Rozpowszechnienie się postaw konsumpcyjnych, egoistycznych

Program
profilaktyczno – wychowawczy
Zespół Szkół Nr 13
Koszalin 2014
1
Sukces w życiu zależy nie tylko od
intelektu,
lecz
od
umiejętności
kierowania emocjami.
Daniel Goleman
2
MIEJSCE REALIZACJI
Realizacja programu będzie się odbywać w Zespole Szkół Nr 13 w
Koszalinie w klasie zerowej. Placówka ta jest położona na peryferiach miasta,
w dzielnicy rodzin bezrobotnych i w wielu przypadkach o niskim statusie
społecznym.
Kierując się potrzebami dzieci zorganizowano zajęcia dodatkowe z języka
angielskiego, rytmiki oraz religii.
1 UKAZANIE PROBLEMU
Żyjemy w czasach, kiedy coraz szybciej ulegają rozregulowaniu normy
społeczne, coraz bardziej rwą się splatające ludzi więzi, a egoizm, przemoc
i bezduszność rozkładają dobra wspólnej egzystencji.
Rozpowszechnienie
się
postaw
konsumpcyjnych,
egoistycznych,
agresywnych stały się przyczyną poważnych problemów społecznych. Ale
również faktami stają się rozmaite formy agresji przejawiające się w kontaktach
interpersonalnych
(w rodzinie, przedszkolu, szkole,, na podwórku czy ulicy). Uwagę społeczną
absorbują sygnały o nasilających się przejawach patologii. Zdumienie budzi
zachowanie naszej młodzieży, która coraz częściej ma problemy z nawiązaniem
kontaktu z rodzicami, wychowawcami. W tej sytuacji zrozumiałe jest
zaniepokojenie społeczne i poszukiwanie trafnych rozwiązań.
Jak tego dokonać? Czy w związku z tym należy zwiększyć poziom
rygoryzmu, surowości, czy zastosować inne metody wychowawcze? Wszyscy
na ogół przekonani są o znaczeniu wychowania. Widząc w nim rękojmię
przyszłego kształtu życia indywidualnego i społecznego.
Szeroko dyskutuje się, kto i w jakim zakresie jest odpowiedzialny za
wychowanie, podkreśla się znaczenie rodziny, przedszkola, szkoły, organizacji
3
i kultury masowej w tym procesie. Powszechnie sądzi się, że jeśli się zapewni
odpowiednie warunki oraz zastosuje właściwe metody wychowawcze, to można
oczekiwać, iż przyszłe społeczeństwo, złożone z dzisiejszej młodzieży, będzie
potrafiło wypełniać swoje zadania i kierować naszym życiem społecznym, w tej
postawie wyraża się przekonanie o szczególnej mocy wychowania1.
Ważnym zagadnieniem jest nowe spojrzenie na zadania przedszkola, szkoły
i innych instytucji, na to, co mogą one zrobić by wychowywać i ukształtować
całego człowieka, zajmując się jednocześnie jego umysłem i sercem.
Potrzebujemy nowej generacji rodziców i nauczycieli, która zaakceptuje
wezwanie do przyswojenia sobie wiedzy i umiejętności niezbędnych dla
wychowania dzieci, świadomych swej odpowiedzialności. W rodzinie, bowiem
jest miejsce gdzie wszystko się zaczyna. Niech wychowanie stanie się wymianą
informacji między wychowującym, a wychowankiem, co jest wykładnią
wychowania partnerskiego – nie tylko mówię do Ciebie, ale również Ty mówisz
do mnie. Nie tylko Ty masz słuchać mnie, ale ja również słucham uważnie
Ciebie. Bo wychowanie to droga od konfliktu do konfliktu – rozwiązywać
możemy je tylko wtedy, gdy ze sobą rozmawiamy. W wychowaniu ważna jest
adekwatność postaw i słów. Jeśli mówię ci, że tak masz postępować to popatrz
jak ja postępuję. My dorośli różnimy się między sobą i dzieci też się różnią.
Każdy człowiek jest niepowtarzalny, jest zlepkiem talentów, możliwości,
intelektu, nośników genetycznych. Stąd nie można tworzyć jednej sztywnej
metody wychowania. Jest to dziedzina, w której trzeba być twórczym.
Społeczeństwa się zmieniają, zmieniają się realia życia i sztuką jest
wychowywać nowe pokolenia dla przyszłości, a to wymaga dużej otwartości
i odwagi w podejmowaniu ryzykownych działań .
1
T. Kukułowicz. Pomagamy w samowychowaniu. Warszawa 1978, s. 6.
4
ZAŁOŻENIA DYDAKTYCZNO – WYCHOWAWCZE
1 IDEA PROGRAMU
Drogą wiodącą do sukcesu w wychowaniu jest akceptacja. Dzieci potrzebują,
aby zająć się ich lękami, frustracjami, wybuchami gniewu, kłopotami 2.
Znajomość procesu komunikowania interpersonalnego może w istotnym stopniu
poprawić poziom wzajemnego zrozumienia się ludzi, a tym samym zmniejszyć
ilość konfliktów, spięć i konfrontacji. Zasadne jest przekonanie, że większość
konfliktów
powodowana
jest
nieumiejętnością
prowadzenia
skutecznej
komunikacji międzyludzkiej3.
Zastosowanie tych metod przynosi pożądane efekty. Warto, więc je
poznać i zachęcić innych do ich wykorzystania podczas pracy wychowawczej
Praca pedagoga to ciągłe przekraczanie granic, norm hamujących rozwój
zarówno nauczyciela jak i dziecka. Nauczyciel musi mieć świadomość
odpowiedzialności, jaka na niego spada w zakresie rozwoju dziecka, tak, aby mu
nie szkodzić, ale wspierać je, nieustannie pomagać mu wciąż na nowo odkrywać
świat i wszelkie przejawy jego piękna4.
Osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest
procesem długotrwałym i nie każdy człowiek dojrzałość tę osiąga. Jeżeli rozwój
emocjonalny we wczesnym dzieciństwie przebiega bez zakłóceń, można
oczekiwać dalszego prawidłowego kształtowania się uczuć.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli
i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych (Rozporządzenie MEN
z dnia 1 grudnia 1999 roku poz. 18 Dz. U. Nr 2 z 2000 roku) obejmuje
wspomaganie rozwoju i wczesną edukację dzieci od trzeciego roku życia do
2
A. Bejan. E. Lesiuk. Metody Thomsona Gordona. „Gazeta Szkolna” 2002 nr 4.
Z. Nęcki. Komunikacja międzyludzka. Kraków 1996, s. 3.
4
U. Szuścik. Perspektywa psychologiczna w edukacji plastycznej dziecka (w:) Przemiany w naukach
o wychowaniu – idee, koncepcje, rzeczywistość edukacyjna.. Red. W. Korzeniewska. Kraków 2002 „Impuls”,
s. 319.
3
5
rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Placówki
przedszkolne zapewniają opiekę, wychowanie i uczenie się w atmosferze
akceptacji i bezpieczeństwa jednak częściej nauczyciele koncentrują się na
treściach dydaktycznych, a na plan dalszy przesuwają i bagatelizują sprawy
związane z rozwojem emocjonalnym dziecka i poczuciem jego bezpieczeństwa.
Jeżeli już od najmłodszych lat dziecko ukształtuje w sobie niewłaściwy
obraz własnej osoby, trudno jest go później zmienić, gdy wchodzi w dorosłe,
pełne napięć życie. Należy, zatem już od wczesnego dzieciństwa we właściwy
sposób kształtować dziecięcą osobowość, której bardzo ważnym elementem jest
wiedza o sobie. Istotnym celem tego programu jest systematyczne wykorzystanie
go w pracy z dzieckiem, poświęcenie większej uwagi emocjonalnym
i społecznym umiejętnościom naszych dzieci.
Istnieje wiele powodów, dla których warto wykształcić w dziecku dobre
nawyki emocjonalne. Jeśli zmarnuje się tę szansę, to później bardzo trudno to
naprawić. Przeżyte w tym okresie przykre doświadczenia i urazy emocjonalne
mają trwały i rozległy wpływ, a ich skutki utrzymują się jeszcze długo nawet po
osiągnięciu dojrzałości, nieraz przez całe życie.
Wiek XX miał być „Stuleciem dziecka” tak się jednak nie stało. Szybkie
tempo życia, rozwój przemysłu, a jednocześnie bezrobocie, ubóstwo, upadek
autorytetów, patologie spowodowały „wyrzucenie” dziecka poza margines życia
społecznego. Rodzina przestaje spełniać swoje funkcje wobec dziecka.
W placówkach pojawiają się mali ludzie z coraz większymi zaburzeniami
emocjonalnymi i naszym podstawowym, elementarnym zadaniem jest praca nad
zmianą tego stanu rzeczy.
Program przeznaczony jest dla osób, które chcą pomóc dzieciom
w prawidłowym kształtowaniu osobowości małego dziecka, wspieraniu jego
rozwoju społecznego, emocjonalnego i moralnego.
Reasumując – realizacja tego programu powinna przynieść następujące
rezultaty:
6
 Dzieci będą bardziej odpowiedzialne,
 Bardziej pewne siebie,
 Bardziej otwarte,
 Wykazujące bardziej pro społeczne nastawienie i większą chęć
pomocy innym,
 Troskliwsze i delikatniejsze,
 Bardziej zgodne,
 O lepszych umiejętnościach rozwiązywania konfliktów
 Empatyczne
 Będą potrafiły przyjmować różne role życiowe
Uważa się, że na dzień dzisiejszy przedszkole, a następnie szkoła są
instytucjami, które mają pokazać, że ich zadaniem jest nie tylko kształcić,
wyposażyć w wiedzę i umiejętności, ale przede wszystkim przygotować dziecko
do dorosłego życia, – o czym niestety nauczyciele często zapominają.
2 CELE PROGRAMU
Podstawowym założeniem, celem prezentowanego programu jest:
wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym
potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem.
Ponieważ cel ten jest bardzo szeroki, należy wyłonić w nim
cele ogólne i szczegółowe.
CELE OGÓLNE:
 działania
profilaktyczne
zapobiegające
powstawaniu
zachowań
agresywnych, nieakceptowanych społecznie, patologicznych,
 stymulowanie rozwoju własnego „ja” rozumianego jako świadomość
siebie samego, poczucie własnej wartości, kreatywności,
7
 rozwijanie zdolności rozumowania i rozwiązywania problemów,
 rozwijanie umiejętności zabawy i pracy, umiejętności poszukiwania,
CELE SZCZEGÓŁOWE:
 rozwój samokontroli,
 rozpoznawanie emocji,
 nazywanie emocji,
 umiejętność rozwiązywania problemów,
 większe zaangażowanie w kontaktach z rówieśnikami,
 umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
 umiejętność współdziałania w zespole,
 empatia,
 umiejętność komunikowania się,
 wyższa samoocena,
3 FORMY, METODY I TECHNIKI PRACY
Najnowsza pedagogika traktuje rozwój dziecka w sposób całościowy, czyli
integralnej realizacji zadań i treści programowych wszystkich obszarów
edukacyjnych. Pozwala to na podejmowanie różnych metod pracy i form
aktywności dziecka. Do podstawowych form edukacji zaliczamy
– działalność nauczyciela z dziećmi w przedszkolu
- samodzielna działalność dzieci,
- działalność rodziców z dziećmi,
Uwzględniając uczenie się dzieci można wymienić formę zabawową, pracy
praktycznej, a biorąc pod uwagę działalność dzieci – indywidualną, zespołową,
zbiorową.
8
Na gruncie tego programu można zaproponować dzieciom bogate
możliwości pomocy poprzez stosowanie różnorodnych metod pracy. Prócz
podstawowych metod, do których zalicza się:
- metody czynne, oparte na działaniu, doświadczeniu,
- metody słowne, to pytania, odpowiedzi, objaśnienia, instrukcje, krótkie
opowiadania, teksty,
- metody oglądowe, czyli percepcyjne - polegające na obserwacji lub
pokazie, na uwagę zasługuje:
 Metoda Dobrego Startu – ułatwiająca nawiązanie kontaktów
społecznych i ucząca współdziałania dzieci, mających trudności
w przystosowaniu społecznym lub zaburzonych emocjonalnie.
Zajęcia
prowadzone
tą
metodą
mają
też
aspekt
psychoterapeutyczny.
 Metoda rytmiki w wychowaniu i terapii, która dzięki otwartości
i całościowym formom pracy ukazuje nauczycielowi nie tylko te
problemy, które dziecko ma w kontakcie z innymi dziećmi lub
opiekunami,
ale
również
zaburzenia
sprawności
ruchowej,
spostrzegania, motywacji do osiągnięć.
 Metoda Marii Montessori –opierająca się między innymi na
samodzielnej pracy w odpowiednio stworzonych warunkach,
poszanowaniu godności, nie narzucaniu dziecku woli innych, nie
narzucaniu w procesie edukacyjnym metod, ani środków pracy, ale
jedynie oferowaniu ich.
 Metoda Danuty Waloszek – polegająca na podmiotowym
traktowaniu dziecka, zachowaniu indywidualnego rozwoju, bycia
kimś ważnym dla kogoś, do szacunku i zachowania swojej
godności. Takie podejście sytuuje dziecko po tej samej stronie, co
nauczyciela, nie naprzeciw.
9
Do najczęściej stosowanych technik przydatnych w pracy nad
kształtowaniem rozwoju emocjonalnego dziecka zaliczamy:
- odgrywanie scenek – jest szczególnie przydatna przy rozwijaniu
umiejętności
społecznych.
Przy
odgrywaniu
scenek
uczestnicy
doświadczają presji ze strony rówieśników, reagują na nią spontanicznie
i oceniają swoje reakcje.
- opowiadanie –ma na celu zapoznanie dzieci z konkretną sytuacją. Bardzo
przydatne przy poruszaniu trudnych, czasem wstydliwych tematów.
Pozwala na identyfikowanie się dzieci z bohaterami, ich odczuciami.
Rozbudza empatię.
- rozmowa z dzieckiem – pozwala na nawiązanie bliższego kontaktu. Uczy
dzieci prawidłowej komunikacji, aktywnego słuchania, pomaga
w rozwiązywaniu problemów.
- arteterapia – psychorysunek. Jest to nowa technika. Dzieci mogą
ujawniać swoje odczucia w formie plastycznej. Dziecko ma możliwość
wyrzucić z siebie złe emocje tj. złość, poczucie zagubienia, lęk
niepewność.
Arteterapia
pozwala
dziecku
na
katharsis,
czyli
oczyszczenie. Celem jej jest:
a) ujawnianie swoich odczuć (lęk, złość, niepewność,
zadowolenie, itp.)
b) katharsis,
c) uświadomienie sobie powszechności przeżywanych
problemów,
d) uświadomienie sobie podobieństwa do innych ludzi
ORGANIZACJA
1.CZAS REALIZACJI PROGRAMU
10
Program przeznaczony jest do realizacji w grupie wiekowych od 5do 6
lat. Zajęcia i zabawy będą się odbywały codziennie. Czas ich trwania
uzależniony jest od rodzaju sytuacji edukacyjnej, zainteresowania dzieci oraz
zastosowanej metody i techniki pracy.
STRUKTURA PROGRAMU
1 TREŚCI PROGRAMOWE
Zaproponowany układ treści programowych stwarza nauczycielom
możliwość
odwoływania
się
do
dziecięcych
przeżyć,
wiadomości,
doświadczeń. Zawarte w programie treści zostały ułożone w poszczególne
obszary tematyczne:
TO JA MAŁY CZŁOWIEK
 samoocena
 świadomość samego siebie,
 obraz własnej osoby,
 pojęcie własnego „ja”
 znajomość własnych emocji,
POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI
 okazywanie zainteresowania każdym dzieckiem,
 podkreślanie rzeczy dobrych, a w mniejszym stopniu mówienie
11
o rzeczach złych,
 nie osądzanie,
 dzielenie się z rodzicami pozytywnymi uwagami o ich dziecku,
 prowadzenie zabaw i zajęć z udziałem rodziców,
 pedagogizacja rodziców,
 opracowanie wspólnie z dziećmi zasad obowiązujących w grupie,
 informowanie dzieci o decyzjach, które mogą ich dotyczyć,
 zachęcanie dzieci do wypowiadania własnych opinii
BUDOWANIE EMPATII
 otwarte dzielenie się opiniami, odczuciami, wartościami,
 budowanie wzajemnego zaufania, wsparcia,
 wczuwanie się w sytuacje innych,
KOMUNIKOWANIE SIĘ
 umiejętność słuchania, przekazywania, informacji,
 opanowanie umiejętności jasnego komunikowania swoich odczuć,
 przyznanie wychowankom prawa do wyrażania wszystkich, nawet
„negatywnych” uczuć,
 zmniejszenie ilości przekazywania uwag krytycznych,
 rezygnację z dobrych rad,
ASERTYWNOŚĆ
 respektowanie własnych praw,
 respektowanie praw innych,
 zadowolenie z siebie i innych,
 realizacja własnych potrzeb,
12
WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI
Niezmiernie ważnym elementem pracy nauczyciela jest współpraca
z rodzicami. Aby program ten mógł zaistnieć i w pełni spełnić swoją rolę to
współpraca rodziców z przedszkolem i przedszkola z rodzicami jest
priorytetową sprawą. By dziecko mogło prawidłowo i w pełni się rozwijać
potrzebne jest zaangażowanie wszystkich opiekujących się nim dorosłych.
Dlatego też program ten przewiduje wiele wspólnych działań z rodzicami
dzieci:
- spotkania z psychologiem,
- pedagogizacja rodziców w formie pogadanki:
*„Jak wychowywać by być skutecznym”,
*„Jak mówić żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas
mówiły”
*”Przyczyny agresywnych zachowań u dzieci”, itp.
- artykuły z zakresu tego tematu w gazetce przedszkolnej,
- ulotki dla rodziców,
- rozmowy indywidualne,
- przeprowadzanie zabaw i zajęć z udziałem rodziców.
WYKAZ UMIEJĘTNOŚCI
Każde dziecko ma inny zasób doświadczeń, własne tempo rozwoju. Stąd
stawiane wymagania muszą być dostosowane do możliwości dziecka.
Umiejętności opisane w tym programie mogą wywołać pozytywne przemiany
także w tych dziedzinach, które wykraczają poza sferę emocjonalną.
Umiejętności dzieci podzielona na trzy sfery:. dziecko wie, dziecko potrafi,
dziecko rozumie.
13
DZIECKO POTRAFI:
- obserwować siebie i rozpoznawać swoje uczucia,
- tworzyć własny słownik uczuć,
- dokonywać analizy porównawczej siebie i innych,
- podać podstawowe informacje o sobie,
- werbalizować swoje stany emocjonalne,
- być empatyczne,
- współdecydować,
- panować nad emocjami,
- radzić sobie ze stresem,
- aktywnie słuchać,
- brać odpowiedzialność za swoje postępowanie,
- współdziałać w grupie,
- zawierać kompromisy według zasady, że wygrywają obie strony,
- powstrzymywać się od oceniania i krytykowania,
- być wrażliwe na ocenę wyrażoną przez innych
DZIECKO ROZUMIE:
- uczucia i troski innych osób,
- że problemy należy rozwiązywać bezkonfliktowo, bez agresji,
- że swoimi osądami może ranić innych,
- że należy unikać nagannych zachowań,
- że nie należy poniżać kolegów,
- że należy brać odpowiedzialność za własne czyny
- że należy być otwartym,
DZIECKO WIE:
14
- zna cechy określające charakter (pozytywne i negatywne),
- zna swoje słabe i mocne strony,
- wie, co to jest empatia,
- wie, że należy posługiwać się komunikatem „ja”,
- wie, że należy wywiązywać się z obowiązków,
- wie, jakie są zasady współdziałania w grupie,
EWALUACJA
Ewaluacja programu jest wysiłkiem zespołowym: nauczycieli, dzieci,
rodziców. Uzasadnione jest, więc, aby uzyskać informacje zwrotne od;
 dzieci –poprzez obserwację ich rozwoju, zachowań, umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach typowych i nietypowych, (
przedstawione w tabeli)
 nauczycieli – w formie ankiety ewaluacyjnej, jakie mają odczucia
po realizacji programu, co chcieliby zmienić, udoskonalić, jakie
odnieśli sukcesy, porażki,
 rodziców, – jakie efekty można było zaobserwować w trakcie
realizacji programu, co chcieliby zmienić, uzupełnić.
ZAOBSERWOWANE UMIEJĘTNOŚCI
15
5 - LATKI
6 - LATKI
- Potrafiły wczuć się w sytuację
drugiego człowieka,
- Wzajemnie wspierały się,
- Wyrobiły w sobie umiejętność
słuchania innych,
- Wyrobiły w sobie umiejętność
przekazywania informacji,
- Mówiły o swoich emocjach,
określały je i uzasadniały
- Potrafiły określić swoje słabe i
mocne strony,
- Unikały oceniania zachowań
innych ludzi,
- Potrafiły sobie zaufać,
- Zrezygnowały z dawania dobrych
rad,
- Znały i respektowały prawa
własne i innych,
- Miały poczucie własnej wartości,
- Dążyły do realizacji własnych
potrzeb,
- potrafiły rozwiązywać konflikty
16
ARKUSZ EWALUACYJNY DLA NAUCZYCIELA
Bardzo proszę o wypełnienie poniższej ankiety i ewentualne uwagi
w stosunku do programu profilaktyczno – wychowawczego „Szczęśliwe
dzieciństwo”.
1. Jak w skali punktowej 1-10 oceniłaby Pani tematykę programu i jego
dostosowanie do poziomu uczestników? Proszę zaznaczyć na osi.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2. Które metody prowadzenia zajęć podczas realizacji programu były dla
Pani najbardziej interesujące i dlaczego?
.......................................................................................................................
......................................................................................................................
3. Jakie formy i metody pracy sprawiały Pani Najwięcej trudności?
.......................................................................................................................
......................................................................................................................
4.Czy program spełnia Pani oczekiwania?
TAK
NIE
5.Czy program profilaktyczno – wychowawczy „Szczęśliwe dzieciństwo”
należy nadal upowszechniać?
TAK
NIE
Dziękuję
17
BIBLIOGRAFIA
1. A. Bejan. E. Lesiuk. Metody Thomsona Gordona. „Gazeta Szkolna”
2002 nr 4.
2. M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu, Warszawa 1985,
3. Edukacja w przedszkolu. Warszawa 2002
4. D. Goleman. Inteligencja emocjonalna. Wrocław 1997.
5. R. Kloppel, Rytmika w wychowaniu i terapii, Warszawa 1995,
6. B. Koloska, I. Markert, Nie ma czasu dla księżniczki, przedstawienia
kukiełkowe dotyczące problemów dziecięcych, Kielce 2002
7. T. Kukułowicz. Pomagamy w samowychowaniu. Warszawa 1978
8. M. Leary. Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji.
Gdańsk 1999.
9. Red. M. Marchow, B. Polak. Problemy patologii społecznych
i wybrane formy ich rozwiązywania. Koszalin 2001.
10.Ministerstwo Edukacji Narodowej. Jak żyć z ludźmi. Program
profilaktyczny dla młodzieży. Warszawa 1997.
11.M. Molicka, Bajko-terapia, o lękach dzieci i nowej metodzie terapii.
Poznań 2002.
12.Z. Nęcki. Komunikacja międzyludzka. Kraków 1996,
13.Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży. Przedszkolaki krok pierwszy.
Warszawa 1996.
14.M. Przetacznikowa, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,
Warszawa 1986
15.U. Szuścik., Perspektywa psychologiczna w edukacji plastycznej
dziecka (w:) Przemiany w naukach o wychowaniu – idee, koncepcje,
rzeczywistość edukacyjna.. Red. W. Korzeniewska. Kraków 2002
16.D. Waloszek, Nauczyciel i dziecko, Zielona Góra 1998
18
17.D. Waloszek, Wychowanie najmłodszego człowieka, Zielona Góra
1996
18.Vivian King, Teatr nasz wewnętrzny, Warszawa 1981