Untitled

R ecen zje
193
tu artykuły: A. Grigorjana Filozoficzne i przyrodozn a w cze p o glądy L eibniza (ros.),
A. T. Tym ienieckiej (Stany Zjednoczone) Filozofia Leibniza a nauka d zisiejsza (ang.),
J. O. F leckensteina (Szwajcaria) A lgorytm iczn a L eibnizow ska in terp reta cja „W iel­
k ie j sztu k i” Lullusa (ang.), A. K ordka (Polska) „Defensio T rin itatis contra W issow a tiu m ” L eibniza a polem ika Scharffa z Rauenem (fr.), W. Y oisego (Polska) L eibn izo w sk i m odel m yślenia politycznego (ang.) oraz K. Migoma (Polska)' K orespon den ­
c ja naukow a Leibniza jako m etoda jego p racy n aukow ej (na p rzyk ła d zie w y m ia n y
listów z A n d rzejem A coluthusem i A dam em Kochańskim ) (fr.). D ział ten zamyka
publikacja dw u nie drukowanych listów Leibniza do K ochańskiego w opracowa­
niu S. Dobrzyckiego.
Tom zam knięty jest działem M iscellanea, na który składają się artykuły: B. Jasinowskiego (Chile) P raw a p rzy ro d y a praw o n atu ry (fr.), R. B em ier (Kanada) In­
d u k cyjn e i dedu kcyjn e podejścia do en telechii u D riescha (fr.), G. Dobrowa (ZSRR)
Z astosow anie m etod m atem atyczn ych i u rządzeń cyb ern etyczn ych do an alizy te n ­
d en cji rozw oju nauki i tech niki (ang.) oraz G. Dobrowa, W. K lim ieniuka i S. Szuchardina (ZSRR) Tezaurus w yd arzeń naukowych.
O
ile w poprzednim tom ie „Organonu” połow a artykułów w yszła spod pióra
autorów polskich, to w tom ie czwartym na 31 pozycji jedynie 4 m a autorów pol­
skich. N ajw ięcej, bo 10 prac pochodzi ze Związku Radzieckiego, po 3 — ze Stanów
Zjednoczonych i :NRD, po 2 — z NRF i Czechosłowacji, po 1 — z 'Francji, Szwajcarii,
W ielkiej Brytanii, Włoch, Kanady, Chile i Indii. M iędzynarodowy charakter rocz­
nika jest w ięc tym razem silnie zaakcentowany, tym bardziej, że liczba krajów,
z których pochodzą autorzy, zw iększyła się z 7 do 13. Pod w zględem językow ym
nadal przeważa język angielski (17 artykułów) przed francuskim i rosyjskim (8 i 6
artykułów).
E. O.
KSIĄŻKI I CZASOPISMA NAUKOWE W LICZBACH
W nr ze 9/1967 „Wiadomości Statystycznych” ukazał się artykuł Bogusław a Rejna W yd aw n ictw a naukow e w liczbach, z którego w ynotujem y następujące dane:
W latach 1928—'1938 ukazało się w P olsce ogółem 31,2 tys. tytu łów książek n au ­
kow ych, w latach 1944—1956 — 21,7 tys., w latach 1957— 1966 — 23,4 tys. (do 1934 r.
do prac naukowych zaliczano też pam iętniki oraz publikacje źródeł historycznych,
teksty ustaw, rozporządzenia itp.; od 1961 r. do książek zaliczane są rów nież p ółroczn ik i-i roczniki). Stanowiło to kolejno następujące odsetki ogólnej liczby ty tu ­
łów : 42%>, 35%, 32%.
N akłady książek naukow ych przedstaw iały się następująco: w latach 1928—
— 1907 — 27,5 m in egz., w latach 1944-^19,56 >
— 87,4 m in i w latach 1937—1966 —
41,3 min. W 1928 ,r. w ydaliśm y 1,9 tys. tytułów w nakładzie 3,8 min egz., w 1965 r. —
3,2 tys. tytułów w nakładzie 4,3 min egz.
W 1925 r. ukazywało się 195 czasopism naukowych. Ich udział w ogólnej liczbie
czasopism w ynosił 12%. W 1928 r. było 315 tytu łów (130/0), w 1932 r. — 314 (tytułów
(12,5%), w 1937 r. — 440 tytułów (16%), w 1958 r. — 142 tytuły (10%), w 1966 r. —
410 tytułów (30%).
Z. Br.
O TOWARZYSTWIE NAUKOWYM KRAKOWSKIM W „ROCZNIKU BIBLIOTEKI
POLSKIEJ AKADEMII NAUK W KRAKOWIE”
W ydany w 1965 r. tom 10 (za 1964 r.) „Rocznika B iblioteki P olskiej A kadem ii
Nauk w K rakowie” otwiera artykuł Zbigniewa Jabłońskiego pozostający w izwiązku
z dziesięcioleciem „Rocznika”. A rtykuł następny, K rystyny Stachowskiej Zagranicz­
K H N i T — 13
194
R ecenzje
na w ym ian a w y d a w n ictw B iblioteki PA N w K rakow ie. R ys h istoryczn y — stan
obecny, obejm uje okres począw szy od czasów Towarzystwa Naukowego Krakow ­
skiego, którego księgozbioru Biblioteka PA N w Krakowie jest spadkobierczynią.
Biblioteka Tow arzystw a Naukowego Krakowskiego pow stała w 1856 r. 1, artykuł
K. Stachow skiej sięga jednak i okresu wcześniejszego, kiedy to TNK naw iązało
kontakty z Tow arzystw em Starożytnym Północnym w Petersburgu (w 1828 r.)
i A kadem ią Sztuk Pięknych w Turynie (w 1830 r.).
Z działalnością TNK tem atycznie związana jest w iększość prac wchodzących
w skład w ydanego w 1966 r. tom u 11 ¡(za 1965 r.) „Rocznika Bibioteki PAN w Kra­
kow ie”, jako że w 19616 r. przypadała 150 rocznica powstania tego towarzystwa. B ez­
pośrednio przeszłości TNK dotyczą dwie pozycje, pośrednio z jego działalnością
wiążą się trzy artykuły.
Tom otwiera o p r a c o w a n a w układzie rzeczowym przez K rystynę Stachowską
bibliografia zawartości „Rocznika Towarzystwa Naukowego K rakow skiego”, który
w latach 1817—1872 był jedynym w ydaw nictw em ciągłym tej instytucji, publi­
kującym zarówno rozprawy naukowe, jak i m ateriały ilustrujące bieżącą działal­
ność Towarzystwa. Bibliografia liczy 469 pozycji. W podrozdziale H istoria nauki
w ykazano 6 prac (poz. 165—170), m.in.: J. Saw iczew ski, H istoria farm acji (1825 r.),
K. M echerzyński, Ś w iadectw a uczonych krajo w ych i postronnych o k w itn ą cym sta ­
nie nauk w Polsce w w iekach d a w n iejszych (1829 r.), F. Skarbek, W spom nienie
o W arszaw skim T ow arzystw ie P rzyjaciół N auk (1860 r.), T. Żebrawski, W iadom ości
o A dam ie K ochańskim i pism ach jego m atem a tyczn ych '(1862 r.). Nadto odesłano
w tym podrozdziale do trzech pozycji umieszczonych w rozdziale N auki m ed yczn e;
jedna z nich dotyczy historii weterynarii.
Jednakże prac z zakresu historii nauki jest w tej bibliografii w ięcej, ty le że
n ie związano ich odsyłaczami. Są tu np. prace z historii filozofii (m.in. T. Ziemba,
Jan Śniadecki na polu filozofii, 1872 r.), z dziejów U niw ersytetu Jagiellońskiego
(prace J. M uczkowskiego z 1841 i 1851 r.), o Długoszu (J. M uczkowski, W iadom ości
o rękopism ach „H istorii” D ługosza z 1852 r.), o Koperniku (K. Hubę, O zasługach
M ikołaja K opern ika w astronom ii, 1841 r.; A. Grabowski, Jeszcze jeden dow ód, że
rodzina K opern ików była polską, 1851 r. *)-. W podrozdziale R eligioznaw stw o jest
pozycja: A. Mierzyński, Jan Śniadecki. Źródło do m itologii litew sk iej ,(1870 r.),
a w podrozdziale Antropologia — praca I. Kopernickiego z historii polskiej antro­
pologii (1870 r.}. Do historii nauk technicznych należy pozycja: F. Radwański,
T łom aczenie w y ją tk ó w z dzieła o bu dow n ictw ie M arka W itruw iusza Polliona
(1824 r.).
Drugą pozycją t. 11 „Rocznika Biblioteki PAN w K rakow ie” bezpośrednio
związaną z TNK jest artykuł Bogum iły Schnaydrowej om awiający działalność K o­
m isji Bibliograficznej, przez 4 lata pracującej w ramach organizacyjnych tego to ­
warzystwa.
Pośrednio z działalnością TNK w iąże się artykuł Renaty Żurkow ej przypomi­
nający postać Ferdynanda Kojsiewicza, przez długie lata członka TNK i jego sekre­
tarza, w ydaw cę pism H ugona Kołłątaja. Praca Elżbiety H eleny Nieciow ej pośw ię­
cona jest n ie opublikowanym dotąd w spom nieniom Hieronim a Ciechanowskiego
1
Por.: D. R e d e r o w a, Z. J a b ł o ń s k i , Z arys d ziejó w B iblioteki PA N w K ra ­
kow ie w latach 1856—1956. „Rocznik B iblioteki P A N w K rakow ie”, 1955, t. 1.
*
W tomie 10 „Rocznika Biblioteki PA N w K rakow ie” zamieszczany jest pa­
m iętnik Aleksandra Ekielskieigo z 1831 r.: P odróż z Elbląga do A w ijon u p rze z p o ­
rucznika a rtylerii w o jsk polskich (z rękopisu w ydała E. H. Nieciowa). Z Elbląga
autor pam iętnika zrobił w ypad do Fromborka, o którym pisze: „byłem w m iasteczku
Frauenburg, słynącym dotąd z; obserwatorium astronomicznego sławnego Koper­
nika, dziś tylko m ury z niego pozostały i gdyby Kopernik nie był się kończył na
nik, ale na ski, m oże i jednej cegły już by nie było” (s. 202).
R ecen zje
195
o w ieloletnim prezesie TNK i A kadem ii U m iejętności, rektorze U niw ersytetu Ja­
giellońskiego, w ybitnym fizjologu i antropologu Józlefie M ajerze i jego najbliższej
rodzinie®. Postać Majera przypomniał dzisiejszem u pokoleniu Adam W rzosek w m o­
nografii Józef M ajer (1808—1889) w tomie I w ydaw nictw a S ześćsetlecie m e d y c y n y
k ra k o w sk iej (K raków 1963)4. A rtykuł N ieciow ej przekazuje natom iast nieco szcze­
gółów z pryw atnego życia Majera.
Część tomu poświęconą TNK zamyka artykuł Józefa Dużyka przedstaw iający
na podstawie głosów w spółczesnej prasy kulturę Krakowa w siedem dziesiątych la­
tach ubiegłego w ieku, a w ięc w okresie końcow ej działalności TNK i początków
Akadem ii U m iejętności. W artykule znalazły odbicie m.inj: nauka, popularyzacja
nauki, szkolnictw o w yższe, m uzealnictw o ł bibliotekarstw o ówczesnego Krakowa.
Z. Br.
NOWE DANE Z ŻYCIORYSU WOJCIECHA KĘTRZYŃSKIEGO
-
S ylw etka Wielkiego historyka, W ojciecha K ętrzyńskiego, którego 50 rocznica
śm ierci przypada w 1968 r., doczekała się stosunkowo licznych opracowań, jednak
jeszcze w iele m om entów z jego ż y d a w ym aga w yśw ietlenia. Do m niej znanych
lat należy okres królew iecki, zw łaszcza udział w powstaniu styczniow ym . W nrze
1—2/1967 „Kom unikatów Mazursko-W armińskich” Janusz Jasiński uzupełnił no­
w ym i faktam i to tak w ażne dla Kętrzyńskiego w ydarzenie (art. W ojciech K ę tr z y ń ­
ski w pow staniu styczn iow ym ), opierając się n a n ie w yzyskanych dotychczas przez
nikogo aktach Kam mergeriohtu w Ber linie (obecnie wDeuitsiChes Zentralarchiv w M erseburgu). Za udział w p rzem yde broni do w ojew ództw a płockiego K ętrzyński był
skazany na rok twierdzy. K arę odsiedział w Kłodzku. Tam przełożył na ła d n ę
sw ą dysertację doktorską. Po w y jśd u z w ięzienia powtórnie się im m atrykulow ał
na U niw ersytecie Królewieckim ; 12 X I I 1866 r. obronił sw ą pracę doktorską De
bello a B oleslav Magno cum Henrico rege G erm aniae gęsto a 1002—1005. „Jednakże
m anifestacyjne oświadczenie się za polskośdą, a zw łaszcza udział w pow staniu
styczniowym , tak dalece obciążyły Kętrzyńskiego w oczach w ładz, iż pomimo uzyskandia dyplom u naukowego na uniw ersytecie pruskim n ie m ógł znaleźć odpowied­
n iej prący w śród polskiej lu d n ośd w państw ie pruskim, na skutek czego, w o sta ­
tecznym rezultade, w 1873 r. osiadł w e Lw ow ie”, pisze J. Jasiński w zakończeniu
sw ego artykułu (w 1873 r. Kętrzyński został sekretarzem naukowym Zakładu
N aukow ego im. O ssolińskich i odtąd, jak wiadomo, aż do końca ż y d a b ył zw iązany
z tym Zakładem).
Z. Br.
TRADYCJE STATYSTYKI POLSKIEJ
„W yśledzić źródła zamożności, ukazywać stan ich użytku, w ym iarkow ać sto ­
sunki płodów natury, rozważać ich w zgląd do potrzeb, środków, przem ysłu i licz­
by mieszkańców; przeto za jej tylko pomocą m ożna dochodzić pew nej m iary sił
fizycznych i m oralnych narodu, przy jej św ietle łatw iej jest dostrzec te w ady, k tó­
* Członkiem TNK był też brat Józefa Majera, W ojciech (1806—1861), prezes Sądu
W yższego w Krakow ie. Zob. o nim: M. Kaczyński, Ż yw o t W ojciecha M ajera ze
szczególnym rozbiorem jego prac drukow anych, „Rocznik Tow arzystw a N aukow e­
go Krakowskiego”, 1864. ss. 421—462.
* Por. też notatkę bibliograficzną o M ajerze jako ojcu polskiego słow nictw a le­
karskiego w orze 1/1967 „Kwartalnika” (s. 187) i cytowaną -tam w cześniejszą książ­
kę A. Wrzoska o Majerze.