Polska

1015 25
Polska
transformacja
Od
niepewności
do sukcesu
Polish Transformation
From Suspense to Success
www.mttp.pl/25
Transformacja
w trzech
fazach
Transformation in Three Steps
Václav Klaus
Według mnie polska transformacja po początkowym sukcesie wytraciła impet. Jednakże
ostatnie lata dowiodły, że Polska radzi sobie z wyzwaniami – i ponownie uczyniła ogromny
postęp. / As I saw it, the Polish transformation, having first progressed radically and rapidly, slowed down. Recent
years, however, have shown that Poland has again made great progress, having successfully coped with the
current challenges.
Polskie przywództwo
Polska w 1989 r. jako pierwsza odrzuciła ustrój
komunistyczny i rozpoczęła radykalną transformację. Zbiegiem okoliczności znalazłem się w Warszawie podczas weekendu, kiedy został powołany
pierwszy niekomunistyczny rząd. Nieformalne,
I am not an expert on Polish history or its transformation. I have only been an unsystematic observer of
Polish events both under communism and in the last
25 years, a relatively frequent visitor to Poland and
a personal friend of the late president Kaczyński and of
several Polish reformers. I have always been Poland’s
good friend – one who during the last state visit remarked that of all nations, Poles are closest to Czechs.
Poland’s lead
Poland was the first country which, in 1989, rejected communism and embarked on radical social
and economic reforms. By an incredible coincidence, I was in Warsaw in September 1989 when
the first non-communist government was sworn in.
The informal talks I held with several members of
Mazowiecki’s new government over the days that
followed were very enriching.
FOt.: archiwum autora / PhOTo: author’s archive
Nie chciałbym pretendować do miana eksperta
w sprawach historii Polski i jej transformacji. Byłem bowiem jedynie niesystematycznym obserwatorem wydarzeń, które zachodziły w tym kraju
w okresie komunizmu i w ciągu ostatniego ćwierćwiecza, relatywnie częstym gościem w Polsce oraz
przyjacielem prezydenta Lecha Kaczyńskiego oraz
innych reformatorów. Zawsze byłem też dobrym
przyjacielem Polski; kimś, kto stwierdził – podczas
oficjalnej wizyty – że Polacy są najbliższym Czechom narodem.
ale wysoce pouczające rozmowy z kilkoma członkami rządu
Tadeusza Mazowieckiego były dla mnie przeżyciem.
Działo się to dwa miesiące przed naszą aksamitną rewolucją. Podczas gdy w Polsce już wrzało od zmian, Czechosłowacja, przynajmniej na powierzchni, wciąż jakby była
pogrążona we śnie. Muszę jednak przyznać, że czułem się
wówczas rozczarowany tym, że polscy reformatorzy nie
mieli jasnej wizji dojścia do prawdziwej gospodarki rynkowej. Tłumaczyłem to uwarunkowaniami Polski – niektórzy
członkowie rządu Mazowieckiego przez lata zasiadali w komisjach tworzonych przez stare władze w celu wypracowania planu reform. Ponadto pozwolono im zachować uniwersyteckie posady. Tymczasem w Czechosłowacji ludzie
tacy jak ja nie mieli szans na podobną pracę. Taka sytuacja
nieuchronnie radykalizowała nasze stanowisko.
Wstrzymana transformacja
Kiedy w grudniu 1989 r. w Pradze ukonstytuował się
pierwszy niekomunistyczny rząd, moje zaangażowanie
w czeską transformację uniemożliwiło mi systematyczne
śledzenie rozwoju wypadków w Polsce. Nie mogłem jednak
nie zauważyć niestabilności politycznej Polski. Jako premier
i wicepremier spotykałem się w tym czasie z ośmioma polskimi ministrami. Początek – wraz ze wszystkimi nadziejami związanymi z udanymi działaniami Leszka Balcerowicza
i jego współpracowników – wyglądał bardzo optymistycznie. Jednak wielkie nadzieje z czasem zaczęły się ulatniać.
Przynajmniej tak to wyglądało z zagranicy.
Tytuł niniejszej publikacji w języku angielskim brzmi
Polish Transformation. From Suspense to Success. Według
słownika suspense to stan podekscytowania lub lęku związany z brakiem wiedzy na temat najbliższej przyszłości. Kiedy po raz pierwszy przeczytałem zaproszenie zachęcające
mnie do udziału w niniejszym projekcie wydawniczym, źle
zrozumiałem intencje. Słowo suspense przeczytałem jako
suspension. Tymczasem suspension oznacza wstrzymanie
się od robienia czegoś lub zastopowanie na jakiś czas. Ten
niewinny błąd miał pewnie głębsze podłoże. Oddaje bowiem moje postrzeganie polskiej transformacji jako przebiegającej nie w dwóch etapach: „niepewność – sukces”, lecz
w trzech: „niepewność – wstrzymanie – sukces”.
Ludzie znający Polskę lepiej ode mnie niewątpliwie
mogą krytycznie ocenić taką hipotezę, a ja zaakceptuję ich
This was two months before our own Velvet Revolution.
While Poland was on the move, Czechoslovakia seemed almost asleep, at least on the surface. I must admit, however,
that I was slightly disappointed not to see among the Polish
reformers a clear vision for a genuine free market economy.
I said to myself then that this was due to specific Polish
conditions: some members of Mazowiecki’s government
had for many years sat in various commissions set up by
the old authorities to work out plans for economic reforms.
They were also able to keep their academic posts, whereas in
Czechoslovakia, this was not an option for people like me.
This situation inevitably radicalised our positions.
Suspended transformation
When the first non-communist government in Prague
was formed in December 1989, my involvement in our own
transformation made it impossible to follow events in Poland systematically. But I couldn’t fail to notice the relative
political instability there. As the Czech prime minister and
deputy prime minister, I dealt with eight Polish prime ministers. The beginnings – with the very hopeful and successful
initiatives of Leszek Balcerowicz and his team – looked very
promising but those hopes slowly vanished. At least, that is
how it looked from abroad.
The name of this project is Polish Transformation. From
Suspense to Success. The dictionary defines suspense as
‘a state or feeling of excited or anxious uncertainty about
what may happen’. When I first read the invitation to take
part in this project, I mistook this term for ‘suspension’. To
quote the BBC English Dictionary again: ‘the suspension of
something is the act of delaying or stopping for a while’. This
was probably not just a mistake – it reflected my perception of the Polish transformations as progressing not in two
stages – that of ‘suspense and success’ – but in three – that
of ‘suspense, suspension and success’.
People who know more about Poland than I do will be
better positioned to judge whether this view is correct and
I will accept their judgement. But I couldn’t fail to see some
problems: a relative macroeconomic instability manifested
in a high inflation rate, serious budgetary problems, a high
unemployment rate which – in spite of millions of Poles
working abroad – was three or four times higher than in
my country, and the lack of a mass, large-scale privatisation
osąd. Nie mogłem jednak nie dostrzec kilku problemów: niestabilnej sytuacji makroekonomicznej
przejawiającej się w wysokiej inflacji, znaczących
problemach budżetowych, wysokiej stopie bezrobocia, która – mimo milionów Polaków pracujących za granicą – była trzy, cztery razy wyższa niż
w Czechach, a także braku poważnego i przeprowadzanego na wielką skalę procesu prywatyzacyjnego, w szczególności w odniesieniu do wielkich
zakładów przemysłowych. Czy było to konsekwencją strukturalnych wad polskiej gospodarki, czy też
efektem spowolnienia i/lub procesu transformacji?
Nie zaryzykuję odpowiedzi na to pytanie. Mam nadzieję, że zna ją ktoś inny.
Sukces dzięki jedności
Obecnie Polska jest krajem sukcesu. To, że jako
jedynemu państwu w Europie udało jej się nie wpaść
w „pułapkę recesji” podczas globalnego kryzysu,
zasługuje na pochwałę. Nawet przypadkowy gość
w Polsce dostrzega zmiany, szczególnie na wsi. To
niewątpliwy sukces. Polska – w porównaniu z Czechami – była także skuteczna w wykorzystywaniu
funduszy z UE. Kolejne osiągnięcie to sformułowanie własnej polityki zagranicznej i zachowywanie się
jak podmiot stosunków międzynarodowych.
Nie potrafię stwierdzić, czy te pozytywne zmiany są wyrazem nowego, jasnego programu politycznego, czy po prostu codziennego sterowania
gospodarką i zdrowej, spontanicznej ewolucji wynikającej z cech polskiego charakteru narodowego,
które ujawniły się w sprzyjających okolicznościach.
Przeczucie mówi mi, że ważnym czynnikiem jest
wysoki stopień politycznej jedności w kraju, który – mimo nieustającej politycznej szarpaniny, widocznej w mediach – daje politykom silny mandat.
Niezależnie od wszystkiego życzę Polsce i Polakom,
by długo cieszyli się rozwojem i pomyślnością, której doświadczyli w ostatnich latach. ❙
programme, especially of large industrial companies. Was this due to inherited structural defects
of the Polish economy or to the slowdown and/or
deficiency of the transformation process? I won’t
try to answer this question, but I hope someone
knows the answer.
United for success
Today, Poland is a successful country. The fact
that Poland, the only country in Europe to do so,
managed to avoid the ‘recession trap’ during the
recent global financial and economic crisis should
be stressed. Even a casual visitor to Poland can see
clear progress, especially in the countryside. It is
a Polish achievement, but Poland also used EU
funds more effectively than the Czech Republic,
for example. Warsaw also succeeded in formulating
its own foreign policy and in acting as a subject of
international relations.
I can’t say whether this development is due to
a new political programme or simply because of
a rational day-to-day management of the economy
and a result of a healthy, spontaneous evolution reflecting deeply-rooted features of the Polish character when favourable external conditions made it
possible. My feeling is that one important positive
factor is the relatively high degree of political unity
in society – despite the incessant political infighting we see in the media – which gives politicians
a relatively strong mandate. In any case, my wish
for Poland and the Polish people is that the growth
and prosperity they have enjoyed in recent times
continue for many years. ❙
Václav Klaus: ekonomista i polityk, minister finansów Czechosłowacji w latach 1989–1992, premier Republiki
Czeskiej w latach 1993–1998 oraz prezydent w latach 2003–2013 / economist and politician, he served as Minister
of Finance of Czechoslovakia in 1989-1992, as Prime Minister of the Czech Republic in 1993-1998,
and as President of the Czech Republic from 2003 to 2013