spis TResci

Transkrypt

spis TResci
s pis
TResci
WPROWADZENIE..................................................................................................................................................... 13
ZAKON NIEMIECKI I JEGO PRUSKIE WŁADZTWO W OKRESIE TRZECH STULECI ...............................
Początki zakonu..............................................................................................................................................
Zakon na pograniczu kujawsko-chełmińsko-pruskim ................................................................................
Wzrost znaczenia zakonu nad Bałtykiem ....................................................................................................
Kontekst władczy obecności zakonu w Prusach ..........................................................................................
Podporządkowanie społeczności autochtonicznych w Prusach .................................................................
Trudna sytuacja zakonu w regionie śródziemnomorskim..........................................................................
Dom główny zakonu w Prusach ....................................................................................................................
Terytorializacja władztwa zakonnego w Prusach........................................................................................
Tzw. wojna litewska........................................................................................................................................
Przemiany polityczne końca XIV w................................................................................................................
Konflikty z Królestwem Polskim ..................................................................................................................
Osłabienie autorytetu władczego zakonu i władcze dążenia elit pruskich................................................
Wojna wewnętrzna 1454-1466 .....................................................................................................................
Kryzys formacji zakonnej członków korporacji ...........................................................................................
(Samo)likwidacja pruskiej gałęzi zakonu......................................................................................................
23
23
24
25
26
26
30
31
31
32
33
33
36
37
38
38
TŁO KULTUROWE OBECNOŚCI ZAKONU NIEMIECKIEGO W PRUSACH
Kulturowy wymiar obecności zakonu niemieckiego w Prusach ................................................................
Zakon niemiecki jako przejaw kultury łacińskiego chrześcijaństwa pełnego średniowiecza .................
Militaryzacja zachodniego chrześcijaństwa ................................................................................................
Idea krucjatowa i dychotomiczny obraz św iata............................................................................................
Militarne posłannictwo zakonu....................................................................................................................
Wzorzec ‘rycerza Chrystusowego’ - nowego Machabeusza’ .....................................................................
Palestyńska identyfikacja zakonu niemieckiego ..........................................................................................
Transcendentne i immanentne rozumienie władzy zakonu w Prusach ....................................................
Samopostrzeganie zakonu w kraju pruskim ................................................................................................
Erozja podstaw ideowych obecności zakonu na południowym pobrzeżu Bałtyku...................................
Nowe idee posłannictwa zakonu...................................................................................................................
Pruskie władztwo zakonu niemieckiego w kontekście uniwersalnym.......................................................
Cechy specyficzne panowania zakonu w Prusach.......................................................................................
43
43
46
46
47
48
48
52
52
57
57
58
59
62
ORGANIZACJA KORPORACJI - ORGANIZACJA WŁADZTWA - LEGITYMIZACJA WŁADZTWA
- LEGITYMIZACJA MOŻNOŚCI POWOŁYWANIA WOJSKA ..........................................................................
Korporacja z a k o n n a ............................................................................................................................................
Podstawy organizacji korporacyjnej - prawo uniwersalne i prawo partykularne ....................................
Normy społeczne i normy organizacyjne.....................................................................................................
Śluby zakonne .................................................................................................................................................
Członkowie korporacji: duchowni .................................................................................................................
Członkowie korporacji: świeccy ....................................................................................................................
Prawo i zwyczaj...............................................................................................................................................
Urząd (wielko)mistrzowski ............................................................................................................................
Kapituły............................................................................................................................................................
64
64
64
65
65
66
69
69
69
70
(Wielcy) dostojnicy.......................................................................................................................................... 71
Struktury organizacyjne pruskiej „prowincji” .............................................................................................. 73
Domy i konwenty zakonne .............................................................................................................................. 74
Urzędnicy konwentualni i domowi ................................................................................................................ 80
Rytm życia codziennego .................................................................................................................................. 81
Normy regulujące aktywność militarną członków zakonu ......................................................................... 92
System samokontroli korporacji..................................................................................................................... 96
Przynależący do korporacji ........................................................................................................................... 101
Półczłonkowie............................................................................................................................................ 101
Zbratani ..................................................................................................................................................... 101
Usługujący ................................................................................................................................................. 102
Dinerzy ................................................................................................................................................. 103
Strzelcy ................................................................................................................................................. 109
Mistrzowie i strzelcy działowi ............................................................................................................... 109
Knechci ................................................................................................................................................. 109
Pachołkowie .......................................................................................................................................... 110
Niewól ni ................................................................................................................................................ 110
Witingowie ............................................................................................................................................ 110
‘Pruscy królowie’ .................................................................................................................................... 114
Komornicy ............................................................................................................................................. 114
Pod komornicy........................................................................................................................................ 114
Włodarze .............................................................................................................................................. 115
Sędziowie (ziemscy) i chorążowie ziemscy ............................................................................................ 115
Burgrabiowie ......................................................................................................................................... 116
Skalowowie/Szalweńczycy i Kuronowie .................................................................................................... 116
W ład z tw o ............................................................................................................................................................. 117
Władcza pozycja zakonu niemieckiego w Prusach ..................................................................................... 117
Inne władztwa w Prusach i ich relacje względem zakonu.......................................................................... 117
Uprawnienia władcze zakonu w kraju pruskim .......................................................................................... 118
Uprawnienia władcze w przestrzeni m ilitarnej........................................................................................... 119
Wykonywanie władzy - zarząd/administracja ........................................................................................... 119
Kolonizacja i próby rozbudowy przestrzennej władztwa ........................................................................... 120
Terytorializacja urzędów konwentualnych.................................................................................................. 120
Wydzielenie okręgów wójtowskich podległych urzędowi wielkomistrzowskiemu ................................. 120
Prehendalizacja urzędów ............................................................................................................................... 121
Sposoby wykonywania władzy i ich przemiany .......................................................................................... 121
Społeczny charakter władania - relacje korporacji z otoczeniem społecznym ....................................... 122
Legitymizacja ...................................................................................................................................................... 123
Potrzeba akceptacji włada nia /w ładzy........................................................................................................... 123
Czynniki legitymizacji i ich przemiany ....................................................................................................... 123
SPOŁECZNE I GOSPODARCZE PODSTAWY MILITARNEJ AKTYWNOŚCI PRUSKIEJ GAŁĘZI
ZAKONU NIEMIECKIEGO.....................................................................................................................................
Społeczny wymiar aktywności militarnej zakonu w Prusach ...................................................................
Przybysze spoza Prus .........................................................................................................................................
Krzyżowcy/goście'..........................................................................................................................................
Najemnicy/zaciężni ........................................................................................................................................
Sojusznicy........................................................................................................................................................
Pomocnicze oddziały korporacyjne z ha li watów europejskich .................................................................
Zbratani ...........................................................................................................................................................
Pruska gałąź zakonu ..........................................................................................................................................
Pochodzenie geograficzne i etniczne braci zakonnych ...............................................................................
Pochodzenie społeczne członków korporacji..............................................................................................
Pozyskiwanie nowych członków ...................................................................................................................
126
126
127
127
131
147
148
149
153
153
154
155
Nowicjat ......................................................................................................................................................... 155
O blaci............................................................................................................................................................. 158
Liczebność członków pruskiej gałęzi korporacji ........................................................................................ 159
Półczłonkowie i zbratani krajow i................................................................................................................... 162
Usługujący .......................................................................................................................................................... 163
Mieszkańcy k r a ju ............................................................................................................................................... 165
Akty władcze zakonu i powinności militarne ludności............................................................................. 165
Przywilej chełmiński .................................................................................................................................... 166
Teudałowie' ................................................................................................................................................... 167
Kontyngenty miejskie ................................................................................................................................... 167
Posesorzy ziemscy ........................................................................................................................................ 175
Dzierżący dobra na prawie chełmińskim ................................................................................................. 175
Rossdinste - służby ‘ciężkie’ ................................................................................................................. 179
Platendinste - służby ‘z lekkim uzbrojeniem’ i służby sredniozbrojne’ .................................................. 182
Dinste - ‘lekkie’ służby ‘pruskie’ ........................................................................................................... 182
Dzierżący dobra na prawie (sasko-)magdeburskim.................................................................................. 183
Posesorzy dóbr na prawie polskim ........................................................................................................... 183
Pomorscy posesorzy dóbr na ‘prawie rycerskim’ ...................................................................................... 186
'Wolni' bałtyjscy ....................................................................................................................................... 187
Dzierżący dobra na prawie pomezańskim ............................................................................................... 189
Służby ziemskie w Nowej Marchii ............................................................................................................ 189
Mieszkańcy osad wiejskich .......................................................................................................................... 192
Sołtysi i starostowie ................................................................................................................................. 192
Posesorzy karczem ................................................................................................................................... 194
Posesorzy młynów .................................................................................................................................... 195
Ludność chłopska ..................................................................................................................................... 195
Chłopi podlegli władztwu gruntowemu zakonu .................................................................................... 195
Zagrodnicy we władztwie gruntowym zakonu ...................................................................................... 197
Ludność wiejska podległa władztwu gruntowemu posesorów ziemskich ............................................... 197
Zakres uczestnictwa mieszkańców władztwa zakonnego w aktywności militarnej korporacji............ 198
Kontyngenty władztw biskupich i kapitulnych ............................................................................................200
Kontyngenty klasztorów.................................................................................................................................201
Liczebność kontyngentów krajowych........................................................................................................... 203
Źródła zasobów m aterialnych i finansowych zakonu w Prusach
209
Prawo korporacji do posiadania własności ...................................................................................................209
Wsparcie ze strony domów zachodnioeuropejskich....................................................................................209
Kamery wielkomistrzowskie ......................................................................................................................... 209
Subwencje nadzwyczajne z baliwatów zachodnio- i południowoeuropejskich ...................................... 210
Gospodarka własna zakonu w kraju pruskim ............................................................................................. 211
Daniny ludności krajowej ............................................................................................................................. 211
Daniny „militarne" ....................................................................................................................................... 212
Daniny nadzwyczajne mieszkańców kraju ................................................................................................. 212
Handel własny zakonu.................................................................................................................................. 213
Rozmiary przychodów.................................................................................................................................. 214
Wydatki pruskiej gałęzi zakonu
215
Koszty utrzymania korporacji - domy zakonne, bracia, usługujący, placówki gospodarcze ................. 215
Koszty w ładania............................................................................................................................................. 215
Koszty aktywności militarnej ...................................................................................................................... 216
ORGANIZOWANIE WOJSKA I DZIAŁAŃ MILITARNYCH
219
Główne cezury w działalności militarnej zakonu niemieckiego w Prusach ............................................ 219
Rodzaje działań m ilitarn y ch .............................................................................................................................224
Wyprawa - ‘rejza’ ............................................................................................................................................225
‘Wyprawa na statkach’ ................................................................................................................................... 225
Obrona ziemi’ - ‘powszechna obrona ziemi’ - osłona’ .............................................................................. 225
‘Krzyk’ ............................................................................................................................................................... 226
‘Pogoń’ ............................................................................................................................................................... 227
‘Przegląd wojska’ ...............................................................................................................................................227
Wyprawa budowlana .......................................................................................................................................227
Wyprawa zaopatrzeniowa ...............................................................................................................................228
‘Stróża’ .............................................................................................................................................................. 228
Etapy i przebieg akcji m ilitarnych .................................................................................................................... 229
Zamysł - decydowanie - planowanie ........................................................................................................... 229
Wyznaczenie w odza........................................................................................................................................ 236
Powoływanie zbrojnych .................................................................................................................................. 239
Organizowanie zabezpieczenia materiałowego ........................................................................................... 240
Zależności między zabezpieczeniem materiałowym a charakterem akcji militarnych ............................ 240
Tabor............................................................................................................................................................244
Żywność ...................................................................................................................................................... 246
Sprzęt militarny ........................................................................................................................................ 247
Broń indywidualna i oporządzenie............................................................................................................. 248
Broń kolektywna ......................................................................................................................................... 250
Konie............................................................................................................................................................256
Pasza ............................................................................................................................................................266
Działania zwiadowcze, wytyczanie szlaków i aktywność wywiadowcza................................................... 267
Koncentracja i przegląd wojska .................................................................................................................... 271
Walka zbrojna i działania niekonfrontacyjne ............................................................................................. 274
Wejście do kraju przeciwnika ................................................................................................................... 274
Działania na obszarze przeciwnika .......................................................................................................... 275
Obozy ........................................................................................................................................................ 276
Pochody wojska ......................................................................................................................................... 277
Dzielenie wojska ......................................................................................................................................... 278
Działania niszczące ................................................................................................................................... 279
Działania kilkoma grupami wojska ............................................................................................................ 280
Ataki na punkty umocnione i oblężenia ................................................................................................... 281
Budowa punktów umocnionych i ich obsadzanie załogami ..................................................................... 282
Bitwy.......................................................................................................................................................... 282
Rozwiązanie wojska......................................................................................................................................... 285
Skład wojska i poszczególnych kontyngentów - jednostki organizacyjne i bitewne ..............................287
Jeńcy i łu p y .............................................................................................................................................................290
Restytucja strat i wypłata żołdu oraz subsydiów ............................................................................................294
UBIÓR I WYGLĄD BRACI PRUSKIEJ GAŁĘZI ZAKONU NIEMIECKIEGO
I PRZYNALEŻĄCYCH DO KORPORACJI (przy współpracy Marii Molendy)..................................................... 296
H ab it.................................................................................................................................................................. 296
Pozostałe typy odzienia .................................................................................................................................. 297
Wygląd braci zakonnych................................................................................................................................. 299
Zaopatrzenie w odzież i normy dotyczące jej eksploatacji......................................................................... 301
Ubiór braci rycerzy ..............................................................................................................................................303
Płaszcz konwentualny......................................................................................................................................303
Inne typy płaszczy ......................................................................................................................................... 310
Odzież spodnia - bielizna............................................................................................................................. 311
Odzież wierzchnia ......................................................................................................................................... 313
Znak czarnego krzyża ................................................................................................................................... 321
Obuwie ............................................................................................................................................................ 325
Okrycia głów i d ło n i....................................................................................................................................... 325
Ubiór braci kap łan ó w ......................................................................................................................................... 327
Odzież wierzchnia ......................................................................................................................................... 327
Tunika / biała karnisa .....................................................................................................................................327
Płaszcz konwentualny.....................................................................................................................................329
Inne elementy ubioru......................................................................................................................................329
Ubiór braci sariantów ...................................................................................................................................... 331
Ubiór przynależących do zakonu..................................................................................................................... 331
BROŃ I OPORZĄDZENIE ZBROJNYCH ORAZ SPRZĘT
W WOJSKACH PRUSKIEJ GAŁĘZI ZAKONU NIEMIECKIEGO .......................................................................333
Broń biała (sieczna i kolna) ................................................................................................................................335
Miecze ............................................................................................................................................................. 335
Puginały (i noże bojowe) ................................................................................................................................ 346
Kordy i tasaki...................................................................................................................................................347
Koncerze ......................................................................................................................................................... 350
Szable ............................................................................................................................................................. 351
Broń drzewcowa ..................................................................................................................................................352
Włócznie (i sulice) ..........................................................................................................................................352
Kopie ................................................................................................................................................................356
P ik i................................................................................................................................................................. 361
Broń drzewcowa o grocie złożonym ........................................................................................................... 361
Broń obuchowa ................................................................................................................................................... 365
Topory ............................................................................................................................................................. 365
Czekany.......................................................................................................................................................... 370
Cepy bojowe................................................................................................................................................... 371
Buławy............................................................................................................................................................. 372
Broń ochronna .................................................................................................................................................... 373
Pancerze i zbroje (garnitury zbroi)................................................................................................................373
Hełmy .............................................................................................................................................................. 392
Tarcze ............................................................................................................................................................ 405
Indywidualna broń miotająca ........................................................................................................................ 416
Łuki ................................................................................................................................................................ 416
Kusze.............................................................................................................................................................. 419
Broń ogniowa ................................................................................................................................................. 426
Zbiorowa broń m iotająca...................................................................................................................................430
Artyleria neurobalistyczna ............................................................................................................................430
Artyleria barobalistyczna...............................................................................................................................432
Artyleria pirobalistyczna (ogniowa) ............................................................................................................. 435
Niemiotająca broń oblężnicza, fortyfikacyjna i połowa .............................................................................. 449
Wieże ruchom e...............................................................................................................................................449
T arany..............................................................................................................................................................450
‘Jeże’, 'świnie' i 'koty' ...................................................................................................................................... 456
Haki i szczypce ...............................................................................................................................................456
Pluteje ..............................................................................................................................................................457
Prażnice i m aźnice..........................................................................................................................................459
Przesłony antytaranowe i bloki antydrabinowe...........................................................................................461
Tribulusy..........................................................................................................................................................461
Oporządzenie jeździeckie, rząd koński i osłony na konia .............
462
O strogi............................................................................................................................................................. 462
Uzdy ................................................................................................................................................................ 464
Siodła, czapraki, podpiersia i podogonia ...................................................................................................... 465
Strzem iona......................................................................................................................................................467
Osłony na ko n ia.............................................................................................................................................. 469
Pasy.................................................................................................................................................................. 470
Sprzęt m ilitarny ..................................................................................................................................................471
Sprzęt sygnalizacyjny .....................................................................................................................................473
Sprzęt taborowy ............................................................................................................................................. 476
Sprzęt przeprawowy........................................................................................................................................ 482
Sprzęt obozowy ............................................................................................................................................... 483
Sprzęt oblężniczy .............................................................................................................................................484
Statki i ło d z ie ........................................................................................................................................................ 487
Jednostki śródlądowe...................................................................................................................................... 488
Jednostki morskie .......................................................................................................................................... 491
PRZEGLĄD NAJWAŻNIEJSZEJ LITERATURY PRZEDMIOTU.........................................................................495
Pomoce bibliograficzne................................................................................................................................... 495
Czasopisma naukowe.......................................................................................................................................496
Opracowania syntetyczne ...............................................................................................................................498
Najważniejsze opracowania monograficzne .................................................................................................499
Publikacje dotyczące struktur militarnych pruskiego władztwa zakonu .................................................. 509
Studia odnoszące się do mentalnego wymiaru aktywności militarnej zakonu ....................................... 526
Prace analizujące działalność militarną zakonu ......................................................................................... 528
Studia bronioznawcze.................................................................................................................................... 535
ZAKOŃCZENIE - PERSPEKTYWY POZNAWCZE............................................................................................ 543
Aktywność militarna zakonu niemieckiego na tle ówczesnych zjawisk w łacińskim kręgu
kulturow ym .................................................................................................................................................. 543
Perspektywy badawcze.................................................................................................................................... 544
WYKAZ PRAC PRZYWOŁYWANYCH W ADNOTACJACH MARGINESOWYCH, EKSKURSACH
I OPISACH ILUSTRACJI ............................................................................................................................................ 551
WYKAZ PRAC PRZYWOŁYWANYCH JAKO ŹRÓDŁA ILUSTRACJI ...................................................................603
WYKAZ EKSKURSÓW ............................................................................................................................................... 606
WYKAZ SCHEMATÓW..............................................................................................................................................608
WYKAZ MAP .............................................................................................................................................................. 609
WYKAZ BARWNYCH PLANSZ ............................................................................................................................... 610
WYKAZ ILUSTRACJI ................................................................................................................................................ 611
WYKAZ OSÓB PRYWATNYCH I INSTYTUCJI PUBLICZNYCH,
KTÓRE UDOSTĘPNIŁY FOTOGRAFIE ZABYTKÓW ........................................................................................... 629
SUMMARY ................................................................................................................................................................. 631
TABLE OF CONTENTS ............................................................................................................................................. 633
INDEKS OSOBOWY .................................................................................................................................................. 639
INDEKS GEOGRAFICZNY ......................................................................................................................................... 646
INDEKS RZECZOWY
653

Podobne dokumenty