Prezentacja programu PowerPoint

2013-05-19
Co to jest ryzyko?
Psychologia
decyzji i ryzyka
•
Działanie, które może przynieść niepowodzenie, stratę;
•
Przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny, nieznany
DR BEATA BAJCAR
•
ZAKŁAD
PSYCHOLOGII I ERGONOMII
Możliwość wystąpienia odchylenia faktycznego wyniku
od wyniku planowanego
•
Możliwość poniesienia straty lub osiągnięcia korzyści
mniejszych niż zaplanowane
•
Niebezpieczeństwo niezrealizowania celu założonego
przy podejmowaniu określonej decyzji
•
Synonim/konkretyzacja niepewności
•
Niepewność, jakiej doświadczają decydenci, gdy nie są
w stanie przewidzieć konsekwencji swoich decyzji
wykład 8
Skąd się bierze ryzyko?

Złożoność
Obiektywne wymiary otoczenia


Niepewność a ryzyko

Niepewność to stan umysłu poznającego
(kategoryzującego) otoczenie i działającego w nim

Każda sytuacja decyzyjna sprowadza się do
rozwiązywania problemu niepewności
Zmienność
Niepewność
– Stan umysłu
Skąd się bierze ryzyko?

Sytuacje deterministyczne

Sytuacje ryzykowne

Sytuacje niepewne
Przestrzeń zachowań ryzykownych
SYTUACJE
SPRAWNOŚCIOWE
SYTUACJE
MIESZANE
SYTUACJE
LOSOWE
pełna wiedza o
zależnościach
przyczynowo - skutkowych
wiedza o planie działania
zależność decyzje - strategie
wiedza o
strukturze
Losowości
- wykorzystywanie szans
- tworzenie schematu wpływu
- kryteria zmiany celu działania
- nadmierna ostrożność
- utrata szans
- koncentracja
na zabezpieczeniach
wyniki zależą
tylko od mechanizmów
losowych
Antyryzyko
STREFA
CAŁKOWITEJ PEWNOŚCI
STREFA RYZYKA
DOPUSZCZALNEGO
STREFA
HAZARDU
1
2013-05-19
Źródła niepewności i ryzyka
(Kahnemann, Tversky, 1982)
•
•
Rodzaje ryzyka w zarządzaniu
Niepewność zewnętrzna
• ryzyko finansowe (źródła zdobywania kapitału,
inwestowanie zysków)
•
wynikająca z braku lub niekompletności wiedzy o obiektywnie
istniejących cechach i mechanizmach powstawania zdarzeń
•
Może być reprezentowana w umyśle jako rozkład zdarzeń lub
jako niepowtarzalne (wyjątkowe) zdarzenie jednostkowe
• ryzyko działania na rynku globalnym (np. ryzyko zmiany
kursów walutowych)
Niepewność wewnętrzna
•
•
Wynikające ze świadomości własnych ograniczeń poznawczych,
typu umysłowości, braku kompetencji, doświadczeń itp.
Może mieć formę niepewności wnioskowanej lub doświadczanej
•
ryzyko makroekonomiczne
•
ryzyko polityczne
•
ryzyko zmian prawnych
•
ryzyko decyzji kadrowych
Zadanie
Zadanie
Lp
I
1
Energia atomowa
2
Napoje alkoholowe

Wyobraź sobie, że jesteś agentem ubezpieczeniowym i
masz dokonać wyboru oceny stopnia zagrożeń
związanych z wykonywaniem przez ludzi różnych
typów działalności i wykorzystywania różnych
technologii.
3
4
5
6
7
8
9
Praca policjanta
Pestycydy
Operacje chirurgiczne
Praca w straży pożarnej
Stosowanie antybiotyków
Wspinaczka górska
Jazda rowerem

Najbardziej niebezpiecznemu działaniu lub technologii
przypisz - 1, kolejnemu - 2 aż do 15. Nie można więcej
niż jednemu przypadkowi przypisać tej samej rangi.
Rozwiązanie wpisz do kolumny nr 1.
10
11
12
13
14
15
Energia elektryczna
Pływanie
Promieniowanie rentgenowskie
Jazda pociągiem
Polowania
Szczepienia ochronne
Zadanie
Lp
1 Energia atomowa
E
[E-I]
[E-Z]
[I-Z]
Suma
Suma
Suma
Ryzyko w ujęciu ilościowym
I
Z
E
14
2
3
4
5
6
7
8
Napoje alkoholowe
Praca policjanta
Pestycydy
Operacje chirurgiczne
Praca w straży pożarnej
Stosowanie antybiotyków
Wspinaczka górska
1
7
8
2
9
4
15
9
10
11
12
Jazda rowerem
Energia elektryczna
Pływanie
Promieniowanie rentgenowskie
10
3
11
6
13 Jazda pociągiem
14 Polowania
15 Szczepienia ochronne
Z
[E-I]
[E-Z]
[I-Z]
•
12
13
5
Suma
Suma
Dwa niezależne wymiary ryzyka:
•
Szacowanie szans (prawdopodobieństw)
•
Szacowanie wielkości konsekwencji
•
Dotyczy to wielu sytuacji rzeczywistych o wyraźnych
charakterystykach liczbowych
•
Trudności w traktowaniu wymiarów ilościowych ryzyka
jako niezależnych
•
Oceny ryzyka w ujęciu ilościowym
Suma
2
2013-05-19
Ilościowe wymiary ryzyka
Wybór inwestycji - ilustracja
1. Wielkość straty (wielkość stawki)
P(zysk)
W(zysk)
P(strata)
W(strata)
2. Prawdopodobieństwo straty (np. kasyno)
A
0.2
+ 80
0.8
- 20
3. Oczekiwana strata (np. inwestowanie)
B
0.8
+ 20
0.2
- 80
C
0.5
+ 50
0.5
- 50
D
0.5
+ 100
0.5
- 100
4. Wartość oczekiwana
5. Wariancja (np. giełda)
Wariancja jako miara ryzyka - przykład
Ryzyko jako zmienna
fenomenologiczna

Ryzyko w sensie jakościowym

Ryzyko to globalny stan umysłu, który zespala
wiele obiektywnych i subiektywnych
(poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych)
aspektów procesu podejmowania decyzji

Przy ocenie ryzyka nie bez znaczenia są nie tylko
cechy sytuacji, ale także cechy osób
PSYCHOLOGIA
PERCEPCJI RYZYKA
Uniwersalność ocen ryzyka

Ludzie potrafią ocenić ryzyko nawet jeśli nie poda im
się instrukcji

Oceny ryzyka są stałe w czasie

Podobieństwo ocen ryzyka dokonywanych przez
różnych ludzi

Oceny ryzyka mają dobrze określone cechy formalne

Wymiary jakościowe ryzyka – badania w nurcie
psychometrycznym
3
2013-05-19
Bardziej podstawowe czynniki
wpływające na oceny ryzykowności
Subiektywna ocena ryzyka
•
Ryzyko budzące lęk – powaga konsekwencji, lęk,
katastrofalność, dobrowolność, kontrolowalność
• Ignorowanie danych frekwencyjnych
•
Nieznane ryzyko – nowość, wiedza, odroczenie
konsekwencji w czasie
• Niedocenianie ryzyka poważnych zagrożeń
•
Poziom narażenia na ryzyko – liczba osób potencjalnie
narażona na dany rodzaj zagrożenia
• Przecenianie ryzyka małych zagrożeń
•
Taka struktura ma charakter uniwersalny – ujawnia się bez
względu na rodzaj ocenianej aktywności i osoby dokonujące
oceny
Jakościowe wymiary oceny ryzyka
•Wpływ dostępności psychicznej
Wymiary jakościowe ryzyka
wg badań Slovica
•
•
• Wybiórczość pamięci
•
•
•
• Wpływ nastawień
•
•
•
• Rola emocji
•
•
Wiedza – niewiedza
Wpływ – brak wpływu
Dobrowolność – przymus
Typowość – nowość
Abstrakcyjność – konkretność
Odroczenie – natychmiastowość
Chroniczność – gwałtowność
Lokalność – globalność
Odwracalność – nieodwracalność
Przyjemność - lęk
Jakościowe wymiary ryzyka
Jakościowe wymiary ryzyka
- NOWOŚĆ
- WIEDZA
ZNANE, TYPOWE
NOWE, NIETYPOWE
WIEDZA
BRAK WIEDZY
4
2013-05-19
Jakościowe wymiary ryzyka
Jakościowe wymiary ryzyka
- KONTROLOWALNOŚĆ
- ODWRACALNOŚĆ
KONTROLA, WPŁYW
BRAK WPŁYWU
ODWRACALNE
NIEODWRACALNE
Jakościowe wymiary ryzyka
Jakościowe wymiary ryzyka
- DYSTANS CZASOWY
- DOBROWOLNOŚĆ
SKUTKI ODDALONE
W CZASIE
SKUTKI
NATYCHMIASTOWE
DOBROWOLNE
NIEDOBROWOLNE
Jakościowe wymiary ryzyka
Jakościowe wymiary ryzyka
- LĘK - ZAGROŻENIE
- KATASTROFALNOŚĆ
BRAK LĘKU
SILNY LĘK
NIEWIELE OSÓB
NARAŻONYCH
WIELE OSÓB
NARAŻONYCH
5
2013-05-19
Jakościowe wymiary ryzyka
Jakościowe wymiary ryzyka
- WYOBRAŻALNOŚĆ
- ZASIĘG ZAGROŻENIA
ABSTRAKCYJNE
KONSEKWENCJE
LOKALNE
KONKRETNE
KONSEKWENCJE
Jakościowe wymiary ryzyka
- KORZYSTNOŚĆ
SPRAWIEDLIWY
ROZKŁAD KORZYŚCI
GLOBALNE
Wymiary jakościowe ryzyka
wg badań Slovica
•
•
•
•
•
•
•
NIESPRAWIEDLIWY
ROZKŁAD KORZYŚCI
•
•
•
Jakościowa ocena ryzyka i zysku
finansowego
Lęk
0.97
Zmienność
0.17
Wiedza
0.07
0.82
0.40
Horyzont czasu
0.27
98%
80
Zysk
Przewidywalność
R-kwadrat
Wymiary ilościowe a wymiary
jakościowe (Indywidualni inwestorzy)
91%
70
Wartość R-kwadrat w %
(Analitycy
finansowi)
Zmienne
Ryzyko
Wiedza – niewiedza
Wpływ – brak wpływu
Dobrowolność – przymus
Typowość – nowość
Abstrakcyjność – konkretność
Odroczenie – natychmiastowość
Chroniczność – gwałtowność
Lokalność – globalność
Odwracalność – nieodwracalność
Przyjemność - lęk
60
50
40
58
71
75
30
20
10
0
Wymiary ilościowe
Wymiary
Wymiary ilościowe
psychologiczne
i wymiary
psychologiczne
Rodzaj wymiarów oceny ryzyka
6