JAN MIŚKOWIAK: CENTRALNY KATALOG CZASOPISM ZA

JAN MIŚKOWIAK: CENTRALNY KATALOG CZASOPISM ZA­
GRANICZNYCH, ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W BIBLJOTEKACH
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ.
Do podstawowych dzieł z zakresu pomocy naukowych na­
leżą katalogi czasopism. Za ich pośrednictwem badacz stwierdzić
może z łatwością, która bibljoteka posiada poszukiwane czaso­
pisma. Odpada, dzięki temu, wiele uciążliwych, a często zupełnie
nieproduktywnych kwerend bibljotecznych. Potrzeba takiego ka­
talogu jest palącą, gdyż — jak wykazuje praktyka — sprowadza
się często nawet z zagranicy różne czasopisma, nie wiedząc o tem,
że znajdują się one w kraju, czasem nawet w tem samem mieście.
Zbiorowe katalogi czasopism oddały nauce wielkie usługi, o czem
świadczy chociażby fakt, że prawie wszystkie państwa posiadają
już podobne wydawnictwa.
Nauka polska odczuwa dotkliwie brak takiej publikacji bi­
bliograficznej. Lukę tę postanowił usunąć dyrektor Bibljoteki
Uniwersyteckiej w Poznaniu, Dr. Stefan Wierczyński. Na trzecim
zjeździe Bibljotekarzy Polskich w Wilnie w r. 1932 wygłosił re­
ferat, w którym uzasadnił konieczność opracowania Centralnego
Katalogu Czasopism Zagranicznych, znajdujących się w bibljo­
tekach Rzeczypospolitej Polskiej.1 Katalog obejmie w s z y s t k i e
naukowe czasopisma z a g r a n i c z n e , znajdujące się w księgo­
zbiorach polskich, a to zarówno bieżące, jakoteż dawne. Uwzglę­
dni on również gazety (dzienniki) zagraniczne, przechowywane
w naszych bibljotekach. Będzie to więc równocześnie pierwszy
polski katalog gazet zagranicznych, znajdujących się w księgo­
zbiorach polskich. Pamiętać należy, że wiele państw nie posiada
dotychczas takiego katalogu.
Wydawnictwo to będzie miało poważne znaczenie dla pań­
stwowej polityki bibljotecznej. Umożliwi bowiem planową i ra­
cjonalną akcję w zakresie abonamentu czasopism zagranicznych,
zwłaszcza kosztowniejszych. Na jego podstawie bibljoteki będą
mogły rozdzielać między siebie prenumeratę czasopism, bacząc,
by wszystkie podstawowe wydawnictwa zagraniczne znajdowały
się w Polsce. Korzystanie z takich czasopism, które znajdują się
1 Streszczenie tego referatu ukazało się w Przegl. Bibłj. R. 6 (1933)
s. 128—131 p. tyt.: Polityka bibljoteczna w zakresie czasopism naukowych.
PRZEQL4D BIBLIOTECZNY, IX, I09S, ZE8Z. B
11
144
JAN MIŚKOWIAK
w Polsce w jednym egzemplarzu, umożliwi się uczonym przez
wypożyczanie międzybiblioteczne. Katalog umożliwi również k om a s a c j ę rozproszonych po bibljotekach — a leżących tam bez­
użytecznie — czasopism s z c z ą t k o w y c h .
Jak wynika z samego założenia, praca nad katalogiem jest
pracą z b i o r o w ą . Bierze w niej udział przeszło 700 bibljotek
naukowych, rozproszonych po całym obszarze Państw a Polskiego.
Jest to pierwś&a na tak wielką skalę zakrojona akcja międzybi­
blioteczna w Polsce.
W śród katalogów, wydanych przez inne państwa, katalog
nasz' zajmie jedno z pierwszych miejsc. Niemiecki Gesamtverzeichnis der auslandischen Zeitschriften, (1914—24) (GAZ), Berlin
1929, objął zasoby ca l.iOO bibljotek. Czeski Soupis cizozemskych
periodik, Praha 1929, uwzględnił 659 księgozbiorów (wśród nich
wiele małych i drobnych bibljotek, których my nie uwzględniamy).
Katalog szwajcarski p. tyt.: Verzeichnis auslandischer Zeitschriften,
Zurich 1925, podał zasoby 387 księgozbiorów; katalog amery­
kański Union U s t o f serials in libraries o f the U nited States and
Canada, New York 1927, objął 2-5 bibljotek; angielski W orld
list o f scientific periodicals z 1927 r. 150 księgozbiorów, norweski
p. tyt.: U tenlandske titskrifter, Oslo 1925, 96 bibljotek, austrjacki
Graussauera G eneralkatalog der laufenden periodischen Drucksćhriften, Wien 1898, 24 bibljotek.1
Nieraz wskazywano potrzebę opracowania katalogu, któryby,
obok b i e ż ą c y c h perjodyków całego państwa, objął również
czasopisma i wydawnictwa ciągłe zagraniczne, dziś już nieistnie­
jące, lecz posiadające nieraz dla nauki bardzo wielką wartość.
Opracowanie takiego katalogu wymaga jednak olbrzymiego na­
kładu sił i poważnych środków finansowych; z tego też głównie
pow odu nie doszło nigdzie dotychczas do skutku opracowanie
takiego katalogu. Ponieważ w Polsce posiadamy naogół mniejsze
zasoby starych czasopism zagranicznych, można było pokusić
się o ich zinwentaiyzowanie. Polski K a t a l o g Czasopism Za­
granicznych o b e j m u j e zarówno mateijał b i e ż ą c y jak i h i1 W sprawie liczby, uwzględnionych przez poszczególne katalogi, bi­
bljotek por. również zestawienie W. P[ociechyJ w Przegl. Biblj. R. 6 (1932)
s. 196—197, oraz O. S ch n eid ra Handbuch der Sibliographie. Leipzig 1930,
s. 376—378.
CENTRALNY KATALOG CZASOPISM ZAGRANICZNYCH
145
s t o r y c z n y (retrospektywny). Będzie więc pierwszym wogóle
tego rodzaju katalogiem, który zarejestruje cały zasób czasopism,
znajdujących się w bibljotekach całego państwa, t. j. Polski. Fakt
ten zasługuje na specjalne podkreślenie.
Inicjatywie dyrektora Dr. St. Wierczyńskiego, opracowania
Katalogu Czasopism Zagranicznych, udzieliły swego poparcia
czynniki rządowe: Ministerstwo W.R. i O P . i Fundusz Kultury
Narodowej. Trzeci Zjazd Bibljotekarzy Polskich w Wilnie w r. 1932
uznał konieczność opracowania tego katalogu. Do akcji tej przy­
stąpiły wszystkie nieomal nasze bibljoteki naukowe w liczbie
ca 700.
W drugiej połowie 1932 r. rozpoczęto prace organizacyjne.
Terytorjum całej Rzeczypospolitej podzielono na 5 wielkich okrę­
gów bibljotecznych. Na ich czele stanęły poszczególne bibljoteki
uniwersyteckie: w Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Warszawie
i Wilnie. Redakcja Centralna znajduje się w Poznaniu. Każda bi­
bljoteka uniwersytecka zorganizowała akcję na swoim terenie;
w jej rękach leżało ogólne kierownictwo akcją na obszarze okręgu.
Uwzględniono wszystkie bibljoteki centralne i zakładowe szkół
wyższych, liczne bibljoteki publiczne i prywatne. Starano się nie
ominąć żadnego ważniejszego księgozbioru.
Celem ujednostajnienia metody postępowania zredagowano
specjalną instrukcję, którą wydano drukiem .1 Dla ułatwienia pracy
dodano 11 przykładów a w «uwagach dodatkowych* podano —
według słów recenzenta W[ładysława] P[ociechy],8 — «bardzo
trafne i starannie opracowane przepisy o używaniu wiekich liter
w tytułach czasopism, nazwach władz, towarzystw i t. p.».3
1 Instrukcja, dotycząca opracowania Centralnego Katalogu Czasopism Za­
granicznych, znajdujących się w bibljotekach Rzeczypospolitej Polskiej. Po­
znań 1932.
* Przegląd Bibljoteczny. R. 6 (1932), s. 197.
8 W innych krajach zorganizowano pracę nad podobnemi katalogami
w nieco inny sposób. W Austrji naprzykład materjał do katalogu zebrała spe­
cjalna, w tym celu wyszkolona osoba, która obchodziła wszystkie bibjoteki
austrjackie (R . P e i c h l : Ein ósterreichisches Gesamtzeitschriftenverzeichnis. Zentralblatt ju r Bibliothekswesen,)g. 40 (1923) s. 459). W ten sposób nie obciążano
bibljotek nadprogramową pracą. Oczywiste, że zebrany materjał był jednolicie
opracowany. System taki odpowiadał warunkom austrjackim, gdyż znaczna
część bibljotek znajduje się we Wiedniu. Z wielkim trudem zgromadzono ma­
il*
146
JAN MIŚKOWIAK
Instrukcja przewidywała ukończenie zbierania materjałów na
30 czerwca 1933 r. Jednakże w ciągu prac okazało się, że w prze­
ważnej części bibljotek, czasopisma są tak niedokładnie skatalo­
gowane, że należało wiele czasopism poddać autopsji. Przy tej
sposobności przeprowadzono w katalogach bibljotecznych liczne
meljoracje. W wielu bibljotekach musiano dopiero rozpocząć ka­
talogowanie niezinwentaryzowanych czasopism. W Bibljotece
Polskiej Akademji Umiejętności prace te — umożliwione dzięki
specjalnemu zasiłkowi Ministerstwa — trwają dotychczas. Istnieje
jednak nadzieja, że stare czasopisma Polskiej Akademji Umiejęt­
ności uwzględni się jeszcze w naszym Katalogu. Również i w Bi­
bljotece Jagiellońskiej musiano najpierw skatalogować większy
zasób czasopism z XIX wieku. W obec takiego stanu rzeczy Re­
dakcja Centralna musiała przesunąć ostateczny termin nadesłania
materjałów o rok.
Jak widać z powyższego, praca nad katalogiem przyczyniła
się do uporządkowania sprawy czasopism w naszych bibljotekach.
W drugiej połowie 1934 r. wpłynęły do Redakcji materjały
z ca 700 bibljotek, liczące przeszło 100.000 kartek. Cały ten ol­
brzymi materjał rozbito zgrubsza w jeden alfabet, poczem roz­
poczęło się szczegółowe porządkowanie. Była to praca bardzo
żmudna, trwała przeto czas dłuższy. Materjał cały został uszere­
gow any według przepisów nowej polskiej instrukcji katalogowa­
nia z r. 1934.
Rozpatrzywszy się w zebranym materjale, można było stwier­
dzić, że posiadamy w Polsce wiele starych perjodyków, które
w historji czasopiśmiennictwa zajęły poczesne miejsce. Dokonane
próby wykazały, że w materjałach naszych rzadko tylko brak ja­
kiegoś starszego czasopisma. Uderza ciekawy fakt, że wszystkie
prawie najstarsze perjodyki znajdują się w Bibljotece XX Czarterjał, na wydanie katalogu niestety zabrakło funduszów. Druk zamierzała sfi­
nansować Notgemeinschaft der deutschen Wissenschaft. Liczba uwzględnio­
nych bibljotek wynosi ca 100.
W Szwajcarji rozesłano do wszystkich bibljotek odpowiednie pisma
z prośbą o nadesłanie materjałów. Za każdy tytuł pobierano opłatę i to: 30
centów od bibljotek publicznych, 10 od reszty. (Verzeichnis auslandischer Zeitschriften in sckweizetischen Bibliotheken. Zurich 1925, s. V). Zaznaczyć należy,
że i poprzednie wydania sfinansowano w podobny sposób.
CENTRALNY KATALOO CZASOPISM ZAORANICZNYCH
147
toryskich i w Bibljotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
we Lwowie.
Na podstawie Katalogu śledzić będziemy mogli powstanie,
rozwój, zmiany i zanik danego czasopisma. Katalog będzie więc
w tym zakresie ważnem źródłem bibljograficznem.
Następnym etapem pracy to redakcja syntetyczna zebranego
materjału. Odpowiednie prace przygotowawcze zostały już do­
konane. Zorganizowano więc odpowiednią bibljotekę podręczną,
zawierającą najważniejsze katalogi czasopism zagranicznych, oraz
inne potrzebne źródła bibljograficzne. Opracowano również skróty
dla 700 przeszło bibljotek. Na podstawie studjum szeregu kata­
logów zagranicznych, zredagowano kilka pozycyj syntetycznych.
W ydrukowano je jako kolumnę próbną i rozesłano głównym bibljotekom do wglądu. Po uwzględnieniu ewentualnych zmian,
przewidziane jest ponow ne wydrukowanie strony próbnej.
Recenzja Instrukcji, dotyczącej opracowania Centralnego Ka­
talogu Czasopism Zagranicznych, umieszczona w Ćasopisie Ćeskoslovenskych K nihovniku1 podnosi z uznaniem, że w Polsce po­
myślano o kontynuacji Katalogu, o czem niestety Czesi zapomnieli.
Kontynuacja ma na celu utrzymanie Katalogu na poziomie
bieżącym. Ponieważ katalog objął materjał do r. 1932 włącznie,
kontynuacja obejmie lata następne. W kontynuacji n i e biorą
udziału w s z y s t k i e bibljoteki,lecz tylko najważniejsze. Uwzglę­
dni się tylko bibljoteki centralne i zakładowe naszych szkół wyż­
szych, oraz ważniejsze bibljoteki państwowe i prywatne.
Organizację kontynuacji starano się jak najbardziej uprościć.
Dlatego też do kontynuacji nie wejdą czasopisma, które bibljo­
teki otrzymywały w r. 1932 i nadal otrzymują. Czasopisma te
oznaczy się w katalogu przez dodanie do odpowiedniego tomu
lub rocznika litery n (== następne). Kontynuacja obejmie tylko
czasopisma n o w o wpływające do zbiorów, dalej perjodyki,
które p r z e s t a ł y otrzymywać bibljoteki, oraz większe u z u p e ł ­
n i e n i a braków i luk w czasopismach, zarejestrowanych już
w katalogu. Wszystkie zmiany, zachodzące w stanie posiadania
czasopism, ogłaszać się będzie w odstępach okresowych (ewen­
tualnie pięcioletnich). Celem ujednostajnienia strony metodycznej
1 R. 12 (1933), s. 186.
148
JAN MIŚKOWIAK
akcji Redakcja wydała drukiem specjalną instrukcję i stosow ne
kartki katalogowe.
*
*
*
Prace redakcyjne nad ujęciem syntetycznem całego materjału, zebranego przez Redakcję, już się rozpoczęły. Całą akcją
kieruje nieznużenie znany bibljograf i Dyrektor Bibljoteki Uni­
wersyteckiej w Poznaniu Dr. Stefan Wierczyński. He pracy i tru­
dów kosztuje opracowanie takiego katalogu, m ogą tylko ci po­
wiedzieć, którzy już podobne prace wykonywali. A jednak prace
bibliograficzne nie cieszą się naogół takiem uznaniem, na jakie
zasługują. Korzysta się z nich chętnie, gdyż ułatwiają niezmiernie
pracę naukową, ale na tem się zwykle wszystko kończy.
Centralny Katalog Czasopism Zagranicznych jest poważnem
przedsięwzięciem naukowem, które odda nauce i bibliotekarstwu
polskiemu poważne usługi.1
1 Artykuł powyższy jest uzupełnionem streszczeniem 2 referatów wy­
głoszonych przeze mnie na zebraniach Koła Poznańsko-Pomorskiego Związku
Bibljotekarzy Polskich w Poznaniu dnia 23 marca 1934 r., oraz 29 stycznia
1935 r. Korzystałem również z aktów Centralnego Katalogu Czasopism Za­
granicznych.