aparaty rtg przenoœne cd.rtf - Główny Inspektorat Sanitarny

W związku z licznymi pytaniami w sprawie moŜliwości stosowania aparatów
rentgenowskich przenośnych do celów stomatologicznych, Dolnośląski Państwowy
Wojewódzki Inspektor Sanitarny przedstawia stanowisko w tej sprawie Narodowego
Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie.
NARODOWY INSTYTUT ZDROWIA PUBLICZNEGO
PAŃSTWOWY ZAKŁAD HIGIENY
NATIONAL INSTITUTE OF PUBLIC HEALTH NATIONAL
INSTITUTE OF HYGIENE
ZAKŁAD OCHRONY RADIOLOGICZNEJ I RADIOBIOLOGII
OEPARTMENT OF RADlATlON PROTECTION AND RAOIOBIOLOGY
24, Chocimska Street, 00-791 Warsaw, Poland • Phone (+48-22) 54-21-224. Fax (+48-22) 54-21-309
HR-E-4/2010
Warszawa, dnia 23 grudnia 2010 r.
Pan
Przemysław Biliński
Zastępca Głównego Inspektora
Sanitarnego
ul. Długa 38/40
00-238 Warszawa
Posiada akredytacje w
zakresie badań
- parametrów fizycznych
ogólnodiagnostycznych
aparatów rentgenowskich
- parametrów fizycznych
stomatologicznych aparatów
rentgenowskich
- parametrów fizycznych
mammograficznych
aparatów rentgenowskich
- skaŜeń
promieniotwórczych
Ŝywności i prób
środowiskowych
- naturalnej
promieniotwórczości
surowców, materiałów
budowlanych i odpadów
przemysłowych
Zakład Ochrony Radiologicznej i Radiobiologii Narodowego Instytutu Zdrowia
Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny w odpowiedzi na pismo z dnia 15
listopada br. znak GIS-HŚ-EX-073-60/WS/1 O informuje, iŜ diagnostyczna
aparatura rentgenowska przewoźna i przenośna jest konstruowana i produkowana
przede wszystkim do wykonywania w lecznictwie zdjęć przyłóŜkowych oraz dla
potrzeb wojska, akcji ratowniczych po zdarzeniach nadzwyczajnych i akcji
humanitarnych. Jest ona uŜywana w warunkach specyficznych, w których
niejednokrotnie ochrona radiologiczna i jakość obrazowania są elementami
waŜnymi, ale nie najwaŜniejszymi. Producenci tych urządzeń, w celu rozszerzenia
moŜliwości zbytu, propagują je takŜe na rynku "cywilnym" - obecnie w
szczególności przenośne aparaty rentgenowskie stomatologiczne. Przekonują
klientów, Ŝe opłacalne i wygodne jest posiadanie takiego aparatu, zasilanego
bateryjnie, umoŜliwiającego eksponowanie w dowolnym miejscu ze statywu lub z
"ręki". Tymczasem, właściwy i bezpieczny proces obrazowania zapewnia jedynie
aparat stacjonarny, uŜytkowany przez uprawnione osoby, w określonych,
kontrolowanych warunkach.
Zdaniem Zakładu wszystkie wątpliwości Wojewódzkiej Stacji SanitarnoEpidemiologicznej we Wrocławiu są zasadne. Stosowanie tych aparatów nie
zawsze zapewnia wyniki (obrazy) o tak dobrej jakości, jak stosowanie aparatów
stacjonarnych/jezdnych oraz nie zawsze zapewnia odpowiednie bezpieczeństwo
radiologiczne operatorowi i osobom postronnym. Istotnym problemem jest takŜe
moŜliwość posłuŜenia się takim aparatem przez osoby do tego nieuprawnione, w
nieodpowiedni sposób, w nieodpowiednim
celu i w nieodpowiednim miejscu.
Oferowane obecnie przenośne stomatologiczne aparaty rentgenowskie wykonują ekspozycje
przy prądzie anodowym lampy ok. 2 mA. Stacjonarne aparaty zasilają lampę prądem 7 - 8 mA. Zatem
przenośne aparaty wymagają kilkakrotnie dłuŜszych ekspozycji.
Niektóre z tych aparatów nie spełniają wymogu § 11 ust. 6 pkt 3 rozporządzenia M.Z. z dnia
21 sierpnia 2006 r. ograniczającego średnicę wiązki do maksimum 6 cm.
Aktualnie obowiązujące przepisy § 26 pkt 7 i pkt 8 rozporządzenia M.Z. z dnia 21 sierpnia 2006 r. w
sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi (Dz. L Nr 180,
poz. 1325) ograniczają odległość od ogniska lampy rtg do powierzchni skóry pacjenta do minimum 10
cm przy napięciu do 60 kV i do 20 cm przy napięciu powyŜej 60 kV nie informując, do którego
przedziału włączona jest wartość graniczna 60 k V. Równocześnie przepisy § 11 ust. 6 pkt 1 i § 63 pkt
2 rozporządzenia M.Z. z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania
promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej (Dz. U. Nr 194, poz.
1625) wykluczyły od dnia 1 stycznia 2009 r. moŜliwość stosowania w stomatologii napięć poniŜej 60
kV. Tym samym dopuszczenie odległości mniejszych niŜ 20 cm, które było konieczne dla tych
niŜszych napięć przestało obowiązywać. Przy nowelizacji rozporządzenia pkt 7 zostanie usunięty.
Tymczasem w niektórych przenośnych aparatach odległość od ogniska do skóry pacjenta jest mniejsza
niŜ 20 cm, co jest nawet podkreślane w prospektach jako zgodne z przepisami (a faktycznie było
sprawą dyskusyjną). Zwiększenie odległości poprzez dodanie odpowiedniego elementu
konstrukcyjnego jest moŜliwe, ale spowoduje to konieczność
znacznego wydłuŜenia czasu ekspozycji.
U stawianie kierunku promienia centralnego wiązki promieniowania aparatem
trzymanym w ręce lub umieszczonym na statywie typu fotograficznego nie zapewnia we wszystkich
pozycjach takiej dokładności jak posługiwanie się ramieniem wysięgnika aparatu
stacj onarne go/j ezdnego.
W projekcie (z 24 listopada br.) nowelizującym rozporządzenie M.Z. w sprawie warunków
bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej
w §14, ust. 1, pkt 7 ogranicza się stosowanie przewoźnego i przenośnego sprzętu radiologicznego
wyłącznie do przypadków, gdy przybycie pacjenta do stacjonarnego urządzenia radiologicznego jest
przeciwwskazane ze względów medycznych. Zapis ten nie przewiduje wykluczeń. A zatem dotyczy
takŜe aparatów rentgenowskich stomatologicznych i, jeśli zostanie wprowadzony, będzie
kategorycznie i jednoznacznie określał moŜliwości stosowania takich aparatów w ten właśnie sposób.
W świetle powyŜszych wyjaśnień nie jest zatem celowe rozwaŜanie warunków stosowania
przenośnych
rentgenowskich
aparatów
stomatologicznych
w
zamian
aparatów
stacjonarnych/jezdnych. W takich okolicznościach (jako zamienniki) nie mogą być one
stosowane.
Uzasadnione jest natomiast uŜywanie takich aparatów podczas leczenia osób
niedołęŜnych, chorych lub upośledzonych znajdujących się w ośrodkach opieki społecznej lub
mieszkaniach prywatnych, których transport do gabinetu rentgenowskiego stanowi niedogodność lub
zagroŜenie zdrowia. Korzyść z wykonania zdjęcia rtg w miejscu przebywania takiej osoby w celu
postawienia diagnozy i procedury koniecznego leczenia jest oczywista.
Zdaniem Zakładu, w sytuacji uŜytkowania aparatu przenośnego poza gabinetem
rentgenowskim lub stomatologicznym sposób bezpiecznego postępowania powinien być opisany w
instrukcji ochrony radiologicznej i procedurze wykonywania zdjęcia/badania wymaganych przez
system zarządzania jakością i powinien być oparty na ogólnych
przepisach stosowania aparatury rentgenowskiej do celów medycznych, w tym zasad ochrony
pacjenta, personelu i otoczenia (środowiska). W szczególności aparat (głowica z promiennikiem)
powinien być zamontowany na statywie, aby umoŜliwić ekspozycję z uŜyciem przewodu do zdalnego
wyzwalania, co gwarantuje zachowanie właściwego stabilnego kierunku wiązki oraz bezpieczeństwo
operatora.
W przypadku istotnych wątpliwości, co do treści przepisu w projekcie nowelizacyjnym
rozporządzenia M.Z., o którym wspomniano powyŜej, dyskusję naleŜy rozpocząć od wyjaśnienia
potrzeby i celowości stosowania takich aparatów w gabinetach stomatologicznych (w zamian
aparatów stacjonarnych) przez zasięgnięcie opinii Konsultanta Krajowego ds. Radiologii i kliniki
stomatologicznej. Nie nacisk podaŜy i popytu powinny tutaj decydować, lecz względy merytoryczne.
Zakład zwraca uwagę, iŜ Główny Inspektorat Sanitarny juŜ w latach ubiegłych podejmował inicjatywę
wyjaśnienia warunków stosowania omawianych aparatów rentgenowskich z udziałem PZH i
Konsultanta Krajowego ds. Radiologii. Jednak ówczesne prace (ostatnio w 2006 r.) nie doprowadziły
do wiąŜących konkluzji.
Z powaŜaniem,