Mirosław Mularczyk, Justyna Stachera Zajęcia na ścieŻce

Mirosław Mularczyk, Justyna Stachera
Zajęcia na ścieŻce dydaktycznej
jako przykŁad nauczania zintegrowanego
Jednym z ważniejszych celów reformy oświaty jest podniesienie poziomu edukacji
regionalnej. Prawidłowa realizacja podstaw programowych wymaga dokładnego poznania przez ucznia najbliższej okolicy szkoły i miejsca zamieszkania. Założenia te można
realizować prowadząc, między innymi nauczanie zintegrowane, które podzielono na:
– jednoprzedmiotowe (integrowanie wiedzy z wielu dziedzin w ramach jednego
przedmiotu, wzbogacanie treści własnego przedmiotu),
– wieloprzedmiotowe (rozpatrywanie wybranego zagadnienia, problemu, wydarzenia
z punktu widzenia wielu przedmiotów, nie wymaga synchronizacji w czasie),
– międzyprzedmiotowe (rozpatrywanie wybranego zagadnienia, problemu, wydarzenia
z punktu widzenia wielu przedmiotów poprzez stworzenie ścieżki wyjaśniającej
związki przyczynowo−skutkowe, wymaga korelacji w czasie).
Celem niniejszej pracy jest prezentacja przykładowych zajęć terenowych na
ścieżce dydaktycznej jako sposobu realizacji nauczania zintegrowanego, wieloprzedmiotowego.
Organizacji zajęć na ścieżkach dydaktycznych poświęcono dotychczas niewiele
publikacji. Możliwość zdobycia wiedzy metodycznej na ten temat daje H. Ciszewska
(1990). Autorka ta przedstawia założenia dydaktyczno−wychowawcze, zasady organizacji i różnorodne sposoby wykorzystywania ścieżek dydaktycznych, również na
zajęciach pozalekcyjnych. Uważa, że ścieżki dydaktyczne, zwane również szlakami
dydaktycznymi to:
– wytyczone w terenie trasy, trwale oznakowane, przystosowane do zajęć dydaktycznych, lub:
– trasy wycieczek programowanych.
Podobną interpretację terminu „ścieżka dydaktyczna” proponuje W. Janikowski
(1982). Twierdzi on, że jest to trasa wycieczki programowanej. Inaczej traktuje ścieżkę
dydaktyczną J. Kądziołka (1997). Według niego, ścieżka składa się z oznakowanej trasy
i miejsc postojowych − stanowisk. Na każdym z nich powinna znajdować się tablica
informacyjna o zjawisku, które można obserwować. Ścieżki dydaktyczne według J.
Krzywańskiej (1999) natomiast, to jedno lub kilkugodzinny sposób edukacji interdy-
534
Mirosław Mularczyk, Justyna Stachera
scyplinarnej, w czasie której na szczegółowo przygotowanej trasie uczniowie wykonują różne zadania służące rozwiązaniu określonego problemu według szczegółowej
instrukcji. Zajęcia te zwykle połączone są z rekreacją.
Przedstawiona propozycja ścieżki dydaktycznej najbliższa jest poglądowi J.
Krzywańskiej (1999). Wykonywane przez uczniów zadania na wyznaczonych stanowiskach są przykładem realizacji nauczania zintegrowanego, wieloprzedmiotowego.
Trasę ścieżki wyznaczono w Górach Świętokrzyskich od Ciekot, poprzez Wilków do
Świętej Katarzyny. Obejmuje ona 10 stanowisk dydaktycznych, położonych w granicach dwóch gmin: Masłów i Bodzentyn. Długość trasy wynosi ok.11,5 km. Ścieżka
dydaktyczny uwzględnia tematykę zawartą w programach nauczania takich przedmiotów, jak: przyroda, język polski, historia i społeczeństwo w klasach IV−VI szkoły
podstawowej (II etap edukacyjny) oraz: geografia, biologia, język polski, historia w
klasach I−III gimnazjum. Pozwala również na realizację treści zawartych w podstawach
programowych międzyprzedmiotowych ścieżek edukacyjnych takich jak: edukacja
ekologiczna, edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie, wychowanie
patriotyczne i obywatelskie.
Zintegrowane nauczanie wieloprzedmiotowe rozpatruje wybrane zagadnienie z
punktu widzenia różnych przedmiotów. W przypadku problematyki związanej z Górami
Świętokrzyskimi dzięki zajęciom na proponowanej ścieżce dydaktycznej uczniowie
gimnazjów mogą zaznajomić się z następującą tematyką:
Geografia:
– analiza współzależności między naturalnymi składnikami krajobrazu, stosunkami
demograficznymi oraz działaniami życia gospodarczego,
– region, w którym mieszkam (charakterystyka fizyczno−geograficzna, ludność, gospodarka, kultura,
– stan i ochrona środowiska ucznia w miejscu zamieszkania ucznia,
– obserwacja współcześnie zachodzących procesów geologicznych i rzeźbotwórczch.
Biologia:
– oznaczanie wybranych gatunków roślin i zwierząt,
– gleba jako środowisko życia,
– wpływ środowiska na organizmy i organizmów na środowisko,
– formy ochrony przyrody,
– gatunki ginące i zagrożone,
– typy zbiorowisk roślinnych.
Język polski:
– wskazywanie postaci oraz wydarzeń prawdopodobnych i historycznych w wybranych
fragmentach prozy,
– historie związane z moją miejscowością,
– teksty lektury charakterystyczne dla mojego regionu,
– nazwy geograficzne związane z najbliższą okolicą lub regionem.
Zajęcia na ścieżce dydaktycznej jako przykład nauczania zintegrowanego
535
Historia:
– ziemie polskie pod zaborami,
– powstanie styczniowe, przebieg i skutki,
– pozytywizm, praca organiczna, formy walki o niepodległość,
– historia walk narodowo−wyzwoleńczych prowadzonych przez Polaków.
Zajęcia na proponowanej ścieżce pozwalają również włączyć treści ścieżek edukacyjnych:
Edukacja ekologiczna:
– przyczyny i skutki niepożądanych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze i
litosferze,
– różnorodność biologiczna(gatunkowa, genetyczna, oraz ekosystemów) – znaczenie
jej ochrony.
Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie:
– położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów środowiska geograficznego
regionu,
– elementy historii regionu i jego najwybitniejsi przedstawiciele,
– język regionalny, gwary i nazewnictwo regionalne, miejscowe nazwy, imiona, nazwiska,
– elementy dziejów kultury regionalnej, regionalne tradycje, obyczaje i zwyczaje,
– główne zabytki architektury w regionie.
Prezentowana tematyka realizowana jest na 10 stanowiskach (tab. 1.)
Stanowisko I – Ciekoty (Żeromszczyzna) jest przykładem realizacji nauczania
zintegrowanego, w skład którego wchodzą treści geograficzne, historyczne i polonistyczne. Uczniowie realizują tam następujące cele ogólne:
– rozwijanie umiejętności lokalizowania obiektów geograficznych na mapie i w terenie,
– poznanie nazewnictwa i etymologii nazw geograficznych związanych z „Żeromszczyzną”,
– poznanie sylwetki piewcy piękna Gór Świętokrzyskich – St. Żeromskiego,
– poznanie charakterystycznych wątków twórczości St. Żeromskiego.
Cele te osiągane są poprzez wykonanie zadań:
1. Zorientować mapę topograficzną wg obiektów terenowych.
2. Odczytać z mapy wysokość bezwzględną stanowiska, określić jego położenie względem form rzeźby terenu.
3. Na podstawie mapy podać nazwy topograficzne związane z „Żeromszczyzną”.
4. Posługując się tekstem źródłowym i na podstawie własnych obserwacji podać podobieństwa i różnice między „Żeromszczyzną” widzianą oczyma St. Żeromskiego
i jej dzisiejszym wyglądem.
5. Zgromadzić jak najwięcej wyrazów oznaczających kształt, wielkość, barwy obiektów znajdujących się na „Żeromszczyźnie” oraz wyrażeń określających stosunki
przestrzenne między tymi obiektami.
536
Mirosław Mularczyk, Justyna Stachera
Tab.1. Lokalizacja i problematyka na stanowiskach ścieżki dydaktycznej
6. Wykorzystując wiedzę zdobytą na lekcjach języka polskiego wymienić tytuły
utworów literackich St. Żeromskiego, w których Ciekoty stały się pierwowzorem
literackim miejscowości.
Przedstawiona propozycja nauczania zintegrowanego, wieloprzedmiotowego na
ścieżce dydaktycznej pozwala stwierdzić, że tego typu zajęcia kompleksowo i wszechstronnie wykorzystują teren dla potrzeb różnych przedmiotów, dzięki czemu może
następować integrowanie wiedzy uczniów z różnych dziedzin i postrzeganie otaczającej
rzeczywistości w sposób holistyczny. Uczniowie budują obraz całości poprzez ogląd z
różnych punktów widzenia. Dzięki tego typu zajęciom w sposób całościowy postrzegają
własne otoczenie, swój kraj i planetę, potrafią określać związki przyczynowo−skutkowe w poznawanym świecie oraz wykorzystywać nabyte umiejętności w codziennym
życiu. Realizacja różnorodnej tematyki na ścieżce dydaktycznej pozwala na wyposa-
Zajęcia na ścieżce dydaktycznej jako przykład nauczania zintegrowanego
537
żenie uczniów w wiedzę o własnym regionie w powiązaniu z szerszą rzeczywistością
dotyczącą środowiska regionalnego (geograficznego, etnograficznego i kulturowego).
Literatura
Ciszewska H., 1990, Ścieżka dydaktyczna,[w:] A. Dylikowa (red.) Dydaktyka geografii w szkole
podstawowej, WSiP, Warszawa.
Janikowski W., 1982, Ścieżki dydaktyczne w praktyce szkolnej, Biologia w Szkole, 1.
Kądziołka J., 1997, Wycieczka Szkolna, [w:] S. Piskorz (red.) Zarys dydaktyki geografii, PWN,
Warszawa.
Krzywańska J., 1999, Rodzaje zajęć terenowych, [w:] R. Olaczek, A. Warcholińska (red.), Ochrona
środowiska i żywych zasobów przyrody, UŁ, Łódź.
Mordawski J., Makowski J., Augustyniak M., 1999, Program nauczania geografii w klasach I−III
gimnazjum, Wyd. M. Rożak, Gdańsk.
dr Mirosław Mularczyk
mgr Justyna Stachera
Zakład Dydaktyki Geografii i Krajoznawstwa
Instytut Geografii
Akademia Świętokrzyska
Kielce