S³owniczek
Transkrypt
S³owniczek
Aneks 2 5 S³owniczek Barkhor: zespó³ uliczek, które otaczaj¹ wi¹tyniê D¿okhang w Lhasie. Pielgrzymi chodz¹ t¹ drog¹ zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara, modl¹c siê. Bodhisattwa: istota, której umys³ ma naturê przebudzon¹1. Bön: religia uznawana za pierwotn¹ religiê Tybetañczyków, obecna w ich ¿yciu przed pojawieniem siê buddyzmu. Czorten: budowla sakralna, bardzo czêsto zawieraj¹ca relikwie. Czerwony lama: tak nazywano lamów wspó³pracuj¹cych z komunistami. Dakini: termin sanskrycki, który odpowiada tybetañskiemu s³owu khandro, dos³ownie znaczy ta, która przemieszcza siê w przestrzeni. S³owo to czasami wi¹zane (niekoniecznie s³usznie) jest z chrzecijañskim pojêciem anio³a, lub w innych przypadkach z pojêciem redniowiecznej wró¿ki. W buddyzmie tantrycznym 1 Natura umys³u wszystkich istot jest przebudzona, chocia¿ nie wszystkie istoty to rozpozna³y. Dlatego cilejsza definicja by³aby nastêpuj¹ca: Bodhisattwa to istota, która w du¿ym stopniu rozpozna³a wzglêdnoæ zjawisk i rozwinê³a wspó³czucie oraz d¹¿y do pe³nego owiecenia dla dobra wszystkich istot przyp. red. 437 ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ 6 Biografia Dalajlamy wyró¿nia siê ³agodne i gniewne manifestacje dakiñ. Chocia¿ czasami wygl¹daj¹ jak przera¿aj¹ce demony, w rzeczywistoci reprezentuj¹ owiecone w³aciwoci umys³u. Traktowane s¹ tak¿e jako jidamy, czyli medytacyjne formy buddów u¿ywane w zaawansowanych praktykach tantrycznych. Wcielenia dakiñ pe³ni¹ tak¿e rolê opiekunek i ¿eñskich bodhisattwów, które wype³niaj¹ dobroczynne dzia³ania dla wszystkich istot. Dharma: s³owo sanskryckie maj¹ce wiele znaczeñ, tutaj u¿ywane jest na okrelenie Nauk Buddy. Hinajana: zbiór nauk zawartych w tzw. Ma³ym Pojedzie, które szczególnie odnosz¹ siê do dyscypliny duchowej i indywidualnego wyzwolenia z cierpienia. Poniewa¿ termin Ma³y Pojazd (Ma³a Droga) posiada pewien pejoratywny wydwiêk, wspó³czeni buddyci staraj¹ siê raczej u¿ywaæ terminu Podstawowa Droga lub Droga Indywidualnego Wyzwolenia. Kalaczakra: forma buddy w tantrze buddyjskiej. Termin ten odnosi siê tak¿e do Tantry Kalaczakry, zbioru nauk zwi¹zanych z t¹ form¹. Kamienie mani: kamienie z wyryt¹ mantr¹ Om Mani Padme Hum (Om Mani Peme Hung). Mo¿na je spotkaæ wszêdzie w Tybecie, zw³aszcza w miejscach wiêtych. Karma: niezwykle wa¿ne pojêcie w buddyzmie. To sanskryckie s³owo oznacza czyn (dzia³anie). Prawo karmy jest prawem przyczyny i skutku, które odnosi siê do czynów zarówno fizycznych, jak i moralnych. Khatak: bia³a szarfa, najczêciej jedwabna, bêd¹ca w Tybecie podarunkiem, podobnie jak w Europie kwiaty. Lama: tybetañski mistrz buddyjski. Laogai: chiñska nazwa reedukacyjnych obozów pracy. W 1994 roku Pekin zmienia nazwê obozów na giayu, bo brzmi lepiej w uszach tych, którzy zajmuj¹ siê przestrzeganiem praw cz³owieka w Chinach. Losar: tybetañski Nowy Rok. Ceremonie wi¹teczne Nowego Roku rozpoczynaj¹ siê dwudziestego dziewi¹tego dnia dwunastego miesi¹ca poprzedniego roku. W tym dniu oczyszcza siê wszyst- 438 ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ S³owniczek 5 kie negatywne rzeczy zwi¹zane z mijaj¹cym rokiem. Nowy Rok tybetañski datuje siê od 127 r. p.n.e. Mahajana: Wielki Pojazd (Wielka Droga), tradycja buddyjska opieraj¹ca siê na naukach, których fundamentem jest altruizm. Mala: ró¿aniec s³u¿¹cy do recytacji mantr, pomaga w medytacyjnym skupieniu. Mantra: rytualna formu³a praktykowana przez hinduistów i buddystów jako narzêdzie pomocne w medytacji. Mantra Om Mani Padme Hum jest w Tybecie najpowszechniejsz¹ z nich. Jest to mantra Czenreziga, bodhisattwy Wspó³czucia, uwa¿anego za opiekuna kraju. Mönlam Czienmo: dos³ownie Wielka Modlitwa. To wprowadzone przez Tsongkhapê wiêto religijne celebrowane jest przez pierwsze piêtnacie dni tybetañskiego Nowego Roku. W przesz³oci podczas Mönlam Czienmo gromadzi³o siê w Lhasie do 50 tysiêcy osób. Naga: potê¿ne istoty zwi¹zane z ¿ywio³em wody; wiara w nie jest spadkiem po religii bön, poprzedniczki buddyzmu w Tybecie. Neczung (wyrocznia z): w tradycji tybetañskiej s³owo wyrocznia oznacza umys³, który wchodzi w osobê, aby pozwoliæ jej dzia³aæ jako medium miêdzy wiatem natury a wiatem ducha. Tybetañczycy nazywaj¹ tê osobê Kutenla, co dos³ownie oznacza pow³oka fizyczna. Partyku³a la dorzucana przy koñcu imienia lub nazwiska okrela szacunek, jakim osoba ta siê cieszy. Umys³ Neczung po raz pierwszy wszed³ w ludzkie cia³o w 1544 roku. Nirwana: dos³ownie stan poza cierpieniem przebudzenie, cel buddyjskiej praktyki. Pud¿a: ceremonie religijne lub modlitewne, którym towarzysz¹ piewy. Regent (gjaltsab): kieruje krajem w czasie nieobecnoci Dalajlamy lub podczas jego niepe³noletnoci. Instytucja ta zosta³a powo³ana do funkcjonowania w XVII wieku przez V Dalajlamê. Rinpocze: dos³ownie drogocenny; pe³ne szacunku s³owo, którym okrela siê urzeczywistnionego i wykwalifikowanego duchowego mistrza. Samaja: g³êboki, duchowy zwi¹zek ³¹cz¹cy ucznia z mistrzem. 439 ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ 6 Biografia Dalajlamy Samsara: dla hinduistów i buddystów cykl egzystencji, w którym istoty uwiêzione s¹ w kolejnych wcieleniach, dowiadczaj¹c cierpienia. Zdaniem buddystów, aby siê z niego wyzwoliæ, mo¿liwa jest tylko jedna droga jest to droga przebudzenia, nauczana przez Buddê. Stupa: buddyjska budowla sakralna czêsto zawieraj¹ca relikwie. Sutry: teksty zawieraj¹ce oryginalne nauczanie Buddy. Czêsto jest to zapis dialogu miêdzy Budd¹ a uczniami wokó³ jakiego szczególnego tematu. Tantry: Nauczanie i teksty, które s¹ fundamentem buddyzmu Wad¿rajany. Czuba: tybetañski strój noszony zarówno przez kobiety, jak i mê¿czyzn. Thanka: w Tybecie malowid³a opieraj¹ce siê na religijnej sztuce indyjskiej z epoki dynastii Pala. Tsampa: pra¿ona m¹ka jêczmienna, podstawowa forma po¿ywienia w Tybecie. Tulku: inkarnowany lama. Wad¿rajana: Diamentowy Pojazd (Diamentowa Droga), buddyjska tradycja ezoteryczna wywodz¹ca siê z buddyzmu indyjskiego, która przekazywana jest w czterech szko³ach buddyzmu tybetañskiego (Njingma, Kagju, Sakja, Gelug) a tak¿e w japoñskiej szkole Szingon. 440 ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○