Wykład repetytoryjny

WYKŁAD
REPETYTORYJNY
Krążenie w wątrobie, śledzionie i nerce
Krążenie krwi w wątrobie: dwa systemy dopływu do naczyń
włosowatych (zatok wątrobowych), jeden system odpływu
tętnice wątrobowe
żyła wrotna
tętnice międzypłatowe
żyły międzypłatowe
tętnice międzyzrazikowe
żyły międzyzrazikowe
tętnice okołozrazikowe
żyły okołozrazikowe
tętniczki wlotowe
żyłki wlotowe
zatoki wątrobowe
żyły centralne
Te naczynia
można zobaczyć
pod mikroskopem
Naczynia
międzyzrazikowe
Naczynia
okołozrazikowe
żyły podzrazikowe
żyły wątrobowe
tętnica
Naczynia międzyzrazikowe są
elementami triad w przestrzeniach
wrotnych
żyła
Żyła okołozrazikowa
Żyłki wlotowe
Naczynia (żyły) okołozrazikowe
i wlotowe można zobaczyć
w preparacie wątroby
nastrzykiwanej
1
miazga biała
Otwarte krążenie krwi w śledzionie
Żyła
centralna
Miazga czerwona:
tętnice beleczkowe (1)
tętniczki centralne (2)
tętniczki pędzelkowe (3)
OTWARTE kapilary osłonkowe* (4)
przestrzenie międzykomórkowe
sznurów śledzionowych (5)
OTWARTE zatoki śledzionowe (6)
żyły miazgowe (7)
żyły beleczkowe (8)
6
miazga czerwona
4
3
5
9
7
zatoki
Żyły centralne i zatoki widoczne są
w preparatach barwionych HE
Żyła
podzrazikowa
Żyły podzrazikowe można
zobaczyć w preparacie
wątroby nastrzykiwanej
2
10
Miazga biała:
tętnice beleczkowe (1)
tętniczki centralne (2)
OTWARTE gałązki tętniczek centralnych (9)
przestrzenie międzykomórkowe strefy brzeżnej
OTWARTE zatoki strefy brzeżnej (10)
8
strefa
brzeżna
1
beleczka
*kapilary osłonkowe – otoczone warstwą
fibroblastycznych komórek siateczkowych i makrofagów
Naczynia
promieniste
Układ naczyniowy nerki:
sieć dziwna tętniczo-tętnicza
Naczynia
łukowate
Tętniczka centralna
Miazga czerwona – erytrocyty w tkance
Naczynia
międzypłatowe
Dwie sieci kapilarne połączone
tętniczką: kapilary kłębuszka
i kapilary okolokanalikowe
Tętnica beleczkowa
Żyła beleczkowa
Produkcja różnych substancji
przez komórki w różnych układach…
Tętnice międzypłatowe
tętnice łukowate
tętnice promieniste
tętniczki doprowadzające
kapilary kłębuszka
tętniczki wyprowadzające
kapilary okołokanalikowe
żyły promieniste
żyły łukowate (…)
…gruczoły układu pokarmowego i hormonalnego
…wyjaśnienie dlaczego te komórki
wydzielają akurat takie substancje?
Ponieważ w trakcie różnicowania w tych komórkach
aktywowane są geny odpowiedzialne za produkcję
właśnie takich substancji
2
Komórki produkujące białka:
Rodzaje substancji produkowanych i wydzielanych przez komórki
• szorstka siateczka
• Golgi
• liczne ziarna wydzielnicze
• białka
- enzymy
- białka antybakteryjne
- hormony białkowe
- inne (m.in. białka osocza, immunoglobuliny, neuropeptydy,
czynniki wzrostowe, cytokiny)
• aminy biogenne i inne pochodne aminokwasów
• mucyny – wydzielina śluzowa
• lipidy
- trójglicerydy, glikolipidy, woski i in.
- steroidy
• cukry
Zewnątrzwydzielnicze: ziarna
w przyszczytowym rejonie
komórki
Komórki wydzielające enzymy
Wewnątrzwydzielnicze: ziarna
równomiernie rozmieszczone
w cytoplazmie
Przewody prążkowane ślinianek
wydzielają kalikreinę (proteazę),
która pośrednio reguluje lokalny
przepływ krwi
kom. mioepitelialne
wstawka
kom. surowicze
Komórki pęcherzyków surowiczych i półksiężyców surowiczych dużych
i małych gruczołów ślinowych wydzielają amylazę (wstępne trawienie
wielocukrowców) i niewielkie ilości peroksydazy (własności bakteriobójcze)
Do małych gruczołów ślinowych należą
gruczoły von Ebnera leżące pod brodawkami
okolonymi
• leżą głęboko, między mięśniami języka
• przewody uchodzą do rowka
okołobrodawkowego
• wydzielają lipazę, która trawi warstewkę
lipidów pozostającą na powierzchni nabłonka
jamy ustnej po tłustym posiłku i blokuje
kubki smakowe
Komórki główne gruczołów
żołądkowych właściwych
wydzielają pepsynogen
i lipazę żoładkową (wstępne
trawienie białek i tłuszczów),
a w okresie niemowlęcym
podpuszczkę (trawienie
białek mleka)
kom. pęcherzykowe
kom. śródpęcherzykowe
Pęcherzyk trzustkowy
• komórki wydzielnicze
(pęcherzykowe)
• komórki śródpęcherzykowe
• blaszka podstawna
Komórki pecherzykowe
to typowe komórki produkujące
białka i wykazujące wyraźną
polaryzację. Jej efektem jest
dwubarwność komórek
i całego pęcherzyka
przewód prążkowany
blaszka
podstawna
Enzymy wydzielane przez
komórki pęcherzykowe trzustki
odpowiadają za główny proces
trawienia w cewie pokarmowej
Proenzymy:
(aktywowane
w dwunastnicy)
trypsynogen
chymotrypsynogen
prokarboksypeptydaza
proelastaza
profosfolipaza A2
Aktywne enzymy:
alfa-amylaza
lipaza trójglicerydowa
DNaza
RNaza
proteazy
3
magazynowanie tyreoglobuliny
koloid
egzocytoza
jodowanie tyreoglobuliny
utlenianie
pęcherzyk
wydzielniczy
Komórki pęcherzykowe tarczycy
produkują tyreoperoksydazę, która po
wydzieleniu jest wiązana z powierzchnią
błony komórkowej i katalizuje utlenianie
jonów jodkowych, jodowanie tyreoglobuliny
i sprzęganie jodowanych reszt tyrozynowych.
Procesy te odbywają się w koloidzie, przy
powierzchni komórek pecherzykowych.
synteza
tyreoglobuliny
i tyreoperoksydazy
aminokwasy
anion jodkowy
Komórki wydzielające białka antybakteryjne
• Neutrofile, makrofagi: m.in. lizozym, defenzyny, katelicydyna
(udział w procesach odporności wrodzonej)
Komórki gruczołu krokowego wydzielają
enzymy proteolityczne, które odpowiadają
za upłynnienie nasienia.
Jednym z tych enzymów jest kalikreina-3,
znana jako PSA (prostate-specific antigen)
umożliwiający wczesne wykrycie raka prostaty.
Białka antybakteryjne są również wydzielane
do światła cewy pokarmowej przez komórki
i gruczoły obecne w ścianie cewy
• gruczoły przełykowe: lizozym
• Keratynocyty żywych warstw naskórka
mają receptory rozpoznające wzorzec.
Po zetknięciu z patogenem wydzielają
substancje mikrobobójcze (m.in. defenzyny)
oraz cytokiny przyciągające limfocyty.
• Ślina zawiera białka antybakteryjne
(m.in. lizozym, laktoferynę) produkowane
przez komórki surowicze i komórki przewodów
śródzrazikowych (wstawek i przewodów
prążkowanych) małych i dużych gruczołów
ślinowych.
• gruczoły dwunastnicze: lizozym
• komórki Panetha: defenzyny, lizozym
Warstewka śluzu pokrywająca powierzchnię
dróg oddechowych zawiera białka antybakteryjne
wydzielane przez małe gruczoły ściany
dróg oddechowych (głównie węchowe i oskrzelowe)
Komórki wydzielające hormony białkowe/peptydowe
Łzy zawierają znaczne ilości
białek antybakteryjnych (lizozymu,
laktoferyny) produkowanych przez
komórki gruczołów łzowych
Komórki neurosekretoryczne podwzgórza:
duże komórki
neurosekretoryczne
• małe komórki neurosekretoryczne
(jąder drobnokomórkowych)
produkują czynniki (hormony
uwalniające i hamujące)
regulujące aktywność wydzielniczą
komórek części gruczołowej przysadki.
Hormony te są wydzielane do naczyń
włosowatych wyniosłości pośrodkowej
i dostają się do płata przedniego
poprzez naczyniowy układ wrotny
• duże komórki neurosekretoryczne
(jąder wielkokomórkowych,
nadwzrokowego i przykomorowego)
produkują ADH i oksytocynę, które
transportowane są długimi aksonami
do wyrostka lejkowatego i tam
uwalniane do naczyń włosowatych
małe
komórki
neurosekr.
krążenie
wrotne
płat
przedni
wyrostek
lejkowaty
4
Komórki C (okołopęcherzykowe) tarczycy leżą pomiędzy tyreocytami a blaszką
podstawną i produkują kalcytoninę
Komórki dokrewne przysadki
Typ komórki
Wielkość ziarn
Produkowane
hormony
Somatotropy
300-400 nm
GH (STH)
Mammotropy
nieaktywne 200 nm
aktywne 600-900 nm
PRL
Kortykotropy
400-500 nm
POMC
ACTH
LPH
MSH
endorfiny
Gonadotropy
250-300 nm
FSH, LH
Tyreotropy
120-200 nm
TSH
Komórki główne przytarczyc
produkują PTH
Wszystkie komórki dokrewne wysepek
trzustkowych produkują hormony białkowe
alfa
Typ
%
Lokalizacja
w wysepce*
Produkowany
hormon
alfa (A)
beta (B)
delta (D)
PP
10-35
55-80
5-7
0,5-2
obwodowa
centralna
rozproszona
rozproszona
glukagon
insulina
somatostatyna
polipeptyd trzustkowy
*u zwierząt, u człowieka wszystkie komórki są rozproszone
Wiekszość komórek enteroendokrynowych
wydziela hormony peptydowe
beta
delta
Charakterystyka ziarn:
Komórka alfa : 250 nm, okrągły ciemny rdzeń, wąskie „halo”
Komórka beta: 300 nm, nieregularny ciemny rdzeń, szerokie „halo”
Komórka delta: 350 nm, jaśniejsza zawartość, bez rdzenia
Komórka PP:
150 nm, ciemna zawartość, bez rdzenia
Komórki wydzielające inne białka:
• plazmocyty: produkują i wydzielają immunoglobuliny
(wiele różnych komórek gruczołowych wydziela IgA, ale ich nie produkuje)
Nazwa
Wydzielany
hormon
Działanie
Delta
(D)
somatostatyna
hamuje wydzielanie
innych kom. dokrewnych
Epsilon
grelina
pobudza łaknienie
G
gastryna
pobudza wydzielanie HCl
H
VIP
rozszerza naczynia krw.
• komórki maczugowate (Clary): ochronne białko CC16,
niektóre białka surfaktantu
I
cholecystokinina
pobudza wydzielanie w
trzustce, obkurcza
pęcherzyk żółciowy
• pneumocyty II typu: białka surfaktantu
L
GLP
pobudza wydzielanie
insuliny, hamuje
perystaltykę
S
sekretyna
pobudza wydzielanie
wodorowęglanów w
trzustce
PP
• gruczoły węchowe: białko wiążące hydrofobowe substancje zapachowe
(umożliwia rozpuszczenie tych substancji w płynie, co jest warunkiem
ich związania z receptorami węchowymi)
• hepatocyty: białka osocza (z wyjątkiem immunoglobulin), IGF
• komórki Merkla: neuropeptydy
5
• komórki wydzielnicze nabłonka jajowodu: owiduktyny
(przyłączają się do osłonki przejrzystej oocytu i uładwiają adhezję
plemników)
• gruczoły endometrium: białka mikrośrodowiska jamy macicy
• komórki Sertolego: białko wiążące androgeny
• komórki główne przewodu najądrza: czynniki antykapacytacyjne
• komórki gruczołu mlekowego: białka mleka
• keratynocyty, komórki surowicze i przewodów gruczołów ślinowych,
gruczoły przełykowe, gruczoły dwunastnicze: EGF
• komórki śródbłonkowe: VEGF
Cytokiny wydzielane sa przez wszystkie leukocyty, a także przez makrofagi,
mastocyty i niektóre komórki narządowe (np. komórki jądra)
Klasyfikacja komórek systemu DNES
• komórki neurosekretoryczne
podwzgórza
• pinealocyty
• komórki dokrewne przysadki
• w komórkach enterochromafinowych (EC)
cewy pokarmowej (serotonina)
• komórki C (tarczyca)
• komórki główne (przytarczyce)
• komórki A, B, D, PP (wysepki trzustkowe)
• komórki chromochłonne (rdzeń nadnerczy)
• komórki chemoreceptoryczne kłębków
szyjnych i aortalnych
• w komórkach rdzenia nadnerczy (NA, A)
cewy pokarmowej
dróg oddechowych
dróg moczowych*
dróg rozrodczych*
• w pinealocytach (melatonina, pochodna serotoniny)
• w komórkach kłębkowych (receptorycznych)
kłębków szyjnych i aortalnych (NA, dopamina,
serotonina)
*b. nieliczne
endocytoza
magazynowanie tyreoglobuliny
koloid
egzocytoza
• podobne cechy jak komórek
wydzielających białka (oprócz amin
komórki produkują wiążące je
białka – chromograniny, a także
hormony peptydowe)
• jeżeli amina jest głównym
hormonem, ziarna wydzielnicze
zawierają okrągłe, elektronowo
gęste rdzenie
• komórki DNES zlokalizowane
w wyściółkach nabłonkowych
wykazują odwróconą polaryzację
morfologiczną (ziarna w części
podstawnej, siateczka nad jądrem)
Aminy są przeważającym produktem wydzielniczym:
Obwodowe:
dokrewne
dokrewne
dokrewne
dokrewne
Merkla
są to komórki dokrewne
układu DNES
Większość komórek DNES wydziela
głównie hormony peptydowe, z niewielką
domieszką amin biogennych
Centralne:
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
Komórki wydzielające
aminy biogenne:
Komórki wydzielające śluz
pęch. hydrolazowe
jodowanie tyreoglobuliny
utlenianie
pęcherzyk
wydzielniczy
trawienie jodowanej
tyreoglobuliny
w lizosomach
synteza
tyreoglobuliny
i tyreoperoksydazy
aminokwasy
anion jodkowy
TSH związany
z receptorami
Inne pochodne aminokwasów: hormony tarczycowe T3 i T4:
(1) W komórkach pęcherzykowych: synteza i wydzielanie tyreoglobuliny do koloidu,
synteza tyreoperoksydazy i jej wbudowywanie do szczytowej błony komórkowej,
pobieranie jonów jodkowych i ich transport do koloidu
(2) W koloidzie: utlenianie jonów jodkowych, jodowanie tyreoglobuliny, sprzęganie
jodowanych reszt tyrozynowych (wynik działania tyreoperoksydazy)
(3) W komórkach pęcherzykowych: endocytoza jodowanej tyreoglobuliny, jej trawienie
w lizosomach, transport produktów trawienia - T 3 i T 4 – do cytoplazmy i dalej,
przez błonę komórkową do otaczających pęcherzyk naczyń
Głównym składnikiem wydzieliny śluzowej
Są mucyny – glikoproteidy o znacznej
(do 80 %) zawartości cukrów. Funkcja
ochronna i nawilżająca („smarująca”)
Komórka śluzowa:
• siateczka szorstka
• bardzo rozbudowany aparat Golgiego
• ziarna wydzielnicze (słabo się barwią HE,
stąd komórki śluzowe są jasne,
w mikroskopie elektronowym ziarna
też są jasne)
6
• komórki cewek śluzowych w dużych
i małych gruczołach ślinowych
• gruczoły ściany dróg oddechowych
• gruczoły wpustowe i właściwe przełyku
• komórki nabłonka powierzchniowego żołądka
(nierozpuszczalny śluz ochronny)
• gruczoły opuszkowo-cewkowe męskiego
układu rozrodczego
• komórki śluzowe szyjki w gruczołach
żołądkowych
• nabłonek powierzchniowy i gruczoły
szyjki macicy
• komórki kubkowe: występują w nabłonku
jelitowym, dróg oddechowych, spojówki
Komórki wydzielające lipidy
2. Na drodze wydzielania apokrynowego
1. Na drodze egzocytozy – w tym przypadku wydzielina zawiera
domieszkę białek
• apokrynowe gruczoły potowe: kwasy
tłuszczowe, alkanole, estry cholesterolu
Keratynocyty warstwy ziarnistej: lipidy
ciałek blaszkowatych (keratynosomów)
– ceramidy, glikolipidy, estry cholesterolu
(hydrofobowa bariera naskórkowa)
Pneumocyty II typu: fosfolipid DPPD
w ciałkach blaszkowatych (składnik
surfaktantu odpowiedzialny za zmniejszenie
napięcia powierzchniowego pęcherzyków
płucnych)
• gruczoły Molla powieki
• gruczoły woskowinowe: woski
• gruczoł mlekowy: trójglicerydy
4. Na drodze dyfuzji przez błonę komórkową: hormony steroidowe
3. Na drodze wydzielania holokrynowego
Gruczoły łojowe (w tym gruczoły tarczkowe
powieki): łój (sebum) – trójglicerydy, kwasy
tłuszczowe, cholesterol, skwalen
Wszystkie komórki produkujące
hormony steroidowe (komórki
steroidogenne) mają podobne cechy:
• obfita gładka siateczka
(synteza steroidów)
• mitochondria z tubularnymi
grzebieniami (końcowe etapy
syntezy steroidów)
• krople lipidowe
7
Kora nadnerczy ma trzy warstwy o różnym
układzie komórek i naczyń włosowatych
Komórki różnych warstw kory produkują różne hormony
warstwa kłębkowata
torebka
warstwa kłębkowata
(gniazda)
Małe komórki
z nielicznymi kroplami
lipidowymi
mineralokortykoidy
(np. aldosteron)
warstwa pasmowata
warstwa pasmowata
(sznury)
Duże, jasne komórki
z licznymi kroplami
lipidowymi
glukokortykoidy
(np. hydrokortyzon,
kortykosteron)
warstwa siatkowata
warstwa siatkowata
(ukł. nieregularny)
Małe, kwasochłonne
komórki z ziarnami
lipofuscyny
androgeny nadnerczowe
(głównie dehydroepiandrosteron - DHEA)
Komórki Leydiga leżą w tkance śródmiąższowej jądra i są
typowymi komórkami steroidogennymi. Cecha szczególna:
białkowe kryształy Reinkego. Wydzielają testosteron.
Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony:
• komórki warstwy ziarnistej pęcherzyka
• komórki osłonki wewnętrznej pęcherzyka
• komórki ziarnisto-luteinowe
• komórki osłonkowo-luteinowe
• komórki śródmiąższowe (komórki osłonki
wewnętrznej pozostałe po atrezji pęcherzyka)
• komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie
wnęki jajnika, podobne do komórek
Leydiga w jądrze)
estrogeny
androgeny*
progesteron, estrogeny
progesteron
androgeny*
androgeny
* mogą być aromatyzowane
do estrogenów
Komórki wydzielające cukry
Cukry są dostarczane do pęcherzyków
wydzielniczych razem z białkami
i wydzielane na drodze egzocytozy.
Żadna komórka nie wydziela wyłącznie
cukrów.
• gruczoł mlekowy: laktoza (powoduje
agregację białek w pęcherzyku
wydzielniczym i jest odpowiedzialna
za charakterystyczny wygląd tych
pęcherzyków w mikroskopie
elektronowym
• komórki Sertolego: fruktoza
• pęcherzyki nasienne: fruktoza
Fruktoza jest głównym „paliwem
energetycznym” dla plemników
8