Pobierz PDF - Wydawnictwo Adam Marszałek

Recenzje
wygodnych i droższych opłat gotówkowych. Jednym ze sposobów walki z wykluczeniem finansowym jest edukacja
ekonomiczna, prowadzona np. przez
SKOK Stefczyka. W tej części opracowania autorka zamieściła krótką historię
powstawania instytucji finansowych np.
kasy Reiffeisena założonej w połowie XIX
wieku w Niemczech czy też powstających
na jej wzór banków ludowych w Wielkopolsce, kas włościańskich na Podolu czy
wreszcie kas Stefczyka w Galicji. W części końcowej został omówiony schemat
działania SKOK-ów.
Zaprezentowane powyżej skrótowe
omówienie trzech spośród dwudziestu
pięciu artykułów składających się na
Wykluczenie społeczne. Diagnoza, wymiary i kierunki działa pod redakcją M.
Pokrzywy i S. Wilka pokazują wyraźnie
jak różnorodna jest to publikacja. Cenne
jest w niej niewątpliwie to, że problematyka „wykluczenia społecznego” została
zaprezentowana w różnych ujęciach,
a także na różnych płaszczyznach (teoretycznej i praktycznej). Recenzowane
opracowanie z pewnością warto zarekomendować tym badaczom (socjologom,
ekonomistom, psychologom etc.), których zainteresowania naukowe obejmują
szeroko pojmowaną problematykę „marginalizacji społecznej”.
Magdalena Kowalska
343
Piotr Badyna, Obraz rodzimej przyrody dzikiej w kulturze staropolskiej. Wybrane zwierzęta łowne w dziełach ks.
Krzysztofa Kluka i Jakuba K. Haura,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
2013, ss. 370.
Rozprawa Piotra Badyny zatytułowana
Obraz rodzimej przyrody dzikiej w kulturze staropolskiej. Wybrane zwierzęta łowne
w dziełach ks. Krzysztofa Kluka i Jakuba K.
Haura jest jedyną monografią w polskiej
historiografii traktującą o naturze dzikiej
w kontekście historycznym i antropologicznym. Owszem, jak wspomina autor – „zagadnienia przyrody ożywionej”
pojawiały się już w badaniach humanistycznych (głównie socjologicznych, teologicznych, filozoficznych), jednak dotyczyły one raczej historii geografii (s. 11),
nie zaś konterfektu zwierząt łownych i ich
wpływu na rozwój kultury i mentalności
ludzi w dawnej Polsce1. Stąd też, jak czy1 Zob. S. Bogolubski, Pochodzenie i ewolucja zwierząt domowych, Warszawa 1968; J. Grzesica, Ochrona naturalnego środowiska człowieka
– problem teologiczno-moralny, Katowice 1983;
A. Bednarczyk, Filozofia biologii europejskiego
Oświecenia. Albrecht von Haller i jego współcześni, Warszawa 1984; tenże, Studia z dziejów idei
naukowych. Biologia XVII–XIX wieku, Warszawa 2007; Człowiek – zwierzę – cywilizacja.
Aspekt humanistyczny, red. H. Korpikiewicz,
Poznań 2001; F. Wolański, Europa jako punkt
odniesienia dla postrzegania przestrzeni geograficznej przez szlachtę polską osiemnastego
wieku w świetle relacji podróżniczych i geograficznych, Wrocław 2002; E. Nowicka, Świat człowieka – świat kultury. Systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, Warszawa 2004;
A. Lasota-Moskalewska, Zwierzęta udomowione
w dziejach ludzkości, Warszawa 2005; G. de Bec-
344
Recenzje
tamy we wstępie – „praca niniejsza ma
skromną ambicję wpisania się [...] [w]
nurt pogłębionych badań nad zagadnieniami zoologicznymi w szerokim, nie tylko naukowym znaczeniu” (s. 14).
Zakres chronologiczny studium obejmuje czas od połowy XVII wieku do
końca XVIII stulecia. Wyznaczają go
bowiem lata życia dwóch najbardziej popularnych pisarzy agronomicznych tego
okresu, czyli Jakuba Kazimierza Haura
(1632–1709)2 oraz księdza Krzysztofa
Kluka (1739–1796)3.
Celem rozprawy jest ukazanie konterfektu przyrody w epoce nowożytnej, czeker, Świat zwierząt. Ptaki drapieżne, tłum. M. Trojankowska, Warszawa 2010; W. Bołoz, Kościół
i ekologia. W obronie człowieka i środowiska naturalnego, Kraków 2010; W. Dynak, Łowiectwo
w kulturze polskiej. Obszary i kształty obecności,
Wrocław 2012.
2 Zob. A. Podraza, Haur Jakub Kazimierz,
[w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, Wrocław–Warszawa–Kraków 1960–1961, s. 311–
–312; idem, Jakub Kazimierz Haur pisarz rolniczy z XVII wieku. Studium z dziejów polskiej literatury rolniczej, Wrocław–Warszawa–Kraków,
1961; P. Kowalski, Theatrum świata wszystkiego
i poczciwy gospodarz. O wizji świata pewnego
siedemnastowiecznego pisarza ziemiańskiego,
Kraków 2000.
3 Zob. S. Inglot, Kluk Krzysztof, [w:]
Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocła–
–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 25–28;
Krzysztof Kluk – przyrodnik i pisarz rolniczy,
red. J. Babicz, W. Grębecka, S. Inglot, Wrocław
1976; G. Brzęk, Krzysztof Kluk, Lublin 1977;
E. Borowski, Znane i nieznane źródła dotyczące
ks. Jana Krzysztofa Kluka w zasobach akt Archiwum Diecezjalnego w Drochiczynie, „Analecta.
Studia i Materiały z Dziejów Nauki”2000, R. 9,
z. 1, s. 21–46; Z. Wójcik, Ksiądz Jan Krzysztof
Kluk pisarz i uczony, Ciechanowiec 2012.
go autor dokonał prezentując zwierzęta
łowne – z gromady ssaków i ptaków – zamieszkujące obszar ówczesnej Rzeczypospolitej. Do podjęcia tego typu badań,
skłoniły Piotra Badynę liczne wzmianki
i opisy wspominanej grupy zwierząt, pojawiąjące się w wielu pracach poświęconych Haurowi i Klukowi, a na temat których jak dotąd nie powstało gruntowne
studium4. Ponadto, jak zauważa autor,
w polskiej historiografii nie brak jest prac
na temat zwierząt gospodarskich, natomiast zwierzętom dziko żyjącym poświęcono jedynie krótkie artykuły, spisane na
marginesie innych rozważań5.
4 Zob. G. Brzęk, Zoologiczne poglądy
Krzysztofa Kluka, [w:] Krzysztof Kluk przyrodnik i pisarz rolniczy, red. J. Babicz, W. Grębecka, S. Inglot, Wrocław 1976, s. 83–97;J. Bondarenko, Krzysztof Kluk – prekursor praktycznej
weterynarii w II połowie XVIIIwieku, „Medycyna Weterynaryjna” 1977, R. 33,s. 56–57;
J. Biniewicz, Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historii naturalnej początki
i gospodarstwo K. Kluka, czyli kilka słów o mitach, konfabulacjach i prawdzie w polskim przyrodoznawstwie, [w:] Mit, prawda, imaginacja,
red. P. Kowalski, Wrocław 2011, s. 79–90.
5 Zob. A. Żabko-Potopowicz, Leśnictwo
w dziełach Kluka, [w:] Krzysztof Kluk przyrodnik..., s. 25–30; G. Brzęk, Zwierzęta gospodarskie w dziełach ks. Krzysztofa Kluka (1739–
–1796), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2000, R. 45, nr 1, s. 71–86; A. Wołk, Nauka leśnictwa w dziełach ks. Krzysztofa Kluka
(1739–1796), „Ciechanowiecki Rocznik Muzealny” 2005, vol. 1, s. 107–112; A.M. Stasiak,
Ptaki drapieżne układane do polowań w nowożytnej Rzeczypospolitej, [w:] Intelektualia myśliwskie. Polowania Materiały VI sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich
w Kozłówce 18 czerwca 2011, red. K. Kornacki,
Kozłówka 2012, s. 21–60.
Recenzje
W rozdziale pierwszym (s. 30–44) zatytułowanym Ksiądz Krzysztof Kluk i Jakub Kazimierz Haur – dzieła oraz źródła
ich wiedzy, badacz skoncentrował się na
ukazaniu sylwetek wspomnianych w tytule autorów, czego dokonał w dość nietypowy sposób. Zdecydował się bowiem,
na zaburzenie ciągu chronologicznego
i swą prezentację rozpoczął od księdza
Kluka, by następnie przejść do Jakuba Kazimierza Haura. Zabieg ten wytłumaczył
stwierdzeniem, że siedemnastowieczna
wiedza przyrodnicza nie stanowiła „jedynej i głównej determinanty” wiedzy
osiemnastowiecznej, stąd też Badyna
wywnioskował, że pomijając informacje
„o latach życia obu autorów, trudno byłoby wskazać jednoznacznie kolejność
pojawienia się ich koncepcji” (s. 28).
W rozdziale drugim (s. 45–77) noszącym tytuł – Historia łowiectwa i piśmiennictwa łowieckiego w Polsce okresu nowożytnego, podjęto kilka ciekawych wątków
dotyczących historii łowiectwa i sokolnictwa. W kwestii myślistwa autor zaznaczył,
powołując się na badania antropologów
i paleontologów6, że „stanowiło [ono –
U.K.] fundament, na którym zbudowane
zostało wiele zjawisk stricte ludzkich [...]
[i] towarzyszyło człowiekowi od najwcześniejszych faz rozwoju ewolucyjnego”.
6 Zob. E. Morin, Zagubiony paradygmat
– natura ludzka, tum. R. Zimand, Warszawa
1977, s. 81–93; T. Dobzhansky, Różnorodność
i równość, tłum. A. Makarewicz, Warszawa
1979; E. Nowicka, Świat człowieka..., s. 203–
–237; N. Wolański, Ekologia człowieka. Podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka, t. 2, Ewolucja i dostosowanie biokulturowe,
Warszawa 2005, s. 163–173.
345
Spożywanie mięsa i sposób jego pozyskiwania przyczyniły się bowiem do rozwoju
biologicznego i kulturowego człowieka7.
W rozdziale trzecim (s. 78–136) zatytułowanym Łowiectwo oraz narzędzia
i metody użytkowania dzikiej fauny w pracach księdza Krzysztofa Kluka i Jakuba
K. Haura, badacz zaznaczył, że według
Kluka las jest miejscem wytwarzającym
drzewo, stąd w jego pismach znalazły się
informacje przydatne dla myśliwego-leśnika na temat – gatunków drzew, ich
pielęgnacji i wyrębów, typów gleb, rodzaju zwierząt, sposobu ich żywienia, czasu
rozrodu i możliwości ich łowienia (s. 80).
Na temat myślistwa wypowiadał się również Jakub Kazimierz Haur, którego zdaniem zajęcie to, pomimo iż miało charakter przede wszystkim rekreacyjny, służyło
również powiększaniu aprowizacji domu
(s. 93–95)8. Sporo miejsca w swej rozprawie Badyna poświęcił także na ukazanie
sposobów i narzędzi służących do chwytania dzikich zwierząt (s. 98–107). Czytając niniejszy rozdział nasuwa się zatem
pytanie, czy istniały jakieś niecodzienne
sposoby łowienia dzikich zwierząt? Otóż
jedną z metod polowania na ptaki, podaną zresztą przez Haura, było chwytanie
ich ręką, co miało się odbywać bez większego wysiłku, ale tylko dlatego, że ptaki
te były wcześniej upijane mieszanką z odpowiednich ziół (s. 123–124).
7 Zob. na temat wpływu środowiska
na geny ludzkie T. Dobzhansky, Różnorodność i równość..., s. 28–31; E. Nowicka, Świat
człowieka..., s. 237–242; W. Dynak, Sprawy
łowieckie..., s. 25–26.
8 Zob. W. Dynak, Sprawy łowieckie...,
s. 36–40.
346
Recenzje
W dwóch kolejnych rozdziałach –
czwartym (s. 137–215) i piątym (s. 216–
–264) o podobnie brzmiących tytułach
– Wybrane przykłady zwierząt łownych
i pożytki z nich płynące w dziełach ks.
Krzysztofa Kluka i Jakuba K. Haura – gromada ssaki i [...] – gromada ptaki – badacz
skoncentrował się na prezentacji tego,
w jaki sposób obaj pisarze charakteryzowali dziko żyjące zwierzęta. Fragmenty te
należą do niezwykle ciekawych, ponieważ ukazują zwierzęta, które cieszyły się
popularnością i zainteresowaniem myśliwych w XVII i XVIII wieku. Wspomnianą w książce faunę, Badyna wnikliwie
opisał, prezentując jej cechy morfologiczne, wagę, preferencje żywieniowe, miejsce zamieszkania, metody łowów oraz
sposoby wykorzystania danego zwierzęcia w – gospodarstwie domowym, przemyśle, farmakologii i medycynie.
W rozdziale szóstym (s. 265–323) zatytułowanym Porządek w przyrodzie
według ks. Krzysztofa Kluka i Jakuba K.
Haura, badacz już na wstępie zaznaczył,
że „w przypadku analizowanych w niniejszej pracy autorów mamy dwa całkowicie
odrębne fundamenty światopoglądowe,
które najprawdopodobniej wpływały na
kształtowanie się obrazu, czy może szerzej:
koncepcji przyrody” (s. 265). System klasyfikacyjny księdza Kluka obejmował więc
dwie naczelne klasy – zwierząt domowych
i zwierząt dzikich, które następnie dzieliły
się na szkodliwe i pożyteczne. Koncepcja
natury stworzona przez Jakuba Kazimierza
Haura nawiązuje natomiast do teorii czterech elementów (powietrza, ziemi, ognia,
wody) jako żywiołów, które stanowiły podstawę poznania rzeczywistości.
Pracę wieńczy syntetyczne zakończenie
(s. 324–335), w którym autor odpowiadając na pytanie – „jaki obraz dzikiej fauny
wyłania się z pozostawionych w źródłach
informacji”? – zasugerował, że ksiądz
Krzysztof Kluk i Jakub Kazimierz Haur,
byli gospodarzami, których interesowało
praktyczne wykorzystanie zwierząt dziko żyjących. Proboszcz z Ciechanowca
był wielkim zwolennikiem oswojenia tej
części fauny, co miało nastąpić poprzez
łączenie dzikich zwierząt „z ich udomowionymi formami”. Podobnego zdania
był również Haur, dla którego praktyczne
wykorzystanie dzikich zwierząt w gospodarstwie, polegało głównie na używaniu
ptaków drapieżnych podczas polowań.
Monografię dopełnia bogata bibliografia
(s. 337–357) zawierająca źródła z zakresu
przyrodoznawstwa, jak również polskie
i obcojęzyczne opracowania traktujące
o tej tematyce. Na końcu rozprawy znajduje się streszczenie napisane w języku
angielskim (s. 359–362) oraz indeks nazwisk (s. 363–370).
Książka Piotra Badyny zatytułowana
Obraz rodzimej przyrody dzikiej w kulturze staropolskiej. Wybrane zwierzęta
łowne w dziełach ks. Krzysztofa Kluka i Jakuba K. Haura, stanowi bardzo ciekawe
i unikatowe studium na temat postrzegania zwierząt łownych w dawnej Polsce.
Praca ta, pomimo iż napisana została
przez specjalistę od demografii i statystyki historycznej, posiada niezwykłą wartość naukową zarówno dla badaczy humanistyki, jak i przyrodoznawców. Autor
w sposób ciekawy i niezwykle wnikliwy
zaprezentował świat dzikich zwierząt,
jaki wyłania się z dzieł dwóch najwięk-
Recenzje
szych i najbardziej popularnych polskich
pisarzy agronomicznych epoki nowożytnej – Jakuba Kazimierza Haura i księdza
Krzysztofa Kluka. Przedstawiony materiał daje zatem nie tylko możliwość poznania dzikiej fauny analizowanego okresu, ale pozwala również spojrzeć na świat
zwierząt przez pryzmat ich przydatności
w ówczesnej gospodarce, kulinariach,
medycynie i przemyśle, co w ogólnym
rozrachunku znacznie rozszerza wiedzę
na temat mentalności ludzi w dawnej Polsce.
Praca nie jest jednak wolna od kilku niedociągnięć. Zdaje się bowiem, że
miejscami skierowana jest ona bardziej
do specjalistów na co dzień zajmujących
się zagadnieniami natury, pragnących
pogłębić posiadaną wiedzę, niż do osób
chcących od podstaw zapoznać się ze staropolską wiedzą przyrodniczą. Dla przykładu – zaprezentowany przez Badynę
sposób postrzegania natury na podstawie
teorii samoorganizacji przez fluktuację (s.
330–335) – opisany został zbyt fachowym
językiem, nie do końca zrozumiałym dla
przeciętnego czytelnika. Niezrozumiała
jest również zamiana chronologiczna,
wynikająca z przestawiania w pierwszej
kolejności poglądów księdza Krzysztofa
Kluka, a następnie Jakuba Kazimierza
Haura, której w rezultacie podporządkowano całą konstrukcję pracy. Wątpliwości nasuwa fakt, że sam autor wnikliwie
nie wyjaśnił, dlaczego zdecydował się na
taki zabieg.
Zaprezentowane powyżej uwagi nie
umniejszają jednak wartości książki, która jest cennym kompendium wiedzy na
temat dzikich zwierząt w epoce staropol-
347
skiej. Rozpoczęte zaś w rozprawie badania można w przyszłości poszerzyć, jak
sugeruje badacz, o analizę flory dzikiej
przyrody nieożywionej, dzięki którym
udałoby się pozyskać pełny wizerunek
środowiska naturalnego w czasach nowożytnych.
Urszula Kicińska
Ryszard Skarzyński, Podstawowy dylemat politologii: dyscyplina nauki czy potoczna wiedza o społeczeństwie. O tradycji uniwersytetu i demarkacji wiedzy,
Temida2, Białystok 2012, ss. 354.
Książka Ryszarda Skarzyńskiego, ukazując
się w styczniu 2012 r., wywołała niemałe
poruszenie w środowisku polskich politologów. Stała się także obiektem dyskusji
wśród przedstawicieli innych nauk społecznych w naszym kraju. Na ponad 350
stronach swojej pracy białostocki profesor
poddał ostrej krytyce swoich kolegów po
fachu, zarzucając im m.in. ignorancję w zakresie teorii badań, przekształcanie politologii w potoczną wiedzę o społeczeństwie,
rozmywanie przedmiotu poznania czy
zaniżanie standardów nauczania. Autor
imiennie skrytykował przedstawicieli
wielu ośrodków politologicznych w kraju (m.in. Warszawa, Kraków, Lublin, Poznań, Katowice, Gdańsk, Zielona Góra),
zwłaszcza zaś badaczy zajmujących się
teorią i metodologią politologii.
Głównym przedmiotem krytyki RyszardsSkarzyński uczynił twierdzenia