WOJOWIE i rYCERZE - Muzeum Historyczne w Sanoku

Transkrypt

WOJOWIE
i rYCERZE
katalog wystawy
WOJOWIE
I RYCERZE
Piotr N. Kotowicz
WOJOWIE
I RYCERZE
UZBROJENIE ŚREDNIOWIECZNE
NA POGRANICZU
POLSKO-RUSKO-SŁOWACKIM
Muzeum Historyczne w Sanoku 2004
Redakcja:
Ewa Kasprzak
Wiesław Banach
Wstęp:
Piotr N. Kotowicz
Opracowanie katalogu:
Piotr N. Kotowicz
Konsultacja:
Marcin Glinianowicz
Tłumaczenie Résumé:
Ewa Kasprzak
Opracowanie graficzne:
Artur Olechniewicz
Korekta:
Ewa Kasprzak
Fotografie:
Dariusz Szuwalski (okładka: strony 1 i 4 oraz zdjęcia czarno-białe w tekście)
Dariusz Skowroński (okładka: strony 2 i 3 oraz zdjęcia kolorowe na stronach 5, 15, 19)
ISBN 83-919305-4-8
© Muzeum Historyczne w Sanoku
Wydało Muzeum Historyczne w Sanoku 2004 r.
http://www.muzeum.sanok.pl
e-mail: [email protected]
Druk:
Zakład Usług Poligraficznych w Krośnie
38-400 Krosno, ul. Grodzka 10
tel. (0-13) 43 239 09, 43 688 18
Katalog wydano przy wsparciu finansowym
Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
oraz Ministerstwa Kultury
Sponsor strony internetowej muzeum:
s.c. USŁUGI INTERNETOWE
Sanok, ul. Jagiellońska 58
tel. (0-13) 46 439 53
http://www.interq.pl
Na okładce rekonstrukcje uzbrojenia prezentowane przez Bractwo Rycerzy Ziemi Sanockiej:
strona 1. Wojownicy ruscy z XII-XIII wieku.
strona 2. Wojownik lędzański z IX-X wieku.
strona 3. Wojownik ruski z XII-XIII wieku.
strona 4. Wojownicy lędzańscy z IX-X wieku.
Wstęp
Banalne byłoby stwierdzenie, że konflikty zbrojne towarzyszyły człowiekowi od zawsze.
Banalne, ale prawdziwe. Już wśród zabytków z epoki kamienia, pozyskiwanych przez archeologów
podczas prac wykopaliskowych, dużą grupę stanowią przedmioty interpretowane jako elementy
uzbrojenia. Kościane i krzemienne groty strzał, oszczepów i włóczni, kamienne i krzemienne topory oraz
siekiery jednoznacznie przekonują nas, że już wtedy życie społeczności ludzkich dalekie było od
przyjaznej koegzystencji. W kolejnych epokach – brązu i żelaza – w związku z wykorzystaniem nowych, doskonalszych surowców, wzrosła jakość broni, pojawiły się też jej nowe formy (miecze, pancerze, hełmy) przystosowane do nowoczesnych sposobów prowadzenia wojny. Apogeum wykorzystania różnorodnych form uzbrojenia zaczepnego i ochronnego przynosi jednak dopiero średniowiecze;
u jego schyłku pojawia się też nowe, rewolucyjne narzędzie wojenne – broń palna.
Niniejszy katalog, „Wojowie i rycerze. Uzbrojenie średniowieczne na pograniczu polsko-ruskosłowackim”, towarzyszący wystawie o tym samym tytule, ilustruje właśnie ten niewielki, lecz niezwykle interesujący wycinek historii konfliktów międzyludzkich. Zaprezentowano w nim eksponaty,
pochodzące ze zbiorów najważniejszych placówek muzealnych Polski południowej i wschodniej, które
związane są z wyposażeniem pieszego i konnego wojownika. W większości nie są to jednak przedmioty
standardowe. Funkcjonowały one w specyficznym obszarze kulturowym, który wycisnął również swe
piętno na rodzaju używanego tutaj uzbrojenia. Chodzi mianowicie o szeroki pas pogranicza polskorusko-słowackiego oddzielający w średniowieczu trzy główne mocarstwa Europy Środkowej – Polskę,
Ruś i Węgry. Obszar ten, podobnie jak inne tereny przygraniczne, nie należał nigdy do najspokojniejszych. Ziemie te wzbudzały tak duże emocje, że co rusz podejmowano wyprawy mające na celu
przyłączenie ich do któregoś z wymienionych wyżej mocarstw. Już pierwsza, pochodząca z 981 roku,
konkretna wzmianka źródłowa dotycząca wschodniej części dzisiejszych ziem polskich, obszaru tzw.
Grodów Czerwieńskich, mówi nam o konflikcie między państwem ruskim, a zamieszkującymi te ziemie
Lędzanami. „Powieść minionych lat” tak wspomina to wydarzenie: roku 6489 [= 981] idzie Włodzimierz
[książę kijowski] ku Lachom [Lędzanom] i zajął grody ich Przemyśl, Czerwień inne grody, które po dziś
dzień są pod Rusią.1 Możemy sobie tylko wyobrażać ogrom zniszczeń i nieszczęść, który dotknął nie
tylko same grody, ale i ich mieszkańców. Podobna w swojej wymowie jest o przeszło stulecie
wcześniejsza wzmianka dotycząca kontaktów między terenami położonymi na południe od Karpat,
należącymi wówczas do Państwa Wielkomorawskiego, a aktualnymi obszarami południowej Polski.
Wzmianka, zapisana w „Żywocie św. Metodego”, dotyczy wydarzeń z lat 874-878, kiedy to Książę
pogański, silny bardzo, siedzący na Wiśle, urągał wiele chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy
zaś do niego [kazał mu] powiedzieć [Metody]: Dobrze [będzie] dla ciebie, synu, ochrzcić się z własnej
woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony w niewoli na ziemi cudzej; i będziesz mnie
wspominał. Tak też się stało.2 Na podstawie tego przekazu zbudowano potężną budowlę hipotez
i domysłów dotyczących potężnego państwa Wiślan i jego podboju przez księcia morawskiego
Świętopełka.3 Nie wnikając w ich treść, wystarczy zauważyć, że również ten konflikt miał być
rozwiązany militarnie. Następne stulecia przynoszą dziesiątki kolejnych wzmianek, z których większość związana jest z wydarzeniami wojennymi. I tak np. pierwsza wzmianka o Sanoku z 1150 roku,
zapisana w Latopisie Hipackim, wspomina o wyprawie króla węgierskiego Geyzy II na Ruś Halicką,
1 G. Labuda, Narodziny polsko-ukraińskiej granicy etnicznej – w polskiej historiografii, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze
polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, red. M. Parczewski, S. Czopek, Rzeszów 1996, s. 9-10.
2 L. Moszyński, Czy misja cyrylometodejska dotarła do Małopolski, Dzieje Podkarpacia, t. 5: Początki chrześcijaństwa
w Małopolsce, red. J. Gancarski, Krosno 2001, s. 25.
3 G. Labuda, dz. cyt., s. 10.
7
w trakcie której władca ten miał zająć Sanok, wziąć do niewoli jego posadnika, a także złupić wiele
wsi pod Przemyślem.4 Nie dziwi więc fakt dużego nagromadzenia pozostałości tych i innych wydarzeń militarnych w postaci elementów uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego należącego, ze względu na wspomniane wyżej pograniczne usytuowanie interesującego nas obszaru, do trzech głównych
kręgów kulturowych: zachodnio- i wschodnioeuropejskiego oraz koczowniczego.
Na wystawie zgromadzono niemal wszystkie rodzaje uzbrojenia rozpowszechnionego w średniowieczu. Główne miejsce zajmuje tutaj broń zaczepna, z której największe znaczenie miał miecz. Był
on ceniony nie tylko ze względu na swe niezaprzeczalne walory bojowe, ale również na prestiżową
funkcję jako symbolu władzy. Miecz należy do długiej broni białej i charakteryzuje się prostą, obosieczną głownią, która powodowała, że mieczem można było ciąć, ale także zadawać pchnięcia. Rozpowszechniony był głównie w kręgu rycerstwa europejskiego.5 W naszym zbiorze znalazło się 9
zabytków tego typu reprezentujących formy tak wczesnośredniowieczne, jak i późniejsze (np. nr kat.
73-77). Najstarszy z prezentowanych mieczy, egzemplarz z Radymna koło Przemyśla, znaleziony
przypadkowo na starej przeprawie przez San, datowany jest na XI-XII wiek6 (nr kat. 125). Dopełnieniem miecza była skórzana bądź drewniana pochwa, z której z reguły zachowują się metalowe okucia. Jedyny egzemplarz tego typu zabytku pochodzi z Czchowa w powiecie brzeskim (nr kat. 17).
Podobne przeznaczenie jak miecz posiadała szabla, reprezentowana tutaj przez okaz ze wspomnianego wyżej Radymna, datowana na X wiek (nr kat. 128). W przeciwieństwie do okresu staropolskiego
szabla wczesnośredniowieczna i średniowieczna jest na obszarze ziem polskich dużą rzadkością.
Posługiwali się nią z reguły koczownicy z obszaru Wielkiego Stepu, skąd przeniknęła również na
Ruś. Szabla, podobnie jak miecz, jest bronią białą, długą, przy czym jej głownia jest mniej lub bardziej zakrzywiona i jednosieczna, co powodowało, że nie nadawała się do zadawania sztychów.7
Broń białą reprezentuje również okaz tasaka w pochwie z badań na zamku w Czchowie koło Brzeska
(nr kat. 16), fragment kordu (?) z zamczyska w Mymoniu pod Sanokiem (nr kat. 109) oraz nóż bojowy
z Jurowa w powiecie tomaszowskim (nr kat. 63). Wszystkie trzy zabytki, choć różniące się od siebie
formą, kształtem i chronologią, cechuje generalnie mniejsza długość, która powodowała, że bronią tą
można było władać jedynie na niewielkim dystansie.8 Kolejnym rodzajem uzbrojenia zaczepnego
jest broń obuchowa reprezentowana na wystawie przez żeleźca czekanów oraz toporów i siekier, głowice buław oraz ciężarki kiścieni. Geneza czekanów, stanowiących specyficzny rodzaj topora z obuchem
wyodrębnionym w kształt młotka, wiązana jest przez bronioznawców z ludami stepowymi. Nie sposób
jednak twierdzić, że wszelkie tego typu zabytki były na terenie Europy Środkowej importami. Przekonuje nas o tym dowodnie powszechność występowania tej formy zabytków na obszarze Państwa
Wielkomorawskiego (IX w.), gdzie dziesiątki ich egzemplarzy odkryto na cmentarzyskach słowiańskich.9 Dwa takie czekany, datowane generalnie na IX stulecie, pochodzą z grodziska „Horodyszcze”
w Trepczy koło Sanoka (nr kat. 191) oraz miejscowości Łąki-Byki pod Biłgorajem (nr kat. 85). Późniejszą formę reprezentuje natomiast okaz z Radymna (nr kat. 129). Jednymi z najbardziej powszechnych
form zaczepnego uzbrojenia średniowiecznego były jednak topory i siekiery. Różniły się one od siebie
szczegółami, jednak ich funkcja, podobnie jak i czekanów, była zasadniczo ta sama, tzn. miały za zadanie samym swym ciężarem uniemożliwić przeciwnikowi dalszą walkę. O ich powszechności świadczy również ilość egzemplarzy zgromadzonych na wystawie – 35. Wśród nich aż 14 sztuk pochodzi
z odkrycia na miejscu przeprawy na Sanie w Radymnie10 (nr kat. 130-143). W przeciwieństwie do
4 Latopis kijowski 1118-1158, Slavica Wratislaviensia, t. 86, przeł. E. Goranin, Wrocław 1995, s. 93.
5 A. Nadolski, Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 3, Łódź 1954,
s. 20-21.
6 P.A. Nowakowski, Analiza archeologiczna militariów z Radymna, Przemyskie Zapiski Historyczne, t. 11, Przemyśl 1998, s. 11.
7 Jak wyżej, s. 68.
8 A. Nadolski, dz. cyt., s. 68-69; M. Lewandowski, Puginały średniowieczne z ziem polskich, Acta Archaeologica Lodziensia,
nr 31: Mediaevalia Archaeologica, red.A. Nadolski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 101-120.
9 B. Dostal, Slovanská pohřebiště ze středni doby hradištni na Moravě, Praha 1966.
10 P. A. Nowakowski, dz. cyt., s. 17-21.
8
czekanów, które uważa się za przedmioty typowo bojowe, topory i siekiery mogły mieć dwojaką funkcję. Służyły nie tylko jako broń, ale również jako narzędzie codziennej pracy.11 Podobnie jak i miecze
przedstawiane topory reprezentują przekrój form użytkowanych od X do XV wieku. Znacznie rzadszym
elementem uzbrojenia są buławy, z których do naszych czasów zachowują się przeważnie metalowe
głowice. Na wystawie prezentowanych jest 6 głowic buław, z których aż trzy odkryto na terenie grodziska w Czermnie, pow. Tomaszów Lubelski12 (nr kat. 38-40). Buława, podobnie jak miecz, oprócz
walorów militarnych posiada jeszcze znaczenie symboliczne – jest oznaką władzy i to nie tylko
wojskowej, co szczególnie widać w przypadku późniejszych buław hetmańskich. Wszystkie egzemplarze posiadają liczne analogie na terenie wczesnośredniowiecznej i średniowiecznej Rusi i jej
oddziaływaniom zawdzięczamy ich obecność na obszarze ziem polskich. Okazy te datowane są
w przewadze na XII-XIII wiek.13 Ostatnią z prezentowanych form broni obuchowej jest kiścień. Na
wystawie jest on reprezentowany jedynie przez dwa fragmentarycznie zachowane okazy z grodziska
„Horodyszcze” w Trepczy, datowane generalnie na XII-XIII wiek (nr kat. 197-198), które, podobnie
jak buławy, uważane są za element wyposażenia wojownika ruskiego. Ta rzadka na naszych ziemiach
forma uzbrojenia składała się pierwotnie z drewnianej rękojeści i przymocowanego do niej – za pomocą skórzanego rzemienia lub sznura – kościanego lub metalowego ciężarka. Walka kiścieniem
polegała na wprawianiu ciężarka w ruch obrotowy i uderzaniu. O skuteczności i walorach bojowych
tej broni nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Ciężarki kiścieni, niejednokrotnie bogato zdobione
znakami książęcymi lub ornamentem roślinnym i zoomorficznym, uważane są za przejaw najwyższego kunsztu rzemieślników ruskich, a ich obecność na terenie przygranicznym świadczy o obecności
tutaj staroruskich elit możnowładczych.14 Kolejnym niezwykle popularnym w średniowieczu i często odkrywanym elementem broni zaczepnej jest broń drzewcowa, która, jak wskazuje sama nazwa,
składała się z długiego drzewca (długości ok. 2 m) zakończonego żelaznym ostrzem. Tym ostrzem
były z reguły groty włóczni oraz oszczepów, przy czym te drugie służyły również do miotania. Niestety, uniwersalność tej formy uzbrojenia powoduje, że niezwykle trudno jest ustalić dokładne jej
datowanie, zwłaszcza że większość tego typu zabytków to znaleziska przypadkowe.15 Na wystawie
zaprezentowano w sumie 7 grotów włóczni i oszczepów (m.in. nr kat. 61-62, 113-114, 241). Wśród
nich wyróżnia się monstrualnych rozmiarów (długości ponad 57 cm) grot włóczni-rohatyny z grodziska
w Jurowie (nr kat. 64), uznawany za broń myśliwską lub paradną i wiązany z Rusią.16 Dodatkowym
elementem zabezpieczającym drzewca włóczni od dolnej strony są stożkowate toki włóczni (nr kat. 20
i 199). Służyły one nie tylko jako element pomagający w osadzeniu włóczni w ziemi podczas ataku
przeciwnika, ale również stabilizowały oparcie włóczni na strzemieniu podczas przemieszczania się
konnicy.17 Zbliżonym typologicznie do grotów włóczni elementem uzbrojenia jest grot kopii rycerskiej, znaleziony podczas badań zamczyska „Sobień” w Manastercu koło Leska (nr kat. 86). Uważa się,
że grotów takich używano do walk turniejowych „na ostre” u progu XV wieku.18
Ogromną przewagę ilościową w odkrywanych przez archeologów militariach posiada broń
strzelecka w postaci grotów strzał do łuku i bełtów do kuszy. Wiąże się to przede wszystkim z łatwością
11 M. Głosek, Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich, Warszawa-Łódź 1996, s. 10.
12 J. Kuśnierz, Militaria z badań archeologicznych latopisowego grodu Czerwienia, [w:] Archeologěja Ternopěl´šcini, Ternopěl´
2003, s. 219, tabl. IV:31-33.
13 M. Głosek, dz. cyt., s. 54-55.
14 B. Rokitowska, M. Wołoszyn, Wczesnośredniowieczne zabytki pochodzenia wschodniego z wykopalisk w Pełnatyczach, pow.
Przeworsk, Rocznik Przemyski, t. 37, z. 1: Archeologia, Przemyśl 2001, s. 45-50; P. N. Kotowicz, Kiścienie wczesnośredniowieczne z ziem polskich, FasciculiArcheologiae Historicae, Łódź, w druku.
15 A. Nadolski, dz. cyt., s. 50-53.
16 E. Banasiewicz, Czwarty sezon badań grodziska w Jurowie, pow. Tomaszów Lubelski, woj. lubelskie, Archeologia Polski
Środkowowschodniej, t. 4, s. 166, ryc. 4.
17 J. Ginalski, P. N. Kotowicz, Elementy uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego z grodziska wczesnośredniowiecznego
„Horodyszcze” w Trepczy, pow. Sanok, stan. 2, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, t. 25,
w druku.
18 P. N. Kotowicz, Militaria średniowieczne w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku, Sanok 2002, s. 6.
9
ich zagubienia podczas zbrojnych utarczek. Groty strzał reprezentowane są tutaj aż przez 54 egzemplarze. Różnią się one nie tylko kształtem, ale i sposobem osadzenia na promieniu. Istnieją dwa takie
sposoby: za pomocą tulejki oraz trzpienia. Groty strzał z tulejką posiadają największe rozprzestrzenienie na obszarze Europy Środkowej. Wśród nich najbardziej charakterystyczne dla obszaru wschodniej Polski są groty strzał z dwoma zadziorami, chociażby takie jak prezentowane na wystawie okazy
z Jurowa (nr kat. 65-70). Ich chronologia jest niestety bardzo szeroka; występują na stanowiskach
datowanych od VII do XIV wieku.19 Znacznie bardziej interesujące są groty strzał z trzpieniem – dzielące się na wiele odmian, w zależności od ukształtowania liścia. Groty te uznawane są w literaturze
głównie za wyposażenie wschodnioeuropejskiego i stepowego wojownika.20 I rzeczywiście, większość odkrywanych na terenie Polski grotów strzał z trzpieniem grupuje się na jej wschodniej rubieży, wchodzącej w średniowieczu w skład państwa ruskiego. Wśród grotów tych baczniejszą uwagę
zwrócić należy na unikalny na ziemiach polskich trójlistny grot z „Horodyszcza” w Trepczy, datowany na VIII-X wiek i wiązany z koczownikami21 (nr kat. 210), a także na deltoidalne groty strzał
z Chełma (nr kat. 9), Czermna (nr kat. 44-47) i Trepczy (nr kat. 219-220), identyfikowane ze śladami
XIII-wiecznych najazdów tatarskich22. Nieco mniejszą liczbę zabytków stanowią groty bełtów, których zaprezentowano 40 egzemplarzy – bez wyjątku są to okazy z tulejką. Groty bełtów odróżnia od
grotów strzał przede wszystkim kształt ostrza, większy ciężar oraz większa średnica tulejki. Wzrost
masy całkowitej takiego grotu spowodowany był głównie rozwojem uzbrojenia ochronnego, wprowadzenia na szerszą skalę elementów zbroi płytowej. Uważa się, że pierwsze groty bełtów pojawiają
się na naszym terenie w XII wieku i początkowo są to dość smukłe okazy, jak choćby te z grodziska
w Sanoku-Białej Górze (nr kat. 167-173). W późnym średniowieczu ich masa i rozmiary znacznie się
powiększają, przybierając wygląd okazów z zamczyska „Sobień” w Manastercu (nr kat. 87-102).
Jedynym zachowanym elementem samej kuszy jest jej przyrząd spustowy w postaci tzw. „orzecha”
pochodzący z badań zamku w Szaflarach koło Nowego Targu (nr kat. 188). Jak wspomniano wyżej,
rewolucyjnym rozwiązaniem w sposobie prowadzenia wojen było wynalezienie broni palnej. Pierwsza wzmianka o jej wykorzystaniu w Polsce pochodzi z kroniki Janka z Czarnkowa i odnosi się do
oblężenia zamku w Pyzdrach w Wielkopolsce w 1383 roku. W późniejszym czasie następuje jej bardzo szybki rozwój.23 Ten element broni strzeleckiej reprezentują 4 kamienne kule do bombardy24
(nr kat. 104-107).
W porównaniu do broni zaczepnej znaleziska uzbrojenia ochronnego należą do ogromnej
rzadkości. Także szeroki pas pogranicza polsko-rusko-słowackiego dostarczył jedynie pojedynczych
ich egzemplarzy. Niestety jedynie szczątkowo zachował się hełm typu łebka z Wielkiej Wsi koło Tarnowa (nr kat. 239), datowany na 2. połowę XIV i początek XV wieku. Z całego okazu do naszych czasów
przetrwał jedynie fragment jego dolnej części z otworami do zamocowania wewnętrznego wyścielenia. Nieco więcej elementów uzbrojenia ochronnego z tego samego okresu zarejestrowano podczas
badań na zamku w Czchowie. Na pierwszy plan wysuwa się unikalne na ziemiach polskich znalezisko rękawicy płytowej z mankietem25 (nr kat. 26), znanej z licznych przedstawień ikonograficznych
w Europie Zachodniej. Nie mniejsze znaczenie ma odkrycie kilkunastu zbrojników do pancerza typu
płaty (tzw. coat of plates), datowanych generalnie na XIV – początek XV stulecia, z których prezentujemy 5 niemal identycznych okazów (nr kat. 21-25). Płaty ochraniały korpus wojownika i składały się
ze skórzanej lub płóciennej kamizelki, do której od spodu przynitowywano zbrojniki.26 Dość szeroko
19 J. Ginalski, P. N. Kotowicz, dz. cyt.
20 A. Nadolski, dz. cyt., s. 64.
22 W. Świętosławski, Archeologiczne ślady najazdów tatarskich na Europę Środkową w XIII w., Łódź 1997, s. 75-77.
23 J. Szymczak, Początki broni palnej w Polsce (1383-1533), Łódź 2004.
24 P. N. Kotowicz, Militaria średniowieczne…, dz. cyt., s. 15.
25 A. Szpunar, Zamek w Czchowie, pow. brzeski, woj. małopolskie, [w:] Polonia Minor Medii Aevi, red. Z. Woźniak, J. Gancarski,
Kraków-Krosno 2003, ryc. 11.
10
rozpowszechnionym, ale na obszarze ziem polskich znanym jedynie z nielicznych egzemplarzy, jest
pancerz kolczy – kolczuga. Na nikłe jego resztki natrafiono podczas badań grodziska „Horodyszcze”
w Trepczy (nr kat. 200-201) i datowano na XII-XIII wiek. Pancerz kolczy wykonany był z tysięcy
misternie zaplecionych kółeczek, co powodowało, że był on najbardziej wytrzymałą i wygodną formą
uzbrojenia ochronnego.27 Znacznie rzadszymi elementami uzbrojenia ochronnego na terenie ziem
polskich są zbrojniki pancerza lamelkowego, odkryte w Sanoku-Białej Górze (nr kat. 161-165). Datowanie 5 odkrytych tutaj okazów określa się na XII-XIII wiek. Pancerz lamelkowy, podobnie jak
płaty, służył głównie do ochrony korpusu wojownika – inny był jednak sposób łączenia zbrojników
między sobą. Każdy z nich posiada kilka otworów, przez które przeciągano rzemienie wiążące pancerz w całość, bez podkładu skórzanego. Pancerz lamelkowy, praktycznie nieznany w Europie Zachodniej, rozpowszechniony był głównie na wschodzie – wśród koczowników i Rusinów.28 Wschodnią proweniencję ma również fragment karwasza z Czermna, datowany na XIII stulecie (nr kat. 41).
Karwasz jest płytową ochroną przedramienia, składającą się z dwóch, połączonych zawiasami, części,
które mocowano na ręce za pomocą skórzanych pasków ze sprzączkami. Jego pojawienie się w Europie Środkowej badacze wiążą z ekspansją Mongołów.29
Nie wspomniano wyżej, że podstawowym rodzajem wojsk wczesnośredniowiecznej i średniowiecznej Europy była konnica. To jej szarże niejednokrotnie przechylały szale bitwy na korzyść jednej
lub drugiej strony. Nie dziwi więc fakt powszechnego występowania w materiale archeologicznym
elementów oporządzenia jeździeckiego, które reprezentują na wystawie ostrogi, przewleczka do ostrogi,
strzemiona, wędzidła oraz podkowy. Ostrogi (11 sztuk) reprezentują cały przekrój form używanych
na ziemiach południowo-wschodniej Polski we wczesnym i późnym średniowieczu. Ostrogi, służące
do skuteczniejszego manewrowania koniem, należą do klasycznego wyposażenia jeźdźca europejskiego, nie były natomiast nigdy używane przez koczowników. Poza swoją funkcją użytkową ostrogi posiadały również znaczenie prestiżowe. Obok miecza i pasa stają się w średniowieczu nieodzownym
elementem pasowania na rycerza, podkreślając wysoką rangę ich użytkownika.30 Najstarszym i zdecydowanie najrzadszym egzemplarzem jest okaz ostrogi oczkowatej z grodziska „Horodyszcze”
w Trepczy (nr kat. 232). Ostroga ta, o prostym kabłąku i zaczepach zawiniętych w zamknięte oczko,
wiązana jest z wpływami kulturowymi państwa Karolingów i datowana na 2. połowę VIII i początek
IX wieku.31 Podobną chronologię posiada pochodząca z tego samego miejsca tzw. ostroga haczykowata, charakteryzująca się zaczepami zagiętymi do wewnątrz, właśnie na kształt haczyka (nr kat. 233).
Rozwój ostróg polegał przede wszystkim na stopniowym wyginaniu kabłąka oraz ewolucji kolczystego bodźca. Interesującym okazem jest w tym kontekście brązowa ostroga z grodziska na „wzgórzu
zamkowym” w Sanoku (nr. kat. 160), pierwotnie prawdopodobnie złocona. Jej chronologię określono
na wiek XII i reprezentuje typ przejściowy między ostrogami o prostym kabłąku, a egzemplarzami,
gdzie wygięcie jest już dobrze widoczne.32 Rozwiniętym okazem tej grupy jest natomiast ostroga
z „Horodyszcza” w Trepczy (nr kat. 234) z 2. połowy XII – 1. połowy XIII wieku.33 W pierwszych
dziesięcioleciach XIII wieku wynaleziono nowy rodzaj ostrogi, który przetrwał aż do czasów nowożytnych – z bodźcem w kształcie kółka gwiaździstego. Innowacja taka miała na celu zmniejszenie
bólu zadawanego rumakowi; siła nacisku lepiej rozkładała się na bodziec gwiaździsty niż kolczysty.34
Piękny okaz takiej ostrogi z zachowanymi okuciami i sprzączką znaleziono podczas badań zamczyska
29 W. Świętosławski, dz. cyt., s. 90-91; J. Kuśnierz, dz. cyt., s. 219, tabl. V:34.
30 Z. Hilczerówna, Ostrogi polskie z X-XIII wieku, Poznań 1956; S. Kołodziejski, Les éperons ŕ molette du territoire de la Petite
Pologne au Moyen Âge, [w:] Mémoires Archéologiques, red. A. Kokowski, Lublin 1985, s. 161-179; J. Żak, L. MaćkowiakKotkowska, Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku, Poznań 1988.
34 S. Kołodziejski, dz. cyt.
11
w Wielkiej Wsi (nr kat. 240). Przedmiotem związanym najprawdopodobniej z wczesnym typem ostróg
jest żelazna przewleczka z grodziska „Horodna” w Trepczy (nr kat. 189), posiadająca liczne IX-wieczne analogie na obszarze Czech i Słowacji, natomiast na obszarze ziem polskich znana z nielicznych
egzemplarzy.35 Kolejnym elementem wyposażenia jeźdźca są strzemiona, ułatwiające utrzymanie się
wojownika na koniu. W niniejszym zbiorze reprezentowane są przez 6 okazów, z których najbardziej
interesująco prezentują się dwa owalne okazy z wyodrębnioną zawieszką, znalezione w grobie konnego Węgra, na cmentarzysku staromadziarskim w Przemyślu, którym towarzyszyły m.in. również trzy
groty strzał, wędzidło, dwie sprzączki oraz fragment kamiennej osełki i skałka do krzesiwa. Całe
cmentarzysko datowane jest na koniec IX-X wiek36 (nr kat. 115-124). Elementem niezbędnym do
powodzenia koniem jest również wędzidło. Z 8 prezentowanych na wystawie okazów, oprócz wspomnianego wyżej egzemplarza z Przemyśla, uwagę zwraca jednokabłąkowe wędzidło z Jurowa (nr kat.
72), datowane na XII i 1. połowę XIII wieku. Wędzidła o tak ukształtowanym kabłąku charakterystyczne są przede wszystkim dla kultury materialnej koczowników37; z nimi zapewne wiąże się i ten
egzemplarz. Bardzo pięknym okazem wędzidła jest brązowy egzemplarz z pobocznicami pochodzący
z Mymonia (nr. kat. 110). Dawniejsze hipotezy, uznające go za wędzidło huńskie, w świetle ostatnich
ustaleń musiały ulec weryfikacji. Okaz ten można datować dopiero na XIV-XV wiek.38 Ostatnią kategorią
zabytków, którą jednak trudno jest zaliczyć jednoznacznie do wyposażenia zbrojnego jeźdźca, są podkowy39, reprezentowane na wystawie przez 7 egzemplarzy. Podkowy z trudem poddają się
próbom szczegółowego datowania. Przekrój form od X do XIV wieku prezentują okazy z Radymna
(nr kat. 149-152).
Obszar średniowiecznego pogranicza polsko-rusko-słowackiego należy z pewnością do stref
nietuzinkowych. Było to miejsce, gdzie przenikały się główne koncepcje rozwoju uzbrojenia: zachodnioi wschodnioeuropejska oraz koczownicza. Materiały z wystawy zaprezentowane w niniejszym katalogu
znakomicie potwierdzają ten fakt. Kolejne lata przyniosą z pewnością wzrost liczby militariów i elementów oporządzenia jeździeckiego, pozyskanych podczas badań średniowiecznych osad, grodzisk
i zamczysk, jednak już teraz możemy stwierdzić, że obszary te, ze względu na duże nagromadzenie
tego typu zabytków, nie należały do najspokojniejszych.40
Piotr N. Kotowicz
35 P. N. Kotowicz, Żelazna przewleczka z grodziska wczesnośredniowiecznego „Horodna”, stan. 1, pow. Sanok, woj. podkarpackie, Rocznik Przemyski, w druku.
36 A. Koperski, Groby wojowników z koniem na cmentarzysku „staromadziarskim” w Przemyślu, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi
we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Lublin-Warszawa 2003, s. 365-374.
37 A. Brożyniak, Tureccy koczownicy we wczesnym średniowieczu nad Sanem i górnym Dniestrem, Galicja, t. 1-2, Przemyśl
2001, s. 23.
38 P. N. Kotowicz, Militaria średniowieczne…, dz. cyt., s. 13-14.
40 Z tego miejsca autor składa serdeczne podziękowania wszystkim tym, dzięki którym powstanie katalogu było możliwe.
Przede wszystkim pragnę podziękować moim Koleżankom i Kolegom z Muzeum Historycznego w Sanoku, a także Państwu:
mgr mgr Urszuli Ruszkowskiej i Andrzejowi Bronickiemu z Muzeum Ziemi Chełmskiej w Chełmie, mgr Jerzemu Kuśnierzowi
z Muzeum Zamojskiego w Zamościu, mgr Jolancie Bagińskiej z Muzeum Regionalnego w Tomaszowie Lubelskim, mgr
Andrzejowi Koperskiemu z Muzeum Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, mgr mgr Joannie Podgórskiej-Czopek i Joannie Ligodzie
z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, mgr mgr Barbarze i Andrzejowi Szpunarom i Agnieszce Kukułce z Muzeum
Okręgowego w Tarnowie, mgr mgr Elżbiecie Chochorowskiej i Radosławowi Liwochowi z Muzeum Archeologicznego
w Krakowie, mgr Marcie Bartuś z Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu oraz Panu Marcinowi Glinianowiczowi i moim
przyjaciołom z Bractwa Rycerzy Ziemi Sanockiej.
12
Résumé
Le présent catalogue accompagne l'exposition: “Guerriers et chevaliers. Armement moyenâgeux
aux confins polono-russo-slovaques”. Cette exposition groupe différents objets qui constituent
l'équipement des guerriers moyenâgeux et illustre d'exemples cette courte partie de l'histoire des conflits
humains.
Tous les objets (243 exemplaires) proviennent des musées du Sud-Est de la Pologne et témoignent de l'art
militaire aux confins polono-russo-slovaques. Comme toutes les zones frontičres, ce territoire – qui,
au Moyen Âge, sépare trois grandes puissances de l'Europe Centrale: Pologne, Russie et Hongrie – n'est
jamais paisible. Il est tellement convoité que – ce qui est mentionné par des chroniqueurs – tous ces pays
organisent, ŕ plusieurs reprises, des expéditions militaires en vue d'annexer ses terres. C'est pourquoi
le nombre considérable de vestiges militaires de différents cercles culturels: occidental, oriental
et nomade.
L'exposition groupe différents types d'armements moyenâgeux. L'arme offensive – arme blanche,
armes de choc, armes d'hast, arme ŕ feu – est la plus représentative.
Quant ŕ l'arme blanche, elle est représentée par l'épée (9 exemplaires datant du haut et du bas Moyen Âge)
– le symbole du pouvoir et le déterminant du statut social – et le sabre – arme typique des nomades;
un sabre, de Radymno, aux alentours de Przemyśl (№ 128) – datant du 10e sičcle – constitue un exemplaire
unique sur le territoire de la Pologne.
Les armes de choc sont représentées par: haches, massues et fouets dont la laničre est garnie de plomb.
Pendant la période mentionnée, la hache (37 exemplaires) fait partie de l'armement ordinaire de chaque
guerrier sur ce territoire. 2 exemplaires – de Trepcza, aux alentours de Sanok (№ 191), et de Łąki-Byki,
aux alentours de Biłgoraj (№ 85) – reflčtent l'influence qui exerce, sur ce territoire au 9e sičcle, le royaume
de Grande-Moravie. La massue (6 exemplaires) est une arme des guerriers de l'Est. 3 exemplaires, datant
du 12e-13e sičcle, proviennent de Czermno, aux alentours de Tomaszów Lubelski (№ 38-40). Aussi
les plombs des fouets, datant du 12e-13e sičcle, constituent-ils des exemplaires uniques sur le territoire
de la Pologne. 2 objets proviennent de Trepcza (№ 197-198). Soigneusement ornés, ils appartenaient
probablement ŕ une élite. Quant ŕ l'arme d'hast, nous disposons de 7 exemplaires de pointes de lance
et de javelot. Une pointe de lance, de Jurów, aux alentours de Tomaszów Lubelski (№ 64) et une pointe
de pique, de Manasterzec, aux alentours de Lesko (№ 86) datent du 14e-15e sičcle.
Les armes ŕ feu – pointes de flčche et flčches d'arbalčte – constituent le nombre considérable
de découvertes archéologiques. Nous disposons de 54 exemplaires de pointes de flčche; ils gardent
leurs manchons et leurs tiges. Quelques-uns de ces exemplaires, deltoďdiens, datant du 13e sičcle,
remontent aux invasions tartares (№ 9, 44-47, 219-220).
Nous disposons aussi de 40 exemplaires de flčche d'arbalčte dont les plus anciennes datent du 12e-13e
sičcle. Les boulets de bombardes de Manasterzec (№ 104-107) datent du bas Moyen Âge.
Les découvertes de l'armement de protection sont moins fréquentes que celles de l'arme offensive.
Malheureusement, nous disposons seulement d'un heaume (conservé en partie) – enveloppant toute la tęte
et le visage – de Wielka Wieś, aux alentours de Tarnów (№ 239) datant du 2čme moitié du 14e – début du 15e
sičcle. De cette période datent aussi un gantelet (№ 26) et un élément d'une cuirasse du type coat of plates
de Czchów, aux alentours de Brzesko. Des fragments d'une cotte de maille, de Trepcza (№ 200-201),
datant du 12e-13e sičcle, des éléments d'une cuirasse, de Sanok-Biala Góra (№ 161-165), datant du 12e-13e
sičcle, et un fragment d'un brassard, de Czermno (№ 41), remontant aux invasions tartares et datant
du 13e sičcle, appartiennent aussi ŕ l'armement de protection.
Quant ŕ l'équipement du cavalier, il est représenté par éperons, étriers, mors, fers ŕ cheval.
Les éperons (11 exemplaires) présentent l'éventail complet de formes du Sud-Est de la Pologne datant
13
du haut et du bas Moyen Âge. Un éperon, de Trepcza (№ 232), datant du 2čme moitié du 8e – début du 9e
sičcle, a une valeur toute particuličre – reflčte l'influence culturelle du royaume des Carolingiens. Nous
disposons aussi de 6 étriers. 2 exemplaires ont été retrouvés dans un sépulcre d'un guerrier ŕ cheval
hongrois ŕ Przemyśl (№ 118-119). Le cimetičre oů reposait le guerrier date de la fin du 9e-10e sičcle. Nous
présentons aussi 8 exemplaires de mors. On distingue parmi eux un mors de nomades, ŕ un arçon, de Jurów
(№ 72), datant du 12e – 1čre moitié du 13e sičcle, et un mors, de Mymoń, aux alentours de Sanok, de bronze,
couvert d'ornements, datant du 14e -15e sičcle.
Les confins polono-russo-slovaques au Moyen Âge constituent une zone toute particuličre –
3 conceptions de l'armement: occidentale, orientale et nomade s'y fondent. Les matériaux présentés
le confirment. Les années ŕ venir, grâce aux examins de bourgades, de places fortes et de châteaux forts
médiévales, multiplierons le nombre d'articles d'équipement militaire découverts dans des fouilles.
L'enrichissement du registre ci-dessous, l'élimination des erreurs et des lacunes constituent une tâche
importante ŕ l'avenir.
14
Bibliografia
Banasiewicz E.
1997
Materiały z badań sondażowych grodziska wczesnośredniowiecznego w Jurowie, woj. zamojskie, Archeologia Polski
Środkowowschodniej, t. 2, s. 290-297.
1998
Badania wykopaliskowe na grodzisku w Jurowie, Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. 3, s. 171-174.
1999
Czwarty sezon badań grodziska w Jurowie, pow. Tomaszów Lubelski, woj. lubelskie, Archeologia Polski
Środkowowschodniej, t. 4, s. 165-170.
Brożyniak A.
Tureccy koczownicy we wczesnym średniowieczu nad Sanem i górnym Dniestrem, Galicja, t. 1-2, Przemyśl, s. 21-30.
2001
Cabalska M.
1966
Wędzidło typu huńskiego z Mymonia, pow. Sanok, Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego
za 1965 r., s. 59-61.
1970
Wędzidła z pobocznicami z wielowarstwowych stanowisk wczesnośredniowiecznych, Wiadomości Archeologiczne,
t. 35, s. 14-21.
Dostal B.
Slovanská pohřebiště ze středni doby hradištni na Moravě, Praha.
1966
Ginalski J.
1997
Wczesnośredniowieczne depozyty przedmiotów żelaznych z grodziska „Fajka” w Trepczy koło Sanoka, SprawozdaniaArcheologiczne, t. 49, s. 221-241.
Ginalski J., Kotowicz P. N.
2004
Elementy uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego z grodziska wczesnośredniowiecznego „Horodyszcze” w Trepczy, pow. Sanok, stan. 2, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, t. 25, w druku.
Głosek M.
1984
Miecze środkowoeuropejskie z X-XV w., Warszawa.
1996
Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich, Warszawa-Łódź.
Głosek M., Nadolski A.
Miecze średniowieczne z ziem polskich, Łódź.
1970
Gołub S., Dzieńkowski T.
2000
Piąty sezon badań wykopaliskowych na wczesnośredniowiecznej osadzie w Chełmie na stanowisku 144, Archeologia
Polski Środkowowschodniej, t. 5, s. 116-125.
Gruszczyńska A.
1979
Wczesnośredniowieczny miecz z Radymna, woj. Przemyśl, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka
Archeologicznego za lata 1973-1975, s. 147-148.
Gurba J.
1997
Dwa zabytki brązowe z Czermna-Czerwienia, [w:] Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi
Andrzejowi Abramowiczowi w 70. rocznicę urodzin, Łódź, s. 65-70.
Hilczerówna Z.
Ostrogi polskie z X-XIII wieku, Poznań.
1956
Janowski J.
1971
Nowe nabytki Muzeum w Krośnie, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1967 r., s. 195-198.
Kołodziejski S.
Les éperons ŕ molette du territoire de la Petite Pologne au Moyen Âge, [w:] Mémoires Archéologiques, red.
1985
A. Kokowski, Lublin , s. 161-179
Koperski A.
1975
Miecz średniowieczny z Radymna powiat Jarosław, WiadomościArcheologiczne, t. 40, z. 3, s. 427-428.
1980
Zespół zabytków archeologicznych z Radymna w zbiorach Muzeum Okręgowego w Przemyślu, Materiały i Studia
Muzealne, t. 3, s. 95-117.
Groby wojowników z koniem na cmentarzysku „staromadziarskim” w Przemyślu, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi
2003
we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Warszawa-Lublin, s. 365-374.
Koperski A., Parczewski M.
1978
Wczesnośredniowieczny grób Węgra-koczownika z Przemyśla, ActaArchaeologica Carpathica, t. 18, s. 152-199.
Kotowicz P. N.
2002
Militaria średniowieczne w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku, Sanok.
2004
Zabytki archeologiczne z okresu lateńskiego i wpływów rzymskich w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku,
[w:] Materiały z Konferencji pt. „Okres lateński i rzymski w Karpatach”, Krosno, w druku.
2005
Żelazna przewleczka z grodziska wczesnośredniowiecznego „Horodna” w Trepczy stan. 1, pow. Sanok, woj. podkarpackie, Rocznik Przemyski, w druku.
2005a Kiścienie wczesnośredniowieczne z ziem polskich, FasciculiArchaeologiae Historicae, w druku.
Kubica A.
1996
Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi Halickiej i Wołynia,
Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego OśrodkaArcheologicznego, t. 17, s. 131-189.
Kunysz A.
1963
Osadnictwo wczesnośredniowieczne w granicach dawnej Ziemi Sanockiej, ze szczególnym uwzględnieniem Sanoka,
w świetle źródeł archeologicznych, Rocznik Województwa Rzeszowskiego, t. 3, s. 55-104.
1963a Przyczynki archeologiczne do najdawniejszych dziejów Biecza, [w:] Biecz. Studia historyczne, red. R. Kaleta,
Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 64-81.
17
Kuśnierz J.
Militaria z badań archeologicznych latopisowego grodu Czerwienia, [w:] Archeologěja Ternopěl´šcini, Ternopěl´,
2003
s. 215-229.
Kwolek A.
Badania archeologiczne na terenie miasta Biecza w roku 1964, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeolo1964
gicznego za rok 1964, s. 42-46.
Labuda G.
Narodziny polsko-ukraińskiej granicy etnicznej – w polskiej historiografii, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze
1996
polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, red. M. Parczewski, S. Czopek, Rzeszów, s. 9-17.
Latopis...
Latopis kijowski 1118-1158, Slavica Wratislaviensia, t. 86, przeł. E. Goranin, Wrocław.
1995
Lewandowski M.
Puginały średniowieczne z ziem polskich, Acta Archaeologica Lodziensia, nr 31: Mediaevalia Archaeologica,
1986
red.A. Nadolski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź , s. 101-120.
Mirek-Kukułka A.
Przedmioty metalowe z badań na zamku w Czchowie w 1993 roku, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka
1994
Archeologicznego za 1993 r., s. 281-293.
Moszyński L.
Czy misja cyrylometodejska dotarła do Małopolski, Dzieje Podkarpacia, t. 5: Początki chrześcijaństwa w Mało2001
polsce, red. J. Gancarski, Krosno , s. 23-33.
Nadolski A.
Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, ActaArchaeologica Universitatis Lodziensis, nr 3, Łódź.
1954
Nowakowski P. A.
Analiza archeologiczna militariów z Radymna woj. przemyskie, Przemyskie Zapiski Historyczne, r. 11, s. 7-59.
1998
Parczewski M.
Stan badań nad grodziskami wczesnośredniowiecznymi we wschodniej części polskich Karpat, Acta Archaeologica
1986
Carpathica, t. 25, s. 179-203.
Rejniewicz Ł.
Chełm – Plac Wł. Łuczkowskiego. Badania archeologiczne Ratusza i Kamienicy W. Węglińskiego, [w:] Badania
2002
archeologiczne o początkach i historii Chełma, Lublin, s. 105-118.
Rokitowska B., Wołoszyn M.
Wczesnośredniowieczne zabytki pochodzenia wschodniego z wykopalisk w Pełnatyczach, pow. Przeworsk, Rocznik
2001
Przemyski, t. 37, z. 1:Archeologia, Przemyśl, s. 43-59.
Ruszkowska U.
Chełm-Bieławin. U źródeł miasta, [w:] Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, Lublin, s. 36-55.
2002
Szope M.
Miecze ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Tarnovia, s. 205-218.
1985
Szpunar A.
Zamek w Czchowie, pow. brzeski, woj. małopolskie, [w:] Polonia Minor Medii Aevi, red. Z. Woźniak, Jan Gancarski,
2003
Kraków-Krosno, s. 497-514.
Szpunar B., Szpunar A.
Badania archeologiczne zamczyska w Wielkiej Wsi, gm. Wojnicz (materiały archiwalne), Badania archeologiczne
1995
w województwie tarnowskim w 1990 r., Tarnów, s. 28-35.
Szymczak J.
Początki broni palnej w Polsce (1383-1533), Łódź .
2004
Świętosławski W.
Elementy wschodnie wśród militariów z XIII w. znalezionych na terenie Polski, Studia i Materiały do Historii
1996
Wojskowości, t. 38, s. 3-17.
Archeologiczne ślady najazdów tatarskich na Europę Środkową w XIII w., Łódź.
1997
Wałowy A.
Materiały z badań archeologicznych na średniowiecznym zameczku w Szaflarach, pow. Nowy Targ, Materiały
1960
Archeologiczne, t. 2, s. 295-332.
Zaitz E.
Początki badań archeologicznych na terenie Krakowa, MateriałyArcheologiczne, t. 32, s. 91-102.
2001
Zbierski A.
Wczesnośredniowieczne materiały archeologiczne z Czermna nad Huczwą, Archeologia Polski, t. 1, s. 105-148.
1959
Zielińska M.
Badania na zamku w Sanoku w latach 1981-1984, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeolo1991
gicznego za l. 1980-1984, s. 189-195.
Luźne znaleziska archeologiczne w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku, Materiały i Sprawozdania Rze1992
szowskiego OśrodkaArcheologicznego za l. 1985-1990, s. 245-248.
Badania archeologiczne na wzgórzu zamkowym w Sanoku, Mówią Zbiory, nr 1, Sanok, s. 5-20.
1996
Żak J., Maćkowiak-Kotkowska L.
Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku, Poznań.
1988
Żaki A.
Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Wrocław.
1974
18
Katalog
1. Biecz „Góra Zamkowa”, pow. Biecz,
woj. małopolskie
Grodzisko i zamczysko
Topór żelazny (fot. 1)
Dł. 18,0 cm
Chronologia: XIII-XIV w.
Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu,
nr inw. MB/A 101
Bibliografia: A. Kunysz 1963a, ryc. 31; M. Głosek
1996, s. 84: poz. 7, tabl. XII:D.
Fot. 1. Biecz, nr kat. 1.
woj. małopolskie
Żelazny grot strzały z tulejką i zadziorami
Zach. dł. 7,4 cm
Chronologia: wczesne średniowiecze
nr inw. MB/A 18
Bibliografia: niepublikowany.
woj. małopolskie
Żelazny grot bełtu z tulejką
Dł. 9,1 cm
Chronologia: średniowiecze
nr inw. MB/A 19
woj. małopolskie
Zach. dł. 7,7 cm
nr inw. MB/A 20
Bibliografia: A. Kwolek 1964, s. 45, ryc. 9.
5. Borowica, stan. 1, pow. Krasnystaw,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Żelazny toporek (fot. 2)
Dł. 10,5 cm
Chronologia: wczesne średniowiecze (?)
Muzeum Chełmskie w Chełmie,
nr inw. MCH/A/8622
6. Chełm, ul. Czarnieckiego, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Osada podgrodowa
Kościany grot strzały
Dł. 7,5 cm
Chronologia: XIII – pocz. XIV w.
nr inw. CH/144/128w/99
Bibliografia: S. Gołub, T. Dzieńkowski 2000, s. 124,
ryc. 5:2.
7. Chełm, ul. Krzywa 37, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Osada podgrodowa
Żelazny grot strzały z trzpieniem
Dł. 7,2 cm
Chronologia: XII-XIII w.
nr inw. CH/160/w-190/98
Fot. 2. Borowica, nr kat. 5.
8. Chełm, ul. Krzywa 37, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Osada podgrodowa
Dł. 6,5 cm
nr inw. CH/160/w-213/98
21
9. Chełm, Pl. Łuczkowskiego, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Osada podgrodowa
Zach. dł. 5,9 cm
Chronologia: XIII w.
nr inw. MCH/A/8441/83
Bibliografia: Ł. Rejniewicz 2003, s. 107, ryc. 3.
10. Chełm, Pl. Łuczkowskiego, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Osada podgrodowa
Dł. 7,1 cm
nr inw. MCH/A/8441/140
Bibliografia: Ł. Rejniewicz 2003, s. 107, ryc. 3.
11. Chełm, ul. Św. Mikołaja, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Żelazny topór (fot. 3)
Dł. 12,5 cm
nr inw. MCH/A/9140
Fot. 3. Chełm, nr kat. 11.
12. Chełm-Bieławin, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Relikty wieży kamiennej
Żelazny grot strzały z trzpieniem (?) i zadziorami
Zach. dł. 3,8 cm
nr inw. MCH/A 25-71
Bibliografia: U. Ruszkowska 2002, s. 43, fot. 2.
woj. lubelskie
Dł. 7,0 cm
nr inw. MCH/A 25-70
22
woj. lubelskie
Dł. ok. 8,7 cm
nr inw. MCH/A 25-69
woj. lubelskie
Zach. dł. 8,6 cm
nr inw. MCH/A 25-67
16. Czchów, pow. Brzesko,
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny tasak w metalowej pochwie
Zach. dł. 38,5 cm
Muzeum Okręgowe w Tarnowie,
nr inw. metr. 15/98
Bibliografia: A. Szpunar 2003, ryc. 10:e.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazne okucie pochwy miecza
Zach. dł. 20 cm
nr inw. metr. 107/93
Bibliografia: A. Mirek-Kukułka 1994, s. 284, tab.
II:b.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny topór
Dł. 19,0 cm
Chronologia: XIII/XIV-XV w.
nr inw. metr. 2/99
Bibliografia: A. Szpunar 2003, ryc. 10:b.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny topór
Dł. 16,4 cm
Chronologia: XIII/XIV-XV w.
nr inw. metr. 4/99
Bibliografia: A. Szpunar 2003, ryc. 10:a.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny tok włóczni (fot. 4)
Dł. 7,2 cm
nr inw. metr. 95/99
Fot. 4. Czchów, nr kat. 20.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny zbrojnik pancerza typu płaty (fot. 5)
Dł. 11,3 cm
Chronologia: XIV – pocz. XV w.
nr inw. metr. 32/94
woj. małopolskie
Zamek
Dł. 11,2 cm
nr inw. metr. 32/94
woj. małopolskie
Zamek
Zach. dł. 9,4 cm
nr inw. metr. 32/94
woj. małopolskie
Zamek
Dł. 11,2 cm
nr inw. metr. 32/94
woj. małopolskie
Zamek
Zach. dł. 9,5 cm
nr inw. metr. 32/94
woj. małopolskie
Zamek
Żelazna rękawica płytowa
Chronologia: 2. poł. XIV – pocz. XV w.
nr inw. metr. 14/01, 20/01
Bibliografia: A. Szpunar 2003, ryc. 11.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny grot oszczepu (fot. 6)
Dł. 12,1 cm
Chronologia: XIV w.
Bibliografia: A. Mirek-Kukułka 1994, s. 289, 290,
tab. II:a.
Fot. 5. Czchów, nr kat. 21-25.
23
woj. małopolskie
Zamek
Żelazny grot oszczepu (fot. 6)
Dł. 11,1 cm
Chronologia: XIV w.
nr inw. metr. 66/99
Fot. 6. Czchów, nr kat. 27-28.
woj. małopolskie
Zamek
Dł. 7,3 cm
nr inw. metr. 95/93
Bibliografia: A. Mirek-Kukułka 1994, s. 284, 290291, tab. I:i; W. Świętosławski 1997, s. 38, 83-84,
ryc. 11:c.
woj. małopolskie
Zamek
Dł. 6,7 cm
nr inw. metr. 95/93
Bibliografia: A. Mirek-Kukułka 1994, s. 284, 290291, tab. I:j; W. Świętosławski 1997, s. 38, 86-87,
ryc. 11:a.
woj. małopolskie
24
Zamek
Dł. 8,5 cm
Bibliografia: A. Mirek-Kukułka 1994, s. 284, 290291, tab. I:k; W. Świętosławski 1997, s. 38, 82-83,
ryc. 11:b.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazna ostroga
Zach. dł. 13,8 cm
Chronologia: XIV-XV w.
nr inw. metr. 84/99
woj. małopolskie
Zamek
Kółko żelazne od ostrogi z bodźcem
gwiaździstym, posrebrzane
Średn. 6 cm
Chronologia: 4. ćw. XIII – 1. poł. XIV w.
Bibliografia: A. Mirek-Kukułka 1994, s. 289,
tab. III:d.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazne strzemię
Wys. 14,7 cm
Chronologia: 2. poł. XIV – 1. poł. XV w.
nr inw. 89/93
tab. III:e.
woj. małopolskie
Zamek
Żelazne wędzidło
Dł. 28, 3 cm
nr inw. metr. 1/99
woj. małopolskie
Zamek
Żelazne wędzidło-pobocznica
Dł. 15,8 cm
nr inw. metr. 5/95
woj. małopolskie
Zamek
Żelazna podkowa (fot. 7)
Wys. 10,0 cm
nr inw. metr. 14/93
tab. IV:a.
Fot. 7. Czchów, nr kat. 37.
38. Czermno, stan. 1A, pow. Tomaszów Lubelski,
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazna głowica buławy (fot. 8)
Wys. 2,5 cm
Chronologia: XII – 1. poł. XIII w.
Muzeum Zamojskie w Zamościu,
nr inw. 156/52
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 219, tabl. IV:3.
woj. lubelskie
Grodzisko
Ołowiana głowica buławy (fot. 8)
Wys. 3,3 cm
Chronologia: XI-XIII w.
nr inw. NE51C
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 219, tabl. IV:32.
40. Czermno „Podgrodzie”, pow. Tomaszów
Lubelski,
woj. lubelskie
Grodzisko
Brązowa głowica buławy (fot. 8)
Wys. 6,2 cm
brak nr inw.
Bibliografia: J. Gurba 1997, s. 65-67, ryc. 1; J. Kuśnierz 2003, s. 219, tabl. IV:33.
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazny karwasz
Zach. dł. 20,0 cm
Chronologia: 1. poł. XIII w.
nr inw. 588/52
Bibliografia: A. Zbierski 1959, s. 124, tabl. XVI:65;
W. Świętosławski 1996, s. 4, 15-16, ryc. 4; 1997,
s. 40, 90-91, ryc. 12:e; J. Kuśnierz 2003, s. 219,
tabl. V:34.
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazny grot strzały z tulejką
Dł. 12,6 cm
nr inw. 223/52
Bibliografia: A. Zbierski 1959, s. 126, tabl.
XVII:72; J. Kuśnierz 2003, s. 218, tabl. III:29.
woj. lubelskie
Grodzisko
Fot. 8. Czermno, nr kat. 38-40.
25
Dł. 9,6 cm
nr inw. NE51B
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 218, tabl. II:11.
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazny grot strzały z trzpieniem (fot. 9)
Dł. 8,3 cm
nr inw. 133/52
Bibliografia: A. Zbierski 1959, s. 125, tabl. XVII:67;
W. Świętosławski 1997, s. 40, 75-77, ryc. 12:a;
J. Kuśnierz 2003, s. 217, tabl. I:2.
Fot. 9. Czermno, nr kat. 44-47.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 8,9 cm
nr inw. 520/52
Bibliografia: A. Zbierski 1959, s. 125, tabl. XVII:69;
W. Świętosławski 1997, s. 40, 75-77, ryc. 12:c;
J. Kuśnierz 2003, s. 217, tabl. I:1.
woj. lubelskie
Grodzisko
Zach. dł. 8,3 cm
nr inw. 139/NE41C
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 217, tabl. I:6.
woj. lubelskie
26
Grodzisko
Dł. 9,1 cm
nr inw. 161/NE41D
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 217, tabl. I:7.
woj. lubelskie
Grodzisko
Zach. dł. 8,2 cm
nr inw. 117/52
Bibliografia: A. Zbierski 1959, s. 125, tabl. XVII:
70; W. Świętosławski 1997, s. 40, 88-89, ryc. 12:d;
J. Kuśnierz 2003, s. 218, tabl. II:21.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,6 cm
nr inw. 112/NE51C
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 218, tabl.
III:26.
woj. lubelskie
Grodzisko
Zach. dł. 5,4 cm
nr inw. NE51B
Bibliografia: J. Kuśnierz 2003, s. 218, tabl.
III:25.
woj. lubelskie
Grodzisko
Zach. dł. 4,8 cm
nr inw. 428/78
woj. lubelskie
Grodzisko
Zach. dł. 5,5 cm
nr inw. 623/79
53. Dynów, pow. Rzeszów,
woj. podkarpackie
Znal. luźne z Sanu
Dł. 20,5 cm
Chronologia: XIII-XV w.
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie,
nr inw. 2849/MRP
Fot. 10. Dynów, nr kat. 53.
54. Gródek, stan. 1A, pow. Hrubieszów,
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,5 cm
Chronologia: XI-XIII w.
nr inw. 76/52
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,2 cm
nr inw. 373/52
Fot. 11. Gródek, nr kat. 55-59.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,8 cm
Chronologia: VIII-IX w.
nr inw. 626/52
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,2 cm
nr inw. 73/54
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,2 cm
nr inw. 81/54
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 6,5 cm
Chronologia: XI w.
nr inw. 159/54
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 4,8 cm
Chronologia: IX-X w.
nr inw. 211/52
61. Hłomcza, pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Żelazny grot włóczni z tulejką (fot. 12)
Dł. 40,5 cm
Chronologia: X-XI wiek
nr inw. MHS/566
Bibliografia: M. Zielińska 1992, s. 245-246, ryc.1:a;
P. N. Kotowicz 2002, s. 5, nr kat. 1; tabl. I:1.
62. Jeziernia, pow. Tomaszów Lubelski,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Żelazny grot oszczepu z tulejką
Dł. 21,4 cm
27
Fot. 12. Hłomcza, nr kat. 61.
Muzeum Regionalne im. Dr. Janusza Petera
w Tomaszowie Lubelskim,
nr inw. MT/991/A
63. Jurów, stan. 1, pow. Tomaszów Lubelski,
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazny nóż bojowy (?)
Dł. 26,5 cm
nr inw. MT/1068/32/A
Bibliografia: E. Banasiewicz 1999, s. 166, ryc.1:1.
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazny grot włóczni z tulejką
Dł. 57,3 cm
28
Bibliografia: E. Banasiewicz 1999, s. 166, ryc. 4.
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazny grot strzały z tulejką i zadziorami (fot. 13)
Dł. 6,4 cm
Bibliografia: E. Banasiewicz 1997, s. 291-292,
ryc. 2:g.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 7,0 cm
ryc. 2:f.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 6,5 cm
ryc. 2:e.
Fot. 13. Jurów, nr kat. 65-70.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 5,4 cm
Bibliografia: E. Banasiewicz 1998, s. 174.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 6,5 cm
Bibliografia: E. Banasiewicz 1999, s. 166, ryc. 1:2.
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. ok. 8,5 cm
woj. lubelskie
Grodzisko
Dł. 5,3 cm
nr inw. MT/1054/18
woj. lubelskie
Grodzisko
Żelazne wędzidło (fot. 14)
Dł. 19,3 cm
Fot. 14. Jurów, nr kat. 72.
73. Komarów-Osada, pow. Zamość,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Żelazny miecz (fot. 15)
Fot. 15. Komarów, nr kat. 73.
Zach. dł. 112,0 cm
Chronologia: kon. XIV – pocz. XV w.
nr inw. MT/656/H
74. Komorów, pow. Tarnów,
woj. małopolskie
Znal. luźne – z koryta Dunajca
Żelazny miecz
Dł. 112,9 cm
Chronologia: poł. XIV w.
nr inw. MT-A/11
Bibliografia: M. Głosek, A. Nadolski 1970, s. 37,
tabl. VI; M. Głosek 1984, s. 157; M. Szope 1985,
s. 206, 212, 217.
woj. małopolskie
Zach. dł. 67,8 cm
nr inw. MT-A/12
tabl. VII; M. Głosek 1984, s. 157; M. Szope 1985,
s. 207, 213, 217.
woj. małopolskie
29
Zach. dł. 99,5 cm
Chronologia: XIV w.
nr inw. MT-A/13
s. 207-208, 213, 217.
woj. małopolskie
Żelazny miecz
Dł. 130,4 cm
nr inw. MT-A/14
s. 208, 213, 217.
woj. małopolskie
Dł. 18,9 cm
Chronologia: 2. poł. XIII – 1. poł. XV w.
nr inw. MT-A/15
Bibliografia: M. Głosek 1996, s. 92, poz. 107, tabl.
XXI:A.
woj. małopolskie
30
żelazny topór
Dł. 18,5 cm
Chronologia: 2. poł. XIII – XV w.
nr inw. MT-A/16
woj. małopolskie
żelazny topór
Dł. 20,2 cm
Chronologia: 2. poł. XIII – 1. poł. XV w.
nr inw. MT-A/17
XI:G.
81. Kraków, ul. Św. Marka, pow. Kraków,
woj. małopolskie
Znal. luźne
Żelazny topór
Dł. 15,9 cm
Chronologia: XIII-XV (?) w.
Muzeum Archeologiczne w Krakowie,
nr inw. MAK/10141
Bibliografia: M. Głosek 1996, s. 86, poz. 35,
tabl. XXXIV:C.
82. Kraków-Rakowice, pow. Kraków,
woj. małopolskie
Znal. luźne
Żelazny topór
Dł. 19,6 cm
Chronologia: poł. XIV w.
nr inw. MAK/10124
Bibliografia: M. Głosek 1996, s. 86: poz. 36, tabl.
XI:A; E. Zaitz 2001, s. 97.
83. Kraków-Zwierzyniec, pow. Kraków,
woj. małopolskie
Znal. luźne – z koryta Wisły
Żelazny topór
Dł. 15,0 cm
nr inw. MAK/10127
XVIII:B.
84. Kraków-Zwierzyniec, pow. Kraków,
woj. małopolskie
Znal. luźne – z koryta Wisły
Żelazny topór
Dł. 14,0 cm
nr inw. MAK/10127
XIII:B.
85. Łąki-Byki, k. Osuch, pow. Biłgoraj,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Fot. 19. Łąki-Byki, nr kat. 85.
Żelazny czekan (fot. 19)
Dł. 18,8 cm
Chronologia: IX-X w.
nr inw. MT/1048/H
Bibliografia: J. Ginalski, P. N. Kotowicz 2004.
86. Manasterzec „Sobień”, stan. 1, pow. Lesko,
woj. podkarpackie
Zamczysko
Żelazny grot kopii z tulejką (fot. 20)
Dł. 13,7 cm
Chronologia: kon. XIV – XV w.
Muzeum Historyczne w Sanoku,
nr inw. MHS/565
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 6, nr kat. 3,
tabl. I:5.
Fot. 20. Manasterzec,
nr kat. 78.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,2 cm
Chronologia: kon. XIII – XV w.
nr inw. MHS/565
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9, nr kat. 5,
tabl. III:7.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 6,4 cm
nr inw. MHS/565
31
tabl. III:8.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 6,8 cm
nr inw. MHS/565
tabl. III:9.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,0 cm
nr inw. MHS/565
tabl. III:10.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 6,2 cm
nr inw. MHS/565
tabl. III:11.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 8,8 cm
nr inw. MHS/565
Bibliografia: T. R. Żurowski 1975, s. 123, ryc.
24:10; P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9, nr kat. 10, tabl.
III:12.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 8,3 cm
nr inw. MHS/565
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9, nr kat.
12, tabl. IV:1.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,8 cm
32
nr inw. MHS/565
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9,
nr kat. 13, tabl. IV:2.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 5,0 cm
nr inw. MHS/565
tabl. IV:10.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,6 cm
Chronologia: kon. XIII – XIV w.
nr inw. MHS/565
tabl. V:1.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 6,8 cm
nr inw. MHS/565
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9,
nr kat. 23, tabl. V:2.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,7 cm
nr inw. MHS/565
tabl. VI:5.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Żelazny grot bełtu z tulejką (fot. 21)
Dł. 8,7 cm
nr inw. MHS/565
tabl. VI:6.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 8,0 cm
Fot. 21. Manasterzec, nr kat. 99-103.
nr inw. MHS/565
tabl. VI:7.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,6 cm
nr inw. MHS/565
tabl. VII:1.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 7,4 cm
nr inw. MHS/565
tabl. VII:2.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Dł. 6,8 cm
nr inw. MHS/565
tabl. VII:3
woj. podkarpackie
Zamczysko
Kamienna kula do bombardy
Średn. ok. 17 cm
nr inw. MHS/565
fot. 1.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Średn. ok. 14,5 x 15,0 cm
nr inw. MHS/565
fot. 1.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Średn. ok. 18,5 cm
nr inw. MHS/565
fot. 1.
woj. podkarpackie
Zamczysko
Średn. ok. 19,5 x 21,0 cm
nr inw. MHS/565
fot. 1.
108. Mikulin, pow. Tomaszów Lubelski,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Dł. 23,8 cm
Chronologia: wczesne średniowiecze (?)
nr inw. MT/660/A
109. Mymoń „Zamczysko”, stan. 1, pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Żelazna głownia kordu (?)
Zach. dł. 22, 6 cm
nr inw. MHS/93
tabl. I:6.
110. Mymoń „Zamczysko”, stan. 1, pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Brązowe wędzidło z pobocznicami (fot. 22)
Dł. 25,5 cm
33
Fot. 22. Mymoń, nr kat. 110.
nr inw. MHS/93
Bibliografia: A. Kunysz 1963, s. 68-70, ryc. 9:c;
M. Cabalska 1966; 1970; A. Żaki 1974, s. 288,
przyp. 553; M. Parczewski 1986, s. 195-196;
P. N. Kotowicz 2002, s. 13-14, nr kat. 68,
tabl. XII: 4; 2003.
111. Ostrów, pow. Tarnów,
woj. małopolskie
Przeprawa na Dunajcu (?)
żelazny topór (fot. 23)
Dł. 17,5 cm
nr inw. MT-A/27
tabl. XIX:F.
Fot. 23. Ostrów, nr kat. 111.
woj. małopolskie
żelazny topór
Dł. 22,0 cm
34
nr inw. MT-A/29
tabl. XIX:D, XXXVI:B.
woj. małopolskie
żelazny grot włóczni
Dł. 26,5 cm
nr inw. MT-A/18
woj. małopolskie
żelazny grot oszczepu (fot. 24)
Dł. 22,0 cm
nr inw. MT-A/20
115. Przemyśl, ul. Rycerska, pow. Przemyśl,
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Dł. 9,2 cm
Chronologia: kon. IX – X w.
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1407
Bibliografia: A. Koperski, M. Parczewski 1978,
s. 157, 159, 171-172, ryc. 7:A; A. Koperski 2003,
s. 367, ryc. 2:c.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Fot. 25. Przemyśl, nr kat. 115-117.
Fot. 24. Ostrów, nr kat. 110.
Dł. ok. 8,8 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1408
s. 159, 170-171, ryc. 7:B; A. Koperski 2003,
s. 367, ryc. 2:d.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Dł. ok. 7,6 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1409
s. 159, 170-171, ryc. 7:C; A. Koperski 2003, s. 367,
ryc. 2:e.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Żelazne strzemię (fot. 26)
Wys. 15,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1405
Fot. 26. Przemyśl,
nr kat. 118-119.
35
s. 157, 168-169; ryc. 6:A; A. Koperski 2003, s. 361,
ryc. 2:b.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Żelazne strzemię (fot. 26)
Wys. 15,8 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1406
s. 157, 168-169; ryc. 6:C; A. Koperski 2003,
s. 369, ryc. 2:j.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Żelazne wędzidło
Dł. 23,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1404
s. 167-168, ryc. 6:D; A. Koperski 2003, s.369-370,
ryc. 2:a.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Żelazna sprzączka
Dł. 5,7 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1410
s. 157, 169-170, ryc. 6:B; A. Koperski 2003,
ryc. 2:k.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Żelazna sprzączka ze skuwką
Dł. 5,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1411
s. 160, 170, ryc. 7:H; A. Koperski 2003, ryc. 2:l.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Kamienna osełka
Zach. dł. ok. 3,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1417
36
Fot. 27. Radymno, nr kat. 125.
s. 160, 173, ryc. 7:J;A. Koperski 2003, s. 371, ryc. 2:n.
woj. podkarpackie
Cmentarzysko
Krzemienna skałka do krzesiwa
Dł. ok. 4,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1416
s. 160, 172-173, ryc. 7:I; A. Koperski 2003,
s. 371, ryc. 2:m.
125. Radymno, pow. Jarosław,
woj. podkarpackie
Przeprawa przez San (?)
Dł. 91,2 cm
Chronologia: XI-XII w.
nr inw. 1295/MRP
Bibliografia: A. Gruszczyńska 1979; P. A. Nowakowski 1998, s. 11, tabl. I:3.
woj. podkarpackie
Dł. 98,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1419
Bibliografia: A. Koperski 1980, s. 99, ryc. 28; P. A.
Nowakowski 1998, s. 11-12, tabl. 1:2.
woj. podkarpackie
Żelazny miecz
Dł. 100,8 cm
Chronologia: XIV w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1257
Bibliografia: A. Koperski 1975; 1980, s. 97, ryc. 2;
P.A. Nowakowski 1998, s. 12-13, tabl. 1:1.
woj. podkarpackie
Żelazna szabla (fot. 29)
Dł. 78,6 cm
Chronologia: X w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1428
Nowakowski 1998, s. 14, tabl. 4:1.
woj. podkarpackie
Żelazny czekan (fot. 30)
Dł. 19,5 cm
Chronologia: XIV-XVI w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1322
woj. podkarpackie
Żelazny topór
37
Dł. 24,5 cm
Chronologia: 2. poł. XIII – XV w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1321
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 16,5 cm
Chronologia: kon. XIII – pocz. XIV w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A- 1324
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 22,0 cm
Chronologia: XI w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1328
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 18,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1331
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 16,2 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1335
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 13,4 cm
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej,
nr inw. MP-A-1371
38
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 21,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1374
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 18,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1375
woj. podkarpackie
Dł. 16, 3 cm
Chronologia: X-XI w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1376
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 18,4 cm
Chronologia: XI – pocz. XIV w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1382
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 14,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1385
Bibliografia: A. Koperski 1980, s.99, ryc. 26; P. A.
Nowakowski 1998, s. 17 , tabl. 5:3.
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 15,0 cm
Chronologia: X-XI w.
nr inw. MP-A-1386
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 16,7 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1420
woj. podkarpackie
Żelazny topór
Dł. 15,8 cm
Chronologia: kon. XIII – XIV/XV w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1424
woj. podkarpackie
Brązowa buława
Wys. 5,4 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1327
woj. podkarpackie
Żelazny grot włóczni z tulejką (fot. 32)
Dł. 30,6 cm
Chronologia: X-XIII w.
nr inw. MP-A-1384
woj. podkarpackie
Żelazne strzemię
Wys. 12,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1372
woj. podkarpackie
Żelazne strzemię
Wys. 15,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1373
39
woj. podkarpackie
Żelazne wędzidło
Dł. ok. 24,0 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1423
woj. podkarpackie
Żelazna podkowa
Wys. 11,8 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1377
Nowakowski 1998, s. 28-30; tabl. 12:1.
woj. podkarpackie
Żelazna podkowa
Wys. 13,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1422
Nowakowski 1998, s. 28-30, tabl. 12:2
woj. podkarpackie
Żelazna podkowa
Wys. 10,5 cm
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1425
woj. podkarpackie
Żelazna podkowa
Wys. 10,0 cm
Chronologia: X-XII w.
w Przemyślu,
nr inw. MP-A-1426
153. Rudna, pow. Rzeszów,
woj. podkarpackie
Znal. luźne
40
Fot. 33. Rudna, nr kat. 153.
Dł. 20,1 cm
nr inw. 2842/MRP
Bibliografia: J. Janowski 1971, przyp. 4.
154. Sanok, „wzgórze zamkowe”, stan. 1,
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Dł. 6,4 cm
Chronologia: (XI?) XII-XIV w.
nr inw. MHS/569
Bibliografia: M. Zielińska 1991, s. 190, ryc. 6:c;
1996, tabl. I:h; P. N. Kotowicz 2002, s. 6-7, nr kat.
70, tabl. II:4.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Żelazny grot strzały z tulejką zadziorami (fot. 34)
Fot. 34. Sanok, nr kat. 154-155.
Dł. 8,2 cm
Chronologia: (XI?) XII-XIV w.
nr ks. pol. 1997:5:1
tabl. II:5.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Rogowy grot strzały z tulejką
Dł. 3,9 cm
Chronologia: (XI?) XII-XVI w.
nr inw. MHS/221
tabl. II:13.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Dł. 7,7 cm
nr ks. pol. 1997:35:8
tabl. V:4.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Dł. 8,9 cm
nr ks. pol. 1997:36:
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9, nr. kat. 76,
tabl. VI:1.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Dł. 9,0 cm
nr ks. pol. 1998:110:13
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9, nr. kat. 77,
tabl. VI:2.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko i zamek
Brązowa ostroga z bodźcem kolczystym i śladami
złocenia (?)
Dł. 9,0 cm
Chronologia: XII w.
nr. inw. MHS/582
Bibliografia: M. Zielińska 1991, s. 190, ryc. 3;
M. Parczewski, E. Pohorska-Kleja 1995, s. 84,
ryc. 18.
161. Sanok-Biała Góra, „Zamczysko”, stan. 1,
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazny zbrojnik pancerza lamelkowego (fot. 35)
Zach. dł. 7,3 cm
nr inw. MHS/536
tabl. VIII:1.
Fot. 35. Sanok-Biała Góra, nr kat. 161-163.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 6,4 cm
nr inw. MHS/536
tabl. VIII:2.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 7,4 cm
nr inw. MHS/536
tabl. VIII:3.
pow. Sanok,
41
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazny zbrojnik pancerza lamelkowego lub łuskowego (?)
Zach. dł. 6,1 cm
nr inw. MHS/536
101, tabl. VIII:6.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazny zbrojnik pancerza lamelkowego lub łuskowego (?)
Zach. dł. 3,8 cm
nr inw. MHS/536
102, tabl. VIII:7.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 5,2 cm
nr inw. MHS/147
tabl. II:3.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,2 cm
nr inw. MHS/536
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2002, s. 8-9, nr kat. 84;
tabl. III:1.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,8 cm
nr inw. MHS/536
tabl. III:2.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
42
Dł. 6,3 cm
nr inw. MHS/536
tabl. III:3.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,7 cm
nr inw. MHS/536
tabl. III:4.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,2 cm
nr inw. MHS/536
tabl. III:5.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 7,9 cm
nr inw. MHS/536
tabl. III:6.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 8,9 cm
nr inw. MHS/536
tabl. V:9.
pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna podkowa
Wys. 11,7 cm
nr inw. MHS/163
tabl. XII:9.
175. Sanok-Biała Góra, pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Dł. 15,1 cm
Chronologia: X – pocz. XII w.
Muzeum Historyczne w Sanoku
Fot. 36. Sanok-Biała Góra, nr kat. 175.
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Dł. 7,0 cm
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Zach. dł. 6,3 cm
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Dł. 6,3 cm
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Dł. 7,1 cm
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Dł. ok. 5,5 cm
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Dł. 7,5 cm
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Żelazna ostroga z bodźcem gwiaździstym
Zach. dł. 11,0 cm
Chronologia: 3. ćw. XIII – 1. poł. XIV w.
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Brązowe kółko od ostrogi z bodźcem
gwiaździstym (fot. 37)
Średn. 7,9 cm
Fot. 37. Sanok-Biała Góra, nr kat. 183-184.
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Żelazne kółko od ostrogi z bodźcem
gwiaździstym (fot. 37)
Średn. ok. 6,7 cm
43
woj. podkarpackie
Znal. luźne
Żelazne strzemię
Zach. wys. 8,2 cm
186. Stołpie, pow. Chełm,
woj. lubelskie
Wieża kamienna
Brązowa buława
Wys. ok. 6,2 cm
nr inw. 96/76
Bibliografia: E. Kubica 1996, s. 168.
187. Strzegocice, pow. Pilzno,
woj. podkarpackie
Znal. luźne
żelazny miecz (fot. 38)
Dł. 84,5 cm
nr inw. MT-A/2
Bibliografia: M. Szope 1985, s. 206, 212, 217.
Fot. 38. Strzegocice, nr kat. 187.
188. Szaflary, pow. Nowy Targ,
woj. małopolskie
Zamczysko
Kościany orzech do kuszy (fot. 39)
Średn. 3,4 cm
44
Fot. 39. Szaflary, nr kat. 188.
nr inw. MAK/8345
Bibliografia: A. Wałowy 1960, s. 317, ryc. 11:4.
189. Trepcza „Horodna”, stan. 1, pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna przewleczka od ostrogi (fot. 40)
Wys. 2,0 cm
Chronologia: IX w.
nr inw. MHS/137
Bibliografia: P. N. Kotowicz 2005.
Fot. 40. Trepcza „Horodna”, nr kat. 189.
190. Trepcza „Horodyszcze”, stan. 2, pow. Sanok,
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazny topór
Dł. 16,6 cm
Chronologia: 2. poł. IX – pocz. X w.
nr inw. MHS/647/2.
Bibliografia: J. Ginalski 1997, s. 226-227, 230-231,
ryc. 4, 6:a; J. Ginalski, P. N. Kotowicz 2004, tabl. I:1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazny czekan
Dł. 13,9 cm
nr inw. MHS/647/3
Bibliografia: J. Ginalski 1997, s. 227-229, 231-232,
ryc. 4, 6:b; J. Ginalski, P. N. Kotowicz 2004, tabl. I:2.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazna misa
Średnica 22,8 cm
nr inw. MHS/647/1
Bibliografia: J. Ginalski 1997, s. 230, ryc. 5.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazna ciosła
Dł. 22,8 cm
nr inw. MHS/647/4
Bibliografia: J. Ginalski 1997, s. 232, ryc. 7:b.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazny półkosek
Dł. 28,5 cm
nr inw. MHS/647/5
Bibliografia: J. Ginalski 1997, s. 232, ryc. 7:a.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazne nożyce
Zach. dł. 25,9 cm
nr inw. MHS/647/6
Bibliografia: J. Ginalski 1997, s. 232-233, ryc. 8:a,c.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Skarb przedmiotów żelaznych – żelazne nożyce
Zach. dł. 8,9 cm
nr inw. MHS/647/7
Bibliografia: J. Ginalski 1997,s.232-233,ryc.8:b,d-e.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Brązowy kiścień (fot. 41)
Zach. wys. 3,0 cm
nr inw. MHS/649/9
Bibliografia: J. Ginalski, P. N. Kotowicz 2004,
tabl. II:1; P. N. Kotowicz 2005a.
Fot. 41. Trepcza „Horodyszcze”, nr kat. 197-198.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Brązowy kiścień (fot. 41)
Zach. wys. 2,5 cm
Chronologia: 2. poł. XI – XIII w.
nr ks. pol. 314/98
tabl. II:2; P. N. Kotowicz 2005a.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazny tok włóczni
Dł. 5,2 cm
nr inw. MHS/138
tabl. II:3.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Fragm. żelaznej kolczugi
Średn. kółek 0,9-1,1 cm
nr ks. pol. 60/97
tabl. II:4.
45
woj. podkarpackie
Grodzisko
Fragm. żelaznej kolczugi
Średn. kółek ok. 0,9 cm
nr ks. pol. 90/97
tabl. II:5.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazny grot strzały z tulejką i jednym zadziorem
Dł. 6,1 cm
nr inw. MHS/138
tabl. III:1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 8,7 cm
nr ks. pol. 27/96
tabl. III:2.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 5,2 cm
nr ks. pol. 382/98
tabl. III:3.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 8,1 cm
nr ks. pol. 304/2/98
tabl. III:7.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 6,4 cm
nr ks. pol. 311/2/98
46
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 6,6 cm
Chronologia: VIII-XI w.
nr ks. pol. 401/99
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 4,6 cm
nr ks. pol. 438/99
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 5,4 cm
nr inw. MHS/138
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazny, trójlistny grot strzały z trzpieniem (fot. 42)
Dł. 7,5 cm
Chronologia: VIII-X w.
nr ks. pol. 452/99
nr kat. 32, tabl. VI:1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 7,4 cm
nr inw. MHS/137
Bibliografia: W. Świętosławski 1997, s. 64-65,
ryc. 24:b; J. Ginalski, P. N. Kotowicz 2004, nr kat.
33, tabl. VI:3.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,3 cm
Chronologia: VIII – poł. XI w.
nr ks. pol. 303/2/98
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 5,8 cm
nr inw. MHS/138
Fot. 42. Trepcza „Horodyszcze”, nr kat. 210-214.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 7,3 cm
Chronologia: VIII – poł. XI w.
nr ks. pol. 694/00
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 5,3 cm
nr inw. MHS/138
Bibliografia: W. Świętosławski 1997, s. 64-65,
ryc. 24:c; J. Ginalski, P. N. Kotowicz 2004, nr kat.
41, tabl. VI:10.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 7,2 cm
nr ks. pol. 380/98
nr kat. 42, tabl. VII:1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 6,0 cm
nr ks. pol. 423/99
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 6,3 cm
Chronologia: IX-XI w.
nr inw. MHS/138
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 5,1 cm
nr ks. pol. 381/98
Fot. 43. Trepcza „Horodyszcze”, nr kat. 215-216, 218-220.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,6 cm
nr ks. pol. 417/99
47
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 3,7 cm
nr inw. MHS/137
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 5,5 cm
nr inw. MHS/137
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 5,0 cm
nr ks. pol. 402/99
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,2 cm
Chronologia: 2. poł. XII – pocz. XIV w.
nr ks. pol. 418/99
nr kat. 60, tabl. IX/1.
Fot. 44. Trepcza „Horodyszcze”, nr kat. 224-225, 227-228.
48
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,8 cm
nr inw. MHS/137
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 5,9 cm
nr ks. pol. 388/98
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,6 cm
nr ks. pol. 311/3/98
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 6,7 cm
nr inw. MHS/137
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 4,4 cm
nr ks. pol. 339/3/98
nr kat. 69, tabl. X/1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Zach. dł. 7,6 cm
nr ks. pol. 670/00
woj. podkarpackie
Grodzisko
Dł. 10,8 cm
Chronologia: pocz. XIV w.
nr ks. pol. 19/96
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna ostroga oczkowata (fot. 45)
Dł. 9,5 cm
Chronologia: 2. poł. VIII – pocz. IX w.
nr ks. pol. 385/98
nr kat. 74, tabl. XI/1.
Fot. 46. Trepcza „Horodyszcze”, nr kat. 234.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna ostroga haczykowata
Dł. 8,2 cm
Chronologia: 2. poł. VIII – pocz. IX w.
nr ks. pol. 329/98
nr kat. 75, tabl. XI/3.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna ostroga z bodźcem kolczystym (fot. 46)
Dł. 12,8 cm
Chronologia: 2. poł. XII – 1. poł. XIII w.
nr ks. pol. 357/98
nr kat. 78, tabl. XII/1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna ostroga z bodźcem gwiaździstym
Dł. 13,5 cm
Chronologia: 2. ćw. XIII – pocz. XIV w.
nr ks. pol. 687/00
nr kat. 80, tabl. XIII/2.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazne wędzidło
Dł. 23,4 cm
nr inw. MHS/137
nr kat. 87, tabl. XIV/1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazne wędzidło (fot. 47)
Dł. 26,7 cm
49
Fot. 47. Trepcza „Horodyszcze”,
nr kat. 237.
nr ks. pol. 364/98
nr kat. 88, tabl. XV/1.
woj. podkarpackie
Grodzisko
Żelazna podkowa (fot. 48)
Zach. dł. 9,5 cm
nr ks. pol. 414/99
nr kat. 96, tabl. XV/4.
Fragment żelaznego hełmu
Zach. wys. 10,4 cm
Chronologia: 2. poł. XIV – pocz. XV w.
nr inw. metr. 14/84
Bibliografia: niepublikowany
240. Wielka Wieś, pow. Tarnów,
woj. małopolskie
Zamczysko
Żelazna ostroga z bodźcem gwiaździstym (fot. 49)
Dł. 16,5 cm
nr inw. MT-A/73-13
Bibliografia: B. Szpunar, A. Szpunar 1995, s. 29,
rys. na okładce nr 4.
239. Wielka Wieś, pow. Tarnów,
woj. małopolskie
Zamczysko
50
Fot. 49. Wielka Wieś, nr kat. 240.
241. Wolica Brzozowa, pow. Zamość,
woj. lubelskie
Znal. luźne
Dł. 16,0 cm
Chronologia:
nr inw. MT/1067/A
242. Miejscowość nieznana
Znal. luźne
Brązowa buława (fot. 50)
Wys. 6,6 cm
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2600/MRP
Fot. 50. Miejscowość nieznana, nr kat. 242.
51

WOJOWIE i rYCERZE - Muzeum Historyczne w Sanoku

Transkrypt

Podobne dokumenty

Sofia IV w.drewniana