Rafiński G - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Rafiński G. charisma neologizmem typowym występującym tylko w Nowym
Testamencie. „Nie należy jednak do takich neologizmów, które nazywając
nową rzeczywistość, oddają ją przez słowo kompletnie nowe. Termin
charisma pochodzi od istniejącego już słowa charidzomai, oznaczającego:
„Mówić lub czynić komuś jakąś rzecz miłą”, „być miłym lub łaskawym”,
„darować coś” (dopiero w dalszej kolejności pochodzi od rzeczownika charis).
Sufiks – ma wyraża rezultat działania i jako taki odróżnia się od sufiksów –
mos lub – sis, które zazwyczaj opisują samą akcję. Neologizm charisma
musiał być dla Greka łatwo zrozumiały jako jakaś rzecz łaskawie
podarowana (dar). W pierwszym rzędzie słowo to miało sens ogólny
(oznaczało jakiś „dar”), a dopiero w drugiej kolejności stało się terminem
technicznym, opisującym specyficzne zjawiska (konkretne „charyzmaty”).
Słowo charisma należy do rodziny słów takich, jak: charidzomai, charismos
(akcja świadczenia łaski), a w dalszej kolejności: charis (łaska), eucharistein
(dziękować), eucharystia, eucharistos, charistêrion, chairein (radować się) i
chara (radość)”. „W Nowym testamencie słowo charisma ma czasem sens
ogólny, a czasem sens techniczny (ma to znaczenie nie tylko dla zrozumienia,
ale i dla tłumaczenia poszczególnych tekstów). W sensie ogólnym charisma
ma treść przybliżoną do określeń takich, jak: „dar”, „dar łaski”, „łaska” (zob.
Rz 5, 15, 16; 6, 23; 11, 29; 2 Kor 1, 11) /próba mechanicznego tłumaczenia
greckiego charisma przez pojęcie techniczne „charyzmat” nie oddałaby
zamierzonego przez autora przeciwstawienia terminów to paraptôma o to
charisma/. Przy czym jest rzeczywistością pochodzącą nie od ludzi, ale od
Boga (lub od Chrystusa, od Ducha). Byłoby jednak błędem rozumieć zawsze
charisma jako szeroko pojęty dar (dar łaski lub łaskę), nie mający sensu
specyficznego” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s.
302.
+ Rafiński G. Charyzmat nie musi być użyteczny społecznie. „Wbrew
utartemu wśród egzegetów poglądowi trzeba przyjąć, że do definicji
charyzmatów nie należy prospołeczny charakter, gdyż charyzmaty mogą być
też nastawione na „użyteczność” osobistą obdarowanego. W 1 Kor 14, 1 św.
Paweł pisze: „Ten, kto mówi językami, buduje siebie samego”. Równocześnie
glosolalia jest opisana jako charyzmat, którym jest obdarzony sam Apostoł.
W 1 Kor 12, 7 nacisk nie jest położony na rozróżnienie między użytecznością
osobistą a społeczną charyzmatów, ale – w świetle 1 Kor 13 – między
aspektem daru a miłością jako warunkiem jego użyteczności. Dla św. Pawła
„charyzmaty” nie są identyczne z „posługiwaniami” wzmiankowanymi w 1
Kor 12, 4. „Posługiwania” są zawsze skierowane na użyteczność społeczną,
zaś charyzmaty – nie/. Pojęcie użyteczności” trzeba powiązać z kontekstem,
gdzie jest mowa o miłości (por. 1 Kor 13), „Użytecznością” charakteryzuje się
więc aktywność zbudowana na miłości, w przeciwieństwie do tej, której
brakuje miłości. „Użyteczność” oznacza też występowanie charyzmatów w
wielu ważnych aspektach życia chrześcijańskiego. „Użyteczność” może też
oznaczać, że występowanie danego charyzmatu jest uwarunkowane
1
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
konkretną potrzebą. Tak rozumiana „użyteczność” tłumaczyłaby lokalne lub
ograniczone czasowo pojawianie się niektórych darów” G. Rafiński, Pawłowe
pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12,
Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s. 314.
+ Rafiński G. Charyzmat użyteczny wtedy, gdy połączony jest z miłością.
„Użyteczność” charyzmatów dotyczy (biorąc pod uwagę dane zawarte we
wszystkich Listach św. Pawła) następujących aspektów życia Kościoła:
budowanie Kościoła i prowadzenie go (apostołowie, „charyzmat dany przez
nałożenie rąk”), przewodnictwo we wspólnocie i nadanie jej odniesień
transcendentnych (proroctwo), prowadzenie katechez chrzcielnych i liturgia
(nauczyciele, wyposażeni w słowo mądrości i umiejętność poznawania),
uwiarygodnienie pracy misjonarzy (wiara, dar uzdrawiania i dar czynienia
cudów), liturgia widziana od strony udziału jednostki lub całej wspólnoty
liturgicznej (dar języków, dar tłumaczenia języków i dar rozpoznawania
duchów), organizowanie życia wspólnoty (kierownictwa, pomoce, urząd
diakoński, upominający, rozdający, pełniący uczynki miłosierdzia),
dyspozycyjność dla Królestwa Bożego (celibat), oddalenie niebezpieczeństwa
rozpusty i udział w miłości podobnej do tej, którą Chrystus obdarza Kościół
(małżeństwo)” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s.
314 /przypis 22/. Stany eklezjalne: małżeństwo i stan wstrzemięźliwości
seksualnej, są stanami charyzmatycznymi, darami od Boga. Św. Paweł broni
godności małżeństwa wobec tendencji gnostyckich, skrajnie ascetycznych.
„Życie w celibacie albo w małżeństwie nie jest samo z siebie znakiem wyższej
doskonałości, gdyż oba te stany są charyzmatami, a więc darami. Charakter
charyzmatyczny ma celibat podjęty w trosce „o sprawy Pana” (1 Kor 7, 32),
tzn. z motywów dyspozycyjności wobec zadań apostolskich. Małżeństwo ma
charakter charyzmatyczny, jeśli jest traktowane jako związek chrześcijański
(jedna strona może być pogańska; zob. warunki zapisane w 1 Kor 7, 12-16),
nierozerwalny (1 Kor 7, 8-11), mający aspekt seksualny (1 Kor 7, 1-7); za
obopólną zgodą możliwe jest tzw. „białe małżeństwo”; por. 1 Kor 7, 36-38).
Charyzmatyczność zarówno małżeństwa, jak i dziewictwa, zależy też od
warunków, o których przypomina św. Paweł przy opisie charyzmatów w 1
Kor 12-14, tzn. od „osadzenia” ich w Kościele” /Tamże, s. 317-318.
+ Rafiński G. Charyzmaty budują Kościół. „Charyzmaty są to specjalne dary
(których liczbę określają odnośne teksty Nowego Testamentu) dane
niektórym członkom Kościoła, przez które manifestuje się w sposób
empiryczny Duch Święty (hê fanerôsis tou pneumatos) i których celem jest
użyteczność (pros to symferon). Charyzmaty mają charakter eklezjalny, co
oznacza, że są osadzone w konkretnej strukturze Kościoła, są
podporządkowane autorytetowi apostolskiemu, służą zbudowaniu oraz
jedności Kościoła, a także nie burzą porządku podczas zgromadzeń
liturgicznych. Korzystanie z charyzmatów zakłada miłość” G. Rafiński,
Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12,
Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, 318. „1. Apostołowie zajmują pierwsze
miejsce – jako charyzmat i urząd równocześnie. Apostoł ustala najważniejsze
reguły korzystania z charyzmatów. 2. Prorocy (i prorokinie: zob. 1 Kor 11, 15)
są głosicielami natchnionego słowa, które służy „ku zbudowaniu ludzi, ku
ich pokrzepieniu i pociesze” (1 Kor 14, 3) oraz ujawnia tajniki serca (1 Kor
2
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
14, 25). Według 1 Kor 14, 29-31, prorocy zajmują się przekazem słowa, lecz
gdy jest ich więcej w konkretnej wspólnocie, wówczas po wystąpieniu „dwóch
albo trzech”, inni mają „roztrząsać” ich słowa. Cechą słowa prorockiego jest
jego pochodzenie z Objawienia (zob. 1 Kor 14, 30). Misja proroków nie ma
więc nic wspólnego z przepowiadaniem przyszłości. Zajmują oni drugie
miejsce, zaraz po apostołach, w „hierarchii” ministeriów, wskazanej w 1 Kor
12, 28. Z aktywnością proroków łączy się charyzmat „rozpoznawania
duchów”, który oznacza zdolność rozróżniania autentycznego i fałszywego
proroctwa (por. 1 Kor 14, 19; 1 Tes 5, 19-21; 1 J 4, 1). 3. nauczyciele w
swym nauczaniu podczas katechez chrzcielnych i zgromadzeń liturgicznych
odwoływali się do dokumentów pisanych, zwłaszcza do Starego testamentu,
tradycji ewangelicznych i innych pism apostolskich. Zajmują oni trzecie
miejsce w „hierarchii” ministeriów” Tamże, s. 319.
+ Rafiński G. Charyzmaty darem Ducha Świętego. „4. Trzy dary należały do
wyposażenia misjonarzy, potwierdzającego działanie przez nich Boga: wiara
(charyzmatyczna), dar uzdrawiania i dar czynienia cudów. „Wiara w Ducha”
oznacza wiarę, o której pisze św. Paweł w 1 Kor 13, 2: jest to wiara, która
„góry przenosi”, a więc sprawia cuda (por. 2 Kor 8, 7), gdzie „wiara” jest
wymieniona obok charyzmatów „mowy” i „wiedzy”). Termin dynamis
(związany z pojęciem „cudów”) był bardzo ważnym elementem
charakterystyki Koryntian: w Listach do Koryntian występuje on 25 razy. 5.
Dwa dary uaktywniały się podczas zgromadzeń liturgicznych: dar różnych
języków i dar tłumaczenia języków (por. 1 Kor 14, 27-28). Dar języków
(glosolalia) oznacza tajemniczą aktywność fonetyczną, inspirowaną przez
Ducha (nie chodzi o dar przemawiania różnymi językami, odnotowany w Dz
2, ale o sposób wyrazu, nie mieszczący się w żadnym języku). Dar
tłumaczenia języków nie oznacza przekładu „zdanie po zdaniu” przekazu
podanego podczas glosolalii, ale jest interpretacją globalną tego przekazu,
natchnioną przez Ducha i daną ku zbudowaniu wspólnoty /analogicznie do
kwestii rozumienia czasu w sposób linearny i w sposób „wielowymiarowy”,
modelowy, wielorako złożony/. 6. Ważne dla społecznego życia Kościoła
lokalnego były „pomoce” i „kierownictwa”. Oba te określenia występują tylko
raz w całym Nowym Testamencie, dlatego możemy jedynie ogólnie
przypuszczać, że chodziło o charakterystyczne zdolności niesienia pomocy
innym i o charyzmatyczną umiejętność kierowania społecznością. 7.
Realizacja różnych zadań w Kościele związana była niekiedy z charyzmatem
życia w celibacie, motywowanym większą dyspozycyjnością w służbie Panu
(por. 1 Kor 7, 32-35), choć także życie w małżeństwie stanowi charyzmat” G.
Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja
Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, 320.
+ Rafiński G. Charyzmaty marginalizowane są przez św. Pawła w Flp i Kol.
Intensywnie przedstawione są natomiast w Liście do Efezjan i w Listach
Pasterskich, które są prawdopodobnie deutero-Pawłowe. „Ostatnie Listy
należące do Corpus paulinum wskazują na to, że rzeczywistość charyzmatów
jest istotna dla życia Kościoła i tym akcentem otwierają one refleksję
Kościoła czasów apostolskich” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w:
Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300331, 326. „Na etapie powstania Listu do Efezjan można mówić o „renesansie”
charyzmatycznym w tym sensie, że rzeczywistość charyzmatów jest
3
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
postrzegana jako istotna dla życia Kościoła. Charakterystyczne jest jednak
to, że wszystkie dary wymienione w Liście do Efezjan mają jakiś związek z
elitą prowadzącą Kościół lokalny. Kluczowym tekstem jest Ef 4, 7-13. […]
Tekst Ef 4, 7-13, w którym wymienia się pięć darów, wnosi nowe światło w
pojmowanie istoty charyzmatów” Tamże, s. 327. W Listach do Tymoteusza
„sposobem uzyskania charyzmatu są święcenia: ryt nałożenia rąk przez
„starszych”. Fundamentalne znaczenie we wspólnocie mieli prorocy i „starsi”
oraz „wyświęcony” przez nich charyzmatyk. Charyzmatyk ten jest ponadto –
jak wynika z 1 Tm 1, 6 – przejawem więzi łączącej charyzmatyka z Pawłem, a
zatem ma aspekt „sukcesji apostolskiej”. Pojęcie charyzmatu nabiera więc na
etapie powstania obu Listów do Tymoteusza charakteru instytucjonalnego.
Wnosi ostatni akcent do pawłowego pojęcia charyzmatów” Tamże, s. 328.
+ Rafiński G. Charyzmaty nowe pojawiają się w Rz 12, 6-8, które nie
występują we wcześniejszych listach św. Pawła, do Koryntian i do Efezjan. Są
to: dar „przełożeństwa” (ho proistamenos), zbliżony do „kierownictwa” z 1 Kor
12, 28, urząd diakoński (diakonia), dar „upominającego” (ho parakalôn),
„rozdającego” (ho metadidous) i „pełniącego uczynki miłosierdzia” (ho eleôn).
„Nowe charyzmaty, które dochodzą tu do głosu, wskazują na rozbudowującą
się społeczność wierzących, w której potrzebne były posługi porządkujące
życie społeczne (taki charakter ma urząd diakoński, urząd upominającego i
pełniącego uczynki miłosierdzia). Podejmowane w Kościele dzieła społeczne
domagały się też środków finansowych, których dostarczali ówcześni
„sponsorzy”, mający charyzmat rozdawania (ze swych majętności)” G.
Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja
Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, 324. „W Liście do
Rzymian podkreślona jest konieczność osadzenia charyzmatów w konkretnej
rzeczywistości Kościoła i podporządkowanie ich autorytetowi apostolskiemu.
Św. Pawłowi nie chodzi jednak o „ślepe posłuszeństwo” wobec autorytetów,
gdyż źródłem wartości moralnej każdego czynu ludzkiego jest rozum
(przemieniony, oczywiście, przez Ducha!). Konieczny jest trud intelektualny w
rozpoznawaniu i praktykowaniu własnego charyzmatu i podjęcie osobistej
odpowiedzialności za własne działanie. Pojawiają się nowe charyzmaty,
osadzone w zmieniającej się rzeczywistości Kościoła. Są to głównie
charyzmaty ukierunkowujące „społecznie” – usprawniające funkcjonowanie
coraz większego ciała, jakim jest Kościół. „Użyteczność” charyzmatów wyraża
się w ich dostosowaniu (dzięki asystencji Ducha świętego) do zmieniających
się warunków życia Kościoła” Tamże, s. 325.
+ Rafiński G. Charyzmaty pojmowane szerzej niż lista Corpus paulinum w
Katechizmie Kościoła Katolickiego. Są tam wymienione: „charyzmat prawdy”
w nauczaniu, którego podstawą jest sukcesja apostolska (KKK, p. 94);
charakter charyzmatyczny ma magisterium Kościoła (p. 890); jest ono
uposażone w „charyzmat nieomylności” (p. 2035); „osobisty charyzmat
świadka Miłości Bożej wobec ludzi” (…) może być przekazywany” (p. 2684:
Eliasz – Elizeusz; Jan Chrzciciel – jego uczniowie). „Powyższa lista musi być
czytana przy założeniu, że charyzmaty czasów biblijnych są ciągle aktualne,
a lista „nowych” charyzmatów nie może być arbitralnie wydłużana.
Rozpoznanie charyzmatów („rozpoznawanie duchów”) jest też charyzmatem,
a więc nie przysługuje wszystkim. Nośnikiem charyzmatów nie jest martwa
litera Pisma, ale żywa tradycja, którą tworzy Duch Święty. Rzeczywistość
4
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
charyzmatów jest więc otwarta ku przyszłości” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie
charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum,
Poznań 1998, 300-331, 330. „Pojęcie charyzmatów żyje dziś „własnym
życiem”, oderwanym od pojęcia występującego w źródle, jakim jest Nowy
Testament. Wokół tego pojęcia powstało wiele stereotypów, które są
niezgodne z pojęciem źródłowym. Błędne stereotypy funkcjonują niekiedy w
praktycznym życiu Kościoła. […] Z drugiej strony, od stereotypów nie są też
wolni członkowie grup odnowy charyzmatycznej, którym brakuje niekiedy
solidnej formacji biblijnej (może dlatego przestają „się mieścić” w Kościele,
przechodząc na pozycje indywidualizmu?). Stereotypy funkcjonują też
czasem w fachowej literaturze teologicznej. Początki pewnego stereotypu
sięgają wybitnych nazwisk E. Käsemanna i H. Künga” Tamże, s. 331.
+ Rafiński G. Charyzmaty rozmieszczone są w Kościele niejednakowo.
„Charyzmatyczność Kościoła ma różne natężenia w różnych Kościołach
lokalnych. Większość z charyzmatów wskazanych w 1 Liście do Koryntian
przestaje interesować św. Pawła w innych Listach. Może to oznaczać, że
niektóre charyzmaty były lokalnym, korynckim zjawiskiem. Można wyobrazić
sobie wspólnoty (niektóre z nich są adresatami Listów Pawła, ale chodzi też o
wspólnoty dzisiejsze), w których charyzmaty nie są tak mocno widoczne, ale
gdzie nie brakuje świadków Ewangelii, żyjących w miłości. Nie jest wskazana
„gorączka charyzmatyczna”, polegająca na szukaniu spektakularnych darów,
jeśliby w ślad za nią szły zaniedbania w praktykowaniu miłości” G. Rafiński,
Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12,
Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, 321. Z Listów św. Pawła wynika, że
„pojęcie charyzmatów miało charakter „lokalny”, a mianowicie interesowało
szczególnie mieszkańców Koryntu, a stamtąd promieniowało na cały Kościół
(List do Rzymian też został napisany z Koryntu?” /Tamże, s. 321/. Według
Listu do Rzymian „Charyzmaty są wpisane w konkretną strukturę Kościoła,
co oznacza, że charyzmatyk musi odnaleźć miejsce swego charyzmatu w tej
strukturze”. Tamże, s. 322. Służba Boża powinna być rozumna (Rz 12, 1),
jako „proces „przemieniania się przez odnawianie umysłu” i „rozeznawania”
rzeczywistości (12, 2). Nie chodzi jednak Św. Pawłowi o rozum pojmowany
jako jakość „naturalna”, ale o rozum będący właściwością człowieka
przemienionego przez Ducha (zob. Rz 1, 28). Charyzmat nie jest więc dla św.
Pawła rzeczywistością, którą należy biernie przyjąć i automatycznie
realizować. Konieczny jest proces rozumnej oceny, polegający wpierw na
rozeznaniu swego charyzmatu, a po wtóre – na rozeznaniu, czy okoliczności
pozwalają na aktualizację charyzmatu. Aktualne pozostają przy tym kryteria
oceny charyzmatyków, które wskazał Apostoł w 1 Kor 12-14 (kryterium
budowania Kościoła, służby jedności Kościoła i podporządkowania się
autorytetowi apostolskiemu)” Tamże, s. 323. „Korzystanie z charyzmatów
zakłada miłość i rozumną weryfikację” Tamże, s. 324.
+ Rafiński G. Charyzmaty uporządkowane przez św. Pawła. „a – Chociaż
problematyka małżeństwa i rodziny jest podejmowana w wielu miejscach
listów, to jednak zestawienie: małżeństwo – stan wolny, występuje tylko w 1
Kor 7. Kontekst „charyzmatyczny” ma też tekst Ef 5, 21-33, gdzie relacja
małżonków jest porównana do relacji Chrystusa z Kościołem; b – Oprócz 1
Kor 12, 8 pojęcie logos sofias /słowo mądrości/ nie występuje już nigdzie
więcej w Listach Pawłowych na oznaczenie charyzmatu. W 1 Kor 1, 17; 2, 4
5
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
jest mowa o sofia logou (w 1 Kor 2, 4 w dodatku dopełniacz logos nie
występuje we wszystkich ważnych świadkach tekstu), ale oznacza
charakterystykę tych, którzy nie mają Ducha; por. 1 Kor 2, 13; c – Oprócz 1
Kor 12, 8 pojęcie logos gnôseôs /umiejętność poznawania/ nigdzie więcej nie
występuje w Listach Pawłowych. Pojęciem bliskoznacznym jest sam termin
gnôsis, który należy prawie wyłącznie do słownika 1-2 Kor […]. Poza 1-2 Kor
słowo gnôsis bywa czasem obarczane sensem pejoratywnym; zob. Ef 3, 19; 1
Tm 6, 20. Ma też sens chrystologiczny w Flp 3, 8 i Kol 2, 3; d – /wiara
(charyzmatyczna)/ Chodzi o wiarę charyzmatyczną, tzn. taką, która
powoduje widoczne na zewnątrz cuda (na taki sens „wiary” w 1 Kor 12, 9
wskazuje kontekst dalszy: 1 Kor 13, 2, gdzie jest mowa o wierze, która góry
przenosi). Ten spektakularny aspekt wiary jest nieobecny w Listach
Pawłowych, poza 1 Kor 12, 9. W 2 Kor 8, 7 wiara jest wymieniona obok
terminów wskazujących gdzie indziej na rzeczywistość charyzmatyczną, tzn.
obok „mowy” i „wiedzy”. W Ga 5, 22 wiara jest wymieniona jako jeden z
owoców Ducha („owoc Ducha” nie oznacza jednak tego samego, co
„charyzmat”)” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s.
306-307.
+ Rafiński G. Charyzmaty uporządkowane przez św. Pawła. „e – Termin
energêma /dar uzdrawiania (charismata hiamatôn) i dar czynienia cudów
(energêmata dynameôn)/ występuje w Nowym Testamencie tylko w 1 Kor 12,
6. 10. Nadaje on terminowi dynamis sens cudu (por. dynameis). W Rz 15, 19
jest dwukrotnie mowa o „mocy cudów (i znaków)” (sam „cud/znak” określony
jest jednak terminem semeia, teras). W listach do Koryntian termin dynamis
występuje aż 25 razy. W Gal 3, 5 tym, który działa cuda, jest Duch. W 2 Tes
2, 9 sprawcą „cudów” jest szatan; f – Charyzmat prorocki (obecny prawie na
wszystkich etapach) jest szczególnie bogato odzwierciedlony w 1 Liście do
Koryntian: a) profêteia: 1 Kor 12, 10; 13, 2. 8; 14, 6. 22; b) profêteuô: w
Listach Pawłowych czasownik ten występuje tylko w 1 Kor 11, 4. 5; 13, 9;
14, 1. 3. 4. 5. 24. 31. 39; c) profêtês: 12, 28. 29; 14, 29. 32. 37. […] g –
Termin „apostołowie/apostoł” jest obecny we wszystkich Listach Pawłowych.
Oprócz ogólnego („charyzmatycznego”) sensu (jak w 1 Kor 12, 28. 29; Ef 2,
20; 3, 5; 4, 11) oznacza samego Pawła (Rz 1, 1; 11, 13; […], Pawła wraz z
innymi apostołami (1 Kor 4, 9; 1 Tes 2, 7), grono apostołów z Kefasem i
Jakubem (1 Kor 9, 5; 15, 7; Gal 1, 17. 19; Ef 1, 1), a także
współpracowników Pawła: Andronika i Juniasa, jako przedstawicieli
szerszego grona apostołów (Rz 16, 7; zob. też 2 Kor 8, 23; Flp 2, 25). Oznacza
też fałszywych apostołów (2 Kor 11, 13), „wielkich (ironicznie?) apostołów” (2
Kor 11, 5; 12, 11)” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s.
307.
+ Rafiński G. Charyzmaty uporządkowane przez św. Pawła. „i – Oprócz
terminu didaskalos /nauczanie/ występuje też w Listach czasownik didaskô
(participium didaskôn w Rz 12, 7; por. Kol 1, 28; 3, 16; 1 Tm 2, 12; 4, 11; 6,
2; 2 Tm 2, 2; Tt 1, 11) i rzeczownik didachê (Rz 6, 17; 16, 17; 1 Kor 14, 6.
26; 2 Tm 4, 2; Tt 1, 9); j – W 1 Tm 3, 5. 12 […] opis funkcji „troszczenia się o
Kościół”. W 1 Tm 5, 17 tymi, którzy „przewodzą”, są prezbiterzy; k – W Rz 12,
5 i dwukrotnie w 1 Kor 12, 7 występuje czasownik diakonai. Urząd określony
6
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
terminem diakonos występuje w Rz 16, 1 (diakonem jest kobieta, Feba) oraz
w Flp 1, 1; 1 Tm 3, 8. 12. 13 (w tych pięciu tekstach BT tłumaczy termin
diakonos jako „diakon”). W pozostałych tekstach, w których występują słowa:
diakoneuô, diakonia i diakonos, nie chodzi raczej o specyficzny urząd
(charyzmat), ale o ogólne określenie służby. Z pewnością nie ma żadnego
odniesienia do urzędu diakońskiego w najwcześniejszych Listach Pawła (Ga i
1-2 Tes). W Kol 4, 17 (w odniesieniu do Archipa) i w Ef 4, 12 (w łączności z
listą charyzmatów) występuje termin diakonia, który może oznaczać „służbę”
ogólnie rozumianą, ale może też określać urząd. Podobnie w Ef 6, 21; Kol 4,
7, w odniesieniu do Tychika, występuje termin diakonos; l – Czasownik
parakaleô występuje we wszystkich listach Pawła, ale ma sens ogólny:
pocieszenia, błagania. Nie można jednoznacznie określić, czy w jakichś
tekstach chodzi o specyficzny charyzmat, taki jaki jest wskazany w Rz 12, 8
(nigdzie w Listach nie jest on opisany jako taki)” G. Rafiński, Pawłowe
pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12,
Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s. 308.
+ Rafiński G. Charyzmaty według 1 Kor 7. „a) […] Tekst nie mówi o tym, że
każdy (chrześcijanin) jest charyzmatykiem, a tylko tyle, że każdy, kto ma
charyzmat, posiada dar o cechach określonych przez św. Pawła (w wierszu
7). Charyzmat w sensie technicznym jest specyficznym darem udzielonym
tylko niektórym. Nie można wiersza 7 odrywać od kontekstu i nadawać mu
sensu generalnego; […] b) […] Drugą cechą charyzmatów jest to, że są one
„manifestacją Ducha”. W odróżnieniu do „wewnętrznego” aspektu obecności
Ducha, który dotyczy każdego chrześcijanina (por. Ga 5, 22): „owoce Ducha”,
takie jak miłość, radość, pokój i inne, są dane wszystkim, a nie rozdzielone
poszczególnym chrześcijanom), charyzmaty („zewnętrzne” manifestacje
Ducha) nie są dane wszystkim, ale zostają rozdzielone między niektórych
chrześcijan. Charyzmaty mają charakter „empiryczny” /A. Jankowski/ w
tym sensie, że nigdy nie są „ukryte”, ale muszą być widzialne „na zewnątrz”.
Poprzez charyzmaty objawia się w sposób widoczny Duch Święty. Ten aspekt
charyzmatów rodził problemy u Koryntian, którzy pragnęli charyzmatów
najbardziej spektakularnych c) […] Trzecią cechą charyzmatów jest ich
użyteczność. Św. Paweł nie mówi o użyteczności charyzmatów „dla dobra
wspólnego”, ale po prostu o „użyteczności”. Wbrew utartemu wśród
egzegetów poglądowi trzeba przyjąć, że do definicji charyzmatów nie należy
prospołeczny charakter, gdyż charyzmaty mogą być też nastawione na
„użyteczność” osobistą obdarowanego” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie
charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum,
Poznań 1998, 300-331, s. 313-314.
+ Rafiński G. Charyzmaty według Künga H. „snuje wizję Kościoła, w którym
wszyscy chrześcijanie są charyzmatykami, charyzmaty zaś funkcjonują jako
zjawiska zwyczajne, a nie nadzwyczajne, w którym istnieje nieskończona
liczba charyzmatów i w którym charyzmaty są darami nakierowanymi na
dobro wspólne Kościoła. Ostrze tej wizji było skierowane przeciw
„klerykalnej” wizji Kościoła i z pewnością wynikało z troski o Kościół. Analiza
tekstów biblijnych, […] przeczy jednak niektórym z tych tez. Są one tylko w
pewnym stopniu wizją pawłową, a w jakimś stopniu są tylko wizją teologa
sfrustrowanego – może o słusznie – Kościołem swoich czasów. Stereotypy
przenikają także do współczesnych przekładów Pisma Świętego. Przykładem
7
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
tego, że stereotyp może być stawiany ponad brzmieniem tekstu biblijnego,
jest przekład 1 Kor 12, 7 w Biblii Tysiąclecia, gdzie greckie sformułowanie
pros symferon zostało przetłumaczone słowami: „dla [wspólnego] dobra”. Jak
wynika z analiz [tekstu biblijnego], słowo: „wspólnego”, dodane w nawiasie
przez tłumacza, nie jest właściwą interpretacją odpowiedniego wyrażenia
greckiego, nie mówiąc już o tym, że nie ma go w tekście oryginalnym (por.
Wulgata, z wiernym wobec oryginału sformułowaniem: at utilitatem!)” G.
Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja
Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, 331.
+ Rafiński G. Charyzmaty według Pawła. Termin charyzmat używany jest
dziś w sposób nieprecyzyjny, co powoduje zamęt interpretacyjny. „W języku
potocznym nabrało ono sensu świeckiego i stało się tak „pojemne”, że mówi
się o „charyzmatycznych” liderach politycznych czy o „charyzmatycznych”
artystach estrady. Także w literaturze teologicznej nadaje się niekiedy
pojęciu charyzmatów bardzo szeroki sens. […] W celu wyeliminowania
nieporozumień i sprzecznych ujęć konieczna jest uważna analiza źródłowa
terminu charyzmat” /G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s.
300/. „badając kolejne etapy refleksji nad rzeczywistością charyzmatów,
widoczne w Corpus paulinum, zakładamy następującą kolejność i czas
powstania tekstów: 1) Przed rokiem 50: Ga; 2) Rok 51-52: 1-2 Tes; 3) Rok
55-57: 1-2 Kor; 4) Rok 58: Rz 5) Ok. roku 58-60: Flp; 6) Rok 60-61: Kol; 7)
Po śmierci św. Pawła (lata 80-te?): Ef; 8) Przed 100 r.: Tt; 1 Tm; 2 Tm”
Tamże, s. 301. „Analizując sens greckiego terminu charisma, jesteśmy
zmuszeni opierać się tylko na tekstach Nowego Testamentu, gdyż słowo to
nie występuje w grece klasycznej do II wieku po Chr., a w środowisku Żydów
hellenistycznych jest bardzo rzadkie. W tym ostatnim kręgu charisma nie ma
sensu technicznego” /Tamże, s. 302.
+ Rafiński G. Charyzmaty według tradycji kościelnej. „Synonimiczne
traktowanie pojęć: charismata, diakoniai, energêmata, ma długą tradycję,
sięgającą św. Jana Chryzostoma. Zob. E. –B. Allo, Saint Paul. Premiere letre
aux Corinthiens, Paris 1934, 323) podobnie: H. Küng; E. Käseman).
Koncepcja taka wpływa na urobienie pojęcia charyzmatów. Zgodnie z treścią
terminu diakoniai, wszystkie charyzmaty musiałyby mieć charakter
służebny. Odrębne stanowisko wydaje się zajmować A. Jankowski, według
którego termin energêmata „mówi wyraźnie o działaniu: działa w nich Bóg w
sposób przekraczający siły natury…”; termin diakoniai uwydatnia tylko
niektóre zadania społeczne, trwałe i wyraźnie oznaczone (np. Rz 12, 7; Ef 4,
12)”; termin charismata „podkreśla darmowy charakter tych łask”. Tradycję
traktowania pojęć charismata, diakoniai, energêmata, nie w sensie
synonimicznym reprezentuje św. Tomasz z Akwinu, który definiuje te
terminy jako „divisiones gratiarum…ministrationum…operationum” (zob.
Summa Theologiae, 2-2 q. 171-189; wyd. Biblioteca de Autores Cristianos,
Matriti MCMLXIII). Każde z tych pojęć definiuje odrębne kategorie osób.
Pierwsza kategoria dotyczy łask darmo danych (…circa gratia gratis data).
Druga kategoria dotyczy oddzielenia życia kontemplatywnego i życia
aktywnego (przykład Marii i Marty). Trzecia odnosi się do różnych urzędów i
stanów. Utożsamienie łask (gratis data) i ministeriów nie ma sensu w
kontekście myśli św. Tomasza” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów,
8
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300331, s. 303-304 /przypis 10/.
+ Rafiński G. Definicja ostateczna charyzmatu na podstawie Corpus
paulinum. Charyzmaty są to specjalne dary (których liczbę określają odnośne
teksty Nowego Testamentu) dane niektórym członkom Kościoła, przez które
manifestuje się w sposób empiryczny Duch Święty i których celem jest
użyteczność. Charyzmaty mają charakter eklezjalny, co oznacza, że są
osadzone w konkretnej strukturze Kościoła, są podporządkowane
autorytetowi apostolskiemu, a ponadto służą zbudowaniu oraz jedności
Kościoła oraz nie burzą porządku podczas zgromadzeń liturgicznych.
Korzystanie z charyzmatów zakłada miłość i rozumną weryfikację. Widzialny
sposób uzyskania charyzmatu w okresie poapostolskim jest określony tylko
w jednym przypadku: „charyzmatu danego przez nałożenie rąk kolegium
prezbiterów”. […] Charyzmaty stanowią nieodzowny i stały element życia
Kościoła, choć ze zmiennym natężeniem i w zmiennej konfiguracji. Można
powiedzieć, że Kościół ma „strukturę charyzmatyczną” (ale w innym sensie,
niż to określa H. Küng). Kościół ma strukturę charyzmatyczną nie przez to,
że wszyscy są charyzmatykami (tak bowiem nie jest), ale w tym sensie, że w
Kościele musi być miejsce na realizację charyzmatów, którymi Duch Święty
obdarza poszczególnych chrześcijan. Charyzmaty bowiem mają zawsze jakąś
„użyteczność” (por. 1 Kor 12, 7) zamierzoną przez Opatrzność Bożą” G.
Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja
Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, 328. „W życiu jednostek
brak charyzmatu nie oznacza „mniejszej doskonałości”, gdyż miarą
doskonałości jest życie w miłości. Charyzmaty są dane ze względu na
„użyteczność”, a nie jako miara świętości jednostki. […] Bardzo niekorzystny
dla życia Kościoła byłby nawrót czegoś na wzór korynckiej „gorączki
charyzmatycznej”. Gdyby ona pociągnęła za sobą niezdrową konkurencję. W
Koryncie jej owocem były podziały. Tymczasem autentyczne charyzmaty
rodzą owoce w postaci pokoju i życiowego dynamizmu” Tamże, s. 329.
+ Rafiński G. Definiowanie charyzmatów poprzez wstawianie do definicji ich
funkcji prospołecznej nie ma uzasadnienia. Termin charisma powiązany z
innymi kluczowymi terminami rzutującymi na jego sens, według 1 Kor 12, 4
nn. „W 1 Kor 12, 4nn pojęcie charismata występuje też w ścisłym związku z
terminami: diakoniai i energêmata. Nie można traktować tych trzech
terminów zamiennie, jako aspektów tej samej rzeczywistości. Charismata,
diakoniai i energêmata opisują rzeczywistości paralelne, ale nie identyczne
/W 1 Kor 12, 4 św. Paweł stawia tezę: „Różne są charyzmaty, lecz ten sam
Duch”. W 1 Kor 12, 5-6 daje dwa przykłady pogłębiające sens tezy, którym
było ukazanie niesprzeczności terminów: „różność” – „jedność”. Dlatego
pisze: „różne są też rodzaje posługiwania. Ale jeden Pan; różne są wreszcie
działania, lecz ten sam Bóg”. Podobny schemat: teza plus przykłady, stosuje
św. Paweł częściej: zob. Ga 3, 28; 1 Kor 7, 17-24; 1 Kor 9, 1-7/.
Spostrzeżenie to jest niezwykle ważne, gdyż pozwala uniknąć apriorycznego
traktowania pojęcia charyzmatu, jako daru „prospołecznego”: nie wszystkie
charismata mają tę samą charakterystykę, co diakoniai, tzn. nie wszystkie są
„posługiwaniem innym”. Jest tak z charyzmatem „różnych języków”, który
może służyć samemu obdarowanemu (1 Kor 14, 4). Ten jeden wyjątek
świadczy o tym, że św. Paweł nie interesuje się w opisie charyzmatów
9
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
rozróżnieniem, czy służą one jednostce, czy wspólnocie, a raczej (jak np. w 1
Kor 13) rozważa pojęcie charyzmatów w świetle ich użyteczności (lub
bezużyteczności), wynikającej ze spełniania ich w miłości (lub bez niej). Nie
jest więc uzasadnione wstawianie do definicji charyzmatów ich funkcji
prospołecznej” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s.
303-304.
+ Rafiński G. Kościoły Pawłowe rozwijały się w dwóch etapach, w których
charyzmaty miały wyjątkowe znaczenie. Pierwszym był etap powstania
Listów do Koryntian i do Rzymian. Drugim był etap powstania Listów
Pasterskich, który określić można jako swoisty „renesans charyzmatyczny”.
Na uwagę zasługuje nieobecność pojęcia charyzmatów w fazie ustnego
nauczania św. Pawła i w pierwszych Listach (Ga i 1-2 Tes) /etap I/. G.
Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja
Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s. 309. „W Listach tych
jedynie jest mowa o rzeczywistościach, które później, w Listach wielkich,
otrzymają nazwę charisma. Takim charyzmatem najwyraźniej zaznaczonym
w Liście do Galatów jest apostolstwo” Tamże, s. 310. „Powinno się mówić na
tym etapie nie tyle o strukturze „charyzmatycznej”, ile o strukturze
„apostolskiej” Kościoła, albo o strukturze „pneumatologiczno-dynamicznej”
(w sensie doświadczenia mocy Ducha w Kościele)” Tamże, s. 311-312.
„Sytuacja zmieniła się radykalnie w Pierwszym Liście do Koryntian. Pojawia
się w nim pojęcie „charyzmatów” i staje się ono jedną z zasadniczych
kwalifikacji Kościoła korynckiego (por. 1 Kor 1, 7). W odpowiedzi na sytuację
w Koryncie, którą określić można jako „gorączkę charyzmatyczną” św. Paweł
precyzuje pojęcie „charyzmatu”. Podaje cechy i warunki zaistnienia
„charyzmatu”, a także daje listę charyzmatów. Zasadniczym tekstem dla
zrozumienia Pawłowego pojęcia charyzmatów jest 1 Kor 12-14. Tekst powstał
w odpowiedzi na zapytanie Koryntian dotyczące „darów duchowych”.
Korynccy „entuzjaści” wpadli w niebezpieczeństwo błędnego ekskluzywizmu,
polegającego na poglądzie, iż znakiem wyższego wtajemniczenia w wiarę jest
posiadanie darów nadzwyczajnych, takich jak dar języków i proroctwo.
Owocem było rozbicie jedności wspólnoty przez niezdrową rywalizację”
Tamże, s. 312.
+ Rafiński G. Nie wszystkie powołania powiązane są z charyzmatami. Termin
charisma powiązany z innymi kluczowymi terminami rzutującymi na jego
sens, według 1 Kor 7. „W 1 Kor 7 termin charisma jest związany z pojęciem
„powołania” (klêsis). Czy „charyzmat” i „powołanie” są pojęciami, które
można traktować zamiennie? Czy każde powołanie jest charyzmatem?
Generalne utożsamienie powołania i charyzmatu znaczyłoby, że dla św.
Pawła „charyzmatem” jest to wszystko, o czym pisze w rozdziale siódmym
Listu, tzn. małżeństwo i dziewictwo, obrzezanie i nieobrzezanie, stan
niewolniczy i wolny. Jednak obrzezanie i nieobrzezanie, stan niewolniczy i
wolny (1 Kor 7, 17-24) nie są nazwane wprost „charyzmatami”. I nie mogą
nimi być, gdyż św. Paweł w 1 Kor 7,17-24 nie zamierza nadawać znaczenia
religijnego tym czterem „powołaniom”, lecz tylko stwierdza, że z chwilą
wkroczenia Królestwa Bożego w ten świat społeczny status chrześcijanina
traci swe znaczenie. Praktykowanie Ewangelii (miłości) jest możliwe w
każdym stanie („powołaniu”). […] Nie należy więc wychodzić arbitralnie poza
10
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
tenor tekstu 1 Kor 7, 7 i trzeba mianem charyzmatu określić tylko
małżeństwo i stan wolny (obrany dla Królestwa Bożego). Nie wszystkie
bowiem powołania są charyzmatami” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie
charyzmatów, w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum,
Poznań 1998, 300-331, s. 304-305.
+ Rafiński G. Paweł zdefiniował termin charyzmat, będąc do tego zmuszony
w etapie II swej działalności, wskutek pojawienia się „gorączki
charyzmatycznej” w Koryncie. „Św. Paweł odpowiada w „tryptyku”, na który
składa się treść 1 Kor 12-14. Wpierw poszerza perspektywę, którą mieli
Koryntianie, wskazując, że istnieją wprawdzie różne dary duchowe, ale
stanowią one jedność (1 Kor 12, 1-30). Następnie pogłębia tę perspektywę
przez określenie, że dary duchowe nic nie znaczą bez miłości (1 Kor 13, 113). W trzeciej części „tryptyku” pisze o wyższości proroctwa nad darem
języków (były to dwa charyzmaty nadzwyczajne, szczególnie interesujące
Koryntian), przez co wskazuje zasadę hierarchii darów duchowych, w której
stawia się na drugim planie ich spektakularność i ekstatyczność (1 Kor 14,
1-40). Innym tekstem, w którym pada pojęcie charyzmatów, jest 1 Kor 7. […]
Dla zrozumienia Pawłowego pojęcia „charyzmatu” trzeba przeanalizować
teksty: 1 Kor 7, 7; 12, 7. 11. 28; 14, 40, uwzględniając ich kontekst. Pośród
nich kluczowym tekstem jest 1 Kor 12, 7: „Każdemu zaś [z wymienionych
wcześniej charyzmatyków] jest dana manifestacja Ducha dla użyteczności”.
Choć nie występuje w tym zdaniu pojęcie charyzmatów, to jednak opisuje
ono zjawisko charyzmatów, gdyż 1 Kor 12, 7 jest logiczną kontynuacją 1 Kor
12, 4 („Różne są charyzmaty, lecz ten sam Duch”). W 1 Kor 12, 7 zawarte są
trzy elementy „definicji” charyzmatów: a) […] „Każdemu zaś jest dana…” […]’
b) […] „…[widoczna] manifestacja Ducha…” […]; c) […] „dla użyteczności”
[…]” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch Odnowiciel,
Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331, s. 312-313.
+ Rafiński G. Posługi eklezjalne według św. Pawła dzielą się na
instytucjonalne i charyzmatyczne. Nie wszystkie są charyzmatyczne, niektóre
wynikają z istoty instytucji eklezjalnej. Dary posiadane przez Koryntian nie
są autonomiczne, ale muszą być postrzegane w strukturze Kościoła.
Owocność charyzmatów zapewnia miłość. „1 Kor 13: tekst hymnu, którego
motywem przewodnim jest miłość (agapê), odkrywa kolejny element definicji
charyzmatów. Kontekst wskazuje na to, że miłość nie jest postrzegana przez
Apostoła jako jeszcze jeden charyzmat (w sensie ścisłym), lecz jest – co więcej
– przeciwstawiona charyzmatom. Bez niej charyzmaty (nawet te najbardziej
spektakularne, jak dar języków i proroctwo) nic nie znaczą. Z tekstu wynika,
że mogą istnieć charyzmaty bez miłości, ale wtedy stają się bezużyteczne.
Miłość jest pojęciem nadrzędnym dla Pawła w tym sensie, że życie w miłości
jest dostępne i konieczne dla każdego chrześcijanina; posiadanie
charyzmatów natomiast jest darem dla niektórych. Sprawdzianem
doskonałości jest miłość, a nie posiadanie charyzmatów. Jeśli jednak ktoś
posiada charyzmat, to musi realizować go w miłości. Ta cecha jest istotnym
elementem autentyczności charyzmatyka i realizowanego przez niego
charyzmatu” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów, w: Duch
Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300-331.
315. Kontekst 1 Kor 12-14 wskazuje na to, że charyzmaty są bezpośrednio
związane z Eucharystią. „Charyzmaty są osadzone we wspólnocie Kościoła,
11
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
przy czym Kościół – według św. Pawła – manifestuje się przez liturgię, w tym
przez Eucharystię. Charyzmatycy nie mogą więc się odizolować od wspólnoty
Kościoła, sprawującej Eucharystię. Nie mogą stanowić grupy odseparowanej
od całego Kościoła, który się ujawnia jako „jednostka socjologiczna” podczas
liturgii (Eucharystii)” Tamże, s. 316.
+ Rafiński G. Termin charisma powiązany z innymi kluczowymi terminami
rzutującymi na jego sens, według 1 Kor 12-14. „Tekstem, w którym św.
Paweł najbardziej wielostronnie naświetla problematykę charyzmatów, jest
sekcja 1 Kor 12-14, poświęcona sprawie „darów duchowych” (12, 1: peri de
tôn pneumaticôn…). Pojęciem nadrzędnym dla charismata (jakby tematem
całej sekcji) jest więc pojęcie pneumatica, w którym dźwięczy słowo pneuma.
Jeśli tak, to wszystkie charyzmaty są „duchowe” w tym sensie, że są
przejawem Ducha (choć są odniesione do Pana i do Boga; zob. 1 Kor 12, 4-6).
Są też „duchowe” w znaczeniu antropologicznym: są „osadzone” w sferze
„ducha”, angażując najgłębsze pokłady ludzkiej jaźni, w której człowiek
spotyka się z Bogiem. Związek pojęcia „charyzmatów” z pojęciem Ducha
(ducha) jest tak ścisły, że w Rz 1, 11 charisma jest określone jako
pneumatikon, a w 1 Kor 12, 31 i 14, 1 charismata i pneumatika występują w
identycznym sensie (dzêlute de ta charismata pneumatika). Pojęcie
pneumatika funkcjonowało w liście skierowanym przez Koryntian do św.
Pawła, a więc należało do słownika Koryntian (zob. 1 Kor 12, 1). W
kontekście 1 Kor 12, 2, gdzie termin pneumatika jest powiązany z
doświadczeniem pogan, dziewiczy charismata jawi się jako pojęcie
specyficznie chrześcijańskie, opisujące rzeczywistość wynikającą z wylania
Ducha Świętego (zob. 1 Kor 12, 3. 4). Najprawdopodobniej ten specyficznie
chrześcijański termin ukuł sam św. Paweł, choć nie jest wykluczone, że
zrodził się on wśród Koryntian” G. Rafiński, Pawłowe pojęcie charyzmatów,
w: Duch Odnowiciel, Kolekcja Communio 12, Pallotinum, Poznań 1998, 300331, s. 303.
12