JAKOĀå ˚YCIA SEKSUALNEGO M¸ODYCH KOBIET Z
Transkrypt
JAKOĀå ˚YCIA SEKSUALNEGO M¸ODYCH KOBIET Z
JAKOÂå ˚YCIA SEKSUALNEGO M¸ODYCH KOBIET Z STWARDNIENIEM ROZSIANYM prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz Streszczenie SeksualnoÊç i jakoÊç ˝ycia m∏odych kobiet z rozpoznaniem SM jest ma∏o znana. Z nielicznych badaƒ wynika, ˝e zaburzenia seksualne wyst´pujà u wi´kszoÊci pacjentek i najcz´Êciej obejmujà zaburzenia po˝àdania, podniecenia i orgazmu. Etiologia zaburzeƒ seksualnych jest wieloczynnikowa. Rehabilitacja seksualna obejmuje wiele metod, które sà ma∏o u nas znane i rzadko stosowane. S∏owa kluczowe: stwardnienie rozsiane, zaburzenia seksualne, jakoÊç ˝ycia, rehabilitacja seksualna SEXUAL QUALITY OF LIFE IN YOUNG MULTIPLE SCLEROSIS WOMEN Sexuality and quality of life in young multiple sclerosis women is poorly known. Few studies indicate that sexual dysfunction can be found in the majority of patients. The most common are desire, arousal and orgasm disorders. The etiology of sexual dysfunctions is multifactorial. Sexual rehabilitation includes several methods that are also poory known and rarely implemented. Key words: kultiple sclerosis, sexual dysfunction, quality of life, sexual rehabilitation PRACA RECENZOWANA WPROWADZENIE SeksualnoÊç wià˝e si´ z zaspokajaniem zró˝nicowanych potrzeb: przyjemnoÊci, intymnoÊci, wi´zi, mi∏oÊci, rodzicielstwa, samorealizacji, atrakcyjnoÊci, budzenia zainteresowania, po˝àdania. Z badaƒ mi´dzynarodowych wynika, ˝e w przypadku kobiet: 60% ocenia seks jako bardzo wa˝ny w ich ˝yciu, 44% ma wysoki poziom satysfakcji z ˝ycia seksualnego i koreluje to z wy˝szym poziomem zadowolenia z ogólnego stanu zdrowia, mi∏oÊci, udanego zwiàzku, roli p∏ciowej i partnerskiej, sytuacji finansowej, z m∏odym wiekiem [1]. Niedocenianym problemem jest jakoÊç ˝ycia seksualnego osób ze stwardnieniem rozsianym. Choroba dotyka najcz´Êciej osób w wieku 20–40 lat, ze szczytem oko∏o 30 roku ˝ycia, aktywnych seksualnie. Cz´Êciej chorujà kobiety i SM u nich ma wi´kszà tendencj´ do przechodzenia w postaç wtórnie post´pujàcà, z dominujàcymi objawami mó˝d˝kowymi, co wià˝e si´ z powa˝nymi Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31 zaburzeniami sprawnoÊci ruchowej, a tak˝e zmniejszeniem aktywnoÊci seksualnej [2]. Aktualnie w leczeniu immunomodulujàcym u wi´kszoÊci chorych z SM stosuje si´ leki podawane w postaci iniekcji podskórnych lub domi´Êniowych. Cz´stoÊç iniekcji ró˝ni si´ w zale˝noÊci od rodzaju zastosowanego leku (zakres: od 1 iniekcji domi´Êniowej raz na 7 dni, do codziennych podskórnych iniekcji). Ma to istotne znaczenie dla przestrzegania zaleceƒ terapii oraz jakoÊci ˝ycia chorych z SM. Jak wskazujà wyniki badaƒ Devonshire przestrzeganie zaleceƒ terapii jest najwy˝sze przy stosowaniu terapii interferonem B-1a podawanym domi´Êniowo 1 raz na 7 dni [3]. Wykazano równie˝, ˝e chorzy przestrzegajàcy zaleceƒ terapii osiàgajà istotnie wy˝sze parametry w punktacji oceniajàcej jakoÊç ˝ycia, w tym lepiej oceniajà ˝ycie uczuciowe i seksualne. Z analizy piÊmiennictwa dotyczàcego SM wynika, ˝e seksualnoÊç pacjentek w przebiegu tej choroby jest niedoceniana, ma ona prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz Zak∏ad Seksuologii Medycznej i Psychoterapii CMKP w Warszawie Zak∏ad Psychoterapii i Rehabilitacji Seksualnej Wydzia∏ Rehabilitacji AWF w Warszawie 23 Ryc. 1. Preparaty DMT – cz´stotliwoÊç i droga podawania. wp∏yw na jakoÊç ich ˝ycia, leczenie i rehabilitacj´, nie ma opracowanych specyficznych dla tej populacji standartów leczenia zaburzeƒ seksualnych. W wielu krajach powsta∏y oÊrodki naukowe i terapeutyczne zajmujàce si´ rehabilitacjà seksualnà, pojawi∏y si´ tak˝e specjalistyczne periodyki, monografie, programy kszta∏cenia na poziomie przed- i podyplomowym z zakresu rehabilitacji seksualnej. W Polsce zaj´cia dydaktyczne z rehabilitacji seksualnej prowadzone sà dla studentów Wydzia∏u Rehabilitacji AWFJP w Warszawie i dla lekarzy na kursach organizowanych przez CMKP. DANE EPIDEMIOLOGICZNE Jak dotàd opublikowano niewiele wyników badaƒ poÊwi´conych seksualnoÊci kobiet ze stwardnieniem rozsianym. Dotyczà one g∏ównie niewielkich populacji: Lilius w 1976 roku na podstawie badaƒ ankietowych wÊród 302 m´˝czyzn i kobiet z SM stwierdzi∏, ˝e 39% kobiet ujawni∏o zaburzenia seksualne: 48% hipolibidemi´, 57% zaburzenia orgazmu, 49% os∏abienie wra˝liwoÊci ∏echtaczki [4]. Lundberg (1980) u 25 kobiet Ryc. 2. Ocena funkcji poznawczych (MusiQoL): pacjenci przestrzegajàcy i nie przestrzegajàcy zaleceƒ terapii SM. 24 z SM, zaburzenia seksualne rozpozna∏ u 52%, g∏ównie by∏y to: obni˝ony pop´d, zaburzenia orgazmu i wra˝liwoÊci w narzàdach p∏ciowych [5]. Dewis i Thornton (1989) u 60 pacjentek, zaburzenia seksualne stwierdzi∏ u 85%: obni˝enie libido u 61%, zaburzenia orgazmu u 54%, zaburzenia podniecenia u 36%, a zaburzenia seksualne korelowa∏y z czasem trwania choroby, odczuwaniem zm´czenia fizycznego, poczuciem atrakcyjnoÊci, os∏abieniem mi´Êni miednicy [6]. McCabe (1996) na podstawie badania ankietowego 74 pacjentek ze stowarzyszenia SM w Australii stwierdzi∏, ˝e 80% kobiet mia∏o zaburzenia seksualne bez korelacji z czasem trwania choroby i poziomem upoÊledzenia [7]. Ghezzi (1999) na podstawie analizy piÊmiennictwa stwierdzi∏, ˝e hipolibidemia dotyczy 29–86% pacjentek, zaburzenia orgazmu 24–58%, lubrykacji 12–40%, a dyspareunia 6–40% [8]. Zorzon (1999) na podstawie porównania pacjentek z SM z kobietami chorujàcymi na reumatoidalne zapalenie stawów oraz grupy zdrowych kobiet stwierdzi∏, ˝e pacjentki z SM znacznie cz´Êciej zg∏asza∏y problemy seksualne [9]. Lew-Starowicz M. i Rola R. (2012) na podstawie badania 137 kobiet z SM przy pomocy wywiadu, badania neurologicznego i kilku kwestionariuszy stwierdzili, ˝e 70,1% pacjentek by∏o aktywnych seksualnie, pozytywnie oceni∏o swój zwiàzek 80,3%, a u 82,5% pacjentek rozpoznano zaburzenia seksualne, które dotyczy∏y: zaburzenia po˝àdania u 57,7%, podniecenia u 48,4%, orgazmu u 39,8%, dyspareuni´ u 5,7% a 41,5% badanych uzna∏o, ˝e ich ˝ycie seksualne uleg∏o pogorszeniu od czasu zachorowania, 55,4% nie zauwa˝y∏o ró˝nicy a 3,1%, ˝e uleg∏o poprawie [10]. TYPOLOGIA ZABURZE¡ SEKSUALNYCH Zaborski (2010) stwierdza, ˝e mo˝na wyró˝niç trzy poziomy zaburzeƒ wià˝àcych si´ z zaburzeniami seksualnymi w przebiegu SM: pierwszorz´dowe (wywo∏ane demielinizacjà); zaburzenia czucia, lubrykacji, parestezje, drugorz´dowe wià˝àce si´ ze spastycznoÊcià, zaburzeniami czynnoÊci dolnych dróg moczowych, zwieracza odbytu, zespo∏em przewlek∏ego zm´czenia, bólami, wp∏ywem leków oraz trzeciorz´dowe wynikajàce z przyczyn spo∏eczno-kulturowych [11]. U pacjentek z SM do najcz´Êciej spotykanych zaburzeƒ seksualnych nale˝à: zaburzenia po˝àdania, podniecenia i orgazmu. Zdarzajà si´ równie˝ rzadko rozpoznawane zaburzenia np. zachowania hiperseksualne towarzyszàce zaostrzeniu przebiegu SM. Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31 PRZYCZYNY ZABURZE¡ SEKSUALNYCH Etiopatogeneza zaburzeƒ seksualnych u pacjentek z SM jest z∏o˝ona i obejmuje szereg czynników. Najcz´Êciej wymienia si´ nast´pujàce [3,10,12,13]: – os∏abienie odbioru bodêców czuciowych lub nadwra˝liwoÊç na dotyk i niekiedy nieprzyjemne wra˝enia podczas dotykania narzàdów p∏ciowych i w trakcie orgazmu, – spastycznoÊç, szczególnie mi´Êni przywodzicieli nóg, – zaburzenia czynnoÊci p´cherza, jelit, objawy ze strony autonomicznego uk∏adu nerwowego, – zaburzenia w zakresie pnia mózgu, piramid, – stany niepokoju, napi´cia, depresyjne, reakcje psychologiczne na problem seksualny, – zespó∏ przewlek∏ego zm´czenia, – dr˝enie koƒczyn, g∏owy i tu∏owia, – objawy dyzuryczne (nag∏e parcie na p´cherz moczowy, cz´stomocz, nietrzymanie moczu, trudnoÊci w oddawaniu moczu), zaleganie moczu, – bóle ostre i przewlek∏e, – wspó∏istnienie innych chorób np. nadciÊnieniowej, hormonalnych, zapalenia kostno-stawowego, ˝o∏àdkowo-jelitowych, – wp∏yw leków, – zmiana poczucia atrakcyjnoÊci, obrazu cia∏a. W przypadku m∏odych kobiet z SM ich seksualnoÊç ulega pogorszeniu w wielu zakresach: obrazu Ja, poczucia atrakcyjnoÊci, roli kobiety, partnerki, kochanki, perspektywy powstania udanego zwiàzku i jego trwa∏oÊci, reaktywnoÊci seksualnej, jakoÊci ˝ycia seksualnego. Jednym z przyczyn ich problemów jest brak dost´pu do nowoczesnej edukacji seksualnej ukierunkowanej do tej populacji kobiet. Wiele m∏odych pacjentek jest np. przekonana, ˝e nie ma szans na urodzenie dziecka i traktuje SM jako przeciwwskazanie do zajÊcia w cià˝´. Nie wiedzà o tym, ˝e choroba bynajmniej nie jest przeciwwskazaniem do zajÊcia w cià˝´, nie zwi´ksza liczby poronieƒ samoistnych, a cià˝a nie wywo∏uje u 90% pacjentek zaostrzenia choroby, cz´Êciej spotyka si´ to w po∏ogu. LECZENIE ZABURZE¡ SEKSUALNYCH U KOBIET Z SM Dotàd nie ma opracowanych standartów leczenia zaburzeƒ seksualnych u kobiet z SM, ma∏o jest badaƒ poÊwi´conych leczeniu tych zaburzeƒ. Rehabilitacja seksualna paPrzeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31 Ryc. 3. Global Adherence Protocol (GAP): Avonex – najwy˝szy wskaênik przestrzegania zaleceƒ terapii DMT. Ryc. 4. Badanie GAP: Przyczyny braku wspó∏pracy pacjenta w czasie terapii. cjentek z SM obejmuje nast´pujàce zakresy: edukacj´ seksualnà, pomoc psychologicznà w zakresie poprawy poczucia atrakcyjnoÊci i samooceny, leczenie wspó∏istniejàcych zaburzeƒ (np. depresji), terapi´ partnerskà, metody biologiczne ukierunkowane na popraw´ reaktywnoÊci seksualnej (leki pobudzajàce seksualnie, suplementy diety, substytucja hormonalna), metody treningowe (np. wizualizacja seksualna, trening masturbacyjny, treningi z udzia∏em partnera, masa˝ narzàdów p∏ciowych, stymulacja narzàdów p∏ciowych z zastosowaniem specjalnej aparatury (np. EROS, wibratory, trans waginalna, transrektalna). Z w∏asnych doÊwiadczeƒ terapeutycznych i badawczych wynika, ˝e wiele m∏odych kobiet z SM nie zna metod rehabilitacji seksualnej, nie stosuje metod treningowych, ujawnia opory wobec stosowania aparatury stymulujàcej seksualnie, masa˝u pochwy itp. Nie ma w Polsce specjalistów 25 z zakresu rehabilitacji seksualnej co znacznie ogranicza zakres udzielania pomocy pacjentkom z SM. Seksuologów jest niewielu i nie wszyscy z nich znajà si´ na rehabilitacji seksualnej w tego typu populacji pacjentek. ◗ PiÊmiennictwo: 1. Lew-Starowicz Z. (2011) Badanie z zakresu zdrowia seksualnego i ogólnego samopoczucia – Report in EME 2010. Przeglàd Seksuologiczny VII, 4, 28, 4-8. 2. Lew-Starowicz M., Oksiƒska A., Rola R., Rawska K. (2011) SeksualnoÊç osób chorych na stwardnienie rozsiane. Przeglàd Seksuologiczny VII, 2, 26, 13-18. 3. Devonshire V., Lapierre Y. i in. (2011) The Global Adherence Project (GAB): a multicenter observational study on adherence to disease – modifying therapies in patients with relapsing – remitting multiple sclerosis. Eur. J. Neurol. 18, 69-77. 4. Lilius H.G. (1976) Sexual problems in patients suffering from multiple sclerosis. Journal of Chronic Diseases. 29, 65-73. 5. Lundberg P.O. (1980) Sexual dysfunction in women with multiple sclerosis. W.: Forleo R, Pasini W. [eds.]: Medical Sexology. Elsevier) North Holland, Amsterdam. 6. Dewis M.E., Thornton N.G. (1989) Sexual dysfunction in multiple sclerosis. J. Neurosci Nurs. 21, 175-179. 7. McCabe M.P. (1996) The impact of multiple sclerosis on sexuality and relationships. Journal of Sex. Research. 33, 241-256. 8. Ghezzi A. (1999) Sexuality and multiple sclerosis. Scand. J. Sexol. 2, 125-140. 9. Zorzon M. (1999) Sexual dysfunction in multiple sclerosis: a case-control study. Frequency and comparison of groups. Mult. Scler. 5 (6), 418-427. 10. Lew-Starowicz M., Rola R. (2012) JakoÊç ˝ycia seksualnego u kobiet chorujàcych na stwardnienie rozsiane. (Praca w druku.). 11. Zaborski J. (2010) Psychologiczne nast´pstwa zaburzeƒ seksualnych w stwardnieniu rozsiany. TerMedia, Poznaƒ. 12. Bancroft J. (2011) SeksualnoÊç cz∏owieka. Elsevier Urban&Partner, Wroc∏aw. 13. Lundberg P.O. (2008) Neurologic disorders: female neurosexology. W: Goldstein I.: Women’s Sexual Function and Dysfunction. Study, Diagnosis and Treatment. Taylor&Francis, London and New York, 650-657. Komentarz: prof. dr hab. med. Halina Bartosik-Psujek JakoÊç ˝ycia jest wielkoÊcià trudnà do zmierzenia. Stosowane narz´dzia powinny umo˝liwiç badanemu wyra˝enie jego osobistych, wewn´trznych odczuç. S∏u˝à temu kwestionariusze b´dàce narz´dziami pomiaru, które oceniajà ró˝ne aspekty ˝ycia, równie˝ problemy seksualne. Zaburzenia funkcji seksualnych sà stwierdzane u ponad 70% pacjentów chorujàcych na stwardnienie rozsiane. Wyst´pujà u 23–85% m´˝czyzn i u ponad 70% kobiet. Sà wynikiem powstania zmian demielinizacyjnych w rdzeniu kr´gowym. Jednak równie cz´stà przyczynà sà zaburzenia psychogenne. Zaburzenia seksualne u m´˝czyzn to 50–70%, a z czasem trwania choroby nawet 90% zaburzenia erekcji, natomiast u kobiet opisywana jest zmniejszona zdolnoÊç do pobudzenia seksualnego i prze˝ywania orgazmu. DolegliwoÊci dotyczàce tej sfery ˝ycia sà bardzo cz´stà przyczynà frustracji i istotnego spadku jakoÊci ˝ycia. Cz´stoÊç i nasilenie zmian jest proporcjonalne do czasu trwania choroby, stopnia niesprawnoÊci jak i obj´toÊci zmian demielinizacyjnych w oÊrodkowym uk∏adzie nerwowym. Problemy seksualne nasilane sà ponadto przez inne objawy choroby takie jak: niedow∏ad, spastycznoÊç mi´Êni czy zaburzenia p´cherzowe. W codziennej praktyce neurologicznej problemy zaburzeƒ seksualnych sà najcz´Êciej omijane lub przemilczane. Wynika to z ró˝nych powodów. Pacjent najcz´Êciej nie chce lub wstydzi si´ mówiç o swoich problemach, a lekarz prowadzàcy te˝ o to nie pyta. Z tego powodu pokazanie neurologom jak i lekarzom innych specjalnoÊci pracujàcym z chorymi, na stwardnienie rozsiane, rangi problemu jak i metod pomocy jest niezmiernie istotne i przydatne w praktyce klinicznej. ◗ PiÊmiennictwo: – Zaborski J., Darda-Ledzion L. (2005) Zaburzenia czynnoÊci p∏ciowych u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym, Farmakoter. Psychiat. Neurol. 2 (3), 273-278. – Katz A. (2011) Multiple sclerosis and sexuality. Am. J. Nurs. 111 (7), 65-68. – Tulek Z., Durna Z., Eraksoy M. (2011) Exploring sexual problems among patients with multiple sclerosis. Acta. Neurol. Scand. 124 (1), 68-69. 26 Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31