Młodzieżowa Akademia Samorządowa

Transkrypt

Projekt został zrealizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu
Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu Rzeczypospolitej
Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.
Młodzieżowa
Akademia
Samorządowa
MATERIAŁY DLA UCZESTNIKA
Biuro Projektu:
FRDL w Warszawie Ośrodek Kształcenia Samorządu Terytorialnego
40-014 Katowice, ul. Mariacka 1
tel. 032 2538673 wew 28 i 31; e-mail: [email protected]
Spis treści
Prawa i wolności człowieka ……………………………………………….….……...…..3
Społeczeństwo obywatelskie …………………………………………………..…….….15
Wybory .………………………………………………………………………….….…….…17
Wybory w Polsce ……………………………………………………………..…….….…. 21
Kampania wyborcza ………………………………………………………………..…….. 28
Władza lokalna w Polsce ………………………………..…………………………..…… 56
Słownik pojęć ………………………………………………..…………………….………. 65
Załącznik 1 .………………………………………………………………………….……… 73
Załącznik 2 .……………………………………………………………….………………… 75
-2Biuro Projektu:
Projekt został zrealizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu
dla Organizacji Pozarządowych.
PRAWA I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA
Prawa człowieka stanowią dziś ważne kryterium oceny działalności władz i jakości przepisów
prawa oraz istotny element polityki międzynarodowej. Zdarza się także, że są programowym
celem ubiegających się o różnego rodzaju stanowiska polityków. Co to są prawa człowieka?
Jak wyjaśnia Wiktor Osiatyński,
„Pojęcie praw człowieka opiera się na trzech tezach: po pierwsze, że każda władza jest
ograniczona; po drugie, że każda jednostka posiada sferę autonomii, do której nie ma dostępu
żadna władza; po trzecie, że każda jednostka może się domagać od państwa ochrony jej praw.
Nie ma jednej definicji praw człowieka. Opracowana przez grupę autorów z różnych krajów
encyklopedia międzynarodowego prawa publicznego definiuje prawa człowieka jako << te
wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie
ze współcześnie akceptowanymi wolnościami wszyscy ludzie powinni móc domagać się od
społeczeństwa, w którym żyją1 >>(…)Są to prawa jednostek żyjących w społeczeństwie, co
zobowiązuje społeczeństwa do realizacji roszczeń wynikających z tych praw. Mają one
charakter uniwersalny i należą do wszystkich ludzi żyjących w każdym społeczeństwie. Mają też
charakter podstawowy, tzn. nie trzeba ich uzasadniać powołując się na jakiekolwiek inne prawa.
Nie oznacza to jednak, że prawa człowieka mają charakter absolutny; mogą one podlegać
ograniczeniom, ale tylko w wyjątkowych, z góry przewidzianych wypadkach i zgodnie uznanymi
z procedurami, a nie według dowolnego uznania.(…) Prawo moralne może być przynależne
jednostce z racji jej osiągnięć, czy też pozycji w społeczeństwie. Natomiast prawa człowieka są
powszechne, przynależne wszystkim ludziom, we wszystkich sytuacjach i niezależnie od pozycji
społecznej. Podczas, gdy niektóre prawa moralne można nabyć, prawa człowieka są
przyrodzone, tzn. przynależne każdej istocie ludzkiej jako takiej: każdy człowiek rodzi się
obdarzony tymi prawami. Prawa człowieka są też niezbywalne, co oznacza, że jednostki nie
1
Encyclopedia of Public International Law, vol. 8, Human Rights and the Individual in International Law.
International Economic Relations, Amsterdam-New York-Oxford, 1985 North Holland, s. 268.
-3Biuro Projektu:
wolno pozbawić tych praw oraz, że jednostka nie może sama dobrowolnie praw tych odstąpić
państwu”2.
Ogólnie rzecz ujmując, prawa człowieka to prawa regulujące stosunki między jednostką
i państwem oraz wszystkimi jego organami i funkcjonariuszami. W zależności od potrzeb, jakie
stanowić może konieczność ustalenia celów, jakim mają służyć prawa lub w zależności od
przyjętych kryteriów (na przykład historycznych czy filozoficznych) prawa człowieka dzieli się na
rozmaite kategorie.
Do najbardziej podstawowych praw należą prawa osobiste – prawa bezpośrednio dotyczące
egzystencji człowieka, do których zalicza się prawo do życia, do prywatności, czy posiadania
własności. Z kolei prawa polityczne zapewniają jednostce wolny udział w życiu publicznym
sprawowaniu i kontrolowaniu władzy.
W początkowym okresie tworzenia się nowoczesnej koncepcji praw człowieka dotyczyła ona
tylko praw obywatelskich i politycznych, nie obejmowała natomiast praw socjalnych czy praw
mniejszości. W latach 70-tych XX wieku francuski filozof pochodzenia czeskiego, Karl Vasak,
zaproponował wprowadzenie pojęcia generacji praw człowieka. Zgodnie z tym podziałem, prawa
nazywane prawami I generacji są efektem prac teoretycznych myślicieli okresu Oświecenia,
takich jak John Locke, Tomasz Hobbes i Immanuel Kant. Prawa człowieka I generacji zostały
zapisane w konstytucji Stanów Zjednoczonych (w Karcie Praw stanowiącej dziesięć pierwszych
poprawek) oraz we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Spośród dokumentów
współczesnych swój zapis znalazły, prócz wielu konstytucji, między innymi w Międzynarodowym
Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych 3 z 1966 roku oraz Europejskiej Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku. Ponieważ twórcy teorii praw pierwszej
generacji byli zdania, że im mniej państwa, tym lepiej, prawa te określa się mianem
„negatywnych”. Prawa „negatywne” wywodzą się z szeroko pojętej wolności obywatelskiej,
która nie może być ograniczana przez działanie państwa, co znajduje odbicie w występowaniu
w nazwie danego prawa słowa „wolność” lub „swoboda”.
2
Wiktor Osiatyński, Wprowadzenie do praw człowieka. URL: http://hfhrpol.waw.pl/pliki/WOsiatynski_HistIFilo.pdf
(pozyskano 28.12.2009).
3
Wszedł w życie w 1976 r. Jego stronami jest 148 państw, a Polska jest jego stroną od 1977 r. II Protokół do Paktu z
15 grudnia 1989 r. znosi karę śmierci.
-4Biuro Projektu:
Prawa człowieka zaliczane do praw „negatywnych” to m.in.:
- prawo do życia,
- wolność i bezpieczeństwo osobiste,
- wolność sumienia i wyznania,
- wolność słowa,
- zakaz tortur,
- prawo do sądu,
- równość wobec prawa
- prawo do obywatelstwa,
- prawo do prywatności,
- swoboda poruszania się.
lub takie prawa polityczne, jak:
- prawo do wolnych wyborów,
- prawo do udziału w rządzeniu,
- wolność wypowiedzi w sprawach publicznych,
- wolność zgromadzeń i stowarzyszeń.
Niektóre prawa „negatywne” nakładają na państwo określone obowiązki. Może to być stworzenie
instytucji lub mechanizmu realizacji praw – na przykład zapewnienia warunków do korzystania
z prawa do wolnych wyborów. Zaletą praw tej generacji jest ich egzekwowalność – w wielu
państwach istnieją odpowiednie procedury wewnętrzne, a na poziomie międzynarodowym,
mechanizmy umożliwiające złożenie skarg i wniosków. Ochronie przed arbitralnością decyzji
podejmowanych w imieniu państwa służą, bowiem prawa proceduralne, które podobnie jak
prawa polityczne dają obywatelom możliwość udziału w życiu państwa. Dla odróżnienia,
konkretne wolności i prawa przysługujące każdemu człowiekowi nazywa się prawami
materialnymi. Prawa II generacji można wywieść z demokratycznego pojęcia równości. Są to
prawa o charakterze ekonomicznym, socjalnym i kulturalnym służące zabezpieczeniu bytu
materialnego jednostek, ich rozwoju fizycznego i duchowego, na przykład, prawo do pracy,
prawo do zdrowia, czy prawo do nauki. Ze względu na fakt, że wymagają one od państwa
podjęcia aktywnych działań określa się je często mianem praw „pozytywnych”. Prawa drugiej
-5Biuro Projektu:
generacji są trudne do wyegzekwowania4 i bywają traktowane przez państwa jak ambitne
i długofalowe cele. Mimo to, większość współczesnych konstytucji uwzględnia prawa
„pozytywne”. Mówi się także o prawach III generacji, które stanowią grupę praw kolektywnych –
odnoszą się do praw grup społecznych i określonych zbiorowości. Prawa te są ciągle
w trakcie wyodrębniania się. Do praw trzeciej generacji należą m. in.:
- prawo narodów do samostanowienia politycznego,
- prawo do rozwoju,
- dążenie do wyrównania różnic między narodami,
- prawo do swobodnego wyboru drogi rozwoju,
- prawa ludów wobec wspólnot międzynarodowych (np. zasada równości wszystkich ludów,
prawo do otrzymania pomocy od innych państw w walce o wolność),
- prawo ekonomiczne narodów do własnych zasobów i bogactw naturalnych,
- prawa mniejszości narodowych i etnicznych (np. do zachowania własnej tożsamości, do
rozwoju własnej kultury, szkolnictwa itd.)
- prawo do pokoju,
- prawo do czystego środowiska naturalnego,
- prawo do pomocy humanitarnej.
Wszystkie prawa człowieka są istotne, wzajemnie się uzupełniają i przenikają. Co więcej,
współczesne analizy wskazują, że upieranie się przy kategorycznych rozróżnieniach między
poszczególnymi prawami nie ma głębszego znaczenia. Nierzadko okazuje się, że w zależności
od zastosowanego kryterium, dane prawo można rozpatrywać z zastosowaniem kilku kategorii5.
Najbardziej istotnym aspektem praw człowieka jest możliwość dochodzenia swoich praw.
Prawa człowieka mają status prawny i są dziś jedną z dziedzin prawa konstytucyjnego,
międzynarodowego. Po przyjęciu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uchwalonej przez
4
Kontrowersje dotyczą najczęściej praw socjalnych.
5
Ewa Brems, Human Rights: Universality and diversity. International Studies in Human Rights, The Hague, Kluwer
Law International, 2001, s. 446.
-6Biuro Projektu:
ONZ w 1948 roku, powstało wiele dokumentów regionalnych i międzynarodowych dotyczących
ochrony praw człowieka. Prawa te zaczęły coraz częściej pojawiać się także w konstytucjach.
W wewnętrznym porządku prawnym prawom człowieka przyznaje się ochronę dwojakiego
rodzaju. Pierwszy rodzaj to ochrona konstytucyjna. W Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej
z 2 kwietnia 1997 roku zapisy dotyczące praw człowieka znajdziemy w rozdziale drugim
dokumentu, który podzielono na następujące części: „Wolności, prawa i obowiązki człowieka
i obywatela” (Art. 1-56); „Wolności i prawa polityczne” (Art. 57-63), „Wolności i prawa
ekonomiczne, socjalne i kulturalne” (Art. 64-76) oraz „Środki ochrony wolności i praw”
(Art. 77-86). Prawa konstytucyjne chronią jednostkę przed władzą ustawodawczą, czyli stanowią
zabezpieczenie przed działaniami większości, która nie powinna zmieniać czy ograniczać
zapisanych w konstytucji praw6. Z kolei prawa ustawowe chronią jednostkę przed władzą
wykonawczą. Konstytucja określa sytuacje, w których prawa człowieka mogą ustąpić innym
istotnym wartościom i takie wyjątkowe okoliczności, w których prawa człowieka mogą zostać
ograniczone7. Kontrolowaniem zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub
podstawowej)
z
normami
wyższego
rzędu
(konstytucją,
czy
niektórymi
umowami
międzynarodowymi) zajmuje się w Polsce Trybunał Konstytucyjny. Jest to organ samodzielny
– odrębny od sądów, którego orzeczenia mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Ważnym organem stojącym na straży wolności i praw człowieka i obywatela jest urząd
Rzecznika Praw Obywatelskich. RPO jest jednoosobowym organem władzy państwowej.
Obywatele zwracają się do Rzecznika z prośbą o informacje, do jakiej instytucji kierować swoje
zapytania lub proszą o porady i zadają pytania, na przykład:
„Dlaczego muszę tak długo czekać na wyznaczenie terminu egzaminu na prawo jazdy?
W myśl § 28 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 października 2005r.
w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących
pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz. U. z 2005r., Nr 217, poz. 1834 ze zm.)
ośrodek egzaminowania wyznacza termin umożliwiający przeprowadzenie egzaminu
6
Zmiany mogą być wprowadzane jedynie w szczególnych okolicznościach w sposób ściśle określony w konstytucji.
7
Istnieją prawa człowieka, które nie posiadają żadnych klauzul limitacyjnych – zakaz tortur to zakaz bezwzględny,
dlatego też ani wobec stanu wyjątkowego, ani wojny zakazu złamać nie wolno. To samo dotyczy medycznych
eksperymentów bez zgody poddawanego.
-7Biuro Projektu:
w okresie nie dłuższym niż 30 dni od dnia złożenia wymaganych dokumentów. Przepis
ten nakłada obowiązek na ośrodki egzaminacyjne wyznaczania terminów egzaminów
w czasie 30 dni od dnia złożenia wymaganych dokumentów. Jednocześnie należy
wyjaśnić, iż wskazany przez ustawodawcę termin ma charakter instrukcyjny. Z jego
przekroczeniem ustawodawca nie wiąże konieczności nałożenia sankcji karnych na
ośrodki organizujące egzaminy na prawa jazdy. Niewątpliwie wydłużenie się terminów
oczekiwania na egzamin może być pewnym utrudnieniem dla zainteresowanych,
najczęściej wynika jednak z trudności o charakterze organizacyjnym, a także z dużej
liczby osób zainteresowanych przystąpieniem do egzaminu. W niektórych przypadkach
ustawodawca określa terminy instrukcyjne dla rozpatrywania wniosków lub dokonania
pewnych czynności. Ich upływ nie pozbawia organu kompetencji do podjęcia
rozstrzygnięcia. Jednakże w przypadku spraw administracyjnych zwłoka organu
administracji publicznej w załatwieniu sprawy nie może powodować niekorzystnych dla
strony skutków, jeżeli przepisy szczególne wiążą z terminem załatwienia sprawy skutki
materialno-prawne. Osoby zainteresowane przystąpieniem do egzaminu prawa jazdy
mogą zatem skorzystać z tego uprawnienia nawet w przypadku, gdy zostanie
wyznaczony termin przystąpienia do niego przekraczający termin 30 dniowy od dnia
złożenia dokumentów. Jednocześnie zainteresowani mogą rozważyć możliwość złożenia
z tej przyczyny skargi do dyrektora właściwego Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu
Drogowego.
W przypadku uzyskania niekompletnych informacji lub bezskuteczności skargi można
rozważyć złożenie skargi na dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego do
zarządu województwa lub do marszałka województwa”8.
O pomoc do Rzecznika zwracać się może każdy obywatel polski, cudzoziemiec, (który znajduje
się pod władzą Rzeczpospolitej Polskiej), osoba prawna lub jednostka organizacyjna
nieposiadająca tej osobowości, jeśli tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw
i obowiązków oraz organizacje obywateli i organy samorządu.
8
Lista pytań do Rzecznika Praw Obywatelskich dostępna jest na stronie internetowej http://www.rpo.gov.pl
-8Biuro Projektu:
Obok
wyodrębnionych
instytucji
państwowych
służących
ochronie
praw
człowieka
w niektórych krajach tworzone są także specjalne struktury interwencyjne lub nadzorujące.
W Polsce jest to, na przykład Rzecznik Praw Dziecka.
W Europie system praw człowieka związany jest takimi organizacjami jak Rada Europy
i OBWE. Organizacje te zajmują się przygotowywaniem porozumień i tworzeniem specjalnych
instytucji. Rada Europy została utworzona w 1949 roku przez dziesięć państw. Rada Europy
zajmuje się wszystkimi ważnymi problemami nurtującymi społeczność europejską, z wyjątkiem
spraw związanych z obronnością. Siedziba Rady Europy znajduje się w Strasburgu. Obecnie
Organizacja liczy 47 państw – wszystkie państwa europejskie z jednym wyjątkiem9 oraz kilka
państw leżących poza geograficznymi granicami Europy: Armenia, Azerbejdżan, Cypr, Gruzja,
Rosja oraz Turcja.
Członkiem Rady Europy może zostać każde zaproszone przez tę organizację państwo
europejskie, które akceptuje zasady rządów prawa i ochrony praw człowieka10. Organizacja ta
stworzyła system ochrony praw człowieka opierający się na Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka. Konwencja jest bardzo istotnym traktatem międzynarodowym przyjętym w 1950
roku. Określa ona prawa i wolności oraz zobowiązuje państwa do ich zagwarantowania każdej
osobie podlegającej jurysdykcji tych państw11. Późniejsze protokoły uzupełniły jeszcze wykaz
praw ustanowionych przez Konwencję, a także zniosły karę śmierci (Protokół Nr 6).
W przypadku zarzutu domniemanego naruszenia gwarantowanych praw każda osoba fizyczna,
grupa jednostek lub organizacja pozarządowa może wnosić skargi do instytucji powołanych do
życia na mocy Konwencji. Jednym z takich organów jest Europejski Trybunał Praw
9
Białoruś od września 1992 do stycznia 1997 miała status specjalnego gościa Rady Europy. Utraciła go z powodu
referendum konstytucyjnego, które nie spełniało norm demokratycznych oraz ograniczania przez organy władzy
państwowej swobód obywatelskich.
10
Pojawiają się wątpliwości, czy wszyscy członkowie Rady spełniają dzisiaj te kryteria. Przykładem może być to, że
spośród wszystkich czterdziestu siedmiu Państw Członkowskich Rady Europy, Federacja Rosyjska, ma obecnie
moratorium zawieszające wykonywanie kary śmierci, mimo, że eliminacja możliwości wykonywania takiej kary jest
jedną z ważniejszych przesłanek do wstąpienia do tej organizacji.
11
Kraje przystępujące do konwencji mogą poczynić pewne zastrzeżenia, co do wyłączenia lub ograniczenia
stosowania na ich terytorium niektórych artykułów danej konwencji. W niektórych sytuacjach podpisywane są też
dodatkowe protokoły do konwencji, do których mogą, ale nie muszą, przystąpić państwa, które wcześniej podpisały
samą konwencję. Konwencja wchodzi w życie, jeśli zostanie podpisana i ratyfikowana przez odpowiednią liczbę
państw.
-9Biuro Projektu:
Człowieka, który obraduje w sposób ciągły, zajmując się wszystkimi etapami rozpatrywania
skargi – od jej wstępnej analizy do wydania orzeczenia. W skład Trybunału wchodzą sędziowie,
których liczebność równa jest liczbie państw będących stronami Konwencji. Pomimo, iż
kandydaci na sędziów są wstępnie zgłaszani przez poszczególne rządy, pozostają jednak
niezależni w wypełnianiu swoich zadań i nie reprezentują państw, które je zgłosiły.
Aby skutecznie wnieść skargę do Trybunału należy zachować określoną procedurę oraz spełnić
warunki dopuszczalności skargi – są to: wyczerpanie wszystkich środków odwoławczych
przewidzianych w prawie wewnętrznym (nie ma konieczności wyczerpania nadzwyczajnych
środków
odwoławczych,
np.
występowania
z wnioskiem
o wznowienie
postępowania,
ułaskawienia, czy skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich) i wniesienie skargi przed upływem
sześciu miesięcy od zapadnięcia ostatecznego orzeczenia w sprawie. Skarga dotyczyć może
jedynie działań lub aktów władz publicznych, które miały miejsce, gdy Polska była związana
postanowieniami Konwencji. Nie może ona dotyczyć spraw przeciwko osobom fizycznym
i organizacjom, instytucjom o charakterze prywatnym – nie można wnieść skargi na działania
osób fizycznych, prywatnych osób prawnych czy innych prywatnych jednostek organizacyjnych.
Stroną, przeciwko której występujemy ze skargą, jest państwo polskie. Wzór skargi znaleźć
można m.in. na stronie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka (http://www.hfhrpol.waw.pl).
Polska ratyfikowała Konwencję 19 stycznia 1993 roku i od tego momentu jest związana jej
postanowieniami. Od momentu uznania jurysdykcji organów strasburskich do Trybunału trafia
spora liczba spraw wnoszonych przez polskich obywateli. Z reguły dotyczą one skarg na
opieszałość funkcjonowania sądów i nieprawidłowości odnośnie ograniczenia wolności.
Drugim regionalnym traktatem ogólnym jest Europejska Karta Społeczna przyjęta w Turynie
w 1961 roku. Dokument ten najwięcej uwagi poświęca prawu do pracy i ma specyficzną
konstrukcję prawną – nie gwarantuje praw poprzez ich katalogowanie, ale nakłada na państwa
zobowiązania do sprzyjania inicjatywom służącym ich realizacji.
W systemie europejskim najważniejszym szczegółowym aktem normatywnym jest Europejska
Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu przyjęta
26 XI 1987 roku. Uzupełniając Konwencję służy ona również tworzeniu mechanizmów
międzynarodowej kontroli polegającej na okresowych wizytacjach miejsc, w których przebywają
osoby pozbawione wolności.
- 10 Biuro Projektu:
Problematyka praw człowieka stała się także elementem porozumień w procesie KBWE/OBWE
(Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). Przełomem w podejściu do praw
człowieka w krajach realnego socjalizmu było podjęcie zobowiązań przez państwa w tej
dziedzinie w ramach podpisanego w Helsinkach w 1975 roku Aktu Końcowego KBWE.
Konferencja KBWE w Wiedniu (1986 – 1989) przyjęła koncepcję „ludzkiego wymiaru KBWE”,
która, obok praw człowieka objęła również rządy prawa i pluralistyczną demokrację. Zakres
wynikających stąd praw został sprecyzowany w toku trzech konferencji: w Paryżu (1989),
Kopenhadze (1990) i w Moskwie (1991). W Traktacie o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht)
z 1992 roku, który ustanowił na bazie Wspólnot Europejskich Unię Europejską, zaznaczono, że
Unia „powinna przestrzegać fundamentalnych praw”, zagwarantowanych przez Europejską
Konwencję Praw Człowieka oraz wynikających ze wspólnych tradycji konstytucyjnych, „jako
ogólnych zasad prawa wspólnotowego”.
W 1952 roku na mocy Traktatu Paryskiego, jeszcze jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali, powstał Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Obecny Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami
członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi. Trybunał czuwa nad
tym, aby prawo było jednakowe dla wszystkich. Ma on gwarantować jednolitą interpretację
i stosowanie prawa europejskiego we wszystkich krajach UE. Ma również zapewniać, by sądy
krajowe nie wydawały rozbieżnych wyroków w podobnych sprawach i czuwać nad tym, aby
wszystkie państwa członkowskie i instytucje unijne wypełniały nałożone na nie zobowiązania
prawne. Jego siedziba znajduje się w Luksemburgu. Wraz z wejściem w życie Traktatu
Lizbońskiego, prócz zmiany nazwy, nastąpiła jego reorganizacja. W struktury Trybunału
włączono dwie dawniej oddzielne instytucje: Sąd Pierwszej Instancji i Sąd do spraw Służby
Publicznej. Do najbardziej typowych spraw, w których orzeka Trybunał UE należą: odesłania
prejudycjalne, skargi na uchybienie zobowiązaniom, skargi o unieważnienie, skargi na
zaniechanie działania oraz powództwa o odszkodowanie.
W wyniku decyzji szefów Państw Członkowskich UE z grudnia 2003 roku mającej na celu
rozszerzenie mandatu Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii Unii Europejskiej
z siedzibą w Wiedniu, 30 czerwca 2005 roku przekształcono Centrum w Agencję Praw
Podstawowych. Agencja Praw Podstawowych stanowi pierwsze na poziomie Unii Europejskiej
niezależne centrum wiedzy fachowej w zakresie praw podstawowych poprzez gromadzenie
danych, analizę i tworzenie sieci współpracy. Działalność Agencji polega na doradztwie
instytucjom Unii Europejskiej i Państwom Członkowskim w zakresie przygotowania lub
wdrażania
prawodawstwa
Unii
Europejskiej
dotyczącego
praw
podstawowych.
Jej działalność ma wspierać działania prowadzone od lat przez Radę Europy, która nadal
pozostaje głównym punktem odniesienia w zakresie praw człowieka12.
Pośrednikiem między obywatelami Unii Europejskiej a władzami wspólnoty jest Europejski
Rzecznik Praw Obywatelskich wybierany przez Parlament Europejski na okres pięciu lat
z możliwością reelekcji. Skargę do Rzecznika może złożyć każdy obywatel UE lub każda osoba
fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie
Członkowskim UE. Skargę można składać pocztą zwykłą, faksem lub pocztą elektroniczną.
Formularz
dostępny
jest
w
biurze
Rzecznika
oraz
na
stronie
internetowej
http://www.ombudsman.europa.eu.
Ochrona praw człowieka w Polsce
W Polsce organizacje pozarządowe13 pojawiły się mniej więcej w tym samym okresie, co
w innych krajach Europy Zachodniej. W latach 1918-1939 rozwijały się bardzo intensywnie.
Jednak II wojna światowa, a następnie dominacja komunistyczna spowodowały znaczny
spadek aktywności społecznej. Za to w 1989 roku, gdy przywrócono swobodę zrzeszania
się i zakładania stowarzyszeń, część organizacji odrodziła się i powstało wiele nowych.
Jedną z nich jest, organizująca Wasze zajęcia w ramach Młodzieżowej Akademii
Samorządowej – Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, której misją jest szerzenie idei
samorządności obywatelskiej rozumianej jako podstawowa forma demokracji. W Polsce
działają także organizacje pozarządowe o charakterze międzynarodowym.
Polska jako członek ONZ ratyfikowała znaczną część umów międzynarodowych jeszcze
przed 1989 rokiem. W konsekwencji przełomu roku 1989 Polska zyskała możliwość pełnej
12
Dokumentacja
dotycząca
powołania
Agencji
dostępna
jest
pod
adresem:
http://europa.eu.int/comm/justice_home/news/consulting_public/ fundamental_rights_agency/index_en.htm
akceptacji międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Spośród
dokumentów dotyczących ochrony praw człowieka przyjętych w systemie ONZ polska
ratyfikowała oba Pakty Praw Człowieka (omówiony wcześniej: Międzynarodowy Pakt Praw
Obywatelskich
i
Politycznych
oraz
Międzynarodowy
Pakt
Praw,
Społecznych
Gospodarczych i Kulturalnych. Dwie spośród konwencji praw człowieka opracowano
z inicjatywy Polski: Konwencję o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych
i zbrodni przeciwko ludzkości oraz Konwencję o Prawach Dziecka. W 2002 roku
przewodnictwo w Komisji Praw Człowieka ONZ (obecnie, po reformie ONZ z 2006 roku –
Rada Praw Człowieka) powierzono po raz drugi przedstawicielowi Polski. Konsekwencją
zaangażowania w działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy było ratyfikowanie przez
Polskę wszystkich konwencji zaliczanych do „twardego rdzenia ochrony praw człowieka”
(m.in. Konwencja dotycząca zniesienia pracy przymusowej i Konwencja dotycząca
dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu). Polska ratyfikowała również
jedną z podstawowych konwencji dotyczących ochrony praw człowieka UNESCO –
Konwencję w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty.
W 1991 roku Polska, po spełnieniu trzech statutowych wymogów, jakimi są wprowadzenie
demokracji reprezentatywnej i pluralistycznej, przestrzeganie praworządności oraz
podstawowych praw i wolności człowieka, została przyjęta do Rady Europy. Wraz
z przystąpieniem do organizacji Polska przyjęła Europejską Konwencję o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, a także złożyła deklarację o uznaniu kompetencji
Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Oznacza to, że Polska zaakceptowała cały system konwencyjny wraz z rozwiniętym na
przestrzeni wielu lat orzecznictwem Komisji i Trybunału Praw Człowieka, a polscy obywatele
mają pełne prawo do wnoszenia indywidualnych skarg przed Trybunał. Polska przystąpiła
również do Europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub
poniżającemu traktowaniu albo karaniu oraz Europejskiej Karty Społecznej.
13
Definicja ustawowa organizacji pozarządowej jest zawarta w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie (Dziennik Ustaw nr 96 z dnia 29 maja 2003 roku, poz. 873).
Jako uczestnik KBWE/OBWE Polska zaakceptowała postanowienia dokumentów w ramach
tzw. ludzkiego wymiaru, które odnoszą się do zasad demokracji reprezentatywnej,
praworządności i praw człowieka. Od 1991 roku Polska uczestniczy w pracach Inicjatywy
Środkowoeuropejskiej w ramach grupy roboczej do spraw mniejszości, jest sygnatariuszem
instrumentu ISE o ochronie mniejszości narodowych. Polska bierze także udział w pracach
grupy roboczej do spraw wspomagania instytucji demokratycznych powołanej przez Radę
Państw Morza Bałtyckiego.
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE
Zapewne nie raz słyszeliście, że w naszym kręgu cywilizacyjnym demokracja jest ustrojem
powszechnie uważanym za najlepszy i w największym stopniu zgodny z prawami człowieka.
Zauważyliście także, że decyzje podejmowane w ramach ustroju demokratycznego mogą być
zarówno słuszne, jak i nie. Dzieje się tak, dlatego, że demokracja nie stanowi gwarancji, że
obywatele będą podejmowali działania służące dobru wspólnemu, a jedynie daje szansę na
podejmowanie takich właśnie działań. Aby tę szansę wykorzystywać konieczne jest istnienie
społeczeństwa obywatelskiego, – czyli zbiorowości dobrze zorganizowanych i niezależnych
od ingerencji władz ludzi, którzy w ramach istniejącego prawa, sami rozwiązują najpilniejsze dla
swojej grupy problemy. Jest to zbiorowość, w której nikt żyjący w jej granicach terytorialnych nie
czuje się wyobcowany i z której nie może zostać wykluczony. Grupa ta współpracuje
z państwem, a także ogranicza dyktatorskie zapędy władzy. Społeczeństwo obywatelskie
tworzą ludzie świadomi swoich praw i obowiązków.
Można, więc przyjąć, że słowo obywatel ma dwojakie znaczenie. Po pierwsze, oznacza osobę,
którą łączy z państwem stosunek prawny, z którego wynikają określone prawa i obowiązki.
Drugie znaczenie tego słowa dotyczy zaangażowania w życie publiczne, gotowości
poświęcenia prywatnych interesów dla dobra ogółu. Dlatego rzeczywisty wpływ na przebieg
spraw zależy od poczucia odpowiedzialności za państwo, czyli od „postawy obywatelskiej”.
Postawę taką charakteryzuje aktywność, która niekiedy może się wyrażać we wspomnianej
wcześniej działalności pozarządowej lub w formie nieposłuszeństwa obywatelskiego. Polega
ono na publicznym, demonstracyjnym złamaniu przepisu
prawa
w celu
wyrażenia
obywatelskiego sprzeciwu wobec tego przepisu i wiąże się z gotowością poniesienia
konsekwencji prawnych. Poddanie się tym konsekwencjom jest częścią sprzeciwu. Jest to
skrajna forma aktywności obywatelskiej – niekiedy jedyna możliwa droga prowadząca do
zmiany prawa, decyzji władz lub metoda zwrócenia uwagi na istotny problem społeczny.
Możliwość tego typu protestu niesie ze sobą ryzyko anarchii, ale jest cenna.
Znaczący wpływ na decyzje podejmowane przez rządzących w państwie demokratycznym jest
opinia publiczna, czyli wyrażone publicznie poglądy znaczącej części obywateli na sprawy
publiczne. Może ona niekiedy doprowadzić nawet do odsunięcia rządzących od władzy. Opinię
publiczną badają powołane do tego celu instytucje i media poprzez przeprowadzanie sondaży,
wywiadów i badań ankietowych. Jej wyrazem są również głosy obywateli w debacie publicznej,
które mogą mieć formę wypowiedzi ustnych i pisemnych (na przykład list do redakcji, artykuł
w prasie lub Internecie, wpis na forum czy petycja).
Istnieją również takie narzędzia bezpośredniego wpływu obywateli na decyzje rządów, jak
referendum – powszechne głosowanie obywateli lub inicjatywa ludowa, która polega na
przyznaniu określonej liczbie obywateli możliwości zgłoszenia projektu ustawy (w Polsce
inicjatywa ustawodawcza przysługuje 100 tysiącom obywateli) oraz tzw. weto ludowe –
sprzeciw wobec obowiązującej ustawy. Samodzielność i niezależność w zarządzaniu
instytucjami społecznymi umożliwiają także samorządy zawodowe (na przykład Izba Lekarska).
System demokratyczny stwarza obywatelom wiele możliwości uczestnictwa w życiu publicznym.
Jednym najważniejszych narzędzi systemu demokracji są wybory. Za ich pośrednictwem
dokonuje się legitymizacja ustroju – to wyborcy decydują, jacy przywódcy będą dominowali po
wyborach oraz jakie programy polityczne będą preferowane.
Wszystkie wybory opierają się na podstawowych zasadach, które są gwarantowane
konstytucyjnie i uważane powszechnie na świecie za konieczne, (choć zdarza się, że nie
zawsze wystarczające) przesłanki demokratyzmu wyborów. Należą do nich, omówione krótko
w
dalszej
części
bezpośredniość
opracowania,
wyborów
następujące
oraz
zasady:
zasada
powszechność,
tajności
równość,
głosowania.
WYBORY
Charakterystyczną cechą państwa demokratycznego jest pluralizm polityczny, który zakłada
istnienie różnorodnych sił politycznych konkurujących ze sobą w ramach określonych
w państwie zasad. Dobrowolne organizacje skupiające ludzi o podobnych celach politycznych,
które dążą do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie to partie polityczne. W państwach
demokratycznych partie zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej. Do zadań partii
należy
kształtowanie
opinii
publicznej,
budowanie
programów,
selekcja
kandydatów
i uczestnictwo w wyborach oraz, po wygraniu wyborów, realizacja funkcji rządzenia. Udział
w funkcji rządzenia mają także partie opozycyjne. Opozycja ma za zadanie kontrolę i krytykę
rządu większości parlamentarnej oraz wypracowywanie własnych idei i konstruktywnych
propozycji dotyczących rozwoju społecznego, ekonomicznego i politycznego.
Reguły postępowania odnoszące się do wyborów określa ordynacja wyborcza, której treść
stanowi prawo wyborcze. Składają się na nie: zasady prawa wyborczego, techniczno –
organizacyjne i polityczne normy przeprowadzania kampanii wyborczej oraz akty głosowania,
sposób obliczenia wyników i rodzaje mandatów, także warunki utraty mandatu i wiążące się
z utratą konsekwencje.
Do czterech podstawowych zasad wyborczych zalicza się:
- powszechność14 (możliwość wyboru i bycia wybranym przysługuje wszystkim dorosłym
obywatelom, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych 15 i oznacza zakaz
pozbawienia czynnego lub biernego prawa wyborczego ze względu na płeć, urodzenie,
wykształcenie,
zawód,
rasę,
język,
narodowość,
wyznanie,
przekonania
polityczne,
pochodzenie i położenie społeczne). Zasada ta uzupełniona jest gwarancjami, które mają
zapewnić każdemu uprawnionemu rzeczywistą możliwość udziału w wyborach (m.in. tworzenie
obwodów głosowania o charakterze pozaterytorialnym, czyli w szpitalach, jednostkach
14
Kiedyś prawo wyborcze przysługiwały określonym grupom obywateli (cenzus), na przykład mężczyznom.
W Polsce kobiety uzyskały pełne prawa wyborcze 28 XI 1918 roku (jako jedne z pierwszych w Europie).
15
Ewentualne wyłączenia dotyczą sytuacji indywidualnych, na przykład, skazania prawomocnym wyrokiem
sądowym.
wojskowych, poza granicami kraju itp. i istnienie procedury kontroli prawidłowości spisu
wyborców – każdy wyborca może dokonać kontroli tego spisu).
- równość (wszyscy obywatele biorą udział w wyborach na tych samych zasadach, dysponując
tą samą liczbą głosów – w Polsce do wszystkich typów wyborów odnosi się formuła „one man,
one vote” a siła każdego głosu jest zbliżona);
- bezpośredniość (decyzja o ostatecznym składzie organu przedstawicielskiego należy do
wyborcy, który oddaje głos bezpośrednio na partię lub kandydata);
- tajność (organizatorzy wyborów mają obowiązek stworzenia wyborcom warunków
gwarantujących, że treść głosu nie zostanie ujawniona).
Ordynacje wyborcze regulują także kwestie kampanii wyborczej i finansowania wyborów. Wynik
wyborów oraz jego związek z wolą wyborcy w dużym stopniu zależy od podziału mandatów.
Zbiór reguł określających charakter i przebieg procesu, w którym preferencje obywateli zostają
przekształcone w głosy, a następnie w decyzje wyboru reprezentantów nazywa się systemem
wyborczym. Jednym z pięciu elementów systemu wyborczego jest większościowa lub
proporcjonalna formuła wyborcza.
Autorzy „Leksykonu Politologii” opisują oba systemy w następujący sposób:
„W systemach większościowych mandat zdobywa ten spośród kandydatów, który otrzyma
większość głosów w okręgu, przy czym może to być większość względna (najwięcej głosów),
jak to ma miejsce w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, lub też absolutna stosowana np.
we Francji w I turze wyborów do Zgromadzenia Narodowego. W systemach proporcjonalnych
dąży się do zagwarantowania, by efektem procesu przekształcania głosów w mandaty stała się
sytuacja, w której procent tych drugich jak najwierniej odzwierciedla odsetek zgromadzonych
przez partię głosów (jeżeli zdobędzie np. 20% głosów to zgodnie z ideą proporcjonalności
winna otrzymać około 20% miejsc w parlamencie). Jednak w praktyce żadna z wersji tego typu
systemu wyborczego nie gwarantuje osiągnięcia takiego idealnego stanu i zawierają one mniej
lub więcej elementów wpływających na ich dysproporcjonalność”16.
W krajach europejskich najbardziej popularne są proporcjonalne systemy wyborcze.
Wykorzystuje się w nich metodę największych reszt17 (punktem wyjścia dla procesu
przekształcania głosów w mandaty jest obliczenie ilorazu wyborczego, będącego wynikiem
podzielenia liczby mandatów w danym okręgu przez liczbę ważnie oddanych głosów; każda
z partii otrzymuje tyle mandatów, ile razy iloraz wyborczy mieści się bez reszty w liczbie
zgromadzonych przez nią głosów) lub metodę największych średnich18 (ogólna liczba głosów
zdobytych przez partię zostaje podzielona przez określone liczby naturalne ustawione
w pewnej, określonej z góry, sekwencji).
Zalety wyborów większościowych:
1. Ochrona przed rozdrobnieniem politycznym: małe partie maja niewielkie szanse
uzyskania mandatu.
2. Wspieranie koncentracji partii w kierunku ukształtowania się systemu dwupartyjnego.
3. Wspieranie stabilnych rządów w formie partyjnych rządowych większościowych.
4. Wspieranie politycznego umiarkowania, ponieważ partie polityczne, które wzajemnie
konkurują, walczą o umiarkowany elektorat środka, co musi się odbywać w warunkach
ostrego sporu i w następstwie zwycięstwa wyborczego muszą one także przejąć
polityczną odpowiedzialność. Partie muszą, więc konstruować program odpowiednio do
swojego elektoratu i wizji władzy.
5. Wspieranie zmiany w sprawowaniu rządu, ponieważ nieznacznie zmiany w sile partii wg
głosów wyborczych mogą pociągać duże zmiany w rozkładzie mandatów.
16
A. Antoszewski, B. Herbut, Leksykon politologii, cyt. za Akademia Demokracji, Podręcznik kształcenia
obywatelskiego i politycznego młodzieży, red. Anna Dąbrowska, Lublin, Europejski Dom Spotkań, Fundacja Nowy
Staw, 2008.
17
W Europie stosuje się formułę Hare (V/S), Droopa (V/S + 1) oraz Imperiali (V/S + 2). V- liczba głosów; S –
liczba mandatów.
18
Najczęściej stosowana jest analiza metody Saint-Lague oraz d’Honta. Zob. Leksykon politologii, A Antoszewski,
B. Herbut,
6. Doprowadzenie do rozstrzygnięcia o przywództwie rządowym bezpośrednio przez
wyborców w wyborach, a nie przez partie w układach koalicyjnych po wyborach.
Zalety wyborów proporcjonalnych:
1. Reprezentacja w parlamencie możliwie wszystkich poglądów i interesów w zależności
od ich siły wśród elektoratu.
2. Przeszkoda przed zbyt sztucznymi politycznymi większościami, które nie reprezentują
żadnej rzeczywistej większości w elektoracie i które są jedynie wynikiem instytucjonalnej
ingerencji w procesie tworzenia woli politycznej.
3. Wspieranie zgodnej większości przez negocjacje i kompromisy, w których biorą udział
różne siły społeczne, etniczne/religijne grupy.
4. Przeszkoda przed ekstremalnymi politycznymi zwrotami, które w mniejszym stopniu są
wynikiem podstawowych zmian preferencji politycznych wyborców, a w większym
stopniu są następstwem „efektu zniekształcenia” wywołanego przez system wyborczy.
5. Uwzględnianie społecznych zmian i nowych politycznych prądów, które mogą uzyskać
parlamentarne przedstawicielstwo.
6. Przeszkoda kartelizacji „urządzonych” partii lub dominujących systemów partyjnych,
w których partia w istocie zawdzięcza swą dominacją pozycję systemowi wyborczemu
utrudnia, o ile nawet nie blokuje całkowicie, demokratyczną zmianę. Praktyka pokazuje,
że w przypadku, kiedy do parlamentu wybory odbywają się systemem większościowym
wraz z biegiem czasu scena polityczna dzieli się na dwa dominujące bloki polityczne
(w USA republikanie i demokraci, w Wielkiej Brytanii laburzyści i konserwatyści) a nowe
ugrupowania, idee polityczne mają szanse na zaistnienie w parlamencie i władzę tylko
wtedy, kiedy włączą się w działania jednego z dwóch głównych nurtów. Natomiast
w przypadku wyborów proporcjonalnych zmiany i nowe ruchy polityczne mają
zdecydowanie wiesze szanse na sukces jak np. Platforma Obywatelska w Polsce,
pojawienie się Zieloni i postkomuniści z PDS w ustabilizowanym niemieckim Bundestagu
itd.
WYBORY W POLSCE
W lutym 1989 roku Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły w Polsce transformację systemową
obejmującą społeczeństwo, gospodarkę, ustrój państwowy i życie polityczne i prowadzącą
do gospodarki rynkowej oraz ustroju demokratycznego. W latach 90-tych nastąpiły
jakościowe zmiany zasad ustrojowych, instytucji i mechanizmów składających się na system
polityczny. Nastąpiło przejście od zasady jednolitej władzy do zasady podziału władz.
Monopol partii komunistycznej zastąpiono konstytucyjnymi gwarancjami dla pluralizmu
politycznego.
Państwo,
w
którym
obowiązywała
zasada
praworządności
partii
socjalistycznej przekształcono w państwo prawa, a suwerenność ludu pracującego
w suwerenność narodu. Dokonano zmian w systemie prawa i przyjęto nową konstytucję,
która określa podstawy prawne ustroju politycznego RP. Wprowadzono urząd prezydenta
wybieranego w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Oddzielono kompetencje władzy
wykonawczej od kompetencji parlamentu. Wprowadzono dwuizbowość parlamentu (Sejm
i Senat). Umocniono władzę sądowniczą - powstały nowe instytucje i rozwiązania.
Rozbudowano prawa i wolności człowieka i obywatela i stworzono prawne gwarancje ich
przestrzegania. Przywrócono także instytucję samorządu.
Od 1989 roku w Polsce utworzono kilkaset partii politycznych19. W układzie politycznym
następują ciągłe przemiany – niektóre partie i koalicje znikają, cały czas pojawiają się nowe.
Podstawy prawne Rzeczpospolitej Polskiej określa Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku.
W rozdziale pierwszym sformułowane zostały następujące zasady:
a) Zasada zwierzchnictwa narodu.
19
Według historycznego kryterium podziału partii w Polsce wyróżnia się: partie postpeerelowskie, partie
postsolidarnościowe, partie wywodzące się z pozasolidarnościowej opozycji antykomunistycznej oraz nowe partie
powstałe w okresie transformacji ustrojowej.
„Naród” oznacza tutaj wspólnotę polityczną obejmującą wszystkich obywateli Polski. Zasada
urzeczywistnia się w wolnych i powszechnych wyborach przedstawicieli narodu do Sejmu
i Senatu (organy ustawodawcze). Wybory do Sejmu i Senatu przeprowadza się, co 4 lata.
b) Zasada przedstawicielstwa.
W drodze aktu wyborczego na posłów i senatorów przenosi się prawa do działania w imieniu
narodu. Posłem może zostać obywatel Polski, który w dniu głosowania ukończył 21 lat.
Natomiast kandydat na Senatora w dniu wyborów musi mieć skończone 30 lat. Kandydaci
muszą posiadać pełne prawa publiczne. Niezależności i bezstronności posłów i senatorów ma
służyć zakaz prowadzenia przez nich działalności gospodarczej związanej z osiąganiem
korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Nie mogą także nabywać
takiego majątku i łączyć swojej funkcji z takimi funkcjami jak, na przykład, Rzecznik Praw
Obywatelskich, prezes NBP, prezydent RP, stanowiskami sędziego, prokuratora, policjanta i in.
Posłowie i senatorowie nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące
w zakres wykonywania mandatu w czasie jego trwania i po jego wygaśnięciu (immunitet
materialny). Nie mogą być także pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani aresztowani lub
zatrzymani bez zgody Sejmu czy Senatu (immunitet procesowy). Senatorowie i posłowie mają
także prawo do uposażenia i diet parlamentarnych, do środków na utrzymanie biur poselskich
itp20.
c) Zasada podziału władzy.
Określone w Konstytucji zasadnicze funkcje państwa przypisane są odrębnym organom
państwowym. Władza wykonawcza należy do Prezydenta RP oraz do Rady Ministrów (rząd).
Kandydat na urząd Prezydenta RP musi zebrać co najmniej 100 tys. podpisów polskich
obywateli uprawnionych do głosowania. Prezydentem może zostać każdy obywatel Polski, który
ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory prezydenckie odbywają
się co 5 lat i zarządza je marszałek Sejmu. Ponownie ta sama osoba może zostać wybrana na
prezydenta tylko jeden raz. Prawo zgłaszania kandydatów na Prezydenta przysługuje
organizacjom politycznym, społecznym oraz wyborcom. Za wybranego uważa się kandydata,
20
Prawa i obowiązki posłów i senatorów określa ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora.
który otrzyma więcej niż połowę głosów niezależnie od frekwencji wyborczej. Jeżeli żaden
z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, dwa tygodnie później przeprowadza się
kolejną turę głosowania, w której biorą udział dwaj kandydaci z największą liczbą głosów
w pierwszym głosowaniu. Za wybranego w ponownym głosowaniu uważa się tego kandydata,
który uzyskał większą liczbę ważnych głosów. Prezydent RP nie może sprawować żadnego
innego urzędu czy mandatu. Jako organ władzy wykonawczej ma on uprawnienia dotyczące
wszystkich sfer działania państwa. Z funkcjonowaniem parlamentu wiążą się kompetencje
techniczno-organizacyjne (np. zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu, podpisywanie ustaw,
w tym prawo ustawodawczego weta zawieszającego, wygłaszanie orędzi w Parlamencie i inne).
Zadaniem Prezydenta jest wytyczanie kierunków polityki państwa, zapewnianie jej stabilności
i tworzenie odpowiednich warunków dla działań rządu i administracji. Ponadto, Prezydent jest
reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych oraz posiada istotne kompetencje
związane z wewnętrznym i zewnętrznym bezpieczeństwem państwa. Jest on najwyższym
zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. Do innych zadań Prezydenta należą także funkcje nominacyjne –
powołuje on prezesów Sądu Najwyższego, a na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
pozostałych sędziów, prezesa NBP, prezesa NSA, nadaje pierwszy stopień oficerski, mianuje
na stopnie generałów, admirałów i Marszałka Polski, powołuje 1/3 członków Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji oraz Rady Polityki Pieniężnej. Nadaje również tytuły naukowe profesora,
ordery i odznaczenia, obywatelstwo polskie oraz korzysta z prawa łaski. Prezydent RP nie
ponosi odpowiedzialności politycznej. Za swoje akty odpowiada tylko konstytucyjnie, może być
pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw
oraz popełnienie przestępstwa.
Politykę wewnętrzną i zagraniczną RP prowadzi Rada Ministrów. To Rada kieruje całością
administracji rządowej i może podejmować decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa,
które nie zostały zastrzeżone dla innych organów państwowych lub samorządu. Kompetencje
Rady Ministrów to zapewnienie wykonania ustaw, wydawanie rozporządzeń w celu wykonania
ustaw oraz podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania jej konstytucyjnych uprawnień.
Rada Ministrów ponosi przed Sejmem odpowiedzialność za działalność organów administracji
rządowej. Przedstawia także projekt budżetu państwa, a po jego uchwaleniu przez Sejm,
odpowiada za jego wykonanie i jest zobowiązana chronić interesów Skarbu Państwa.
Kompetencje Rady Ministrów to również zawieranie umów międzynarodowych, ogólne
kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
zapewnienie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa w państwie, kierownictwo
w dziedzinie obronności kraju i zapewnienie porządku publicznego. Władza ustawodawcza
należy do Sejmu i Senatu (uchwalają ustawy i budżet państwa, Sejm kontroluje wykonanie
budżetu, może powoływać komisje śledcze, posłowie mogą występować do rządu
z interpelacjami i zapytaniami. Sejm uczestniczy także w procesie powoływania rządu). Władzę
sądowniczą sprawują sądy, z Sądem Najwyższym na czele wraz z niezależnymi od Sądu
Najwyższego Trybunałem Konstytucyjnym i Trybunałem Stanu. Zasadniczą funkcją tych
organów
jest
ochrona
prawna
poprzez
wymierzanie
sprawiedliwości,
wykonywanie
pełnomocnych orzeczeń, kontrolę przestrzegania prawa, ściganie przestępstw oraz obsługę
i pomoc prawną. Pełnią funkcję gwaranta poszanowania prawa w stosunkach między organami
państwa, a obywatelami oraz w stosunkach obywatel – obywatel.
d) Zasada pluralizmu politycznego.
Należy do niej swoboda tworzenia i działania partii politycznych ograniczona wyłącznie
obowiązkiem poszanowania konstytucji21, dotyczy całego życia publicznego i oznacza pluralizm
ideologiczny, kulturalny i gospodarczy.
e) Zasada samorządności.
Zasada ta zakłada, organizowanie zaspokajania potrzeb i rozwiązywanie problemów przez
grupy społeczne lub społeczności lokalne w sposób samorządny. W Polsce prócz organów
ustawodawczych (Sejm, Senat), organów wykonawczych i administracyjnych (Prezydent RP,
Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie, urzędy centralne, wojewodowie
i terenowe agendy administracji centralnej) oraz organów ochrony prawnej i kontroli
21
Ograniczenia wprost zawarte w Konstytucji wynikają głównie z art. 13 ustawy zasadniczej dotyczącego zakazu
istnienia partii odwołujących się w swoim programie do totalitarnych praktyk i działania nazizmu, faszyzmu
i komunizmu oraz tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową
i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy, czy wpływu na politykę państwa; zakazane jest
także istnienie i działanie partii politycznych, które przewidują utajnienie struktur lub członkostwa w tej partii), jak
i zasad ogólnych dokonywania ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności.
(sądownictwo,
Trybunał
Konstytucyjny,
Trybunał
Stanu
prokuratura,
Rzecznik
Praw
Obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji) wyróżniamy
czwartą grupę organów – organy samorządu terytorialnego.
Rodzaje wyborów w Polsce:




Prezydenckie,
Parlamentarne,
Samorządowe,
Do Parlamentu Europejskiego.
Wybory prezydenckie
Wybory prezydenckie to bardzo ważne wydarzenie w polskim kalendarzu politycznym.
Odbywają się one, co 5 lat i cieszą się dużym zainteresowaniem. Kandydaci muszą spełniać
przewidziane prawem wymagania: muszą posiadać pełnię praw wyborczych, muszą posiadać
odpowiedni wiek (35 lat) oraz muszą być zgłoszeni przez grupę 100 000 wyborców mających
prawo wyborcze do Sejmu. W wyborach nie mogą startować osoby, które już dwukrotnie
piastowały urząd prezydencki.
W pierwszej turze wyborów w szranki stają wszyscy zgłoszeni do Państwowej Komisji
Wyborczej kandydaci. Wybory te mają charakter powszechny, równy, bezpośredni i odbywają
się w głosowaniu tajnym. Jeżeli w tak przeprowadzonych wyborach żaden kandydat nie uzyska
ponad 50% ważnie oddanych głosów, wtedy zarządza się drugą turę wyborów. Druga tura
odbywa się czternastego dnia po pierwszym głosowaniu. W drugiej turze biorą udział
kandydaci, którzy otrzymali w pierwszej turze kolejno największą liczbę głosów. Na Prezydenta
natomiast zostaje wybrany ten kandydat, który w powtórnym głosowaniu otrzymał największą
liczbę głosów.
Wybory parlamentarne
Niższa izba parlamentu (Sejm) złożony jest z 460 posłów, wybieranych przez Naród
w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych, proporcjonalnych i tajnych. Każdy
wyborca ma jeden głos. Czynne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat,
a bierne 21 lat. Rozdział mandatów jest przeprowadzany według zasady proporcjonalności.
W podziale mandatów obowiązuje próg 5% (8% dla koalicji wyborczych), co oznacza, że
uwzględnia się listy tylko tych komitetów wyborczych, które uzyskały, co najmniej 5% ważnych
głosów w skali kraju. W celu przeprowadzenia wyborów, kraj dzielony jest na wielomandatowe
okręgi wyborcze, w których wybiera się od 7 do 19 posłów.
Wyższa izba parlamentu (Senat) składa się ze 100 senatorów wybieranych równocześnie
z posłami, w wyborach trójprzymiotnikowych: powszechnych, bezpośrednich i tajnych.
Wybory do Senatu w odróżnieniu od proporcjonalnych wyborów do Sejmu odbywają się
w systemie większościowym, w 40 okręgach wielomandatowych. W każdym okręgu
wybiera się od 2 do 4 senatorów.
Czynne prawo wyborcze do Senatu mają osoby, które ukończyły najpóźniej w dniu wyborów
18 lat, natomiast bierne 30 lat. Podwyższona granica wieku wynika z pozycji Senatu,
określanego jako izba refleksji. Jedni uważają go za niepotrzebny, dla innych ma on znaczący
wpływ na kształt ustaw przedkładanych przez Sejm.
Wybory Samorządowe
Wybory samorządowe ze względu na ich zasięg, wielostopniowość i liczbę wybieranych
radnych oraz obejmowanych stanowisk (radni wszystkich szczebli, bezpośrednio wybierani
wójtowie, burmistrzowie i prezydenci) oraz obowiązujące prawo wyborcze, stanowią najlepszy
test wyborczy, a w zależności od przyjętej decyzją kierowniczych gremiów partii koncepcji
udziału w wyborach także relatywnie proste zadanie.
.
Wybory do Parlamentu Europejskiego
Wybory te są wolne, powszechne, bezpośrednie, proporcjonalne oraz przeprowadzane
w głosowaniu tajnym. W wyborach głosować można tylko raz. W Rzeczypospolitej Polskiej
wybiera się 54 posłów do Parlamentu Europejskiego. Kadencja posłów w Parlamencie
Europejskim trwa 5 lat.
Wracając do opisywanego na stronach 19-20 tematu sposobu przeliczania głosów – w Polsce
z wyborami większościowymi mamy do czynienia w przypadku wyborów prezydenckich,
wyborów do Senatu, oraz wyborów do rad gmin/miast, które zamieszkuje mniej niż 20 tysięcy
mieszkańców. W tychże przypadkach jeżeli mandat osoby wybranej wygaśnie (z powodu
śmierci, zrzeczenia się itd.) przeprowadza się wybory uzupełniające.
Z wyborami proporcjonalnymi mamy do czynienia oddając swój głos w wyborach do Sejmu,
w trakcie wyborów wyborach samorządowych w przypadku wyborów do sejmiku województwa,
rad powiatu, oraz rad gmin/miast których liczba mieszkańców przekracza 20 tysięcy) oraz
wyborach do Parlamentu Europejskiego. W sytuacji wygaśnięcia mandatu obejmuje go osoba
z tej samej listy wyborczej, która zdobyła kolejną, najwyższą liczbę głosów.
KAMPANIA WYBORCZA
Zmiany systemowe, jakie zaszły w Polsce od początku lat 90 – tych, wywarł silny wpływ na
zmianą sposobu uprawiania polityki. W kolejnych kampaniach wyborczych: parlamentarnych,
prezydenckich i samorządowych można było obserwować stosowanie równych instrumentów
marketingu politycznego, lepszą wiedzę o mechanizmach rywalizacji politycznej oraz rosnący
profesjonalizm kandydatów i sztabów wyborczych.
Marketing, promocja i reklama mogą stanowić użyteczne instrumenty do osiągania celów
politycznych, jednak nie można zapominać, iż mogą przysłonić prawdziwy sens kampanii
wyborczej, sprowadzając ją tylko do banalnych haseł i kolorowych gadżetów.
Nowoczesne metody prowadzenia politycznej rywalizacji wymagają, więc już nie tylko zdobycia
odpowiedniej wiedzy przez polityków, specjalistów ds. organizacji kampanii wyborczej, ale także
wyborców, którzy w podczas głosowania, muszą wybrać nie specjalistę marketingu
politycznego, ale swojego przedstawiciela, który przez następne lata będzie w ich imieniu
podejmował decyzje, dotyczące państwa lub regionu.
Podejmując decyzję o wybraniu tego czy innego kandydata czasem nawet nie mamy
świadomości, iż nasz wybór nie jest do końca efektem przemyślanej decyzji, a jedynie efektem
sprawnej kreacji Marketing polityczny w demokracji staje się niezbędnym elementem każdej
kampanii wyborczej. Z wielu tysięcy kandydatów, każdy z nich będzie starał się nam
zaprezentować, jako najbardziej uczciwy, praworządny, mądry – słowem godny naszego głosu.
Marketing polityczny daje możliwość profesjonalnego prowadzenia kampanii politycznych przy
zastosowaniu tzw. technik marketingowych. Zespoły ludzi zajmujących się marketingiem kładą
nacisk na kreowanie strategii oraz zarządzania. Podobnie jak w przypadku działań jednostek
gospodarczych daje to możliwość oddziaływania na wielkie grupy ludzi. Dzieje się tak, dlatego,
że zarówno konsumenci, jak i obywatele odgrywające te same role – decydentów.
Wbrew obiegowym opiniom, przygotowanie i przeprowadzenie skutecznej kampanii wyborczej
jest ciężką i wymagającą pracą. Każdy z kandydatów, musi dokonać analizy potrzeb okręgu,
z którego kandyduje, preferencji wyborczych oraz oczekiwań mieszkańców. Rzetelne podejście
do tego początkowego etapu kampanii, pozwala na lepszą identyfikację wyborców, a tym
samym wybór trafionej strategii.
Aby zapewnić sobie jak największą liczbę głosów, ugrupowania polityczne, planujące
kampanię wyborczą, powinny przestrzegać czterech zasad:
1. Podstawą sukcesu wyborczego są działania zespołowe,
2. Do wyborów należy wystawiać kandydatów odpowiadających specyficznym warunkom
danego terenu,
3. Myśl przewodnia kampanii – idea, musi być związana ze sprawami, które naprawdę
dotyczą wyborców,
4. Apogeum kampanii powinno być precyzyjnie zaplanowane wydarzenie, które
wywołuje korzystną dla kandydata reakcję wyborców, przyciąganie dodatkowych
elektora spośród „niezdecydowanych”.
Plan strategiczny powinien zawierać kilka składników. Pierwszym z nich jest określenie
zamierzonego celu. W kampanii wyborczej cel jest oczywisty: uzyskać ilość głosów, która
zapewni zwycięstwo. Drugi składnik to określenie celów pośrednich, których osiągnięcie jest
środkiem do osiągnięcia celu końcowego, trzeci to ocena własnych możliwości i możliwości
przeciwnika, a ostatni czwarty to zdefiniowanie poszczególnych działań, których realizacja
prowadzi do osiągnięcia celów pośrednich i w konsekwencji osiągnięcia zakładanego celu
działania.
Warunki skutecznego przekazu.
Spójrzmy na poniższe ulotki:
Ulotka jest dobrze rozplanowana i nacisk położony jest na promocję kandydata. Zdjęcie budzi
sympatię.
Połowę ulotki zajmuje imię i nazwisko kandydata. Litera „o” jest sprytnie zastąpiona piłką nożną.
Dlaczego jest to świetny zabieg marketingowy? Bo nazwisko kandydata "Kucharski" kojarzy się
z piłką nożną. Wprawdzie piłkarzami byli Cezary i Dawid Kucharski, ale wyborcę, który nie
interesuje się piłką nożną, można łatwo wprowadzić w błąd.
Awers nie jest przeładowany treścią. Dobrze rozplanowany i sprawia pozytywne wrażenie.
Kompozycja bliska klasycznej. Wszystko jest mniej więcej na swoim miejscu.
Uwagę przykuwa kilka elementów:

Powtórzenie zabiegu z piłką, aby przekonać, że to właśnie ten Kucharski,

Duże hasło łączące lokalnie z Warszawą. Kandydat daje znać, że jest "swój",

Spory link do strony internetowej. Być może trochę za duży? Na stronę i tak wchodzą
tylko znajomi i sympatycy, więc reklamowanie adresu tak dużą czcionką nie ma sensu,

Postulaty programowe. Czyli odpowiedź na pytanie, dlaczego głosować na kandydata.
Moim zdaniem postulatów jest zbyt wiele. Lepiej skupić się maksymalnie na 1 – 3
kwestiach, a nie mnożyć byty. Zbyt duża objętość treści odstrasza.
Nastąpił problem z hasłem i powstało coś oderwanego od rzeczywistości. Wewnątrz ulotki na
próżno szukać informacji, na czym miałaby polegać ta "nowa jakość w polityce". Widzimy dość
wyraźnie numer listy. Z napisu zamieszczonego na marynarce dowiadujemy się, że jest to
Prezes Unii Polityki Realnej.
Obok kadrów (screenshotów) pojawiają się wyrazy niezadowolenia dotyczące:

Spisku ukrywającego podatki;

Spisku medialnego, żalu z powodu bycia po niewłaściwej stronie telewizora.
(„Dotychczas będąc po tej stronie telewizora co widzowie, oglądałem z zażenowaniem
wciąż tych samych polityków, utrzymywanych z naszych podatków. Czas ich wymienić!
Czas na nową, jakość w polityce). Pojawia się również informacja o zniesieniu PITu.,

18 lat na kanapie,

oraz cytat z Reagana – „To musi być dokonane przez nas wszystkich. Razem możemy
to zrobić i musimy to zrobić!”. Tylko co?
Dolna część jest poświęcona na życiorys Wojciecha Popieli. Tu dowiadujemy się informacji
mało ciekawych, które nikogo zwykle nie interesują m.in. o śpiewaniu w chórze katedralnym.
Materiały mają wymowę uświadamiająco – edukacyjną: „Ponad 70% Twojej wypłaty pożerają
podatki”. Pojawia się także zarzut, że Rząd „odcina sobie” pieniądze. Na końcu drobnym
maczkiem wpisano rozwiązanie - UPR domaga się obniżenia podatków.
Czy warto aż tyle informacji zamieszczać w ulotce? Jako nadawcy przekazu często nie umiemy
ograniczyć przekazu, ponieważ wszystko wydaje się nam niezwykle istotne. W dodatku mamy
złudzenie, że im więcej powiemy, tym więcej inni usłyszą. Tymczasem jest dokładnie odwrotnie.
Już na początku XX wieku niemiecki architekt Ludwig Mies van der Rohe ukuł zasadę „mniej
oznacza więcej”. Aby uniknąć sytuacji, w której mówimy więcej niż konieczne, należy
przestrzegać prostej zasady: przyjmij kryteria odbiorcy, a nie nadawcy.
Spójność
Jeśli chcemy, aby przekaz został usłyszany wszystko, co mówimy musi tworzyć spójną całość.
Dlaczego? Ponieważ informacje niespójne zajmują więcej miejsca w naszych głowach –
w związku z tym często są odrzucane już na wejściu.
Rzeczywistość jest skomplikowana. Kampania wyborcza, jeżeli ma być skuteczna, musi
bazować na uproszczeniach i dążyć do spójności. Wymóg ten dotyczy kilku poziomów: po
pierwsze, spójna wewnętrznie powinna być cała kampania. Jeżeli podstawowym atutem
kandydata, który ma być uświadomiony wyborcy jest fakt bycia blisko ludzi, to nie może on
podczas kampanii poruszać się limuzyną z przyciemnionymi szybami, przemawiać z mównicy
itp. Jeśli kandydat chce przekonać wyborców, że będzie skutecznie walczyć z osiedlowymi
chuliganami, nie może wykorzystywać w kampanii swoich zdjęć za biurkiem w otoczeniu
encyklopedii.
Poniższy plakat jest przykładem nieprzestrzegania tych zasad. Hasło na nim przedstawione
w żaden sposób nie współgra z całością graficzną. Nie wiadomo, czy kandydat jest
przedstawicielem regionalnej partii chłopskiej, czy też zawarte w haśle sformułowanie ma
odnosić się do, używanego w języku nieoficjalnym, określenia osoby kompetentnej, rzetelnej,
uczciwej itp. Również samo zdjęcie kandydata, w stroju raczej w stylu sportowym, może budzić
w elektoracie wątpliwości, czy aby na pewno wystartował w odpowiednich wyborach.
Forma następnego plakatu jest znacznie bezpieczniejsza: twarz kandydata, proste, choć
banalne hasło, wyraźnie uwypuklona nazwa ugrupowania, numer listy i pozycja.
Niewymagający kreatywności plakat stanowi jednak wyraźny i przejrzysty element informacyjny,
który może być uzupełnieniem dobrej kampanii bezpośredniej i medialnej kandydata.
Używanie języka odbiorcy
Kandydat mówi do ludzi, którzy się od niego różnią. Jeśli nie dokona świadomego wysiłku
przekładu swojego języka na ich język, będzie w konsekwencji mówić do lustra. Nawet, jeśli
będzie narzekać po przegranych wyborach, że głupie społeczeństwo nie dojrzało do mądrych
pomysłów, nie może sam siebie wybrać na posła czy radnego.
Kandydat, który chce, żeby wyborcy na niego zagłosowali, musi wziąć odpowiedzialność za
dotarcie do nich. Dlatego osoba kandydująca lub pracująca w sztabie wyborczym powinna być
tłumaczem. Najważniejszą zasadą jest tu posługiwanie się językiem, jakim wyborcy mówią
i myślą. Często w takich sytuacjach sprawdza się reguła „rezolutnego trzynastolatka”, czyli:
mów i pisz tak, żeby zrozumiał. Takim językiem posługiwał się na przykład Stanisław Tymiński.
W słynnej kampanii 1990 roku pisał do wyborców; „Jestem Polakiem, jak każdy z Was”.
Zupełnie innego języka używa na przykład urzędniczka Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego
w Krakowie, która we wkładce do „Gazety w Krakowie” mówi: „Pierwszy rok funkcjonowania
Biura
Zarządzania
Funduszami
Europejskimi MUW
stał
pod znakiem intensywnych
przygotowań do realizacji funduszy strukturalnych w ramach ZPORR”.
W jednym z odcinków programu publicystycznego Forum, poświęconego bezrobociu najpierw
wypowiadał się polityk: „Zauważmy jednak, że w ostatnim kwartale nastąpiło zahamowanie
tempa wzrostu bezrobocia”. W odpowiedzi na jego uwagę Andrzej Lepper krzyknął: „Panie, co
Pan! Ludzie roboty nie mają!”. Ten przykład ilustruje różnicę pomiędzy informacją mętną
szczegółową i odrzucaną przez umysł na wejściu, a prostą, przejrzystą i łatwo przyswajalną.
Powtarzalność
Skuteczny przekaz to przekaz, który jest powtarzalny, a więc nadaje się do zastosowania
w każdej z form prowadzenia kampanii wyborczej.
„Najpierw powiedz, co masz zamiar powiedzieć, potem to powiedz, a na końcu powiedz, o czym
powiedziałeś” – mawiają Amerykanie. Zasada powtarzalności jest w polskich kampaniach
wyborczych bardzo rzadko przestrzegana. Przykładem mogą być hasła wyborcze jednego
z kandydatów na prezydenta: „Jestem jednym z Was”, „Roman Bartoszcze kandydatem wsi”,
„Nie ufaj elitom”, „Uczciwa praca musi się opłacać”, „Żeby Polska była Polską, głosuj na
Romana Bartoszcze na Prezydenta RP”, „Uparcie do przodu”. Dlaczego taka strategia jest
skuteczna? Ponieważ żeby coś zostało zapamiętane, musi zostać powtórzone. Przy niskim
poziomie uwagi, jaką na ogół obdarzamy kampanię wyborczą hasła muszą być powtarzane
wiele razy.
Powtarzalność oznacza także spójność: obrazem powtarzamy to, co powiedzieliśmy słowem,
ulotką powtarzamy to, co mówiliśmy w spocie radiowym. Nie oznacza to, że kandydat ma
nagrać na taśmę i puszczać te same słowa przez całą kampanię. Musi jednak być jasne,
zarówno dla niego samego, jak i dla każdej osoby pracującej w kampanii, jaki jest podstawowy
przekaz. Przykład biało – czerwonych krawatów Samoobrony czy pomarańczowych szalików
i wstążek podczas ukraińskiej pomarańczowej rewolucji jest tu dobrą ilustracją.
Czy można sobie wyobrazić drużynę, w której każdy zawodnik wybiega na boisko ubrany
w inną koszulkę? Wydźwięk dla każdego kibica byłby fatalny, a śledzenie gry utrudnione.
Ugrupowanie, którego kampania jest zbiorem niemających ze sobą nic wspólnego kampanii
poszczególnych kandydatów wywołuje takie właśnie wrażenie.
Przejrzysta struktura
Skuteczny przekaz powinien być krótki, obrazowy. Należy posługiwać się językiem odbiorcy,
a nie nadawcy.

Po pierwsze, skuteczny przekaz powinien być krótki.

Po drugie, skuteczny przekaz powinien być obrazowy.

Po trzecie, skuteczny przekaz posługuje się językiem odbiorcy, a nie nadawcy.
Struktura, jaką nadaje się przekazowi, to sposób na to, żeby odbiorca nie został „uwiedziony”
przez inne bodźce. Struktura potrzebna jest nie tylko w tekstach pisanych, ale także
w wypowiedziach.
Jeśli komunikat nie będzie miał struktury, odbiorca się wyłączy. Struktura jest mapą, bez której
odbiorca zgubi drogę.
Uwzględnienie kontekstu odbioru
Ciekawym i pożytecznym doświadczeniem przy formułowaniu każdej wariacji przekazu jest
wyobrażeni sobie sytuacji, w której ów przekaz dotrze do odbiorcy. Jeśli piszemy ulotkę,
pomyślmy o chwili, kiedy idąc ulicą czy stojący na przystanku wyborca dostanie ją do ręki. Jeśli
piszemy list do wyborców, zastanówmy się, w jaki sposób ludzie traktują bezadresową
korespondencję.
Jeżeli
piszemy
artykuł
do gazetki
wyborczej, popatrzmy na
ludzi
przeglądających gazety.
Spójrzmy więc na poniższy plakat. Czy może zainteresować odbiorcę – wyborcę? Z pewnością,
z racji swojej niecodziennej formy przyciągnie wzrok wielu. Czy będzie to jednak gwarantem
głosu? W tym przypadku odpowiedź nie jest już jednoznaczna. Hasło zaproponowane przez
legitymujące się owym wizualnym przekazem ugrupowanie w żaden sposób nie pokrywa się
z tym, co przedstawia.
Czyżby przyszłość miała przynieść rozwiązania znane z klasyku „Seksmisja”?
A może kandydatki to przedstawicielki skrajnie proekologicznego skrzydła polskiej polityki?
Bliskość adresata
Wszystkie dotychczas wymienione warunki skutecznego przekazu mają wspólny mianownik.
Jest nim dostosowanie przekazu do odbiorcy. Przekaz powinien być krótki, bo odbiorca jest
wymagający, zajęty różnymi sprawami i prawdopodobnie słabo zmotywowany do poświęcenia
kandydatowi uwagi.
Związek z polityką przeciętnego wyborcy ogranicza się do zerkania na wieczorne wiadomości
i jeśli należy on do tej bardziej aktywnej połowy społeczeństwa, do głosowania raz na kilka lat.
Trudno, więc liczyć, że kiedy kandydat stanie na jego drodze wyborca będzie w zachwyceniu
słuchał fascynującej historii powstania ugrupowania politycznego albo zawiłości jego struktur
organizacyjnych. Tymczasem politycy w czasie kampanii (i poza nią) często proponują
odbiorcom informacje, które nic dla nich nie znaczą, przez co od razu tracą ich uwagę.
Unikatowość
Gdyby chodziło tylko o to, żeby mówić o zagadnieniu dla wyborcy ważnym, wystarczyłoby
zobaczyć, co znajduje się na górze listy najistotniejszych kwestii grupy docelowej. Zadanie jest
jednak trudniejsze.
Ulotka Unii Wolności, która prezentuje swoich kandydatów w województwie krakowskim
w wyborach parlamentarnych 1997 roku. W środku znajduje się 25 zdjęć kandydatów i ich
krótkie wypowiedzi. „Moje kredo wyborcze to: zdrowie dla każdego” mówi kandydat z 15
miejsca, „W zdrowym ciele zdrowy duch” informuje kandydat 19-ty na liście. Na 25 kandydatów
startujących z listy tego samego ugrupowania w tym województwie, pięciu mówiło o służbie
zdrowia. Jeśli ta proporcja utrzymała się wśród kandydatów innych ugrupowań, o reformie
lecznictwa w ówczesnym województwie krakowskim mówiło kilkudziesięciu kandydatów.
Jak się wyróżnić w tłumie?
Nie możemy liczyć na to, że kandydatów wyróżni wyższe wykształcenie czy odpowiedni wiek.
Będzie mnóstwo innych, nie gorszych. Przekaz, jeśli ma w ogóle być zauważony, musi spełniać
dwa warunki. Po pierwsze, kandydat musi mówić coś, czego nie mówią inni. Po drugie, musi
istnieć powód, dla którego w ustach kandydata przekaz będzie brzmiał wiarygodnie.
Na przykład, jeśli do wczoraj byłaś nauczycielką historii, a dzisiaj postanowiłaś startować
w wyborach pod hasłem tworzenia możliwości dla małych i średnich przedsiębiorców, twój
przekaz nie będzie wiarygodny.
Unikatowość oznacza, że kandydat mówi to, co mam szczególne prawo mówić, czego
z równie dużą wiarygodnością nie mogą powiedzieć kontrkandydaci.
Oto przykład typowej ulotki informacyjnej, zawierającej zdjęcia i krótki opis kandydata.
Jej zaletą jest z pewnością cena - znacznie niższa niż pojedynczej ulotki kandydata. Zbiorcza
ulotka powoduje jednak, iż indywidualny przekaz każdego kandydata, który ma go wyróżnić
w tłumie innych jest całkowicie nieczytelny. Wszyscy kandydaci są pod względem poglądów dla
wyborcy tacy sami. O wyborze nie decydują względy merytoryczne, ale w najlepszym wypadku,
jakość zdjęcia, w najgorszym zaś - jedynie pozycja na liście.
Dlatego też tak wielu kandydatów rywalizuje o pierwsze i ostatnie miejsce na listach
wyborczych. Są one bowiem najlepsze do zareklamowania wśród wyborców najłatwiejsze do
zapamiętania i nie wymagają żadnego wysiłku od głosującego.
Kandydat w oczach wyborcy, czyli jak skutecznie zaprezentować swoją osobę podczas
kampanii wyborczej.
Niewątpliwie interesujący i zaskakujący plakat.
Czy jednak nie nazbyt odważny?
Jedni wyborcy mogą odczytać go, jako świetny żart pokazujący politykę w luźnej formie, inni
mogą go potraktować jako prowokację polityczną. Z pewnością jednak partia może liczyć na
krótkie, ale jednak zainteresowanie w mediach i tym samym zupełnie darmową reklamę.
Kampania wyborcza, to okres w którym każdy z kandydatów, stara się zainteresować sobą
i swoim programem, jak najliczniejsze grono potencjalnych wyborców. Ci spośród nich, którzy
zdecydują się poświecić uwagę danemu kandydatowi i zechcą wyrobić sobie na jego temat
jakieś zdanie, mniej lub bardziej świadomie zadadzą sobie dwa pytania.
 Pytanie pierwsze: kim jest ten człowiek?
Wyborcy są fachowcami w ocenianiu ludzi. Jeśli pokażę Ci dowolne zdjęcie i dam 20 sekund,
będziesz umiał powiedzieć mi, czy sfotografowany osobnik jest fajny czy nie. Inna kwestią jest,
czy będziesz miał rację. Umiesz to, bo każdy to umie. Bo każdy to robił tysiące razy.
Także wtedy, kiedy jesteśmy w roli wyborcy, umiejętność oceny kandydata jako człowieka jest
podstawową umiejętnością, jaką się posługujemy. Mechanizmy tej oceny nie różnią się
znacząco od tych, które decydują o tym, że do kogoś chcemy się przysiąść w kawiarni, a od
kogoś innego odwracamy głowę, widząc go na ulicy.
Dlatego podstawowym zadaniem, jakie stoi przed kandydatem jest zbudowanie w umyśle
wyborcy swojego obrazu: obrazu człowieka, który nie tylko jest sympatyczny, ale też wart
wyborczego zaufania bardziej niż wszyscy inni kandydaci, którzy w tym samym czasie o to
zabiegają. Wybór kogoś, kogo się zna jest znacznie łatwiejszy niż zwracanie sobie głowy kimś
nowym. To ostatnie wymaga, bowiem przetworzenia przez wyborcę większej ilości informacji.
Jeśli kandydat jest osobą rozpoznawalną, jego zadaniem w kampanii będzie pewnego rodzaju
korekta wizerunku: wzmocnienie pozytywnych elementów i osłabienie lub redefinicja elementów
negatywnych. Czas kampanii jest czasem zbyt krótkim i zbyt zatłoczonym dziesiątkami lub
setkami ludzi, którzy walczą o to samo. Gwałtowana zmiana wizerunku jest jednak trudna nie
tylko ze względu na ograniczoną pojemność uwagi wyborcy, ale także dlatego, że już sama
próba jej dokonania w warunkach kampanii odbiera wiarygodność.
Nawet Jacek Kuroń, osoba ciesząca się dużą sympatią i zaufaniem, w wyborach 1995 roku
zaczął nosić garnitur, aby stać się bardziej „prezydencki”. Ludzie często mówili raczej
o „przebraniu się” w garnitur i odrzucili ten obraz, który wydał się mało wiarygodnym
wizerunkiem.
Wszystko, co robimy w dobrej kampanii, powinno mieć charakter przemyślany. Punktem wyjścia
musi być odpowiedź na kilka fundamentalnych pytań. Do kogo mówisz w kampanii? Do ludzi
przed 25 rokiem życia? Do osób po czterdziestce? Do kobiet? Do mężczyzn? Do obu grup?
Nawet, jeśli kandydat nie zna odpowiedzi na wszystkie te pytania, każda kolejna odpowiedź
zwiększa jego szanse. Im więcej o kimś wiesz, tym łatwiej go przekonasz. Jeśli wiem, już do
kogo mówię, mogę zastanowić się nad skutecznym przekazem. Czyli należy odpowiedzieć
sobie na pytanie, jak chcę być odebrany podczas kampanii.
 Elementy narracji wyborczej
W Stanach Zjednoczonych, niezwykle istotnym elementem życiorysów kandydata jest tzw.
trudny początek. Jeśli któryś z nich może „pochwalić” się trudnym dzieciństwem,
doświadczeniem wojennym, przebytą ciężką chorobą, to ma pewnych około 8% więcej głosów
niż kandydat o standardowej biografii. Dlaczego?
Jesteśmy raczej skłonni uwierzyć słowom kandydata, który nie jest nieskazitelnym ideałem
o doskonale poukładanej biografii. Wyobraź sobie, że słyszysz następujący tekst: „Iksiński
urodził się i wychował w bogatej rodzinie. Zawsze żył dostatnio. Rodzice opłacili mu studia
w jednej z najlepszych brytyjskich uczelni. Później zaczął pracę jako finansista w wielkiej firmie
prawniczej swojego ojca. Dziś prosi o Twój głos w wyborach samorządowych”.
Czy ten tekst zachęca do głosowania?
Biografia wyborcza ma pokazać prawdziwego człowieka, a raczej te jego rysy, które są
dowodem na to, że warto na niego głosować. Dlatego kandydaci przyznają się do wad, które
nie mają jednoznacznie negatywnej konotacji. Stąd częściej usłyszymy, iż ktoś jest
pracoholikiem, niż leniem.
 Nośniki wiarygodności
Jednym z takich nośników jest cytat. Jeśli powiem, że świetnie prowadzę samochód,
prawdopodobnie większość słuchaczy odniesie się do tego sceptycznie. Gdyby jednak Robert
Kubica, powiedział, że jazda ze mną to prawdziwa przyjemność, miałabym większe szanse, że
ktoś w to uwierzy. Dlatego tak często kandydaci i pracownicy sztabu walczą o wyrazy poparcia
osób tak zwanego zaufania publicznego.
 Poparcie szarego obywatela
Wszyscy znamy seriale ze „śmiechem z puszki”. Choć wielu z nas prawdopodobnie
wolałoby, żeby go nie było, badania pokazują, iż widzowie śmieją się dłużej i częściej, kiedy
w tle słyszą śmiech innych osób. To jedna z wielu sytuacji, w których dostajemy się pod wpływ
silnej reguły dotyczącej oddziaływania społecznego.
Tomasz Dąbrowski, który w 1991 roku pracował dla Stanisława Tymińskiego w kampanii
prezydenckiej opowiadał, że filmowano kandydata z wyborcami – przedstawicielami zawodów
takich jak tokarz, górnik, ślusarz, a nie osobami znanymi takimi jak Wajda, Holoubek, czy
nieznany profesor.
O ile poparcie ze strony VIP – a, jest źródłem oddziaływania siły autorytetu, o tyle w przypadku
poparcia płynącego od szarego obywatela siła perswazji
związana jest oczywiście
z mechanizmem identyfikacji.
Ważne jest przy tym, żeby osoba wypowiadająca opinię zgadzała się z nią i wiedziała, ze szary
obywatel oczekuje prostego języka, a nie pseudowyrafinowanego wypracowania z polskiego.
Warto tu powiedzieć o efekcie, który można by nazwać „efektem nawrócenia”. Wyobraź sobie,
że jesteś niezdecydowanym wyborcą. Słyszysz dwie wypowiedzi. W pierwszej z nich ktoś mówi:
„Ona jest wspaniała. Od pierwszej chwili wiedziałem, że będzie dobrą posłanką”. Druga: „Na
początku miałem wątpliwości. Teraz, kiedy porozmawiałem z tymi, którzy ją znają i z nią
pracowali, nabrałam przekonania, że to uczciwa i mądra kobieta”. Pierwsza z nich zaliczana jest
do wypowiedzi „mocnych”, bardziej stanowczych, tym samym wydawać by się mogło, że
dostarczającym bodźca do głosowania właśnie na nią. Jednak to druga wypowiedź będzie
często bardziej przekonująca dla osoby, która się waha, ponieważ umożliwia identyfikację
z osobą doświadczającą podobnych wątpliwości.
Przykład poparcia autorytetów.
 Pytanie drugie: co proponuje kandydat? .
Tak jak we wszystkim innym, co mówimy w kampanii tak i w elemencie programowym
konieczny jest konkret.
Oczywiście innego konkretu będą wymagały wybory prezydenckie, innego parlamentarne,
a jeszcze innego samorządowe. Skoro wyborcy nie czytają programu i generalnie nie
poświęcają wyborom zbyt dużo uwagi, to czy program ma być krótki? Obszerna wersja
programu powinna być dostępna np. w Internecie, tak aby najbardziej dociekliwi wyborcy mogli
się z nim zapoznać.
 Promocja, reklama, public relations
Zajmijmy się najpierw reklamą. Reklama to płatna forma prezentowania idei lub osób.
Charakteryzuje się tym, że działa bezosobowo, tzn., że treść reklamy przekazywana jest przez
media, wśród których wyróżnia się media główne i wspomagające.
Media główne to telewizja, prasa i radio. Ich cechą jest to, że działają rozsiewczo, docierają do
dużej liczby osób. Są doskonałym narzędziem propagandowym tam, gdzie niezbędny jest
zasięg ogólnokrajowy, ale ich zastosowanie w reklamie wyborczej jest bardzo kosztowne.
Tańsza jest reklama prasowa. Telewizja, oferując połączenie obrazu z dźwiękiem, jest medium
o największej sile oddziaływania. Ocenia się, że w porównaniu z podobną reklamą
wykorzystującą tylko dźwięk jest o ponad 70% skuteczniejsza. Efektywność reklamy
telewizyjnej dodatkowo zwielokrotnia fakt, że czas spędzany przed telewizorem jest znacznie
dłuższy niż czas przy odbiorniku radiowym. Sztab wyborczy, który zdecyduje się na
zastosowanie telewizji w kampanii reklamowej powinien brać pod uwagę następujące
ograniczenia:
- wysoki koszt emisji,
- wysoki koszt przygotowania filmu reklamowego,
- niewielką selektywność przekazu (przekaz dociera do wielu odbiorców, niekiedy do większej
ilości niż to wynika z potrzeb kampanii, przez to rośnie koszt dostarczenia informacji do
wybranych wyborców, np. skupionych w jednym osiedlu czy okręgu wyborczym).
Zlecając agencji przygotowanie filmu reklamowego należy określić wymagania, jakie powinien
spełniać tj.
- film powinien mieć ciekawą i dynamiczną akcję. Nie może być montażem statycznych ujęć.
- powinien być wykonany metodą szybkiego montażu, ale długość pojedynczych ujęć powinna
być tak dobrana, żeby 30 – sekundowy film nie zawierał ich więcej niż 10.
- tekst powinien być wystarczająco dynamiczny, ale ze względu na jego czytelność, ilość słów
w filmie 30 – sekundowym nie powinna być większa niż 50.
- film prezentujący program lub osobę powinien być utrzymany w konwencji rekomendacji.
Przekaz jest skuteczniejszy, jeśli osoba rekomendująca jest znana w środowisku, do którego
film ma być skierowany.
 Prasa
Prasa jest nośnikiem, który doskonale nadaje się do umieszczania ogłoszeń zawierających
szczegóły np. charakterystyczne fragmenty programu wyborczego, reprodukcje ulotek,
deklaracje poparcia dla kandydata. Tak sformułowane ogłoszenie ma na celu zapoznanie
czytelnika z obietnicami wyborczymi bądź też przekonanie go, że danego kandydata popiera
określona grupa zawodowa lub społeczna.
Narzędzia kampanii wyborczej: zasady, korzyści, ograniczenia
 Billboard
Jest narzędziem skrajnie wizualnym: na billboard zerka się, a nie go czyta. Dlatego absolutnie
nie nadaje się do przekazywania dużej liczby informacji. Zmieszczą się na nim na przykład
hasło, nazwisko kandydata i zdjęcie.
Zalety: jest widoczny, podnosi rangę kampanii.
Ograniczenia: trzeba za niego sporo zapłacić, ma bardzo ograniczoną pojemność
informacyjną
 Plakat
Podobnie jak billboard, jest narzędziem wizualnym: działa przede wszystkim jako obraz. Zrób
eksperyment: stań przed płotem z plakatami i zobacz, jakie wrażenie robią na przechodniach.
Plakaty jedynie wzmacniają przekaz rozbudowany w innych narzędziach komunikacyjnych.
Plakat musi być prosty i wyraźny. Pamiętaj plakat jest narzędziem kampanii raczej
podtrzymującej niż perswazyjnej.
Zalety: oddziałuje obrazem, jest stosunkowo tani.
Ograniczenia: ma małą pojemność informacyjną
 Ulotka
Zawrzyj w ulotce zarówno obraz jak i treść. Sensowne elementy każdej ulotki to zdjęcie
kandydata, biografia wyborcza, element programowy. Nie rozdawaj ulotek gdzie popadnie, tylko
w strategicznych miejscach okręgu wyborczego. Kontroluj dystrybucję ulotek, o ile możesz
łatwo sprawdzić, czy billboard za który zapłaciłeś wizji, o tyle sprawdzanie, czy ulotki są
rozprowadzane w strategicznych miejscach, jest bardzo utrudnione.
Zalety: bardzie niesie zarówno obraz jak i tekst, jest narzędziem o bardziej pojemnym niż
plakat czy billboard, jest tania.
Ograniczenia: jest narzędziem, ulotnym, szybko i często wyrzucanym, dystrybucja wymaga
silnej kontroli dużej liczby oddanych wolontariuszy.
 Gazetka wyborcza
Powinna być jak najbardziej zbliżona do formatu przeciętnego dziennika czytanego w okręgu
wyborczym, zarówno pod względem formy, jak i treści, nie może mieć formy nachalnej
propagandy, bo straci szansę na uwagę wyborcy.
Zalety: niewiele kosztuje, często można liczyć na wysoki poziom uwagi odbiorcy
Ograniczenia: dystrybucja wymaga silnej kontroli albo dużej liczby wolontariuszy
 List do wyborcy, mailing
Zalety: ma dobry wydźwięk – list kojarzy się z czymś osobistym, umożliwia trafny targeting:
można dość precyzyjnie zaplanować gdzie dotrze.
Ograniczenia: atrakcyjność wizualna.
Przykład listu do wyborców
 Reklama interaktywna
Strona internetowa kandydata i ugrupowania, daje możliwość zamieszczenia dużej liczby
informacji i stanowi tani środek komunikacji z wyborcami.
Dodatkowe możliwości w postaci blogu, czatu, forum, stwarzają możliwość aktywnego
komentowania i reagowania na wyzwania ze strony kontrkandydatów lub wyborców.
Ważnym elementem jest regularność aktualizacji, tak aby odwiedzający stronę mieli dostęp do
aktualnych informacji, a jednocześnie zobaczyli, że kandydat aktywnie stara się wykorzystać
ten sposób kontaktu i promocji zarazem. Oczywiście w przypadku możliwości udostępnienia
komentarzy na stronie warto poświęcić czas na ich przeglądanie, reagowanie na wypowiedzi,
krytykę itp.
 Gadżety wyborcze
"Gladiatorzy współczesności" - gra flash
Jak się okazuje także gra komputerowa może pełnić rolę gadżetu wyborczego. „Gladiatorzy
współczesności" to gra powstała w okresie prezydenckiej kampanii wyborczej w 2000 roku.
Program stworzony został przez firmę TATANKA S.A. (www.tatanka.pl) na zlecenie
"E! Entertainment ZONE POLSKA" (www.e-zone.pl). Nie jest to więc produkt promujący
konkretnego polityka.
Gracz wciela się w postać jednego z kandydatów na prezydenta i podejmuje walkę – jak
gladiator - z wybranym konkurentem.
"Dom wszystkich - Polska" - książka
Książka nie jest popularnym gadżetem wyborczym z tego względu, że nie każdego stać na jej
napisanie i wydanie.
Ponadto taki gadżet podnoszący renomę kandydata jest niestety bardzo drogi i dlatego
wykorzystuje
się
go
zazwyczaj
w
kampaniach
ogólnokrajowych
(prezydenckich,
parlamentarnych), rzadziej natomiast podczas kampanii samorządowych.
W 2000 roku podczas kampanii wyborczej Aleksandra Kwaśniewskiego do księgarni trafiła
książka "Dom wszystkich - Polska" oraz płyta CD o tym samym tytule.
Podczas kampanii wyborczej w roku 2000 także inni kandydaci promowali swoje kandydatury
przy pomocy książek. Nie były to jednak tak powszechnie dostępne publikacje jak miało to
miejsce w przypadku książki Aleksandra Kwaśniewskiego.
"STAWKA!" - komiks wyborczy
Podczas kampanii wyborczej w 2001 roku wchodząca na rynek polityczny Platforma
Obywatelska swój program wyborczy prezentowała m.in. za pomocą komiksu. To rzadko
spotykana forma wyrazu swoich poglądów politycznych.
 Piosenki wyborcze
-Wybory Prezydenckie 1995 r. - kampania Aleksandra Kwaśniewskiego: Olek, Olek - Top One
- Wybory Prezydenckie 1995 r. - kampania Waldemara Pawlaka: Wszyscy Polacy - Bayer Full
- Wybory Prezydenckie 2000 r. - kampania Aleksandra Kwaśniewskiego: Dom wszystkich –
Polska, Razem w XXI wiek
- Wybory Prezydenckie 2000 r. - kampania Mariana Krzaklewskiego: Tak, tak - tylko Krzak
WŁADZA LOKALNA W POLSCE
Ustawa o samorządzie gminnym została uchwalona 8 marca 1990 roku. Reforma
administracyjna z 1998 roku przywróciła z dniem 1 stycznia 1999 trójstopniowy podział
terytorialny. Była to daleko idąca reforma, która spowodowała zmniejszenie się liczby
województw i powrót powiatów na administracyjną mapę Polski.
„Samorząd terytorialny” Jerzy Rogulski (fragment publikacji Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej: ABC
samorządu terytorialnego. Poradnik nie tylko dla radnych.)
Zasady samorządu terytorialnego określa Europejska Karta Samorządu Lokalnego, która jest
ratyfikowana i podpisana przez Polskę międzynarodowa konwencja. Stwierdza ona: „Samorząd
terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnej, w granicach określonych prawem, do
kierowania i zarządzania zasadnicza częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w
interesie ich mieszkańców”. Mieszkańcy ci stanowią zatem pewna wspólnot´. Art. 16 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej brzmi: „Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału
administracyjnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową”. To kluczowe stwierdzenie jest
powtórzone w ustawach o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Pojęcie „gmina”,
„powiat” czy „województwo” należy rozumieć zawsze dwojako: jako pewien obszar i jako wspólnot
mieszkańców tego obszaru. Stwierdzają to ustawy o samorządzie terytorialnym. Podstaw´ istnienia
samorządu terytorialnego stanowi obowiązujące prawo, które określa także zakres spraw
przekazanych samorządom oraz środki, jakimi one mogą się posługiwać. Konstytucja RP bardzo
wyraźnie formułuje prawa samorządu. Art. 15 ust. 1 stwierdza: „Ustrój terytorialny Rzeczpospolitej
Polskiej zapewnia decentralizacji władzy publicznej”. Z kolei art. 16 ust. 2 mówi: „Samorząd
terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługująca mu w ramach ustaw istotna
część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.”
Samorządność oznacza, że lokalna wspólnota podejmuje wszystkie decyzje we własnym interesie,
ale i na własna odpowiedzialność. To nierozerwalne połączenie praw i odpowiedzialności stanowi
klucz do zrozumienia istoty samorządu. Trzeba zawsze pamiętać, że mając prawo do podejmowania
decyzji, ponosi się zawsze odpowiedzialność za ich skutki.
Organy samorządu działające na wyższych szczeblach podziału terytorialnego nie stanowią
wobec pozostałych jednostek organów nadzoru lub kontroli, ani nie są organami wyższego
stopnia w postępowaniu administracyjnym. Gminy, powiaty i województwa są niezależne od
siebie i od administracji rządowej. Rząd może ingerować w sprawy samorządu jedynie wtedy,
gdy działa on niezgodnie z prawem. Jednostki samorządu terytorialnego podlegają ochronie
sądowej. Ustrój województwa, powiatu i gminy określają statuty. Do zadań jednostek
samorządu terytorialnego należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności regionalnych
(województwo) oraz lokalnych (powiat, gmina). Samorząd terytorialny wykonuje również
zadania zlecone przez administrację rządową, na wykonanie, których otrzymuje środki
finansowe. Dochód samorządu stanowią dochody własne (udziały w podatkach stanowiących
dochód budżetu państwa i dochody z majątku województwa, powiatu, gminy) oraz subwencje
wyrównawcze i dotacje docelowe.
„Finanse samorządu” Włodzimierz Puzyna (fragment publikacji Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej: ABC
samorządu terytorialnego. Poradnik nie tylko dla radnych.)
Przyjęta 13 listopada 2003 roku ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego przyniosła
wprawdzie oczekiwany przez samorząd wzrost udziału dochodów własnych, jednakże nie spełniła
nadziei na pogłębienie decentralizacji finansów publicznych. Struktura skonsolidowanych wydatków
sektora publicznego z 2005 roku (budżet państwa – 26 %, państwowe fundusze celowe – 32 %,
budżety samorządu terytorialnego – 22 %) wyraźnie pokazuje, że polski system finansów publicznych
jest daleki od ideału i ciągle wykazuje cechy centralizmu. Charakterystyczny i niepokojący jest wysoki
udział państwowych funduszy celowych w wydatkach sektora publicznego. Fundusze te pozostają
poza kontrola społeczną, prowadzą własną politykę, często marnotrawna. Stanowią atrakcyjny „łup
polityczny”, zapewniając synekury rządzącym ugrupowaniom i przywileje dotacyjne związanym z nimi
instytucjom. Likwidacja części funduszy celowych i skierowanie ich środków do budżetów
samorządowych jest postulatem od lat podnoszonym przez wszystkie znaczące ugrupowania
polityczne. Mimo powszechnej aprobaty, postulat ten nie doczekał się dotąd realizacji. Od chwili
uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej wśród dochodów jednostek samorządu
terytorialnego rośnie znaczenie funduszy europejskich. Środki te przyznawane są w drodze procedur
konkursowych na dofinansowanie projektów spełniających wymogi programów operacyjnych
uzgodnionych z Unia Europejska. Maja one charakter dotacji.
W województwie organem stanowiącym i kontrolnym samorządu jest sejmik. W powiecie
i gminie jest to rada. Sejmik oraz rada wybierane są na okres 4 lat w głosowaniu powszechnym
i bezpośrednim przez wszystkich pełnoletnich mieszkańców danej wspólnoty samorządowej.
Mandaty dzieli się pomiędzy listy kandydatów proporcjonalnie do łącznej liczby głosów
oddanych na kandydatów danej listy. W podziale mandatów uczestniczą tylko te listy
kandydatów, na które oddano co najmniej 5% głosów. W małych gminach (do 20 tys.
Mieszkańców) wybory są większościowe.
W 2002 roku wprowadzona została zasada bezpośredniego wyboru wójtów, burmistrzów
i prezydentów miast. Szefowie władz lokalnych jednoosobowo zarządzają teraz majątkiem
gminy i personelem urzędów i jednoosobowo podejmują decyzje. Wzmocniła się także ich
pozycja w stosunku do rady gminy. Odwołanie wójta lub burmistrza może nastąpić jedynie
w wyniku referendum. Samorząd terytorialny (w Polsce przywrócony w 1990 roku) jest
nieodzownym elementem współczesnego państwa.
W Polsce mamy do czynienia z trójszczeblowym podziałem administracyjnym:
GMINA
wspólnota
samorządowa,
tworzona
przez
wszystkich
obywateli
zamieszkujących dane terytorium, wykonująca zadania publiczne w imieniu własnym.
Oprócz zadań własnych (patrz dalej), gmina może wykonywać zadania zlecone przez organy
administracji państwowej.
POWIAT
wspólnota
samorządowa,
tworzona
przez
mieszkańców
danego
terytorium; tworzą go graniczące ze sobą gminy. Spotykamy również miasta na prawach
powiatu (tzw. powiaty grodzkie).
Powiat
wykonuje
zadania
publiczne
przekraczające
możliwości
gminy.
Organem
uchwałodawczo-kontrolnym powiatu jest rada powiatu, która wybiera organ wykonawczy –
zarząd powiatu. Na jego czele stoi starosta.
WOJEWÓDZTWO
regionalna
wspólnota samorządowa, tworzona przez
mieszkańców danego województwa.
Województwo prowadzi politykę rozwoju województwa. Ma charakter rządowo-samorządowy, tj.
władzę, w zakresie swoich kompetencji, sprawują organy samorządu terytorialnego i organy
administracji rządowej. Organem uchwałodawczo-kontrolnym jest sejmik województwa,
organem wykonawczym – zarząd.
Zakres działania i zadania gminy ( USTAWA z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie
gminnym; rozdział 2)
Art. 7.
1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy.
W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz
gospodarki wodnej,
2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków
komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk
i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz
gaz,
4) lokalnego transportu zbiorowego,
5) ochrony zdrowia,
6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
7) gminnego budownictwa mieszkaniowego,
8) edukacji publicznej,
9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki
nad zabytkami,
10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
11) targowisk i hal targowych,
12) zieleni gminnej i zadrzewień,
13) cmentarzy gminnych,
14)porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej
i
przeciwpowodziowej,
w
tym
wyposażenia
i
utrzymania
gminnego
magazynu
przeciwpowodziowego,
15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów
administracyjnych,
16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej
i prawnej,
17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
18) promocji gminy,
19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,
20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw”.
Organami gminy są:
- rada gminy (kadencja trwa cztery lata licząc od dnia wyboru);
- wójt (burmistrz, prezydent miasta).
RADA GMINY
RADNI w liczbie:
PRZEWODNICZĄCY
1) piętnastu w gminach do 20 000
mieszkańców,
2) dwudziestu jeden w gminach do
50 000 mieszkańców,
3) dwudziestu trzech w gminach do

organizuje prace rady,

prowadzi obrady,

przynajmniej
raz
na
kwartał zwołuje sesje rady
100 000 mieszkańców,
gminy
4) dwudziestu pięciu w gminach do
200 000 mieszkańców oraz po trzech
ORAZ
na każde dalsze rozpoczęte 100 000
1-3
mieszkańców, nie więcej jednak niż
WICEPRZEWODNICZĄCYCH
czterdziestu pięciu radnych.
Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa statut gminy.
RADNY
 zobowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej gminy,
 utrzymuje stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a w szczególności
przyjmuje zgłaszane przez mieszkańców gminy postulaty i przedstawia je organom
gminy do rozpatrzenia, nie jest jednak związany instrukcjami wyborców,
 zobowiązany brać udział w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji
samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany,
 przed przystąpieniem do wykonywania mandatu składa ślubowanie:
„Wierny Konstytucji i prawu Rzeczypospolitej Polskiej, ślubuję uroczyście obowiązki
radnego sprawować godnie, rzetelnie i uczciwie, mając na względzie dobro mojej gminy
i jej mieszkańców.”
Art. 18. Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
„ 1. Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania
gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej.
2. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy:
1) uchwalanie statutu gminy,
2) ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie
sprawozdań z jego działalności,
3) powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu, oraz
sekretarza gminy - na wniosek wójta,
4) uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz
podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu,
5) uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
6) uchwalanie programów gospodarczych,
7) ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników
mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań
przez te jednostki,
8) podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych
ustawach,
9) podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego
zarządu, dotyczących:
a) zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub
wynajmowania na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub na czas nieoznaczony, o ile ustawy
szczególne nie stanowią inaczej; uchwała rady gminy jest wymagana również w przypadku, gdy
po umowie zawartej na czas oznaczony do 3 lat strony zawierają kolejne umowy, których
przedmiotem jest ta sama nieruchomość; do czasu określenia zasad wójt może dokonywać tych
czynności wyłącznie za zgodą rady gminy,
b) emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez wójta,
c) zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,
d) ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez
wójta w roku budżetowym,
e) zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej
granicę ustalaną corocznie przez radę gminy,
f) tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni oraz rozwiązywania i występowania z nich,
g) określania zasad wnoszenia, cofania i zbywania udziałów i akcji przez wójta,
h) tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek
organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek,
i) ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez wójta w roku
budżetowym,
10) określanie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania,
11) podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań, o których mowa w art. 8 ust. 2 i 2a,
12) podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na
ten cel odpowiedniego majątku,
12a)
i
podejmowanie
regionalnymi
uchwał
w
sprawach
współpracy
ze
społecznościami
lokalnymi
innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych
zrzeszeń
społeczności lokalnych i regionalnych,
13) podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów będących drogami
publicznymi lub nazw dróg wewnętrznych w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r.
o drogach publicznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086, z późn. zm.1)), a także wznoszenia
pomników,
14) nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,
14a) podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów,
15) stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady gminy.”
WÓJT
PREZYDENT MIASTA
(w miastach powyżej 100.000 mieszkańców)
Organ wykonawczy gminy

wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa,

kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz,

opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje
pogotowie i alarm przeciwpowodziowy,

wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.
Do zadań wójta należy w szczególności:
1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,
2) określanie sposobu wykonywania uchwał,
3) gospodarowanie mieniem komunalnym,
4) wykonywanie budżetu,
5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy.
Słownik Pojęć
Bierne prawo wyborcze to prawo do kandydowania. Czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) –
prawo przysługujące obywatelom, które zapewnia im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu
na
swojego
kandydata
do
organów
przedstawicielskich
państwa.
W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat
(przynajmniej w dniu głosowania), a którym prawo to nie zostało zawieszone prawomocnym wyrokiem
sądowym. Prawo to przysługuje także osobom nie będącym obywatelami żadnego państwa pod
warunkiem, ze mieszkają w Polsce od 2 lat (wybory samorządowe) lub od 5 lat (wybory prezydenckie,
wybory parlamentarne).
Wspólnota samorządowa – tworzą ją z mocy prawa (na podstawie Konstytucji RP) mieszkańcy gminy,
powiatu, województwa.
Jednostki samorządu terytorialnego – gmina, powiat, województwo samorządowe. Jednostki
samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących (rada
gminy, powiatu, sejmik województwa) i wykonawczych (wójt, zarząd powiatu, zarząd województwa).
Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu
tajnym.
Marketing polityczny - 1. zespół działań mających na celu promocję konkretnej inicjatywy politycznej.
Obejmuje prezentację celów działania inicjatora oraz korzyści jakie odniosą jego stronnicy. 2. zespół
działań prowadzonych na rynku wyborczym, mających na celu przedstawienie danego kandydata w
najkorzystniejszym świetle, przy równoczesnym wykazaniu, ze jego konkurenci są gorsi. M.P. jest
najważniejszym elementem kampanii wyborczej i obejmuje wszystkie działania, które zmierzają do
precyzyjnego określenia i promocji konkretnej oferty wyborczej.
Ordynacja wyborcza - akt normatywny (najczęściej w formie ustawy0 zawierający reguły postępowania
odnoszące się do wyborów
Partia polityczna - dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, uczestnicząca
w procesie wyborczym, czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach
legislacyjnych, a również pośrednio kandydatów zajmujących stanowiska w ciałach wykonawczych, i w
ten sposób dająca wyraz swojemu dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej.
Polityk - osoba trwale uczestnicząca w podejmowaniu strategicznych i taktycznych decyzji politycznych,
poprzez bezpośredni udział w formalnych i/lub nieformalnych gremiach decyzyjnych bądź poprzez
wywieranie wpływu na te gremia.
Społeczeństwo obywatelskie - społeczeństwo, w którym zespół instytucji oraz różnego typu
dobrowolnych, spontanicznych organizacji, związków i stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego,
wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli, a zarazem stanowi wyraz ich własnej aktywności,
inicjatyw i potrzeb.
System partyjny - konfiguracja partii politycznych w ramach konkretnego narodowego systemu
politycznego, a także układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi.
System polityczny - podstawowa struktura w ramach, której toczy się życie polityczne. W teorii polityki
brak jest powszechnie przyjętej definicji systemu politycznego. W ujęciu instytucjonalnym jest to ogół
instytucji, za pośrednictwem, których podejmowane są decyzje polityczne. W ujęciu racjonalnym system
polityczny to ogół zależności, jakie powstają w procesie walki o władzę lub jej utrzymanie. Ujęcie
funkcjonalne opisuje system polityczny jako strukturę integrującą wspólnotę polityczną.
System wyborczy - zbiór reguł określających charakter i przebieg procesu, w którym indywidualne
preferencje obywateli zostają przekształcone w głosy, a następnie przetworzone w decyzje dotyczące
wyboru reprezentantów, uczestników procesu decyzyjnego, piastujących funkcję w organach obieralnych
Wybory – proces, w którym obywatele wybierają spośród zgłoszonych kandydatów swoich
przedstawicieli do organów władzy. Jest to podstawowy mechanizm demokracji. Wybory są też
powszechnie przyjętym sposobem doboru organów władzy w mniejszych zbiorowościach – we
wszelkiego rodzaju stowarzyszeniach, spółkach, komisjach, partiach itp. Podstawową metodą
dokonywania wyborów jest głosowanie. W Polsce ustawa określająca sposób przeprowadzania
konkretnych wyborów nazywana jest albo ordynacją wyborczą, albo ustawą o wyborze np. Prezydenta
RP.
GMINA
Gmina - jest podstawową i zarazem najmniejszą jednostką samorządu terytorialnego. W swoich
granicach zrzesza ona wszystkich mieszkańców i wykonuje zadania z zakresu administracji. To znaczy,
że wszyscy mieszkańcy danej gminy z mocy prawa tworzą zrzeszenie posiadające osobowość prawną
i wypełniające zadania administracyjne. Na czele gminy, jeśli jest to gmina miejska lub miejsko-wiejska,
stoi burmistrz miasta lub odpowiednio miasta i gminy, jeśli jest to gmina tylko wiejska - wójt lub, jeśli
jest to gmina będąca dużym miastem - prezydent miasta. Prezydent miasta, burmistrz czy wójt wybierani
są w wyborach bezpośrednich. Jest to organ wykonawczy. Kompetencje stanowiące i kontrolne w gminie
posiada rada, jeśli jest to miasto - to rada miejska, jeśli miasto i gmina to rada miasta i gminy, jeśli tylko
gmina wiejska - to rada gminy. Rada składa się z radnych wybieranych na czteroletnią kadencję, pracami
rady kieruje przewodniczący rady miasta, miasta i gminy czy tylko gminy. Rada może podejmować
wszelkie decyzje dotyczące samorządu, jeśli nie zostały one zastrzeżone dla innych podmiotów.
Radny - obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej gminy. Radny utrzymuje stałą
więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a w szczególności przyjmuje zgłaszane przez mieszkańców
gminy postulaty i przedstawia je organom gminy do rozpatrzenia, nie jest jednak związany instrukcjami
wyborców. Radni mogą tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych w statucie gminy.
Osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy,
w której uzyskała mandat, oraz wykonywać funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce
organizacyjnej tej gminy. Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu osoba ta obowiązana jest
złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy
organ wyborczy. Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie
z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także
zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej
działalności.
Organy gminy - rada gminy i wójt.
Rada gminy - kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek
pomocniczych gminy, w tym celu powołuje komisję rewizyjną. Rada gminy wybiera ze swego grona
przewodniczącego i do trzech wiceprzewodniczących. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie
organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Przewodniczący może wyznaczyć do
wykonywania
swoich
zadań
wiceprzewodniczącego.
Odwołanie
przewodniczącego
i wiceprzewodniczących następuje na wniosek co najmniej 1/4 składu rady gminy. Rada gminy obraduje
na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na
kwartał.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) - to organ wykonawczy gminy, wybierany w powszechnych
wyborach. Wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) nie może być osoba, która nie jest obywatelem
polskim. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w
mieście położonym na terytorium tej gminy. Funkcji wójta oraz jego zastępcy nie można łączyć z:
funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie, członkostwem w organach jednostek samorządu
terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą wójta, zatrudnieniem w administracji
rządowej, mandatem posła lub senatora.
W miastach powyżej 100.000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Dotyczy to
również miast, w których do dnia wejścia w życie ustawy o samorządzie gminnym prezydent miasta był
organem wykonawczo-zarządzającym, oraz stolicy dawnych województw, które po reformie 1998 roku
stały się powiatami grodzkimi.
Zadania gminy – dbanie o ład przestrzenny, gospodarkę nieruchomościami, ochronę środowiska
i przyrody oraz gospodarkę wodną. Zarządzanie: gminnymi drogami, ulicami, mostami oraz organizacją
ruchu drogowego, wodociągami i zaopatrzeniem w wodę, kanalizacją. Kolejnymi zadaniami gminy są:
usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń
sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną
i cieplną oraz gaz, lokalny transport zbiorowy, ochrona zdrowia, pomoc społecznej, w tym ośrodki
i zakłady opiekuńcze, gminne budownictwo mieszkaniowe, edukacja publiczna, kultura, w tym biblioteki
gminne i inne instytucje kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, kultura fizyczna i
turystyka, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe, targowiska i hale targowe, zieleń gminna i
zadrzewienia, cmentarze gminne, porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli oraz ochrony
przeciwpożarowej
i przeciwpowodziowej, w tym wyposażanie i utrzymanie gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
polityka prorodzinna, w tym zapewnianie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
wspieranie i upowszechnianie idei samorządowej, promocja gminy, współpraca z organizacjami
pozarządowymi, współpraca ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Urząd gminy – instytucja, przy pomocy której wójt wykonuje swoje zadania. Kierownikiem urzędu jest
wójt.
Akty prawa miejscowego gminy – gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego
obowiązującego na jej terenie w postaci uchwał, zarządzeń.
Jednostki pomocnicze gminy – sołectwa, dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być
również położone na terenie gminy miasto. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy w drodze uchwały,
po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy.
Nadzór nad działalnością gminy - prezes Rady Ministrów i wojewoda (właściwy terytorialnie),
a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa. Wójt (burmistrz, prezydent miasta)
zobowiązany jest do przedłożenia wojewodzie uchwał rady gminy. Wójt (burmistrz, prezydent miasta)
przedkłada regionalnej izbie obrachunkowej uchwałę budżetową, uchwałę w sprawie absolutorium oraz
inne uchwały rady gminy i zarządzenia wójta objęte zakresem nadzoru regionalnej izby obrachunkowej.
Gminne Centrum Informacji - placówka ukierunkowana na aktywizację ludzi młodych i społeczności
lokalnych oraz ożywienie lokalnego rynku pracy poprzez zapewnienie łatwego dostępu do nowoczesnych
technologii przekazu informacji. Ideą Gminnych Centrów Informacji jest współpraca władz lokalnych
z podmiotami zainteresowanymi w tworzeniu warunków umożliwiających dostęp do szerokiej informacji,
ułatwiającej obywatelom poruszanie się na rynku pracy lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym.
POWIAT
Powiat – jednostka samorządu terytorialnego. Powiaty można podzielić na powiaty ziemskie i powiaty
grodzkie. Powiat grodzki to gmina miejska, której zostały udzielone, na jej terytorium, kompetencje
spełniane przez administrację powiatową. W skrócie można powiedzieć, że powiat grodzki na swoim
terenie spełnia funkcje administracyjne takie jak powiat ziemski. Powiaty grodzkie zaliczamy do
administracji gminnej, W Polsce powiatami grodzkimi są stolice województw sprzed reformy
administracyjnej
w
1998
roku.
Powiat ziemski - obejmuje swoim zasięgiem znacznie większe terytorium niż gmina, zawsze jest to teren
kilku lub nawet kilkunastu gmin. Samorząd powiatowy na swoim terenie spełnia funkcje administracyjne,
które nie są zarezerwowane dla innych podmiotów. Na czele powiatu stoi starosta wybierany przez radę
powiatu. Starosta jest organem wykonawczym. Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym,
składa się z radnych wybieranych w wyborach bezpośrednich na czteroletnią kadencję. Pracami rady
kieruje przewodniczący rady powiatu.
Trzeba tu zaznaczyć, że samorząd powiatowy nie stanowi organu nadrzędnego ani kontrolnego nad
dzielnością samorządu gminnego, nie może też wkraczać w sferę samodzielności samorządu gminnego.
Samorząd gminny i powiatowy to dwie niezależne od siebie jednostki.
Organy powiatu - rada powiatu i zarząd powiatu.
Rada powiatu - organ stanowiący i kontrolny powiatu. Kadencja rady trwa 4 lata, licząc od dnia
wyborów. Radni wybierani są w wyborach bezpośrednich. Rada powiatu obraduje na sesjach
zwoływanych przez przewodniczącego rady powiatu w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na
kwartał. Rada powiatu kontroluje działalność zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. W
tym celu powołuje komisję rewizyjną.
Zarząd powiatu - organ wykonawczy powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego
przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Członkiem zarządu powiatu nie może być osoba,
która nie jest obywatelem polskim. Członkostwa w zarządzie powiatu nie można łączyć z członkostwem
w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej,
a także z mandatem posła i senatora. Zarząd jest wybierany przez radę powiatu w liczbie od 3 do 5 osób,
w tym starostę i wicestarostę.
Starosta - organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami
powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. Starosta opracowuje plan operacyjny ochrony przed
powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. W przypadku wprowadzenia
stanu klęski żywiołowej starosta działa na zasadach określonych w odrębnych przepisach. W sprawach
niecierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio
zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne starosta podejmuje
niezbędne czynności należące do właściwości zarządu powiatu.
Zadania powiatu - to zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: edukacji publicznej,
promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób
niepełnosprawnych, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury oraz ochrony zabytków i opieki
nad zabytkami, kultury fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki
nieruchomościami, administracji architektoniczno-budowlanej, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i
przyrody, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa
obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu
przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i
zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz
obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Starostwo powiatowe – urząd administracji samorządowej, jego organizację i zasady funkcjonowania
określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu. Starosta
jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa
i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji
i straży.
Powiatowa administracja zespolona - starostwo powiatowe, powiatowy urząd pracy, będący jednostką
organizacyjną powiatu, jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników
powiatowych służb, inspekcji i straży.
Akty prawa miejscowego powiatu – uchwały rady powiatu oraz przepisy porządkowe wydawane przez
zarząd.
Nadzór nad działalnością powiatu - sprawuje prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie
spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa. Organy nadzoru mają prawo żądania informacji
i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania powiatu, niezbędnych do wykonywania
przysługujących im uprawnień nadzorczych.
WOJEWÓDZTWO
Województwo – tworzą z mocy prawa jego mieszkańcy stanowiąc regionalną wspólnotę samorządową.
Zakres działania samorząd województwa – działalność samorządu województwa nie narusza
samodzielności powiatu i gminy. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy
organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym.
Zadania samorządu województwa - określa strategia rozwoju województwa, uwzględniającą
w szczególności następujące cele: pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości
narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości
lokalnej, pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności
gospodarki województwa, zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy
uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń, kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego. Strategia
rozwoju województwa opracowana przez samorząd województwa po przyjęciu jej w drodze uchwały
przez sejmik województwa jest przedkładana do wiadomości ministra właściwego do spraw rozwoju
regionalnego. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się:
tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa
infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, pozyskiwanie i łączenie środków
finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej,
wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, racjonalne
korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju, wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki,
popieranie postępu technologicznego oraz innowacji, wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie
opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie, promocja walorów i
możliwości rozwojowych województwa. Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez
programy wojewódzkie.
Organy samorządu województwa - sejmik województwa i zarząd województwa.
Sejmik województwa - organ stanowiący i kontrolny województwa. Kadencja sejmiku województwa
trwa 4 lata, licząc od dnia wyborów.
Zarząd województwa - organ wykonawczy województwa. W skład zarządu województwa, liczącego
5 osób, wchodzi marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub
2 wicemarszałków i pozostali członkowie. Członkiem zarządu województwa nie może być osoba, która
nie jest obywatelem polskim.
Marszałek województwa - organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje
bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. W sprawach
niecierpiących zwłoki, związanych z bezpośrednim zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających
bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne
marszałek województwa podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu województwa.
Czynności podjęte w tym trybie wymagają przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu
zarządu województwa. Marszałek województwa jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego,
zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych
jednostek organizacyjnych. Urząd marszałkowski – urząd administracji samorządowej, instytucja
służąca do wykonywania zadań przez zarząd województwa.
Nadzór nad działalnością samorządu województwa - prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie
spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa.
Budżet - stanowi podstawę prowadzonej gospodarki finansowej gminy, powiatu, województwa. Jest
uchwalany na rok kalendarzowy. Dochodami gminy są: podatki, opłaty i inne wpływy określone
w odrębnych ustawach jako dochody gminy, dochody z majątku gminy, subwencja ogólna z budżetu
państwa. Dochodami gminy mogą być także: dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na
dofinansowanie zadań własnych, wpływy z samoopodatkowania mieszkańców, spadki, zapisy
i darowizny.
Referendum - członkowie wspólnoty samorządowej (mieszkańcy gminy, powiatu, województwa) mogą
decydować, w drodze referendum o sprawach ich dotyczących, w tym o odwołaniu pochodzącego
z wyborów bezpośrednich wójta, burmistrza, prezydenta miasta (organu samorządu terytorialnego) oraz
organów stanowiących samorządu (rady gminy, powiatu, sejmik województwa).
Mienie komunalne - własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków
oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw.
Absolutorium – to uchwała organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego w sprawie
wykonania ubiegłorocznego budżetu. Wniosek o udzielenie lub nieudzielanie absolutorium przedstawia
radnym komisja rewizyjna. Aby absolutorium było wiążące musi zostać podjęte w drodze głosowania
przez co najmniej bezwzględną większość ustawowego składu rady. Uchwała absolutoryjna powinna
dotyczyć wyłącznie wykonania budżetu.
Osoba prawna - jednostka organizacyjna, której przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Typowymi osobami prawnymi są:
− spółki kapitałowe (akcyjne, z o.o.),
− spółdzielnie,
− przedsiębiorstwa państwowe,
− agencje rządowe (państwowe osoby prawne),
− partie polityczne,
− związki zawodowe,
− związki pracodawców,
− stowarzyszenia,
− inne.
Szczególnymi osobami prawnymi są: Skarb Państwa, gminy, powiaty, województwa samorządowe,
kościoły i związki wyznaniowe.
Osoba fizyczna - to prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili
śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie
zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań).
Przedsiębiorstwo państwowe - przedsiębiorstwo utworzone przez organ założycielski, którym jest
odpowiednio minister lub wojewoda. Jest wpisane do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze
Sądowym. Wpis przedsiębiorstwa do tego rejestru następuje po zatwierdzeniu przez sąd statutu
przedsiębiorstwa i jest równoznaczny z nadaniem mu osobowości prawnej. Podstawą prawną działania
przedsiębiorstwa państwowego jest ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych
lub odrębna ustawa nadająca mu osobowość prawną.
Skarb
Państwa
podmiot
niezinstytucjonalizowana.
stosunków
cywilno-prawnych,
osoba
prawna
obecnie
Fundacja - osoba prawna ustanowiona przez fundatora (osoby fizyczne - niezależnie od obywatelstwa
lub prawne - niezależnie od siedziby) dla realizacji, zgodnych z podstawowym interesem RP, celów
społecznych lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój
gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, ochrona środowiska i zabytków. Siedziba
fundacji powinna znajdować się na terytorium RP.
Organizacje pozarządowe - określenie to, przeniesione z języka angielskiego, nawiązuje do podziału
dzielącego aktywność społeczno – gospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory.
Według tej typologii pierwszy sektor to administracja publiczna, określana też niekiedy jako sektor
państwowy. Drugi sektor to sfera biznesu, czyli wszelkie instytucje i organizacje, których działalność jest
nastawiona na zysk, nazywany też sektorem prywatnym. Trzeci sektor to ogół prywatnych organizacji,
i działających społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje pozarządowe (organizacje non – profit).
Określenie organizacje pozarządowe akcentuje niezależność tych organizacji od administracji (rządu).
Z kolei non-profit odróżnia je od organizacji drugiego sektora i podkreśla, że ich działalność nie jest
nastawiona na zysk. Organizacje te określa się też czasem jako wolontarystyczne, gdyż ich działalność
jest w znacznym stopniu oparta na działaniu ochotników, czyli wolontariacie. Inna nazwa stosowana
wobec tych organizacji to organizacje społeczne lub organizacje użyteczności publicznej. Te
sformułowania podkreślają, że aktywność tych organizacji jest najwyraźniejsza w dziedzinie ochrony
zdrowia, szeroko rozumianej pomocy społecznej, akcji charytatywnych i edukacji, czyli krótko mówiąc
działaniu dla dobra publicznego. Coraz popularniejsza staje się jeszcze inna, międzynarodowa nazwa
określająca organizację pozarządową: NGO, będąca skrótem angielskiego non-govermental organization
(w odniesieniu do ogółu organizacji NGOs).
Stowarzyszenie - dobrowolne i trwałe zrzeszenie osób, o celach niezarobkowych, samodzielnie
określające swoje programy i strukturę, wyjątkowo może prowadzić działalność gospodarczą,
przeznaczając dochód na cele statutowe z wyłączeniem członków stowarzyszenia. W Polsce mogą być
stowarzyszenia zwykłe i zarejestrowane:
a)
stowarzyszenie zwykłe może być utworzone przez co najmniej 3 osoby; by mogło rozpocząć
działalność, wystarczy poinformowanie adm. organu nadzoru; nie ma osobowości prawnej i nie
może prowadzić działalności gosp., korzystać z datków publicznych i tworzyć związków.
b)
stowarzyszenie zarejestrowane może być utworzone przez co najmniej 15 osób, które muszą
uchwalić statut określający cele, teren działania i władze; po zarejestrowaniu przez sąd wojew.
uzyskuje osobowość prawną; stowarzyszenia (w liczbie co najmniej 3) mogą zakładać związki
stowarzyszeń.
Spółdzielnia - osoba prawna będąca dobrowolnym zrzeszeniem osób fizycznych, które w interesie
swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą na podstawie ustawy „Prawo spółdzielcze”
oraz zarejestrowanego statutu.
Wspólnota mieszkaniowa - ogół właścicieli lokali wyodrębnionych w drodze umowy albo orzeczenia
sądowego w danej nieruchomości, sprawujący zarząd nieruchomością wspólną; ułomna osoba prawna
mogąca nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, posiadająca zdolność procesową. W systemie REGON
wspólnota mieszkaniowa jest kwalifikowana jako jednostka organizacyjna mniemająca osobowości
prawnej.
Osobowość prawna - zdolność osoby do czynności prawnych, czyli wstępowania w stosunki cywilnoprawne z innymi podmiotami. Zdolność ta jest ograniczona przez ustawę lub statut wyznaczające zakres
działania osoby prawnej. Do typowych cech osoby prawnej zalicza się:
− strukturę organizacyjną wyposażoną w organy działające za osobę prawną,
− posiadanie odrębnego majątku,
− zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków (w tym prawa do podejmowania działań we własnym
imieniu i na własny rachunek),
− zdolność procesową,
− odpowiedzialność własnym majątkiem za zobowiązania.
Załącznik 1
Przykładowe organizacje pozarządowe działające w Polsce
Fundacja im. S. Batorego
Powołana w 1988 r., aby wspierać rozwój otwartego demokratycznego społeczeństwa. Działa na polu
edukacji, kultury, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, wspomaga rozwój lokalnych organizacji
pozarządowych. Podstawową metodą pracy Fundacji jest przekazywanie dotacji innym organizacjom.
Wydaje również publikacje, organizuje konferencje i szkolenia.
00-215 Warszawa, ul. Sapieżyńska 10a; tel. 22/53 60 200; fax 22/ 53 60 220; e-mail:
[email protected]; www.batory.org.pl
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Pozarządowa, polityczna, niezależna i nie komercyjną organizacja założona w 1989 r. Misją fundacji jest
szerzenie idei samorządności obywatelskiej rozumianej jako podstawowa forma demokracji. Wspiera
działania samorządów
lokalnych i organizacji pozarządowych, przyczyniając się do budowy
i wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego. Realizuje projekty na rzecz wzmacniania inicjatyw
obywatelskich, uruchamia punkty informacyjne i konsultacyjne, organizuje konkursy, szkolenia.
Biuro Zarządu FRDL, 01-540 Warszawa, pl. Inwalidów 10; tel. 22/ 869 92 00 + 07; fax 22/ 839 225;
www.frdl.org.pl
Stowarzyszenie Amnesty International Polska
Sekcja krajowa międzynarodowej organizacji, której celem jest przyczynienie się do przestrzegania na
całym świecie praw człowieka wyznaczonych przez Międzynarodową Deklarację Praw Człowieka.
Prowadzi kampanie na rzecz uwolnienia wszystkich więźniów sumienia - osób więzionych z powodu
przekonań, koloru skóry, płci, pochodzenia, języka czy religii, niestosujących przemocy ani
nieopowiadających się za jej użyciem; na rzecz zapewnienia wszystkim więźniom politycznym uczciwych
i szybkich procesów sądowych; zaprzestania stosowania tortur, kary śmierci i innych form okrutnego
traktowania więźniów, eliminacji egzekucji pozasądowych i „zaginięć”. Stowarzyszenie Amnesty
International, ul. Piękna 66a/2, 00-672 Warszawa; tel/fax (022) 8276000, www.amnesty.org.pl.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Założona w 1989 r. przez członków Komitetu Helsińskiego
w Polsce. Jej misją jest rozwijanie kultury wolności i praw człowieka w kraju i za granicą. Prowadzi
działalność edukacyjną i badawczą, monitoruje ustawodawstwo i praktykę stosowania prawa w krajach
Europy Środkowej i Wschodniej oraz Azji Centralnej, a także wspiera działania zmierzające do
urzeczywistnienia idei państwa prawa. Ul. Zgoda 11, 00-018 Warszawa; tel.: (48 22) 828 10 08; 828 69
96; 556 44 40; fax: (48 22) 556 44 50; www.hfhrpol.waw.pl, e-mail: [email protected]
Europejski Dom Spotkań - Fundacja Nowy Staw. Fundacja powstała w 1993 r. Fundacja popiera
inicjatywy społeczne mające na celu budowanie społeczeństwa obywatelskiego, współpracy i solidarności
między narodami. Wspiera procesy demokratycznych przemian na Białorusi i Ukrainie oraz proces
integracji Polski z Unią Europejską. Promuje Lublin i Lubelszczyznę jako miejsce spotkania różnych kultur
i narodów. W swoich działaniach Fundacja kieruje się wartościami chrześcijańskimi. Poprzez edukację
wzmacnia idee demokracji, samorządności, społecznej gospodarki rynkowej, solidarności między
narodami oraz porozumienia kultur ponad wszelkimi granicami. ul. Leszczyńskiego 14/1-3, 20–069
Lublin, tel. 0 81 534 61 91, fax 0 81 534 61 92, www.eds-fundacja.pl; e-mail: [email protected]
Polska Fundacja imienia Roberta Schumana - organizacja pozarządowa i ponadpartyjna, której celem
jest mobilizowanie obywateli do angażowania się w proces jednoczenia Europy. Rozwija programy, które
uczą wykorzystania szans, jakie daje członkostwo w UE. Aleje Ujazdowskie 37/5, 00-540 Warszawa, Tel.:
+48 22 621 21 61, 621 75 55, Fax: +48 22 629 72 14 e-mail:
[email protected]
www.schuman.org.pl
Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej - pozarządowa instytucja oświatowa, która od 1994 r.
upowszechnia wiedzę obywatelską, praktyczne umiejętności oraz postawy niezbędne do budowania
demokratycznego państwa prawa i społeczeństwa obywatelskiego. Prowadzi działania adresowane do
nauczycieli, uczniów i samorządów lokalnych oraz wprowadza do szkół nowatorskie programy edukacji
obywatelskiej, prawnej, historycznej i ekonomicznej. Prowadzi również niepubliczną placówkę
doskonalenia nauczycieli.
00-666 Warszawa, ul. Nowakowskiego 10; www.ceo.org.pl; e-mail: [email protected]
Załącznik 2
Podstawowe rodzaje ordynacji wyborczej i metod głosowania
Podział mandatów pomiędzy poszczególne ugrupowania i ich kandydatów, dokonuje się na podstawie
ordynacji wyborczej, czyli zbiorze przepisów regulujących sposób przeprowadzenia wyborów ze
szczególnym uwzględnieniem sposobu liczenia głosów.
Dwa najważniejsze rodzaje ordynacji to ordynacja większościowa i ordynacja proporcjonalna. Pierwsza
wywodzi się z tradycji Wielkiej Brytanii i przyjęta jest we wszystkich krajach anglosaskich (w sumie jest to
większość demokracji świata). Druga została wymyślona przez belgijskich socjalistów pod koniec XIX
wieku i w intencji twórców miała lepiej oddawać preferencje wyborców.
Ordynacja większościowa jest systemem, w którym z reguły każdemu okręgowi wyborczemu przypada
jeden mandat. Przypada on kandydatowi z największą ilością głosów. W praktyce zdarzają się okręgi
kilkumandatowe. System ten stosowany jest m.in. w Wielkiej Brytanii (i wszystkich jej byłych koloniach),
Stanach Zjednoczonych, Francji, a także w Polsce, w wyborach do Senatu. System większościowy,
poprzez
ograniczenie
liczby
ugrupowań
w
parlamencie,
prowadzi
zazwyczaj
do
powstania
jednopartyjnych większości.
Ordynacja
większościowa
powoduje wytworzenie
dwubiegunowej
sceny politycznej
poprzez
mechanizm zwany przez politologów prawem Devergere’a. Kandydaci zrzeszają się jeszcze przed
wyborami – wymusza to fakt, iż w każdym okręgu wygrać może tylko jeden człowiek. Słabe ugrupowania
nie mogą mieć nadziei, że dostaną choć 5%, bierze się wszystko albo nic. Dlatego różne zbliżone
poglądowo grupy muszą się dogadać („w tym okręgu wystawiamy razem kandydata z naszej partii,
a w drugim z waszej”) i zjednoczyć. Warunkiem jest jednoturowe - bez dogrywki pomiędzy dwoma
kandydatami z największą ilością głosów (w przypadku gdy uzyskają jednakową ilość głosów –
o zwycięstwie decyduje losowanie). Wybory jednoturowe stosują wszystkie kraje anglosaskie (min. USA,
Wielka Brytania i jej byłe kolonie) a dwuturowe (z dogrywką) min. Francja i jej byłe kolonie.
Cechą charakterystyczną tej ordynacji jest oddawanie głosu na pojedynczego kandydata (a nie jak
w ordynacji proporcjonalnej na listę kandydatów).
Ordynacja proporcjonalna stosowana jest w większości krajów europejskich. W celu rozdzielenia
mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę także przynależność
partyjną kandydatów (zazwyczaj stosuje się promującą większe ugrupowania metodę d'Hondta, lub
metodę Sainte-Lague'a). W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który
uzyskał najwięcej głosów - zwykle w ordynacji proporcjonalnej jest to kandydat, który zajmował pierwsze
miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów. Pomimo tego system proporcjonalny
uważany jest przez dużą grupę socjologów i politologów (mających równie licznych przeciwników) za
lepiej oddający preferencje wyborców.
Ordynacja proporcjonalna odwrotnie niż w większościowa powoduje zrzeszanie sie zbliżonych poglądowo
grup po wyborach (a nie przed). Dzieje się to podczas tzw. "targów koalicyjnych" trwających
ok. 3 miesiące (choć znane sa przypadki, że trwały nawet rok).
Cechą charakterystyczną tej ordynacji jest oddawanie głosów na listę kandydatów - tzw. listę partyjną,
a nie na pojedynczego kandydata (jak w systemie większościowym).
Metody głosowania
Metoda Sainte-Lague to metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych
opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska
francuskiego matematyka André Sainte-Laguë.
Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby
uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi
wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste 1, 3, 5, 7 itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla
wszystkich komitetów wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia.
Metoda Sainte-Lague jest stosowana m.in. w systemach wyborczych w Nowej Zelandii, Norwegii, Szwecji
oraz Danii. Zastosowano ją również w Polsce podczas wyborów parlamentarnych w 2001 roku.
Istnieją różne odmiany tej metody. Niekiedy pomija się pierwszy dzielnik, dzieląc liczbę uzyskanych
głosów kolejno przez 3, 5, 7 itd. Popularną modyfikacją jest zastąpienie pierwszego dzielnika 1 przez 1,4,
co sprzyja ugrupowaniom większym - system ten znany jest jako zmodyfikowana metoda Sainte-Lague'a.
Metoda d'Hondta to metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na
proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego
matematyka Victora d'Hondta.
Faworyzuje ona duże ugrupowania w większym stopniu niż druga spośród najpopularniejszych metod
przeliczania głosów - metoda Sainte-Lague'a. Metodę d'Hondta stosuje się przy podziale mandatów m.in.
w wyborach parlamentarnych w Austrii, Finlandii, Izraelu, Holandii i Hiszpanii. W Polsce stosowano ją
m.in. w parlamentarnych ordynacjach wyborczych II Rzeczpospolitej, a także w III Rzeczpospolitej
(z wyłączeniem wyborów w 2001 roku) przy podziale mandatów do Sejmu oraz w wyborach
samorządowych (do rad gmin liczących powyżej 20 tys. mieszkańców, rad powiatów oraz sejmików
województw).
Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych
głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne
liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle,
ile jest mandatów do obsadzenia.
Porównanie metod głosowania: d’Hondta i Sainte-Lague
Metoda Sainte-Lague jest korzystniejsza dla mniejszych ugrupowań starających się o wybór do Sejmu.
Pozwala ona podzielić dostępną ilość miejsc na większą liczbę ugrupowań.
Metoda Sainte – Lague
Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 47 000, 16 000, 15.900 głosów, do
obsadzenia jest 6 mandatów.
1 krok: obliczenie ilorazów
Komitet A
Komitet B
Komitet C
1
47 000
16 000
15 900
3
15 667
5 333
5 300
5
9 400
3 200
3 180
7
6 714
2 857
2 271
9
5 222
1 778
1 767
11
4 273
1 454
1 445
2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):
1. A
2. B
3. C
4. A
5. A
6. A
Metoda d’Hondta
Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 47 000, 16 000, 15.900 głosów, do
obsadzenia jest 6 mandatów.
Komitet A
Komitet B
Komitet C
1
47 000
16 000
15 900
2
23 500
8 000
7 950
3
15 667
5 333
5 300
4
11 750
4 000
3 975
5
9 400
3 200
3 180
6
7 833
2 667
2 650
2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):
1. A
2. A
3. B
4. C
5. A
6. A

Młodzieżowa Akademia Samorządowa

Transkrypt

Podobne dokumenty

prawo prywatne międzynarodowe w praktyce urzędu stanu cywilnego

prawne i praktyczne aspekty kontroli podatkowej

analiza finansowa w przedsiębiorstwie

karta dużej rodziny - Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej

Szanowni Państwo, Kierownicy USC Członkowie Podkarpackiego

formularz zgłoszeniowy

ustawa o ochronie zdrowia psychicznego

Katalog działań technicznych

1 Uchwała nr X/189/07 Rady Miasta Katowice z dnia