ZADANIE DLA MDK

Raport z debaty klimatycznej
w Rudzie Śląskiej
Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju
Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały:
Agnieszka Czachowska
Wojciech Kłosowski
Andrzej Kassenberg
Warszawa, 18.12.2012
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
1
Debata w Rudzie Śląskiej odbyła się dnia 22 listopada 2012r. w sali sesyjnej Urzędu Miasta w
Rudzie Śląskiej. Patronat objęli Minister Środowiska i Starosta Rudnicki. Na Debatę zostali
zaproszeni i udział w niej wzięli przedstawiciele Urzędu Miasta – specjaliści i inspektorzy z
Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska oraz Referatu Gospodarki
Komunalnej i Górnictwa, radni – przewodniczący i członkowie Komisji Ochrony Środowiska
Rady Miasta, przedstawicielka Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji, przedstawiciele
organizacja pozarządowych: Rudzkiego Towarzystwa Przyjaciół Drzew oraz Porozumienia
dla Rudy Śląskiej, a także Dyrektor Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Debata
miała na celu wypracowanie społecznych założeń do powiatowego/miejskiego programu
niskowęglowego rozwoju.
W czasie Debaty zostały wymienione następujące uwarunkowania (w postaci zagrożeń i
szans), które mają wpływ na rozwój gospodarki regionu a wynikają z kwestii zmian
klimatycznych:
ZAGROŻENIA:
 Utrata miejsc pracy (np. likwidacja kopalń) i zmniejszenie zatrudnienia
 Konflikty społeczne
 Wzrost kosztów wynikających z nakładów inwestycyjnych przy tworzeniu
alternatywnych źródeł pozyskiwania energii oraz koszty związane z nowymi
inwestycjami, pozyskaniem kapitału
 Ekstremalne zjawiska przyrodnicze (powodzie, susze, nawałnice, itp.)
 Wzrost niskiej emisji
 Niska świadomość społeczna dotycząca np. stosowanego rodzaju opału
 Kary za niewprowadzenie rozwiązań proekologicznych
 Brak zrozumienia dla ekorozwiązań
 Deficyt wody
 Skażenie środowiska
W obu grupach za szczególnie ważne uznano te zagrożenia, które wiążą się z kosztami
nowych inwestycji, zamykaniem kopalń oraz skażeniem powietrza. Jako szanse grupy
wymieniły, co następuje:
SZANSE:
 Nowe miejsca pracy i wzrost zatrudnienia
 Poprawa jakości powietrza m.in. dzięki ograniczeniu emisji
 Poprawa komfortu życia
 Zwiększenie edukacji, wzrost (samo)świadomości jednostki, wyższa świadomość
społeczeństwa w racjonalnym korzystaniu z energii
 Zmniejszenie kosztów (po czasie) energii wykorzystywanej w codziennym życiu
 Likwidacja nadmiaru niskiej emisji
 Zmiana wizerunku miasta
 Wykorzystanie odpadów do uzyskiwania energii
 Budowa mieszkalnictwa pasywnego
 Wykorzystanie i rozwój energii odnawialnych – biogaz, wiatr, źródła geotermalne
 Rozwój nowych gałęzi biznesu
 Dopłaty do inwestycji proekologicznych z wykorzystaniem środków krajowych i
unijnych
 Poprawa ekosystemu – stanu środowiska
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
2
Uczestnicy Debaty kontynuując pracę w dwóch grupach wypracowali następujące propozycje
i wizje Powiatu (zebrane w grupy tematyczna) w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany
klimatyczne:
1. TRANSPORT
Rozwinięta komunikacja publiczna, połączenie z lotniskiem w Pyrzowicach, rozwój
infrastruktury kolejowej – osobowej i transportowej, „tiry na tory”, szybka kolej,
sprawny transport miejski. Wprowadzenie trolejbusów. Ulepszenie komunikacji
tramwajowej
Tyle dróg ile ścieżek rowerowych – (rozwinięta infrastruktura dla komunikacji
rowerowej). Ścieżki rowerowe z kruszywa wykorzystywanego z przeróbki odpadów.
Eliminacja środków transportu i maszyn emitujących zbyt wiele spalin i napędzanych
wysokoenergetycznymi paliwami. Samochody na biogaz. Instalacja wodorowa w
środkach komunikacji publicznej.
Wyrobiska i tunele pokopalniane wykorzystane do infrastruktury dla metra. Istniejąca
sieć korytarzy podziemnych, która posiada odpowiednie zabezpieczenia
konstrukcyjne, stanowi dobry punkt wyjściowy do rozpoczęcia działań w celu
uruchomienia szybkiej kolei podziemnej w całym powiecie.
2. TURYSTYKA, REKREACJA I KULTURA
Kopalnie przekształcone w geotermy (ośrodki uzdrowiskowe, solanki) oraz jako
źródło produkcyjne taniego paliwa (wykorzystanie energii geotermalnej), stacje
metanowe.
Przekształcenie kopalń i wykorzystanie ich przestrzeni jako: centrum kulturalno –
edukacyjne, dyskotekę, hotele, boiska sportowe, sauny, skanseny.
Basen kryty z podgrzewaną wodą z instalacji słonecznych. Lodowisko. Place zabaw
na osiedlach mieszkaniowych
Miasto w barwach nie szarych.
3. GOSPODARKA ODPADAMI
Segregacja w każdym gminnym budynku i instytucji.
4. ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA
Zmiana mentalności społeczeństwa. Wprowadzenie obowiązkowych zajęć o tematyce
ekologicznej na różnych etapach edukacji połączonych z zajęciami praktycznymi i
promocją postawy proekologicznej.
Informacja społeczeństwa – centrum nowej myśli technologiczno – informatycznej z
wykorzystaniem potencjału inteligencji polskich specjalistów
5. ENERGIA
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
3
Wykorzystanie energii sejsmicznej pochodzącej od stąpnięć wywołanych wydobyciem
węgla. Ekrany dźwiękochłonne wykorzystane jako prądnice – pozyskujące energię z
podmuchów wytwarzanych przez przejeżdżające auta.
W czasie głosowania po 9 punktów otrzymały dwie propozycje: ROZWÓJ TRANSPORTU
oraz ZMIANA MENTALNOŚCI SPOŁECZEŃSTWA – EDUKACJA EKOLOGICZNA
i uznano je tym samym jako najważniejsze do realizacji, następnie 8 punktami wybrano
propozycję: SEGREGACJA ODPADÓW W KAŻDYM GMINNYM BUDYNKU
i INSTYTUCJI, pozostałe propozycje otrzymały od 3 do 0 punktów.
Grupa pierwsza skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: ZMIANA
MENTALNOŚCI SPOŁECZEŃSTWA – EDUKACJA EKOLOGICZNA
Wymieniono następujące zasoby oraz instrumenty i planowane działania:










Przeszkolenie personelu odpowiedzialnego za edukację, kadry pedagogicznej
Edukacja przedsiębiorczości, np. poprzez Cechy Rzemiosł
Dotarcie do mieszkańców poprzez bezpłatną lokalną prasę, telewizję, radio
Wykorzystanie organizacji pozarządowych, aby dottrzeć do jak największej grupy
mieszkańców
Zwiększenie kontroli przedsiębiorców poprzez Straż Miejską, Urząd Miasta
Wykreowanie liderów ekologicznych w szkołach wśród nauczycieli
Konkursy mobilizujące do dbania o swoje otoczenie
Promocja dobrych wzorców i postaw eko poprzez miasto i media, spółdzielnie
Zachęcenie przedsiębiorstw do promowania wśród swoich pracowników postaw eko
poprzez dział promocji UM
Dofinansowanie akcji ekologicznych przez Miasto
Druga grupa skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: ROZWÓJ
TRANSPORTU, który, jak wielokrotnie podkreślono jest ważny dla mieszkańców.
Wymieniono następujące zasoby:
 Istniejące fragmenty ścieżek rowerowych
 Akcja zorganizowana przez MOSiR w Rudzie Śląskiej w dniu bez samochodu – bilet
z KZK GOP zamieniano na bilet na basen
 Rudzka Rowerowa Masa Krytyczna
 Nieużytkowane obecnie torowiska, które mogą być wykorzystane pod ścieżki
rowerowe
 Most do szybkiej kolei
 Tabor PKP
 Stare torowiska kolejowe
 Duże zalesione tereny
 Uchwała Rady Miasta dotycząca połączenia z Pyrzowicami – przychylność radnych
 Przychylność Miasta do stworzenia ścieżek rowerowych
 Dostęp do specjalistów z Politechniki Śląskiej
 Fundusze Unijne – możliwość pozyskania
oraz następujące instrumenty i planowane działania:
 Połączenie dzielnic i miast poprzez wspólny transport publiczny (np. wspólny bilet)
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
4





Zorganizowanie referendum dotyczącego zmiany torowisk tramwajowych na trasy
trolejbusowe
Edukacja społeczeństwa dotycząca promocji transportu rowerowego i publicznego
Wprowadzenie do transportu miejskiego rozwiązań hybrydowych
Podniesienie świadomość rowerzystów, głównie w zakresie bezpieczeństwa jazdy
Akcja społeczna promująca korzystanie z transportu publicznego i ukazująca jego
pozytywne aspekty
W czasie podsumowania Debaty uczestnicy kilkakrotnie podkreślili, że we wprowadzaniu
zmian bardzo ważnym jest zaangażowanie społeczeństwa i podnoszenie świadomości
ekologicznej. Zauważono również, że istotnym są działania zmierzające do zmiany rodzaju
ogrzewania, głównie w obszarze indywidualnych domów, aby jak najmniej dochodziło do
spalania śmieci i niskiej jakości opału. Debata wykazała także głębokie zrozumienie przez jej
uczestników zagadnień ekologicznych i ochrony środowiska. Chęć popracowania nad zmianą
wizerunku miasta, która została wyrażona w czasie debaty, może zostać kontynuowana
poprzez organizację szeregu spotkań poświęconych przyszłości miasta bez kopalń węgla
kamiennego.
Opinia eksperta:
Debata była interesująca choć nie wzięło w niej zbyt dużo osób – 10, ale byli to uczestnicy
zaangażowani i aktywnie biorący udział w obradach. Skład to przeważnie urzędnicy i radni
ale także kilka osób z organizacji pozarządowych. Wbrew oczekiwaniom nie koncertowano
się nadmiernie nad problematyką utrzymania kopalń węgla kamiennego jak i ich otoczenia,
choć zwracano uwagę na to, że zamknięcie kopalń to na dzień dzisiejszy rzecz nie do
zaakceptowania. Ruda Śląska jest najbardziej nasyconą kopalniami gminą w Europie. To
warunkuje myślenie o zmianach klimatycznych. Dlatego świadomość ekologiczna jest bardzo
ważna gdyż ludzie myślą „węglem”, miejsca pracy i nie tylko bezpośrednio w górnictwie, ale
także w jego otoczeniu. Jednocześnie wizerunek miast wymaga zasadniczej zmiany, gdyż
Ruda Śląską jest widziana jako miasto brudne i nieciekawe.
Generalnie nie kwestionowano zmian klimatu, choć niektóre osoby były wątpiące, ale
jednocześnie w pełni uznawały działania służące ochronie klimatu i adaptacji do jego zmian.
Z szerokiego spektrum elementów kluczowych do sformułowania wizji na plan pierwszy
wybiło się kształtowanie świadomości mieszkańców. Jak widać kluczem i podstawowym
działaniem służącym budowaniu rozwoju niskoemisyjnego uznano zmiany myślenia o węglu,
oszczędzaniu energii, odnawialnych źródłach energii jak i także transporcie publicznym.
Większy nacisk kłaść należy na relacje zdrowie a niska emisja. W budowanie szerszego
zrozumienia konieczności zmian widziano nie tylko rolę administracji publicznej ale także
pozarządowe organizacje i przedsiębiorców. Podkreślano rolę nauczycieli jako ekoliderów i
znaczenie mediów. Finansowanie działań zmieniających myślenie widziano przede
wszystkim z funduszy ekologicznych i nowej perspektywy finansowej UE.
Drugim elementem kluczowym do budowania wizji uznano rozwój transportu przyjaznego
środowisku. Widziano go w trzech aspektach tj. system dróg rowerowych, rozwój transportu
publicznego oraz szybkiej kolei miejskiej. Ważnym jest przychylny stosunek do tego
kierunku administracji publicznej, organizacji pozarządowych ale nie zawsze znajduje to
zrozumienie wśród mieszkańców. Podkreślano, że brak systemu dróg rowerowych.
Zachęcano do wykorzystania terenów zielonych do rozwoju ścieżek jak i także starych
nieczynnych szlaków kolejowych. Pobudzanie do takich działań może wynikać z Masy
Krytycznej, które funkcjonuje w Rudzie Śląskiej bezpośrednio jak i także jest częścią Śląskiej
Masy Krytycznej. Znaczną trudnością w sprawnym funkcjonowaniu transportu szynowego są
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
5
występują szkody górnicze powodujące zaburzenia w szlakach kolejowych i tramwajowych.
Dlatego bardziej funkcjonalna jest komunikacja autobusowa. Zwracano uwagę także na to, że
Ruda Śląska jest miastem na wzgórzach co można wykorzystać zwłaszcza w taborze
komunalnym do odzysku energii przy zjazdach dlatego należy nabywać pojazdy hybrydowe.
Uznano, choć nie wszyscy podzielali ten pogląd, że warto rozważyć wprowadzenie
trolejbusów gdyż one nie mają ograniczeń wynikających ze szkód górniczych jak
komunikacja szynowa. Jednak zwracano uwagę, że to kosztowne rozwiązanie. Widziano
potrzebę wprowadzenia szybkiej kolei takiej, która połączyłaby Rudę Śląską z Pyrzowicami –
lotnisko.
Warto zauważyć, że Ruda Śląska przyjęła założenia do planu zaopatrzenia w energię
elektryczną, ciepło i paliwa gazowe, a wg urzędnika biorącego w tym udział wiele o czym
mówiliśmy zostało w nim zapisane np. jak Ruda Śląska ma włączyć się w realizację pakietu
energetyczno-klimatycznego. Jednocześnie władze miasta podjęły prace nad strategią rozwoju
Rudy Śląskiej i przesłane przez nas wytyczne mogą być użyteczne.
Dokonany wybór do realizacji wizji wydaje się interesujący zwłaszcza w sferze zmiany
sposoby myślenia co jest szersze niż tylko edukacja ekologiczna. Natomiast wybór transportu
przyjaznego środowisku to jest bliskie każdemu uczestnikowi debaty bo codziennie podróżuje
i ludzie do urzędu często zgłaszają problemy komunikacyjne. Zabrakło uczestnikom
zrozumienia i odwagi co do wybrania wizji tworzenia miejsc pracy w nowoczesnych i
innowacyjnych przemysłach oraz usługach jako zastępowanie miejsc traconych w sektorze
górniczym i około górniczym. W tym sensie debata była ogólnikowa i nie odpowiadała na
najważniejszy dylemat przyszłego rozwoju Rudy Śląskiej. Próby ukierunkowania jej w tym
kierunku dały słaby efekt w postaci odpowiedzi bardziej co robić z zamkniętymi kopalniami a
mniej z tworzeniem alternatywnych miejsc pracy. Pomysły z stworzeniem muzeum, hotelu,
uzdrowiska, centrum sportowo-rekreacyjnego czy spa w kopalniach, pomijając ich realność,
nie zrekompensują w znacznym stopniu utraconych miejsc pracy. Tego elementu wizji nawet
tak okrojonego co do potrzeb potem w ramach dokonywanego wyboru nie uwzględniono.
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
6
Co po debacie?
W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym w
projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w
pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie
ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu
organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,
który
podpisał
deklarację
„Dobry
klimat
dla
powiatów”.
http://www.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/DOKLIP/Deklaracja_red.pdf
Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym
mieszkańców
powiatu
w
latach
2014-15.
W
ramach
opracowywania
programu
zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków
Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.
Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń
programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w
społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie
zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego
niskowęglowego
regionu
w
Wielkiej
Brytanii.
[http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700droga_ku_niskoemisyjnosci___przyklad_z_kornwalii]
W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można
wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie
zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu
„Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:
http://liso.chronmyklimat.pl
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska
7