment ten jest sposobem przybliżenia problemu
eutrofizacji i jej wpływu na rośliny. Badanie wymaga czasu i cierpliwości.
Materiały
•
•
•
•
Pojemniki do badań
W praktyce
P-stop Kroki II i IV
Rzęsa wodna (Lemna minor)
Różne próbki wody
Detergent zawierający fosfor
Za pomocą proponowanej metody możemy łatwo porównać zawartość substancji biogennych w różnych próbkach wody. Możemy zastosować dwie
różne metody: jedną, która jest bardziej otwarta i opierająca się na kreatywności, drugą bardziej tradycyjną (spójrz na poniżej proponowane pytania).
Rzęsę (Lemna) można znaleźć w wodach stojących, takich jak zalewy, stawy czy bajora. Na użytek testu musimy policzyć liczbę całkowicie wyrośniętych liści rzęsy.
a) Metoda otwarta i kreatywna pozwalająca uczniom na większą swobodę planowanych działań
Pytania: Gdzie rzęsa wodna rozwija się najlepiej? Dlaczego? Jak można to
określić używając samej rzęsy wodnej? Przedyskutujcie i zaplanujcie, jak
można to zbadać.
b) Metoda tradycyjna, określająca sposób postępowania
Pytania: Gdzie rzęsa ma dogodne warunki do wzrostu i rozwija się najle-
piej? Dlaczego?
•
•
•
•
•
•
Napełnijcie dwa pojemniki wodą kontrolną (woda z kranu), a pozostałe pojemniki wodą z innych zbiorników. Do prób możecie wykorzystać wodę z
różnych miejsc. Warto zbadać jakość wody z miejsca gdzie uchodzą wody
z oczyszczalni ścieków.
Umieśćcie rzęsę w każdym z pojemników. W każdym powinno się znaleźć
20 dojrzałych roślin.
Pozwólcie roślinom rosnąć na parapecie okna przez okres 2 - 5 dni. Unikajcie jednak silnego światła słonecznego.
Obserwujcie rośliny. Czy liście są duże, czy małe? Czy zauważyliście jakieś zmiany koloru roślin? Czy liście mają żółte plamki? Czy rośliny mają
system korzeniowy? Policzcie ilość dojrzałych liści w każdym pojemniku.
Obliczcie średnią liczbę liści i porównajcie wyniki. Zmierzcie długość korzeni.
Jeżeli zamierzacie prowadzić badania porównawcze dotyczące wpływu
pór roku, zachowajcie próbki wody w lodówce.
Podsumujcie i zastanówcie się nad swoimi obserwacjami
Przedyskutujcie wyniki i wyciągnijcie wnioski. W jaki sposób uzyskane
wyniki obrazują jakość wody i wpływ człowieka na środowisko? Czy można zaobserwować zmiany w ciągu roku?
P-stop
31
W praktyce
P-stop Krok III
Sukces! – przykład gry symulacyjnej
Gry symulacyjne umożliwiają przedstawienie w abstrakcyjnej formie złożonych systemów i dokonanie ich analizy. Mogą być wykorzystane do badania interakcji społecznych i komunikacji. Mają również zastosowanie
jako technika edukacyjna. Pomaga ona w uwypukleniu roli ludzi i zdarzeń we wdrażaniu zrównoważonego rozwoju. Dzięki tej metodzie możemy wizualizować przyszłe zdarzenia, a co za tym idzie łatwiej motywować
uczniów do pracy. Ćwiczenie to można przeprowadzić w oparciu o sytuację fikcyjną ale lepiej oprzeć się o realne zdarzenia.
Wybierzcie przykład do gry symulacyjnej, który ma szansę zakończyć się
sukcesem. Przykład powinien dotyczyć waszego regionu. Określajcie kroki
podejmowane dla osiągnięcia celów.
- Zacznijcie od ustalenia dalekosiężnego celu. A potem cofając się wstecz
określcie jakie czynniki mają doprowadzić do osiągnięcia tego celu. Zidentyfikujcie również przeszkody jakie mogą się pojawić w czasie realizacji
projektu. Nie zapominajcie o roli społeczności lokalnej, mediów i kluczowych osób w realizacji tego zadania.
Czyste pranie – przykład do zastosowania
“Osobiście jestem przekonany, iż jest to najłatwiejsza droga dla
wszystkich, by wspierać Morze Bałtyckie i nasze ekosystemy wodne” powiedział premier Danii Torkel Knudsen, kraju przewodniczącego obecnie UE.
Nasz wniosek został dzisiaj zaakceptowany przez parlament UE. Za
rok wszystkie detergenty mają być pozbawione fosforanów.
Centrum Wiadomości UE , 19.04. 2011
Jeżeli uczniowie mają trudności z rozpoczęciem ćwiczenia nauczyciel powinien zadać kilka pytań wprowadzających np.
•
•
•
•
32
P-stop
Jakie działania podjęli konsumenci i politycy?
Jak uczniowie mogą przekonać krajowych polityków, by głosowali za
wprowadzeniem tego zakazu w UE?
Jaka rolę odegrały media i ważne osoby?
Jaka wiedza i umiejętności były najbardziej przydatne w osiągnięciu sukcesu?
Wykonajcie model zlewni
Największą wartość edukacyjną można uzyskać przez zajmowanie się realnymi problemami. Dla lepszego zrozumienia i uchwycenia problemów realnych, niekiedy trzeba skorzystać z przykładów fikcyjnych.
Cel
Celem jest wykonanie w terenie modelu zlewni z wykorzystaniem materiałów naturalnych. W tym ćwiczeniu dyskusja jest równie ważna jak jego
rezultat.
W praktyce
P-stop Krok III, III i IV
Studium przypadku
Władze lokalne zadecydowały, że niezabudowany obszar o powierzchni
około 100 km2, położony blisko morza zostanie przeznaczony pod zabudowę. Podstawowym założeniem procesu planowania tej zabudowy na szczeblu gminy powinna być zasada zrównoważonego rozwoju.
Wykonajcie w terenie model zlewni z wykorzystaniem naturalnych materiałów (kamienie, szyszki, patyki, liście, glina itp.). Zachęcajcie uczniów
do dyskusji przy wykonywaniu tego zadania.
Każda grupa wybiera obszar w terenie o lekkim nachyleniu, o wymiarach
2 na 3 metry. W modelu powinny być umieszczone takie obiekty jak: jezioro, rzeka, morze, ujęcie wody pitnej, drogi, obszary rolnicze, domy i obiekt
przemysłu chemicznego. Dobór elementów składowych modelu zlewni jest
dowolny. Pracujcie w małych grupach.
Pracę rozpocznijcie od wykonania jeziora wraz z dopływem i odpływem;
Kontynuujcie prace umieszczając elementy krajobrazu – lasy, pola, łąki,
wzgórza, itp.
•
•
•
•
•
Przed rozpoczęciem wykonania zabudowy , powinniście sobie zadać następujące pytania:
Jak doprowadzić wodę pitną do powstającego osiedla mieszkaniowego? Jaka infrastruktura komunalna jest potrzebna do tego celu (wieże ciśnień, systemy wodociągowe, pompy, zakład uzdatniania wody, kanalizacja, oczyszczalnia ścieków itp.)? Jak zagospodarować ten teren zgodnie z
zasadami zrównoważonego rozwoju?
Zdecydujcie, jakie instytucje są konieczne dla dobrze funkcjonującej społeczności (szkoły, komisariat policji, straż pożarna, wysypisko śmieci, sklepy, szpital, fabryki…). Budujcie wykorzystując swoją wyobraźnię! Starajcie
się tak budować aby nie zanieczyszczać wody. Co należałoby zrobić gdyby
doszło do zanieczyszczenia wód?
Wykonany model przedstawcie w formie mapy terenu.
Prostym przykładem zlewni jest obszar wokół zwykłej kałuży.
Prezentacja
Poszczególne grupy prezentują pozostałym uczniom przygotowane modele. Uczniowie powinni przeprowadzić dyskusję nad przyjętymi rozwiązaniami. Następnie wybierają , który plan zabudowy terenu jest najbardziej
zrównoważony.
To ćwiczenie może być kontynuowane przez stawianie uczniom następnych zadań. Na przykład:
•
•
•
Otrzymujecie dotację na budowę dwóch dodatkowych oczyszczalni ścieków na terenie zabudowy. Gdzie powinny być usytuowane?
Jakie zmiany zaproponujecie w celu obniżenia eutrofizacji w rzekach i
zbiornikach wodnych?
Kto wspiera te zmiany a kto jest im przeciwny ? Jakie są argumenty za i
przeciw tym zmianom?
P-stop
33
W praktyce
P-stop Krok II
Zrównoważone korzystanie z wód
Aby zrozumieć związek przyczynowo skutkowy miedzy wykorzystaniem
wód a ich jakością konieczne jest podjęcie dobrze przemyślanych i przygotowanych działań. W ćwiczeniach terenowych warto wykorzystać informacje o zasadach zarządzania zlewniami.
Woda warunkuje życie. Potrzebujemy wody do gotowania, picia, produkcji żywności, utrzymania higieny itp. Każde nasze działanie ma wpływ na
wodę: sposób wykorzystania terenu, zapory wodne, rybołówstwo, przeładunki i wiele innych. Nieustannie rośnie liczba ludności świata. Jak w tej
sytuacji w sposób zrównoważony korzystać z wód? Przed wyjściem w teren ustalcie cele prowadzonych przez was badań. Wszyscu uczniowie biorący udział w badanich powinni wiedzieć jakie badania będą przeprowadzone i w jakim celu.
Materiały i działania
Mapa terenu.
Pomoce do pobierania próbek: sieć planktonowa, pojemniki, krążek do badania przejrzystości wody.
Działania
•
•
•
34
P-stop
Przeprowadźcie badania wybranego odcinka terenu wzdłuż rzeki; Wybierzcie się nad rzekę w celu przeprowadzania badań, zaznaczcie na mapie takie elementy jak: zapory, zakłady produkcyjne, zabudowę mieszkaniową,
obszary rolnicze i inne elementy wzdłuż biegu rzeki; Spróbujcie określić zależności między zagospodarowaniem terenu, wykorzystaniem zasobów a
jakością wody i stanem środowiska;
Wizyta i badania. Wybierzcie się na wycieczkę do zakładu produkcyjnego
lub fermy hodowlanej. Ustalcie cele wizyty i zakres możliwych badań. Przygotujcie pytania dotyczące wykorzystania wody w tych zakładach. Ustalcie sposób oddziaływania tych zakładów na środowisko wodne. Przykładowe pytania: Dlaczego zlokalizowano zakład w pobliżu rzeki? Do czego
jest używana woda w waszym zakładzie? Jak zakład wpływa na ekosystem wodny i jakość wód? Czy przedsiębiorstwo zrzuca do wody substancje toksyczne? Jeśli wybierzecie się na wycieczkę do gospodarstwa rolnego zapytajcie o to jak metody upraw wpływają na środowisko wodne. Ustalcie jak wykorzystuje się odchody zwierząt. Przeprowadźcie badania rzeki
powyżej i poniżej ujścia ścieków z wybranego obiektu.
Opracujcie uzyskane wyniki i przygotujcie raport; Ramowa Dyrektywa
Wodna UE powstała w celu poprawy ochrony wód. Jej zadaniem jest między innymi ochrona wód powierzchniowych i gruntowych, ochrona życia w
wodach i zapobieganie powodziom i suszom. Napiszcie prosty raport o wynikach swoich badań. W jaki sposób można poprawić jakość wód? Poproście osobę kompetentną, aby zapoznała się z waszym raportem i oceniła
czy uwzględnia on zalecenia Ramowej Dyrektywy Wodnej UE.
Prześledźcie bieg wody
Zapoznajcie się z wodami w obszarze waszej zlewni.
korzystajcie z mapy przedstawiającej drogi wodne na obszarze waszej
zlewni. Obszar zlewni składa się często z mniejszych obszarów zlewniowych. Określcie obszar i zidentyfikujcie granice miedzy zlewniami i działami wodnymi.
Prześledźcie bieg wody w rzece od źródeł do morza. Wykorzystując mapy
postarajcie się określić, jakie czynniki mogą mieć wpływ na jakość wody
( rolnictwo, urbanizacja, przemysł, itp.). Porównajcie jakość wody i życie
w rzece w pobliżu źródła i przy jej ujściu (wybór badanej rzeki zależy od
was). Napiszcie esej o podróży kropli wody od źródła do Bałtyku.
•
•
W praktyce
P-stop Krok II i IV
Jeśli zanieczyszczenie rzeki następuje w górnym biegu, to co się dzieje
w regionach niżej położonych ? Przedyskutujcie różne możliwe sytuacje i
działania na poziomie lokalnym i krajowym.
Zorganizujcie wycieczkę z przewodnikiem wzdłuż rzeki. Zaproście osoby
chętne do wzięcia udziału w wycieczce.
P-stop Krok II
Zbadajcie i porównajcie wodę pitną.
Zbierzcie informacje o jakości wodzy w waszych kranach.
•
•
•
•
Woda z kranu: Dowiedz się z jakiego źródła pochodzi woda w twoim kranie
i jak jest uzdatniana.
Woda butelkowana: Skąd pochodzi, jak jest uzdatniana oraz na jaką odległość transportowana? Musicie działać wytrwale aby uzyskać informacje
od producentów.
Porównaj jej koszty i smak.
Rozpowszechniciej zdobyte informacje! Jeśli są one interesujące, napiszcie artykuły do lokalnych gazet, skontaktujcie się z lokalnymi politykami i
firmą wodociągową. Zorganizujcie wystawę waszych osiągnięć i zaproście
społeczność lokalną.
P-stop Krok IV
Widownia decyduje
Powinniście doskonalić umiejętność wyrażania opinii. Prezentujemy przyjazny sposób głosowania dla większej ilości uczestników.
Rozdaj uczestnikom zielone i czerwone kartki wielkości pocztówek. Pozwól publiczności zadecydować, jak odpowiedzą na poniższe pytania.
Zielony = tak, czerwony = nie.
•
•
•
Czy powinno się pić wodę butelkowaną? Zielona karta = tak,
czerwona = nie.
Uwzględniam twardość wody przy dozowaniu detergentów.
Przy zakupie detergentów kieruję się przede wszystkim ceną.
P-stop
35
W praktyce
P-stop Kroki II, III lub IV
Planowanie przestrzenne
Ziemia leżąca blisko zbiorników wodnych jest z wielu powodów bardzo
atrakcyjna. To ćwiczenie dotyczy zrównoważonej gospodarki terenami
przybrzeżnymi. Należy uwzględnić interesy różnych grup społecznych, w
tym także ludzi, którzy mieszkają i pracują na tym terenie. Nie wolno zapominać o środowisku wodnym. Celem ćwiczenia jest przygotowanie i zaprezentowanie planu działania dla władz lokalnych. Możecie skorzystać z ćwiczenia opisanego tutaj lub (co lepsze) uczynić je bardziej autentycznym i
zdefiniować grupę docelową.
Problem
•
Jak promować turystykę bez niszczenia ciekawej i unikalnej przyrody?
Zidentyfikujcie grupy nacisku: rybacy, hotelarze, gastronomia, właściciele
łodzi turystycznych, lokalni mieszkańcy, władze regionalne i lokalne (dopasujcie ilość grup nacisku do lokalnej sytuacji). Przeprowadźcie ćwiczenie metodą debaty.
Sugerowana lista uczestników – może być zmieniona tak, by uczestnicy i
ich role były bardziej autentyczne. Uczniowie mogą także stworzyć swoje
własne postacie.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
36
P-stop
Piotr Kowalski(62 lata), rybak, który całe życie spędził łowiąc i widział w
jaki sposób połowy zmniejszają się z roku na rok. Jest członkiem stowarzyszenia rybackiego i jest bardzo zmartwiony przyszłością.
Aleksandra Krawczyk(32), posiada 10 domków letniskowych i wynajmuje je
turystom. Jest bardzo energiczna i pełna nowych pomysłów.
Maria (28) i Wiktor (32) Król prowadzą sklep wielobranżowy, który przynosi
duże dochody w ciągu lata dzięki zakupom turystów. Jednak chcieliby oni
mieć jeszcze większe przychody.
Bracia Franciszek (84) i Witold (86) Nowakowie, mieszkają w domu starców. Kiedy odwiedzają swoje ulubione miejsca, są zmartwieni panującym
hałasem i ilością porozrzucanych śmieci.
Karol Stefański (38) prowadzi biznes związany z nurkowaniem i wędkowaniem dla turystów. Jest przedstawicielem lokalnego przemysłu turystycznego, zarówno wizjonerem, jak innowatorem.
Tomasz Kruczek(57) jest doradcą rządowym, zależy mu na tym aby ten teren maksymalnie wykorzystać, to jest zabudować zakładami usługowymi,
drogami i domami. Chce być zapamiętany, jako potężny i silny lider.
Anna Miotke(43) jest aktywnym członkiem Partii Zielonych działa na rzecz
ochrony środowiska, a w szczególności ochrony bioróżnorodności morza.
Żyje skromnie, jest wegetarianką i nie posiada samochodu.
Ewa Nitecka(55) pracuje w starostwie powiatowym i chce wdrażać plan
zrównoważonego zarządzania strefą wybrzeża. Jest energiczną i odpowiedzialną urzędniczką.
Józef Baranowski(59) jest pasjonatem żeglarstwa, który był świadkiem dramatycznych zmian w ruchu wodnym - od prostych łódek do wielkich i luksusowych motorówek. Wspomina przeszłość, gdy łatwo było zacumować
łódź w odosobninym, spokojnym miejscu.
•
•
•
•
•
W dawnym kanale żeglugowym ma powstać port;
Zrównoważone rybołówstwo ma być traktowane priorytetowo;
Turystyka i jej infrastruktura mają być rozwijane w przemyślany sposób.
Turystyka kwalifikowana zamiast masowej;
Powinny powstać tzw. “strefy ciszy” ograniczające ruch na wodzie;
Należy zachować unikalne życie w morzu, nie zapominając o ginących gatunkach.
Zbierzcie fakty
Sporządźcie mapę obszaru. Przygotujcie dane dotyczące wybranego przez
was terenu i jego okolic. Jakie istnieją możliwości i przeszkody dla zrównoważonego zarządzania strefą przybrzeżną?
W praktyce
W debacie powinny być wzięte pod uwagę poniższe czynniki:
Podsumujcie
Wyniki waszej pracy mogą być zaprezentowane w formie planszy obszaru z ustnym komentarzem. Niektórzy uczniowie mogą chcieć przedstawić
dramę, by zaprezentować istniejące konflikty interesów. Forma prezentacji
zależy od was. Jeśli opracowaliście plan zagospodarowania rzeczywistego terenu, możecie wyniki swojej pracy zaprezentować politykom i innym
ważnym osobom.
P-stop Krok II
P-STOP – refleksja 4
1. Na podstawie zaprezentowa-
nych powyżej przykładów spróbujcie określić zasady Edukacji
na rzecz Zrównoważonego Rozwoju. Co mógłbyś dodać lub jak
mógłbyś zmienić przykłady, by
były bardziej skierowane w stronę Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju?
2. Jak sformułujesz problem i odpowiedni temat dla uczniów?
Twój życzliwy sąsiad
W tym ćwiczeniu wykorzystano metodę dylematu moralnego. Przygotowuje ono uczniów do zajmowania się prawdziwymi problemami i umacnia ich
motywację do działania.
“Masz trudności z uruchomieniem twojego samochodu. Stary, zużyty olej
może stanowić tu problem i twój życzliwy sąsiad zgadza się pomóc ci w
jego wymianie. By mu podziękować, proponujesz obiad. Z okna widzisz
krajobraz, łąki i małą rzeczkę, gdzie złapałeś łososia, którego teraz przygotowujesz na obiad. Widzisz również sąsiada pracującego przy twoim samochodzie. Spuszcza on zużyty olej do metalowej miski. Wygląda na to, że
prawie skończył. Bierze miskę z olejem i idzie w stronę rzeki...”
Jak zareagujesz i co zrobisz?
Przedyskutujcie możliwe alternatywy. Sporządźcie ich listę. Poproście
uczniów, by wybrali najlepszą alternatywę. Kontynuujcie dyskusję w małych grupach, a później na forum całej klasy.
P-stop
37
W praktyce
P-stop Krok VI
Zaangażujcie się !
Aby prowadzić debatę, trzeba się tego nauczyć. Ważne jest posiadanie własnego zdania i wyrażanie własnej opinii. Zaplanujcie program spotkania,
zorganizujcie konsultacje między różnymi ważnymi osobami. Przetestujcie
waszą wiedzę i umiejętności w prowadzeniu debaty w swojej klasie, a następnie umiejętności te zastosujcie w dyskusji o realnych problemach.
Zbierzcie fakty
Zgromadźcie fakty dotyczące wybranego tematu np. „P-STOP w gospodarstwach domowych”, „ Toalety a nasza rzeka”, „Zdrowa woda w kranie”itp. Zapiszcie wszystkie pytania , które pomogą wam dowiedzieć się więcej na wybrany temat. Zastanówcie się co już wiecie a czego nie? Pracując
w grupach zapoznajcie uczestników z tymi pytaniami. Grupy zbierają informacje i udzielają odpowiedzi na zadane pytania. Wybrane osoby prezentują całej klasie opracowania poszczególnych grup. Następnie warto zorganizować debatę.
Debata fikcyjna
Wykorzystajcie pomysły i doświadczenia z debaty fikcyjnej i zorganizujcie prawdziwą debatę. Zaproście na nią ważne wg was osoby, niech zaprezentują swój punkt widzenia. Debata rzeczywista będzie dla was okazją do
zdobycia różnych umiejętności. Może wesprzeć działania na rzecz doprowadzenia do zrównoważonego zarządzania wodą w waszej miejscowości.
Zadbajcie o to aby wszyscy uczniowie uczestniczący w debacie byli do niej
dobrze przygotowani.
38
P-stop
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Education for Change: A Handbook for Sustainable Teaching and learning Sustainable Development www.balticuniv.uu.se/educ/
E-Water, 2007, The Role of detergents in Phophate-Balance of European Surface Waters. Official publication of the European Water Association
www.ewaonline.de/journal/2007_03.pdf
International river basins in the Baltic Sea Region, 2006 Susanna Nilsson, Royal Institute of Technology (KTH), Department of Land and Water
http://www.baltex-research.eu/material/downloads/riverbasins.pdf
Water, Marine and Soil unit Eutrophication of waters, role of phosphates preventive measures phosphates and alternative detergent builders,
EC Environment directorate, WRC synthesis -06, 2002
W praktyce
Zalecana literatura
Water on sustainable way, WWF, 2008, www.wwf.se
WWF, Bassler, 2007, “Eating for the Baltic” Choices regarding Swedish
meat consumption and their effect on the environment.
Ramowa Dyrektywa Wodna UE www.rdw.org.pl
Kampania WWF „Akcja Bałtyk” www.wwf.pl/kampanie
Program Obserwator Przyrody www.pke.gdansk.pl
P-stop
39
Załącznik 1
Ankieta dla uczniów
1.
Czy możesz wyjaśnić słowa i wyrażenia zamieszczone poniżej?
Zaznacz znakiem X słowa, których znaczenie potrafisz objaśnić.
___
Ekosystem
___
Bioróżnorodność
___
Eutrofizacja
___
Zlewnia
___
Zrównoważony Rozwój
___
Ekologiczny odcisk stopy
2.
1.Większość ludzi zna różne gatunki ryb żyjących w wodzie, ale ryby to
nie jedyne zwierzęta, które można tam znaleźć. Wymień nazwy trzech
innych gatunków zwierząt żyjących w pobliskich rzekach lub jeziorach:
3.
Czy najbliższy strumień/rzeczka jest połączona z Morzem Bałtyckim?
___ Tak
___
Nie
4.
Jaki jest związek pomiędzy pralką w twoim domu, a rzekami, jeziorami
i Morzem Bałtyckim
5.
Jaki jest związek pomiędzy toaletą w twoim domu, a rzekami, jeziorami
i Morzem Bałtyckim?
6.
1.Kto ponosi największą odpowiedzialność za zapobieganie niszczeniu
życia w wodzie przez ścieki domowe?
___
Politycy
___
Właściciel domu
___
Ja i moja rodzina
___
Ktoś inny. Kto?
Questions 7-9.
Please, mark with a cross on the line to indicate your opinion.
7.
Wraz z innymi osobami mam wpływ na sytuację i mogę się przyczynić
do zmian.
W pełni się zgadzam
8.
Chcę uczestniczyć w działaniach dla zmian, odnoszących się do przyrody, środowiska i społeczeństwa.
9.
Dziękujemy za wypełnienie ankiety!
P-stop
Nie zgadzam się w ogóle.
Czy zgadzasz się z tym, że szkoła pomaga uczniom rozwijać wiedzę i
motywację, tak by mogli uczestniczyć w rozwiązywaniu problemów
środowiskowych i społecznych?
40
Załącznik 2
Ankieta dla konsumentów
Detergenty często zawierają fosforany. Fosforany nie są toksyczne, ale zawarty w nich fosfor prowadzi do degradacji zbiorników wodnych i pogorszenia jakości wód w rzekach, jeziorach i morzach. Gdy fosfor trafia do
wód, powoduje intensywny rozwój glonów, w wyniku czego woda staje się mętna. Taki stan utrudnia dostęp
światła słonecznego do głębszych warstw wód, co powoduje obumieranie roślin. Martwe szczątki rozkładają
się wykorzystując tlen zawarty w wodzie przy dnie. Brak tlenu ogranicza życie w wodzie, prowadząc m.in. do
wyginięcia wielu ryb. Tym procesom towarzyszy przykry zapach.
1.
Czy wiedziałeś/aś, że detergenty zawierające fosforany mają tak negatywny wpływ na środowisko?
a. ___
b. ___
c. ___
2.
Czy wiesz, że możesz kupić proszki do prania bez fosforanów?
a. ___
b. ___
c. ___
3.
Tak, używam ich cały czas.
Tak, używam ich czasem.
Nie, nigdy ich nie używałem/am.
Jeśli nie używasz detergentów bez fosforanów, zaznacz dlaczego.
(Możesz wybrać więcej niż jedną odpowiedź)
a. ___ Nic o nich nie wiem.
5.
Tak, wiem, że istnieją takie proszki
Wiem, że są takie proszki, ale nie znam ich nazw.
Nie, nic o tym nie wiem.
Czy kiedykolwiek używałeś/aś do prania detergentów bez fosforanów?
d. ___
e. ___
f. ___
4.
Tak, wiedziałem o tym.
Tak, słyszałem/słyszałam coś o tym.
Nie, nic o tym nie wiedziałem.
b.
c.
d.
e.
___
___
___
___
Ich skuteczność prania jest niska.
Są drogie.
Nie zawsze są dostępne.
Inne powody ………………….
Kiedy bierzesz prysznic, robisz pranie lub spłukujesz toaletę, ścieki z twojego domu spływają do rzeki, jeziora i Morza Bałtyckiego. W jaki sposób oczyszczane są twoje ścieki?
a. ___
b. ___
c. ___
d. ___
e. ___
Nie są w ogóle oczyszczane.
W lokalnej oczyszczalni ścieków. Czy wiesz jakie metody są stosowane?
W przydomowej oczyszczalni ścieków. Czy wiesz jaką metodą?
Inne rozwiązania. Jakie metody są używane?
Nie wiem.
Dziękujemy za wypełnienie ankiety!
P-stop
41
Załącznik 3
Badanie detergentów w sklepach
Imiona i nazwiska przeprowadzających badania:
Data badania
42
P-stop
Nazwa proszku
Producent
Zawartość fosforanów
Nazwa Sklepu
Raport z realizacji P-STOP - dla nauczycieli
Prosimy o wypełnienie i przesłanie raportu do koordynatora krajowego przed i po przeprowadzeniu projektu.
Prosimy wypełnić przed przeprowadzeniem projektu.
Nazwa i adres szkoły
Osoba do kontaktu
Nauczyciele zaangażowani w realizację;
nazwiska i przedmioty
Adres korespondencyjny, e-mail, numer
telefonu
Liczba zaangażowanych uczniów, wiek
Opisz krótko jak zamierzasz przeprowadzić zaplanowane działania. W raporcie końcowym opisz „krok po kroku” jak realizowałeś/aś projekt
Planowanie i organizacja
Motywowanie i
wprowadzenie studentów w temat
Planowane / zrealizowane działania na
rzecz poprawy sytuacji
Rozpowszechnianie informacji (sposoby)! Angażowanie
konsumentów i decydentów
Ewaluacja, rozpowszechnianie
Cele, wdrażanie i kontynuacja
Liczba konsumentów w bezpośrednim
kontakcie
Liczba konsumentów w pośrednim
kontakcie
W jaki sposób
można poprawić
P-STOP?
P-stop
43
P-stop
Lubimy nasze zbiorniki wodne. Mimo to często nie zdajemy sobie sprawy z zależności między codziennymi czynnościami a stanem ekosystemów wodnych. Ten poradnik prezentuje fakty i pomysły inspirujące i wzbogacające
metodykę przekazywania wiedzy o eutrofizacji wód - problemu zasadniczo związanego z przemysłem spożywczym i detergentami. Rozwiązanie tego problemu wymaga nie tylko wiedzy, ale także umiejętności wykorzystania
jej w nowoczesny sposób.
Lata 2005-2014 zostały wybrane przez ONZ jako dekada „Wody dla życia” i „Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju /EZR/”. P-STOP pomaga zrealizować zadania obu globalnych priorytetów.
WWF i organizacje partnerskie w regionie Morza Bałtyckiego zachęcają szkoły do poznawania lokalnych problemów i przekazania wiedzy o nich ludziom zamieszkującym obszar zlewni Bałtyku.
WWF to organizacja działająca na rzecz przyszłości, w której ludzie mogą żyć
w harmonii z Naturą. Wspólnie z organizacjami z regionu Morza Bałtyckiego
WWF intensywnie pracuje nad zmniejszeniem efektu eutrofizacji. Wraz z politykami, rolnikami, przedsiębiorcami i konsumentami staramy się ograniczać
negatywne trendy i pracujemy na rzecz przywracania życia w ekosystemach
wodnych. www.wwf.pl
Polski Klub Ekologiczny (PKE) uznaje prawo każdej osoby do życia w czystym
i zdrowym środowisku oraz stoi na stanowisku pełnego poszanowania integralności natury i zachodzących w nim zjawisk. Podstawowym celem działań jest
kształtowanie w społeczeństwie świadomości, że jakość życia zależy od racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnym i zachowania równowagi między środowiskiem a rozwojem cywilizacji. www.pke-zg.org.pl
Dziękujemy Szwedzkiej Agencji Ochrony Środowiska za
wsparcie realizacji kampanii P-STOP i tego poradnika.

P-STOP - Baltic University Programme

Transkrypt

Podobne dokumenty