Opracowanie: Babiarz Beata

Opracowanie: Babiarz Beata
„Będąc dziećmi staraliśmy się znaleźć dla siebie
bezpieczne miejsce w otaczającym nas świecie
nie tylko poprzez przystosowanie się do niego,
ale także stwarzając własny świat.
W tym postępowaniu nie było niczego,
czego byśmy później , będąc dorosłymi,
nieustannie nie doświadczali i nie czynili –
bo zawsze, poznając świat ,
tworzymy jednocześnie świat własny”.
(Krystyna Miłobędzka)
Referat na temat: „Zajęcia plastyczno – techniczne w przedszkolu i
ich wpływ na rozwój dziecka w toku jego własnej aktywności.”
Zajęcia plastyczno – techniczne w przedszkolu umożliwiają dziecku aktywne
obcowanie z różnymi rodzajami sztuki plastycznej, rozwijając jego własną ekspresję
zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami właściwymi dzieciom w wieku
przedszkolnym.
Zakres treści, dzięki którym dziecko poznaje plastykę rozpoczyna się od
własnej twórczości rysunkowej i oglądania obrazków. W przedszkolu poszerza się i
obejmuje rozwijanie percepcji dziecka w kontakcie z otoczeniem, obcowanie z
różnymi dziedzinami plastyki i własną twórczość dziecka rozwijaną za pomocą
różnych technik.
Działalność plastyczno – konstrukcyjna, podobnie jak zabawa stanowi w
wieku przedszkolnym potrzebę rozwojową i jedną z głównych form aktywności
dziecka. Maria Kwiatkowska uważa, że szczególne znaczenie plastyki dla dziecka
„polega na tym, że zespala procesy emocjonalne, poznawcze i motoryczne
przebiegające na różnych szczeblach systemu nerwowego, a przez to przyczynia się
do harmonijnego rozwoju osobowości dziecka”.
Plastyka dostarcza dziecku modeli i wizji, pokazuje prawdę i fikcję. Może
spełniać w życiu dziecka rolę pośrednika w relacjach dziecko – świat. Gromadząc
informacje, dzieci wzbogacają swoją wrażliwość i wyobraźnię, a tym samym ulegają
przeżyciom. Osobowość dzieci zaczyna się uzewnętrzniać za pośrednictwem tego,
co dziecko tworzy i na co patrzy.
Zajęcia plastyczno – techniczne mogą wpływać na kształtowanie charakteru,
zainteresowań, a przede wszystkim wyzwalać dyspozycje twórcze, wraz ze
zwiększeniem zasobu wiedzy, doświadczeń, umiejętności działania następuje rozwój
wyobraźni, zdolności kojarzenia, wyrażania i sprawności manualnej. Zajęcia
plastyczno – techniczne powinny stanowić integrację procesów emocjonalnych i
intelektualnych z działaniami praktycznymi. Można to osiągnąć przez kształcenie
wszystkich zmysłów i sprawności służących percepcji otaczających zjawisk oraz
przez pobudzanie do ekspresji przeżyć środkami plastyki.
Oczywiście są dzieci bardzo uzdolnione plastycznie, są również dzieci nie
-1-
uzdolnione plastycznie. Jednak wszystkim dzieciom tworzenie sprawia radość, każde
z nich rysuje lub maluje, wykorzystując przy tym swoje możliwości.
Dzięki temu wzmacnia swoje poczucie wartości, niezbędne do kształtowania
jego osobowości w działaniu i współżyciu z otoczeniem. Dziecko obcując z plastyką
w zespole przedszkolnym doznaje radości ze wspólnych przeżyć i osiągnięć. Sprzyja
to przyswajaniu form współżycia wyrażających uczynność, gotowość do
kształtowania postaw właściwych pracy. W toku takiej działalności dzieci uczą się
planować zadania, a podejmując prace zespołowe nabywają umiejętność podziału
zadań i odpowiedzialność za wykonaną przez siebie pracę.
Plastyka wpływa także na zdrowie psychiczne i rozwój sprawności
ruchowych zaspakajając dziecięcą potrzebę przeżyć, działania i manipulowania
przedmiotami. Własna aktywność twórcza daje dziecku uspokojenie, odprężenie,
rozładowanie napięć emocjonalnych i mięśniowych. Stanowi także środek terapii w
przypadku zaburzeń nerwowych lub motorycznych, zwłaszcza malowanie palcami.
Działalność plastyczno – konstrukcyjna aktywizuje całą sferę kinestetyczną
organizmu dziecka, przyczyniając się do rozwoju koordynacji wzrokowo – ruchowej
oraz usprawnianie czynności manualnych.
W wieku przedszkolnym, jak wykazały badania stwierdza się nasilenie
potrzeb ekspresyjnych, bogactwo życia uczuciowego i wyobraźni. Ta sytuacja sprzyja
oddziaływaniu na dziecko przez sztukę, które nie ogranicza się tylko do ćwiczeń
zdolności ruchowych, czy sprawności manipulacyjnych, ale służy inspirowaniu
określonych postaw i uzdolnień potrzebnych człowiekowi w późniejszym życiu
określanych ogólnie mianem postaw twórczych, czyli własnego osobistego stosunku
do świata.
Victor Lowenfeld, amerykański uczony, badacz twórczego rozwoju dzieci
wyróżnił elementy trwałej postawy twórczej, do której wstępnie przyczyniają się
procesy wychowania przez sztukę, takie jak:
 pogłębiona wrażliwość, polegająca na umiejętności przetwarzania i
sublimowania wrażeń odbieranych ze świata zewnętrznego za pośrednictwem
zmysłów;
 umiejętność zajmowania postawy gotowości, a także związana z tym
umiejętność kojarzenia różnych idei z jednym i tym samym przedmiotem;
 psychiczna mobilność – zdolność do szybkiego przystosowywania się do
nowych sytuacji;
 oryginalność indywidualnej ekspresji;
 zdolność dokonywania takich operacji myślowych, które pozwalałyby na
zmienne użytkowanie jednego i tego samego materiału;
 myślenie
abstrakcyjne,
polegające
na
umiejętności
dostrzegania
interesujących szczegółów w najbardziej codziennym otoczeniu, równocześnie
związane ze zdolnością wnikania w istotę różnorodnych doświadczeń;
 zdolność do syntezy – umiejętność zebrania różnych przedmiotów czy
różnych części jednego przedmiotu po to, aby nadać im nowe znaczenie;
 zdolność sprawnego organizowania, czyli przekształcania danych
przypadkowych w harmonijną jedność, opartą na integracji myśli, uczucia i
spostrzeżenia.
Możliwości sztuki konkretyzują się zatem w intensyfikowaniu stosunku
jednostki, od najwcześniejszych lat jej życia, do rzeczywistości, zewnętrznej i
społecznej, w zaostrzaniu wrażliwości na bodźce płynące z tej rzeczywistości i
-2-
pobudzaniu własnych ekspresyjnych reakcji. Postawa określona mianem postawy
twórczej jest więc przede wszystkim postawą ekspresyjną, jeśli przez ekspresję
rozumiemy własny stosunek do świata.
Istota wychowania przez sztukę może być określana także jako integralny
proces stymulacji osobowości, przy aktywnym współudziale wychowanka, z
równoczesnym zaangażowaniem różnych jego dyspozycji psychicznych.
Własna aktywność plastyczna dziecka jest niezwykle ważna i istotna w
zakresie życia uczuciowego i wyobraźni, a także zainteresowań intelektualnych.
Równowaga emocji i intelektu stanowi bowiem podstawową zasadę wychowania
estetycznego. Istotne jest także dostrzeganie możliwości ich współdziałania.
Zajęcia plastyczno – techniczne w których dziecko uczestniczy aktywnie z
pewnością wpływa na jego rozwój. Plastyka bowiem ma ogromne znaczenie w życiu
dziecka już od najwcześniejszych lat.
Sztuka jako czynnik edukacyjny ma znaczenie integralne i integrujące,
wpływa bowiem zarówno na wychowanie estetyczne, jak i na rozwój emocjonalny i
moralno – społeczny. I. Wojnar mówi, że: „wychowanie przez sztukę rozwija
osobowość aktywną, twórczą, bogatą wewnętrznie i otwartą na bogactwo świata,
kultury i natury”.
Gdy my, dorośli, chcemy utrwalić nasze wrażenia, sięgamy po aparat
fotograficzny, piszemy list do kogoś bliskiego, czasem przekazujemy swoje przeżycia
w rozmowie. Natomiast dziecko utrwala je na ogół w sposób bardziej twórczy. Nie
operuje ono jeszcze tak sprawnie mową, aby umiało tylko za pomocą słów oddać
emocje, swój zachwyt, czy zainteresowanie. Sięga więc na ogół po to, czym włada
najsprawniej – po pędzel, ołówek, kredkę itp. Twórczość plastyczna dziecka ma więc
szczególne znaczenie. M. Wilczkowa uważa, że: „przeważnie traktujemy ją z
pobłażliwością, po prostu jako jedną z zabaw, a korzyści z niej wynikające
rozpatrujemy przede wszystkim w kategoriach radości dziecka i własnego spokoju”.
Tymczasem radość towarzysząca tworzeniu jest stanem nie do zakwestionowania,
ale nie jest ona jedyną wartością, która niesie dziecku spontaniczne i samodzielne
wypowiadanie się w plastycznych formach.
Istnieje zależność, aczkolwiek nie łatwo uchwytna, pomiędzy zasobem
wiedzy, umiejętności twórczych, jakie zyska dziecko w najmłodszych latach, a jego
osiągnięciami w szkole. Jeżeli zabraknie w okresie przedszkolnym wszechstronnie
pojętej twórczości plastycznej, to rozwój dziecka może przebiegać wolniej.
Samodzielna twórczość plastyczna wzbogaca dziecko, rozwija jego wrażliwość,
kształci spostrzegawczość i zmysł obserwacji, pamięć i wyobraźnię, uczy
koncentracji uwagi i wytrwałości, rozwija i utrwala jego postawę twórczą. Sprzyja
więc rozkwitowi tych wszystkich uzdolnień, które pielęgnowane pozwolą dziecku, nie
tylko łatwiej się uczyć, uniknąć wielu trudności w okresie szkolnym, ale lepiej i
piękniej żyć.
Przeanalizujmy zatem elementy towarzyszące tworzeniu, gdy dziecko
pochyla się nad kartką maluje, poświęca czas, w którym pracuje w pełnym skupieniu,
zaabsorbowane tylko swym działaniem, zatopione bez reszty w tworzeniu swego
obrazu. Czas, który spędziło w wyciszeniu, jest równocześnie ćwiczeniem
koncentracji uwagi. Cenna to zdobycz, bo wiemy, że brak koncentracji uwagi
utrudnia, a nawet przekreśla niejeden sukces szkolny.
Aby dziecko mogło wyrazić plastycznie dowolną scenę, musi wcześniej jej
obraz przywołać ze wspomnień, pomyśleć o tworzących ją elementach, zdać sobie
sprawę z ich barwy, kształtu, wielkości, przypomnieć sobie jak wyglądały domy,
-3-
zwierzęta, samochody. Powtarza więc zdobyte wcześniej wiadomości, cenne
ćwiczenia pamięci, do które stale się odwołuje.
Pamięć dziecka jeszcze nie zarejestrowała dokładnie wielu szczegółów,
więc przy kolejnym spotkaniu ze zwierzątkiem, domem, czy samochodem nastąpi
baczna obserwacja i w kolejnej pracy plastycznej już nie pojawiają się poprzednie
wątpliwości.
Dziecko tworząc wybiera taki a nie inny temat, taką a nie inna kompozycję,
kolorystykę, formę. Samodzielnie podejmuje decyzję i samodzielnie działa. Wiemy
jak niezbędna to w życiu umiejętność.
Twórcza aktywność obejmuje fazę projektowania obrazu i jego realizację.
Nie zabraknie dziecku wytrwałości, ażeby doprowadzić swe dzieło do końca, mimo
wielu trudności i często bólu ręki. Sukces artystyczny łączy się z umiejętnością
przezwyciężania oporów, które niekiedy się rodzą.
Na podstawie posiadanych wyobrażeń dziecko przedstawia świat, którego
nie ma, świat z napotkanymi w naturze kształtami, barwami.
Dzieci bardzo lubią lepić, rzeźbić, a więc stwarzać nowe formy i stosować w
tym przeróżne materiały. Możemy tu powiedzieć o wynalazczości, gdyż różnorodne
zastosowanie znanych materiałów, odkrywanie nowych możliwości, które tkwią w
znanych technikach i inne eksperymenty podejmowane przez dziecko, przedstawia je
w rzędzie małych twórców. Według M. Paranowskiej – Kwiatkowskiej
„przekształcenie stanu istniejącego, pomysłowość, wynalazczość, odkrywczość to
cechy, które stanowią o geniuszu ludzkim, stają się w swej zaczątkowej postaci
udziałem małego dziecka”. Wszystkie te predyspozycje pielęgnowane najpierw w
przedszkolu a następnie podczas nauki w szkole zapewnia dziecku wiele sukcesów
w życiu osobistym i zawodowym.
Wł. Lam twierdzi, że: „dobrze prowadzona twórcza praca malarska może
dziecko nieśmiałe i zamknięte w sobie przekształcić w jednostkę odważną i czynną,
pełną inicjatywy i wytrwałości”.
Ogromnie ważny jest fakt, że istnieje dziedzina, w której dziecko umie
zabłysnąć, nabrać wiary w swe możliwości i przekonania, że sprosta i innym
wymaganiom. O ile łatwiej po takiej praktyce przyjdzie mu nauka pisania, ileż
sprawniej będzie kreślić cyfry i litery.
Plastyka bowiem odgrywa kluczową rolę w ogólnym rozwoju osobowości
dziecka, uczy, wychowuje, wzbogaca psychikę. Plastyka właśnie prowadzi do
rozpoznawania zdolności, kształtowania zainteresowań, przekraczania własnego „ja”,
rozbudzania wyobraźni i wrażliwości.
Z. Czerwosz mówi, że: „zdolności do kształtowania plastycznej formy linią,
kolorem lub kształtem nie mogą samoistnie zaginać i wyschnąć, muszą pozostać
gdzieś w głębi ukryte, jak podziemna woda. Mimo wszelkich przemian fizycznych i
psychicznych dziecko starsze korzysta z zapasu wiedzy i umiejętności, które
osiągnęło we wczesnym dzieciństwie”. Dlatego bardzo ważne jest prowadzenie zajęć
plastyczno – konstrukcyjnych z dziećmi w przedszkolu, gdyż wpływa to na ich rozwój,
co owocuje i jest widoczne na poszczególnych szczeblach edukacji oraz w dorosłym
życiu.
-4-
Bibliografia:
 Czerwosz Z.: O zajęciach plastycznych młodzieży. Warszawa 1970, NK.
 Gloton R., Clero C.: Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1985.
 Lam Wł.: Malarstwo dzieci w świetle współczesnych poglądów. Warszawa
1967, NK.
 Natorff A., Wasiluk K.: Wychowanie plastyczne w przedszkolu. Warszawa
1990.
 Paranowska – Kwiatkowska M.: Badania twórczości plastycznej dzieci 3 – 4
letnich na zajęciach zespołowych w przedszkolu. Warszawa 1960, PZWS.
 Popek S.: Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży.
WSiP 1985.
 Tyszkowa M.: Zdolności, osobowość i działalność uczniów. Warszawa 1990,
PWN.
 Tyszkowa M. (red.): Sztuka dla najmłodszych. Teoria – Recepcja –
Oddziaływanie. Warszawa – Poznań 1977, PWN.
 Wilczkowa M.: Wspólnie odkrywamy świat. Warszawa 1979, NK.
 Wojnar I.: Możliwości wychowawcze sztuki. Warszawa 1971.
-5-