Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające

214
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220
Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej
sprzyjające zakażeniu HIV
Recruit service soldiers’ hazardous behaviors conducive to HIV infection
Marta Niedźwiedzka, Ewa Nowacka, Andrzej Grzybowski
Katedra Higieny i Epidemiologii w Łodzi Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Wprowadzenie. Mianem ryzykownych zachowań człowieka, w odniesieniu
do AIDS, określa się wszystkie sytuacje, w których nieostrożne uczestnictwo
sprzyja zakażeniu HIV. Do tych ryzykownych zachowań można zaliczyć
homoseksualne i heteroseksualne kontakty z wieloma partnerami, bez
użycia prezerwatywy, iniekcje substancji psychoaktywnych wykonywane
wspólną igłą wśród osób uzależnionych, a także nadmierne spożycie
alkoholu powodujące złą ocenę sytuacji, utratę kontroli i ostrożności
w sytuacji zagrożenia zakażeniem.
Cel. Ocena zachowań sprzyjających ryzyku zakażenia HIV w grupie żołnierzy
służby zasadniczej.
Materiał i metody. Badaniem objęto 160 żołnierzy w wieku 19-22 lat
z jednostki wojsk zmechanizowanych, dobranych losowo, na zasadzie
wyrażenia zgody na udział w badaniu. Najliczniejsza grupa respondentów
pochodziła z terenów wiejskich lub miast do 5 tys. mieszkańców (50,0%).
45,0% osób posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe, 21,9%
podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 roku.
Wyniki. Odsetek badanych (67,3%) używających prezerwatywy w celu
prewencji transmisji HIV jest zbyt mały. Połowa respondentów przyznaje
się do przypadkowych kontaktów seksualnych poza stałą partnerką.
Najczęściej niezaplanowane kontakty płciowe (50,6%) miały miejsce pod
wpływem alkoholu i substancji psychoaktywnych, gdy dochodziło do utraty
świadomości określanej jako „utrata filmu” (63,7%). Okolicznościami
sprzyjającymi spożywaniu alkoholu był pobyt w dyskotece (65,0%),
spotkania towarzyskie (66,9%) i przebywanie na przepustce (43,7%).
Ryzyko zakażenia u badanych zwiększały: czynne uczestnictwo w bójce
(46,2%), wstrzykiwanie narkotyków (przyznało się 5,0%).
Wnioski. Mimo rzeczywistego podejmowania licznych, ryzykownych dla
zdrowia i życia zachowań tylko 28,1% badanych żołnierzy uważa swoje
zachowania za ryzykowne.
Introduction. Hazardous AIDS-related behaviors cover all the situations
of careless behavior conducive to HIV infection, such as homo- and
heterosexual sexual contacts with numerous partners, without the use of
condom, injections of psychoactive substances with the same needle among
drug addicts, excessive alcohol consumption resulting in poor assessment
of the situation, loss of control in the situation of infection risk.
Aim. Assessment of hazardous behaviors conducive to HIV infection in
a group of recruit service soldiers.
Materials and methods. The study comprised the population of 160
mechanized military recruit service soldiers aged 19-22 years, randomly
selected, consenting to participate in the study. 50% of the respondents
came from rural areas or towns of the population under 5000 of inhabitants.
45.0% of the respondents had secondary education, 33.1% – vocational
education and 21.9% – primary education. The study was conducted in
January 2009.
Results. The percentage of subjects using condoms to prevent HIV
transmission is inadequate (67.3%). Half of the respondents admit to
casual sexual contacts outside their steady relationship (51.9%). The
majority (50.6%) of unplanned sexual contacts took place under the
influence of alcohol and psychoactive substances causing loss of conscious
control of behavior (63.7%). The circumstances aiding alcohol consumption
were: visiting a discotheque (65.0%), meeting friends (66.9%) and being
on a leave (43.7%). The infection risk was increased by brawls (46.2%)
and drug injections (revealed by 5.0%).
Conclusions. Despite numerous health- and life-threatening behaviors only
28.1% of the surveyed soldiers regard their behaviors as hazardous.
Key words: recruit service soldiers, hazardous behaviors, HIV infection
Słowa kluczowe: żołnierze służby zasadniczej, ryzykowne zachowania,
zakażenie HIV
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220
www.phie.pl
Nadesłano: 15.04.2010
Zakwalifikowano do druku: 27.05.2010
Wprowadzenie
Choroba, jaką jest AIDS może dotyczyć każdego
człowieka. Szacuję się, że obecnie na świecie połowa
nowych zakażeń HIV dotyczy osób w wieku 15-24
lat i zbiega się z rozpoczynaniem życia seksualnego,
a jak wynika z danych WHO „drogą kontaktów sek-
Adres do korespondencji / Address for correspondence
mgr Marta Niedźwiedzka
Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź
e-mail: [email protected]
sualnych dochodzi do 85% wszystkich zakażeń HIV”
[1]. Medycyna nie zna skutecznego leku na walkę z tą
chorobą, dlatego jedyną obroną jest wczesna profilaktyka, edukacja i uświadomienie społeczeństwu, że
ryzyko zakażenia dotyczy każdego człowieka i można
je zmniejszyć eliminując ­ ryzykowne dla zdrowia
Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV
zachowania. Mianem ryzykownych zachowań człowieka, w odniesieniu do problemu AIDS, określa się
zazwyczaj te wszystkie sytuacje, w których nieostrożne
uczestnictwo sprzyja zakażeniu się HIV. Do ryzykownych zachowań można zaliczyć homoseksualne
i heteroseksualne kontakty z wieloma partnerami,
bez użycia prezerwatywy, iniekcje substancji psychoaktywnych wykonywane wspólną igłą w przypadku
osób uzależnionych, a także nadmierne spożycie
alkoholu powodujące złą ocenę sytuacji, utratę kontroli i zaniechanie ostrożności w sytuacji zagrożenia
zakażeniem. Liczne badania wykazały, że zachowania
ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują. Dochodzi do tzw. „efektu kaskadowego”, gdzie jedno
zachowanie pociąga za sobą drugie lub je wyzwala, np.
spożywanie alkoholu, czy odurzanie się narkotykami
często współwystępuje z zachowaniami agresywnymi,
przestępczymi i wczesną aktywnością seksualną bez
zabezpieczeń [2].
W prezentowanych badaniach skupiono uwagę na
ocenie zachowań sprzyjających ryzyku zakażenia HIV
w grupie żołnierzy służby zasadniczej. Odseparowanie
młodych mężczyzn od rodzin, wyjazdy na ćwiczenia
poligonowe, częste przepustki w okresie pełnienia
służby sprawiają, że są oni narażeni na występowanie
różnych pokus, jak: alkohol, narkotyki, płatny seks czy
przypadkowe kontakty seksualne bez zabezpieczenia
i swoim zachowaniem często czynią się podatnymi
na zakażenie HIV. Zgodnie z założeniami Krajowego
Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad
Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004‑2006
w każdej jednostce przeprowadzono dla kadry i żołnierzy pogadanki na temat rozprzestrzeniania się
chorób wenerycznych, ich powikłań, profilaktyki
i zapobiegania [3]. Celem badania było sprawdzenie
czy mimo prowadzonej edukacji żołnierze ryzykują
swoim zachowaniem, czy też raczej ich działania
pozbawione są ryzyka. Monitorowanie takich zachowań wśród młodych ludzi powinno służyć tworzeniu
programów i kampanii społecznych uświadamiających
konsekwencje takich ryzykownych zachowań.
Cel
Ocena zachowań sprzyjających ryzyku zakażenia
HIV w grupie żołnierzy służby zasadniczej.
Materiał i metody
Grupą objętą badaniem jest populacja żołnierzy służby zasadniczej wojsk zmechanizowanych
z jednostki wojskowej w województwie zachodnio-pomorskim licząca 160 osób, dobrana w sposób losowy,
na zasadzie wyrażenia zgody na udział w badaniu.
Badani byli w wieku 19-22 lat. Najliczniejsza grupa
respondentów pochodziła z terenów wiejskich lub
miasta do 5 tys. mieszkańców (50,0%) i miast od 5 do
215
50 tys. mieszkańców (29,4%). 45,0% osób posiadało
wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe oraz odpowiednio 21,9% podstawowe. Badanie przeprowadzono
w styczniu 2009 r. Badanie polegało na wypełnieniu
anonimowej ankiety, poprzedzonej krótkim komentarzem wprowadzającym badanych w jego istotę.
Wyniki
Stosunek żołnierzy do prezerwatyw
Jedną z najbardziej prawdopodobnych dróg zakażenia się HIV są kontakty seksualne.
„W literaturze przedmiotu najczęściej podaje się
kilka wariantów zachowań seksualnych, które chronią
przed infekcją HIV: całkowita wstrzemięźliwość seksualna, monogamia, kontakty seksualne tylko z osobami,
które nie są zakażone HIV, unikanie seksu analnego
i oralnego” [4]. Na samym końcu, jako sposób najmniej bezpieczny, ale bardzo powszechny, wymienia
się użycie prezerwatywy. Zwolennicy podkreślają, że
stosowanie prezerwatyw zwiększa stopień ochrony
przed infekcją, jednocześnie słusznie zauważają, że
prezerwatywy nie eliminują zupełnie ryzyka, nie są
niezawodne, a ich używanie nie powinno „dawać złudnego poczucia bezpieczeństwa”, ponieważ nie dają
100% gwarancji zabezpieczenia przed zakażeniem,
a jedynie prawdopodobieństwo jego uniknięcia. Celem
badania było poznanie opinii żołnierzy o stosowaniu
prezerwatyw w kontekście profilaktyki HIV/AIDS
i odpowiedź na pytanie czy ich zdaniem prawidłowe
stosowanie prezerwatywy może w dużym stopniu
uchronić przed zakażeniem HIV?
nie
16,8
nie wiem
8,8
tak
74,4
Ryc. 1. Stosunek żołnierzy do stosowania prezerwatywy, jako środka
zabezpieczającego przed zakażeniem HIV (w %, N=160)
Fig. 1. The soldiers’ attitude towards use of condoms as an agent
preventing HIV infection (w %, N=160)
W całej badanej zbiorowości prawie 75% żołnierzy zgadza się ze stwierdzeniem, że prawidłowe
stosowanie prezerwatyw w dużym stopniu może
chronić przed zakażeniem HIV i większość badanych
(67,3%), która podjęła życie seksualne (N=150 osób)
stosuje je w czasie stosunków płciowych (ryc. 2). Jednak dość duży odsetek badanych 32,7% nie stosuje
takiej ochrony, narażając tym samym siebie lub swoją
partnerkę/-i na zakażenie chorobami przenoszonymi drogą płciową. Być może jest to wynikiem braku
zaufania do prezerwatywy, jako środka chroniącego
przed zakażeniem HIV (16,8%) (ryc. 1).
216
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220
Tabela I. Spożywanie alkoholu przez poborowych (100%=155)
Table I. Alcohol consumption by the soldiers (100%=155)
nie
32,7
tak
67,3
Ryc. 2. Stosowanie prezerwatyw zabezpieczających przez żołnierzy,
którzy podjęli kontakty seksualne (w %, 100% = 150)
Fig. 2. Use of condoms by soldiers having sexual contacts (in %,
100% = 150)
Stosunek żołnierzy do kontaktów seksualnych
Posiadanie stałego partnera jest jednym z ważniejszych czynników profilaktyki zakażeń HIV. Oczywiście, gdy wierność partnerów jest wzajemna, ponieważ
nawet jednorazowy kontakt z innym partnerem jest
zachowaniem ryzykownym i może być powodem zakażenia HIV.
Analiza przekonań żołnierzy dotycząca zachowań
seksualnych, wobec zagrożenia związanego z AIDS,
jest wysoce niepokojąca, gdyż jedynie 46,9% badanych
zgadza się, ze stwierdzeniem, że ludzie powinni mieć
kontakty seksualne tylko z jednym partnerem. Postawa
ta nie wpływa prawdopodobnie na zachowania seksualne młodych ludzi, gdyż w całej badanej zbiorowości
jedynie 59,4% żołnierzy utrzymuje kontakty płciowe
tylko ze stałą partnerką. Ponad połowa przyznała się
do kontaktów seksualnych z przygodną partnerką
(51,9%).
Spożywanie napojów alkoholowych przez
poborowych
Najczęstszymi trunkami wśród żołnierzy spożywających alkohol (155 osoby) jest piwo i wódka. Do
picia piwa przyznaje się, prawie 95% badanych. Jest to
trunek, który spożywany był najczęściej każdego dnia
(27,7%) i w każdym tygodniu (30,3%). Do spożywania wódki przyznało się 88,4% badanych. Na trzecim
miejscu znajduje się szampan (prawie 75% badanych).
Jest to jednak trunek spożywany raczej rzadko, okazjonalnie. Najmniejszym powodzeniem wśród badanych
cieszą się wina i nalewki. W grupie badanych jedynie
5 osób deklaruje całkowitą abstynencję (tab. I).
Oprócz częstości spożywania alkoholu, ważna
jest także ilość standardowych porcji zawierających
alkohol wypijanych podczas jednorazowej konsumpcji. Dla mężczyzn łączna ilość alkoholu wypijanego
w ciągu tygodnia nie powinna przekraczać 4 porcji 5
razy w tygodniu.
Badani żołnierze odpowiadali, że najczęściej
podczas jednorazowej konsumpcji wypijają 3-4 porcje alkoholu (29,0%), czyli około 30-40 g czystego
alkoholu etylowego. Do 5-6 porcji przyznaje się około
22,6% żołnierzy. Aż 11,0% żołnierzy przyznaje, że
podczas jednorazowej konsumpcji przekracza znacz-
Rodzaj alkoholu
/Alcoholic
beverage
codziennie
/every
day
n
%
n
%
Piwo/beer
43 27,7 47 30,3 29 18,7
33
21,3
8
5,2
Wino/wine
9
n
%
5,8
w każdym w każdym
tyg.
miesiącu
/every
/every
week
month
n
8
%
5,2
n
9
%
rzadko
/seldom
nie piję
w ogóle
/I abstain
5,8
54
34,8
80
51,6
Wódka/vodka 17 11,0 18 11,6 38 24,5
69
44,5
18
11,6
Nalewki
/liqueurs
7
4,5
6
3,9
3
1,9
35
22,6 109 70,3
Szampan
/champagne
6
3,9
3
1,9
7
4,5
104 67,1
40
25,8
nie limit rozsądnego picia, spożywając około 7-9 porcji
alkoholu.
U 17,4% badanych limit ten zwiększony jest do
10 lub więcej porcji, co może mieć poważne skutki
fizjologiczne, psychiczne i społeczne, ponieważ takie
nadmierne spożywanie alkoholu może spowodować
złą ocenę sytuacji, utratę kontroli i zaniechanie ostrożności w sytuacji zagrożenia, w tym sprzyjać zakażeniu
HIV (ryc. 3).
10 lub więcej porcji
17,4%
1-2 porcji
20,0%
7-9 porcji
11,0%
5-6 porcji
22,6%
2-4 porcji
29,0%
Ryc. 3. Ilość standardowych porcji zawierających alkohol wypijanych
podczas jednorazowej konsumpcji. (w %, 100% = 155)
Fig. 3. Quantity of standard doses of alcoholic beverages drunk during
one-time consumption (w %, 100% = 155)
Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji
psychoaktywnych
Pod wpływem alkoholu i narkotyków podejmowanych jest wiele ryzykownych zachowań, z których
skutków młodzi ludzie często nie zdają sobie sprawy.
W trakcie spożywania alkoholu człowiek traci nad
sobą kontrolę i narażony jest na występowanie sytuacji
niebezpiecznych dla jego życia (bójki, awantury, niezaplanowane doświadczenia seksualne i zwiększone
ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą
płciową, w tym AIDS). Badani żołnierze przyznają,
że najczęstszą sytuacją po spożyciu substancji psychoaktywnych była utrata świadomości, określana jako
„urwanie filmu” (63,7%), niezaplanowane kontakty
seksualne (50,6%), a także uczestnictwo w bójce
(46,2%), w której mogło dojść do obrażeń ciała i pojawienia się krwi, która zawsze mogła być zainfekowana
jakimś drobnoustrojem (ryc. 4). Dwa razy częściej do
Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV
niezaplanowanych kontaktów płciowych dochodzi
u osób z wykształceniem podstawowym (68,6%), niż
u osób z wykształceniem średnim (36,1%) oraz u osób
mieszkających w mieście powyżej 200 tys. mieszkańców (75,0%) w porównaniu z osobami z miast od
50‑200 tys. mieszkańców czy osobami mieszkającymi
na wsi (odpowiednio 42,9% i 42,5%) (tab. II).
niezaplanowane
doświadczenie seksualne
50,6
utrata świadomości
(”urwanie filmu")
63,7
wypadek z urazem
fizycznym
20,6
46,2
uczestnictwo w bójce
stałem się ofiarą
przestępstwa na tle
seksualnym
4,4
0
10
20
30
40
50
60
70
Ryc. 4. Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji psychoaktywnych
(w %, N=160). Dopuszczono wybór więcej niż jednej odpowiedzi
Fig. 4. Hazardous behaviors after psychoactive substance intake (w %,
N=160). More that one answer were allowed
Używanie środków psychoaktywnych przez
poborowych
Ryzyko zakażenia HIV zwiększa zarówno sposób
zażywania środków psychoaktywnych (do zakażenia
HIV dochodzi przez używanie zakażonej igły podczas
wstrzykiwania narkotyków), jak i ich działanie, powodujące utratę kontroli i skłonność do podejmowania
zachowań ryzykownych. Najczęstszymi narkotykami,
po jakie sięgali badani żołnierze w czasie ostatniego
miesiąca to marihuana (9,4%), amfetamina (10,0%)
oraz haszysz (5,0%) i ekstazy (4,4%). 25,0% badanych deklarowało przyjmowanie substancji psychoaktywnych w formie wąchania lub palenia, prawie 22%
w postaci tabletek, a do wstrzykiwania narkotyków
droga dożylną, uznane jako niezwykle skuteczna
droga zakażenia HIV, przyznało się 5,0% badanych
żołnierzy (ryc. 5).
Powody i okoliczności sprzyjające spożywaniu
alkoholu i zażywaniu narkotyków
Interesującym zjawiskiem są powody i okoliczności
determinujące człowieka do podejmowania zachowań
ryzykownych. Najczęstszymi okolicznościami sprzyjającymi spożywaniu alkoholu przez żołnierzy są: pobyt
w dyskotece (65,0%), spotkania towarzyskie (66,9%),
przebywanie na przepustce (43,7%). Najczęstszym
powodem sięgania po alkohol jest potrzeba rozluźnienia (56,3%), poprawa samopoczucia (55,00%),
przyjemność (54,4%), ciekawość (48,8%). Stres
jest powodem do spożywania alkoholu, aż dla 40,6%
ankietowanych. O wiele mniej osób deklaruje, iż powodem jest chęć przeżycia czegoś nowego (29,4%), zaimponowania innym (25,0%) czy potrzeba akceptacji
w grupie (23,7%). Dla większości badanych powodem
do zażywania narkotyków jest ciekawość (31,9%),
rozluźnienie (22,5%) i chęć przeżycia czegoś nowego
(21,9%). Dla ponad 18% badanych żołnierzy poprawa
samopoczucia i przyjemność, jaką dają narkotyki na
początku ich działania jest powodem ich zażywania.
Dla prawie 15% narkotyki są sposobem na nudę panującą w ich życiu. Podobnie jak w przypadku alkoholu,
okolicznościami sprzyjającymi zażywaniu narkotyków
są spotkania towarzyskie (14,4%) i zabawa w dyskotece (22,5%) (ryc. 6).
31,9
ciekawość, pragnienie doświadczenia
przyjemność
poprawa samopoczucia
rozluźnienie
chęć przeżywania czegoś nowego
chęć zaimponowania innym
potrzeba akceptacji w grupie
przełamanie nieśmiałości
stres
potrzeba, uzależnienie
problemy osobiste, ucieczka od innych
spotkania towarzyskie
pobyt na dyskotece
przebywanie na przepustce
nuda
bunt przeciw społecznym regułom
inne
nie pamiętam
tabletki
21,9%
48,8
18,1
54,4
18,8
55
22,5
56,3
21,9 29,4
7,5
25
8,1
23,7
8,1
31,9
10,6
6,2
40,6
15
8,8
28,8
14,4
66,9
22,5
65
6,9
43,7
14,4
9,4
30,6
18,8
9,4 13,7
alkohol
10,6 18,8
0
podanie dożylne
5,0%
217
10
20
30
40
narkotyki
50
60
70
Ryc. 6. Powody i okoliczności sprzyjające spożywaniu alkoholu i zażywaniu narkotyków przez poborowych (w %). Dopuszczono wybór więcej
niż jednej odpowiedzi
wąchanie, palenie
25,0%
Fig. 6. Reasons and circumstances conducive to alcohol and drug
consumption by the soldiers (in %). More than one answer were
allowed
Ryc. 5. Sposób przyjmowania środków psychoaktywnych przez poborowych
Wykonywanie ozdób ciała (kolczykowanie,
tatuaże) przez żołnierzy
Fig. 5. Modes of psychoactive substance intake by the soldiers
Wiele osób obawia się możliwości zakażenia HIV
w salonie kosmetycznym, fryzjerskim czy salonie tatuaży, gdzie narzędzia wykorzystywane do przekłuwania
skóry mogą być zanieczyszczone krwią i powodować
218
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220
Tabela II. Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji psychoaktywnych (N=160)
Table II. Hazardous behaviors after psychoactive substance intake (N=160)
Nr
pyt.
Stwierdzenie:/statement Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji
psychoaktywnych/ Hazardous behaviors after psychoactive substance intake
1
niezaplanowane doświadczenie seksualne/ accidental sexual contact
Tak/yes
Nie/no
Ogółem/total
n
%
n
%
n
%
Wykształcenie: podstawowe/primary
24
68,6
11
31,4
35
21,9
zawodowe/vocational
31
58,5
22
41,5
53
33,1
średnie/secondary
26
36,1
46
63,9
72
45,0
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
34
42,5
46
57,5
80
50,0
miasto 5 - 50 tys. mieszkańców/town of 5 – 50 000 inhabitants
29
61,7
18
38,3
47
29,4
miasto 50 - 200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
9
42,9
12
57,1
21
13,1
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
9
75,0
3
25,0
12
7,5
Wykształcenie: podstawowe/primary
22
62,9
13
37,1
35
21,9
zawodowe/vocational
34
64,2
19
35,8
53
33,1
średnie/secondary
46
63,9
26
36,1
72
45,0
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
48
60,0
32
40,0
80
50,0
miasto 5 - 50 tys. mieszkańców/town of 5 – 50 000 inhabitants
37
78,7
10
21,3
47
29,4
miasto 50 - 200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
9
42,9
12
57,1
21
13,1
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
8
66,7
4
33,3
12
7,5
Wykształcenie: podstawowe/primary
7
20,0
28
80,0
35
21,9
zawodowe/vocational
16
30,2
37
69,8
53
33,1
średnie/secondary
10
13,9
62
86,1
72
45,0
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
15
18,7
65
81,3
80
50,0
miasto 5 - 50 tys. mieszkańców/town of 5 – 50 000 inhabitants
13
27,7
34
72,3
47
29,4
miasto 50 - 200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
1
4,8
20
95,2
21
13,1
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
4
33,3
8
66,7
12
7,5
Wykształcenie: podstawowe/primary
21
60,0
14
40,0
35
21,9
zawodowe/vocational
27
50,9
26
49,1
53
33,1
średnie/secondary
26
36,1
46
63,9
72
45,0
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
36
45,0
44
55,0
80
50,0
miasto 5 - 50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants
20
42,6
27
57,4
47
29,4
miasto 50 - 200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
11
52,4
10
47,6
21
13,1
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
7
58,3
5
41,7
12
7,5
Wykształcenie: podstawowe/primary
1
2,9
34
97,1
35
21,9
zawodowe/vocational
2
3,8
51
96,2
53
33,1
średnie/secondary
4
5,6
68
94,4
72
45,0
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
3
3,7
77
96,3
80
50,0
miasto 5 - 50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants
2
4,3
45
95,7
47
29,4
miasto 50 - 200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
1
4,8
20
95,2
21
13,1
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
1
8,3
11
91,7
12
7,5
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
2
utrata świadomości („urwanie filmu”) / loss of conscious control
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
3
wypadek z urazem fizyczny/ accident with bodily injury
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
4
uczestnictwo w bójce/ participation in a brawl
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
5
stałem się ofiarą przestępstwa na tle seksualnym / becoming a victim of
sexual harassment
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
zakażenia HIV. Jeśli jednak takie zabiegi są wykonywane w gabinetach profesjonalnych, gdzie zajmujące
się tymi zabiegami osoby podchodzą odpowiedzialnie
do swojej pracy i zawsze sterylizują lub wykorzystują
tylko narzędzia jednorazowego użytku, a podczas
wszystkich zabiegów zachowują podstawowe reguły
ostrożności i higieny, to nie ma zagrożenia zakażeniem
HIV.
Do kolczykowania i wykonywania tatuaży przyznało się 36,9% badanych żołnierzy. Tych samych
żołnierzy zapytano, w jakich gabinetach wykonywali
powyższe zabiegi, czy były to gabinety profesjonalne,
Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Ryzykowne zachowania żołnierzy służby zasadniczej sprzyjające zakażeniu HIV
czy nieprofesjonalne. Taki sam odsetek ankietowanych
podaje, że takie zabiegi wykonało w gabinetach profesjonalnych i nieprofesjonalnych (28,8%) lub innymi
metodami (42,4%) (ryc. 7).
42,4%
45
40
35
28,8%
28,8%
30
25
20
15
10
5
0
gabinet
profesionalny
gabinet
nieprofesionalny
innymi
metodami
Ryc. 7. Wykonanie zabiegów ozdabiania ciała badanych w gabinetach
profesjonalnych i nieprofesjonalnych (w %, 100% = 59)
Fig. 7. Cosmetic procedures adorning the body performed on the
subjects in professional and non-professional beauty salons (in %,
100%=59)
Dyskusja
Stosunek żołnierzy do prezerwatyw
Chcąc poznać wiedzę młodzieży o sposobach
uniknięcia zakażenia HIV, zadawano już szereg pytań
odnoszących się do tej problematyki. W badaniach
Woynarowskiej prawie 90% chłopców wiedziało, że
używanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko zakażenia
HIV [5].
W populacji badanej przez prof. Izdebskiego
94,7% badanych jest świadoma, że można zmniejszyć
ryzyko zakażenia HIV/AIDS używając prezerwatyw
podczas stosunków płciowych [6]. W niniejszym
badaniu prawie 75% żołnierzy posiada wiedzę o tym
sposobie zapobiegania rozprzestrzenianiu się HIV
i jak pokazują dalsze badania, wiedzę te wykorzystuje
w praktyce stosując prezerwatywę jako osobistą ochronę przed zakażeniem się HIV.
Stosunek żołnierzy do kontaktów seksualnych
W badaniach przeprowadzonych wśród żołnierzy
przez Pfeffera do współżycia płciowego przyznaje się
82% badanych, do liczby partnerek od 1 do 2 przyznaje się 65,3%, a posiadanie ponad 2 partnerek w ciągu
minionego roku deklaruje 34,7% ankietowanych. Do
korzystania z agencji towarzyskich i płatnego seksu
przyznaje się 9,5% żołnierzy [7].
219
Spożywanie alkoholu przez poborowych
Głównym celem badania „Żołnierze 2001” – przeprowadzonego przez Instytut Psychologii Zdrowia
Polskiego Towarzystwa Psychologicznego na zlecenie
Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych była diagnoza rozmiarów spożycia alkoholu
i innych środków psychoaktywnych wśród polskich
żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.
W badaniu wzięło udział 1588 żołnierzy. Przed
powołaniem do wojska kilka razy w tygodniu, a nawet
codziennie piło alkohol 19,8% badanych. Sytuacja
zmieniła się po rozpoczęciu służby wojskowej: do
częstego picia w czasie jej trwania przyznaje się już
tylko 5,7% badanych. Najwięcej osób (46,9%) pije
alkohol raz, dwa lub trzy razy w miesiącu, a raz
w tygodniu pije 10,8% żołnierzy. Przed pójściem do
wojska najczęściej spożywanym alkoholem było piwo
(66,8%). Sytuacja ta nie uległa zmianie po rozpoczęciu służby. Najczęstsze powody i okoliczności picia
alkoholu przed powołaniem do wojska to: spotkania
z rówieśnikami, imprezy, chęć poprawienia nastroju,
wprawienia się w dobry humor. Ponad 15% badanych
stres wynikający z pełnienia służby wojskowej uważa
za czynnik skłaniający do spożywania przez nich
alkoholu. Prawie 1/4 ankietowanych odpowiedziała,
że na terenie ich jednostki można kupić narkotyki
i alkohol. Okazuje się, że hermetyczne środowisko,
za jakie uważane jest wojsko i nadzór nad młodymi ludźmi nie stanowi przeszkody i trudności dla
podejmowania zachowań ryzykownych, skoro dość
duża grupa regularnie nadużywa alkoholu, a nawet
stosuje środki psychoaktywne w czasie pełnienia
służby zasadniczej [8]. W badaniach prowadzonych
przez Rosińską w grupie żołnierzy z województwa
warmińsko-mazurskiego większość respondentów
przyznała się do picia piwa (83,2%), wódki (50,0%),
drinków (43,4) i wina (40,8%). Większość pijących
żołnierzy (86,2%) nie chce tego ograniczyć, a tylko
część deklaruje chęć całkowitego zaprzestania (6,1%)
lub ograniczenia spożywania alkoholu (7,7%) [9].
Zachowania ryzykowne po spożyciu substancji
psychoaktywnych
Izdebski w swoich badaniach pytał o wpływ alkoholu na życie seksualne. Respondenci odpowiadali, że
po spożyciu alkoholu seks jest przyjemniejszy (24,8%),
przeciwnego zdania było około 41,5% badanych [10].
Do współżycia pod wpływem alkoholu przyznaje się
52,7% żołnierzy badanych przez Pfeffera, w tym do
takich kontaktów z większą liczbą partnerek przyznaje
się 32,3% [7]. W badanej populacji żołnierzy wojsk
zmechanizowanych ponad połowa przyznaje się do
niezaplanowanego kontaktu płciowego po spożyciu
alkoholu.
220
Używanie środków psychoaktywnych przez
poborowych
Z danych przeprowadzonych przez Instytut
Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego wynika, że istnieje pewien odsetek żołnierzy,
którzy regularnie się narkotyzują (1,3% to używający
cracka, 6,1% używa regularnie przetworów konopi
indyjskich). 1/5 badanych przynajmniej raz w życiu
wzięła amfetaminę [8]. W badaniach Terenowej
Wojskowej Komisji Lekarskiej w Olsztynie przeprowadzonych przez Rosińską do zażywani narkotyków
przyznało się 29,8% poborowych. Ponad 6% badanych
żołnierzy narkotyków w swoim życiu zażywało więcej
niż 10 razy. Najczęściej była to: marihuana (43,0%),
amfetamina (27,1%), leki (17,4%), heroina i haszysz
po 14,2% odpowiedzi oraz LSD (8,5%) [9]. Jako
motyw sięgania po narkotyki najczęściej wskazywano
ciekawość (80,6%). Około 9,0% badanych uległo namowom kolegów i tyle samo deklaruje przypadkowy
kontakt z narkotykami [9]. Do używania narkotyków
przyznaje się także 18,7% badanych przez Pfeffera
żołnierzy [7]. Działania profilaktyczne podejmowane
wśród żołnierzy ograniczają się jedynie do ustalenia
przez przełożonych zakazu spożywania alkoholu na
terenie jednostki wojskowej lub do spotkania z psychologiem (uczestniczyło w nim 41,9%), z oficerem
społeczno-wychowawczym (39,5%), z księdzem
(23,7%). W jednostkach służby wojskowej brakuje
zintegrowanych działań profilaktycznych, mimo że
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 214-220
problem z alkoholem w wojsku istnieje i jest wskazywany przez samych żołnierzy. Około 5% żołnierzy
uważa, że pije zdecydowanie za dużo, a część z nich
wręcz twierdzi, że ma problemy alkoholowe [8].
Wnioski
1. Większość żołnierzy posiada wiedzę, iż prawidłowe stosowanie prezerwatyw w dużym stopniu
może chronić przed zakażeniem HIV i jak pokazują dalsze badania wiedzę te wykorzystują
w praktyce stosując prezerwatywy.
2. Jednak duża część respondentów przyznaje się
do przypadkowych kontaktów seksualnych poza
stałą partnerką (59%), co zwiększa możliwość zakażenia w przypadku tak ryzykownych zachowań
i sprawia, że jest to grupa narażona na zakażenie
HIV.
3. Spożywanie alkoholu deklaruje większość badanych, do codziennego picia piwa i wódki przyznaje się odpowiednio 26,9% i 10,6% badanych.
4. Najczęstszymi sytuacjami, do jakich dochodziło
pod wpływem alkoholu i narkotyków były: utrata
świadomości, czynne uczestnictwo w bójce, niezaplanowane kontakty płciowe, zwiększające ryzyko
zakażenia HIV.
5. Mimo podejmowania tak licznych ryzykownych
dla zdrowia i życia zachowań tylko 28,1% badanych żołnierzy uważa swoje zachowania za
ryzykowne.
Piśmiennictwo / References
1. Lintowska A. AIDS w świadomości grup młodzieżowych.
[w:] AIDS w świadomości społecznej. Czaplicki Z,
Muzyka W (red). Littera, Olsztyn 1995: 46.
2. Studenski R. Ryzyko i ryzykowanie. Uniwersytet Śląski,
Katowice 2004: 118.
3. Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki
nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 20042006. Ministerstwo Zdrowia. Krajowe Centrum ds. AIDS,
Warszawa 2004: 49-54.
4. Milewski M. Społeczne uwarunkowania postaw młodzieży
wobec AIDS: (na przykładzie szkół średnich Płocka). Nomos,
Kraków 2005: 184.
5. Woynarowska B, Szymańska M, Mazur J. Wiedza
i przekonania o HIV/AIDS, zachowania seksualne. Raport
z badań wykonanych w 1998 r. Warszawa 1999: 17.
6. Izdebski Z. Wiedza Polaków na temat HIV/AIDS oraz
zachowania seksualne – 2005 rok, badanie wykonane na
zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS, przeprowadzone
przez TNS OBOP: 33.
7. Pfeffer M. Zachowania ryzykowne żołnierzy służby
zasadniczej jako czynniki ryzyka zakażenia wirusem HIV.
Zdr Publ 2001; 111(4): 249-255.
8. Janiszewski M. Raport – Żołnierze 2001. Świat Problemów
2002, 11.
9. Rosińska EN. Zażywanie narkotyków i picie alkoholu przez
poborowych z województwa warmińsko-mazurskiego. Zdr
Publ 2005, 115(4): 505-509.
10. Izdebski Z. Ryzykowna dekada – Seksualność Polaków
w dobie HIV/AIDS studium porównawcze 1997-20012005. Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2006: 41.