Stan wiedzy wybranej grupy gimnazjalistów dotyczącej niektórych

Gosiewska
Probl
Hig Epidemiol
M i wsp. 2013,
Stan wiedzy
94(2):wybranej
381-384 grupy gimnazjalistów dotyczącej niektórych zagadnień z zakresu ...
381
Stan wiedzy wybranej grupy gimnazjalistów dotyczącej
niektórych zagadnień z zakresu bezpieczeństwa żywności
Level of knowledge on food safety issues among secondary school students
Maria Gosiewska, Anna Kołłajtis-Dołowy
Zakład Podstaw Żywienia, Katedra Żywienia Człowieka, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Wprowadzenie. Jednym z warunków bezpieczeństwa żywności jest
przestrzeganie higieny przy zakupie, transporcie, przechowywaniu oraz
przygotowywaniu żywności w domu. Dla zachowania świeżości produktów
istotne jest właściwe przechowywanie w określonej temperaturze i czasie.
Ułatwia je informacja obecna na etykiecie opakowania o terminie
przydatności do spożycia.
Introduction. Hygiene compliance in all stages of food handling, from
purchase through transportation, storage and preparation at home, is one
of the conditions of food safety. To maintain the freshness of goods, it
is essential to store food products properly, i.e., keep them at the right
temperature and for the exact length of time. It is therefore important to
read the relevant information on the food labels.
Cel. Zbadanie stanu wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa żywności, w tym
szczególnie przechowywania i znakowania żywności nietrwałej, o krótszych
terminach przydatności do spożycia.
Aim. To determine the level of knowledge about food safety among
secondary school students; in particular, on storage conditions and labeling
of food of shorter-term durability.
Materiał i metody. Grupę badaną stanowiło 322 uczniów z wylosowanych
7 warszawskich gimnazjów. Badanie przeprowadzono w 2012 r. metodą
ankietową w systemie audytoryjnym, za pomocą specjalnie opracowanego
kwestionariusza zawierającego 11 pytań.
Material & methods. The study group consisted of 322 students from seven
randomly selected secondary schools in Warsaw. The study was conducted
in 2012 by the auditory questionnaire method, using a specially prepared
questionnaire containing 11 questions.
Wyniki. Wśród badanych przeważały dziewczęta i osoby, których rodzice
mieli wykształcenie wyższe. Dostęp do Internetu miało 92% badanych.
W przypadku 28% uczniów potrafili oni prawidłowo wybrać produkty
nietrwałe i właściwie przyporządkować do nich oznakowanie „należy
spożyć do”. Natomiast około 1/4 respondentów, choć dokonała dobrego
zaliczenia produktów do nietrwałych, to przypisała im nieodpowiednie
oznakowanie („najlepiej spożyć przed”). Większość (66%) uczniów
poprawnie przyporządkowała grupy produktów do określonych warunków
przechowywania. Za najważniejszą na opakowaniu informację odnoszącą
się do bezpieczeństwa i zdrowia, 69% uczniów wskazało datę przydatności
do spożycia. Badani w 74% nie poszukiwali w Internecie informacji
o prawidłowym przechowywania żywności.
Results. A great majority of the respondents were girls and students whose
parents held a university degree. Ninety-two per cent of all respondents
had Internet access. Approximately twenty-eight percent of the students
were able to correctly identify short-term durability products and properly
assign to them the ‘use by’ term. However, about a quarter of all students
inappropriately attributed the ‘best before’ label to otherwise correctly
identified products of short-term durability. The majority (66%) of students
correctly assigned a group of products to their specific storage conditions,
and 69% considered ‘expiration date’ to be the most important information
on the label related to health and safety. In addition, only 26% of the
surveyed students had ever searched the Internet for information about
the proper storage of food.
Wnioski. Wprawdzie większość badanych wykazała znajomość warunków
przechowywania różnych grup produktów, ale dalsza edukacja powinna
zachęcać do pogłębiania wiedzy żywieniowej na temat stosowania określeń
znakowania nietrwałej żywności.
Conclusions. Although the majority of respondents had certain knowledge
of storage requirements for different groups of products, further education
should be encouraged to broaden the understanding of nutritional terms
and labeling on perishable-food packages.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, higiena, żywność, przechowywanie,
wiedza, gimnazjaliści, wyrzucanie
Key words: safety, hygiene, food, storage, knowledge, secondary school
students, waste
© Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 381-384
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 20.05.2013
Zakwalifikowano do druku: 15.06.2013
Wprowadzenie
Jednym z warunków bezpieczeństwa żywności jest
przestrzeganie jej higieny przy zakupie, transporcie,
przechowywaniu oraz przygotowywaniu do spożyciu
w domu [1, 2]. Dla zachowania świeżości produktów
istotne jest właściwe ich przechowywanie w określo-
mgr inż. Maria Gosiewska
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa
e-mail: [email protected], tel. 22 59 37 111 116
nym czasie oraz temperaturze zależnie od rodzaju
produktów. Ułatwia je informacja obecna na etykiecie
opakowania o terminie przydatności do spożycia.
Rozróżnia się dwa pojęcia dotyczące terminu
spożycia żywności tj. termin przydatności do spożycia
oraz data minimalnej trwałości. Na etykiecie „termin
382
przydatności do spożycia” oznaczony jest odpowiednią datą oraz napisem „należy spożyć do”. Natomiast
„data minimalnej trwałości” określona jest jako „najlepiej spożyć przed…”, albo „najlepiej spożyć przed
końcem…”. Pierwsze pojęcie odnosi się do produktów
spożywczych z krótkimi terminami przydatności do
spożycia, nietrwałych mikrobiologicznie, czyli łatwo
psujących się jak np. mleko, napoje mleczne, twarogi
oraz wędliny czy pasztety. Drugie „data minimalnej
trwałości” dotyczy terminu, do którego prawidłowo
przechowywany i transportowany środek spożywczy zachowuje właściwe cechy fizyczne, chemiczne,
mikrobiologiczne i organoleptyczne. Odnosi się ono
do produktów o długich terminach do spożycia np.
konserwy mięsne, produkty zbożowe typu musli czy
słodycze [3, 4]. Jedną z przyczyn wyrzucania żywności jest niespostrzeżenie terminu przydatności do spożycia oraz niedostateczna wiedza na temat warunków
przechowywania produktów spożywczych [5].
Dla młodzieży źródłami informacji dotyczącymi
bezpieczeństwa żywności mogą być m.in. rodzina,
znajomi, nauczyciele, opiekunowie oraz środki masowego przekazu, w tym Internet [6]. Młodzież już
w gimnazjum przygotowuje dla siebie niektóre posiłki,
a także biorą aktywny udział w zakupach i powinna
wiedzieć jak postępować z żywnością, aby była bezpieczna dla zdrowia [7].
Cel pracy
Zbadanie wśród młodzieży stanu wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa żywności, w tym szczególnie
przechowywania i znakowania żywności nietrwałej
mającej krótsze terminy przydatności do spożycia oraz
sposobów postępowania z żywnością dla uniknięcia jej
psucia oraz zapobiegania marnotrawstwu. Dodatkowo
postawiono sobie za zadanie sprawdzić, czy młodzież
poszukuje informacji na temat prawidłowego przechowywania żywności z wykorzystaniem Internetu.
Materiał i metody
Grupę badaną stanowiło 322 uczniów klas II warszawskich gimnazjów. Szkoły w liczbie 7 (5 publicznych i 2 niepubliczne) zostały wybrane do badania za
pomocą tabel liczb losowych. Badanie przeprowadzono
w 2012 r. metodą ankietową w systemie audytoryjnym,
przy użyciu specjalnie opracowanego kwestionariusza
zawierającego 11 pytań. Czynnikami różnicującymi
badaną grupę uczniów były m.in.: płeć, wykształcenie
ojca i matki, samoocena sytuacji materialnej rodziny,
liczba członków gospodarstwa domowego oraz dostęp
do Internetu. Bazę danych utworzono w programie
Excel oraz Statistica 9. W analizie statystycznej korzystano z testów χ2 Pearsona i współczynnika korelacji
rang Spearmana przy poziomie istotności p=0,05.
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 381-384
Wyniki i omówienie
Wśród ankietowanych przeważały dziewczęta
(55%) (tab. I).
Tabela I. Charakterystyka badanej grupy według wybranych czynników
Table I. Characteristics of the study group according to selected factors
Czynniki
/Factors
Kategoria cech /Category
features
Liczba respondentów
/Number of respondents
n
%
ogółem /total
322
100
chłopcy / boys
146
45
dziewczęta / girls
176
55
wyższe / master
155
53
wyższe niepełne /bachelor
20
7
średnie zawodowe/secondary
vocational
64
22
średnie / secondary
42
14
podstawowe / primary
12
4
wyższe/ master
137
48
wyższe niepełne /bachelor
14
7
średnie zawodowe /secondary
vocational
84
30
średnie /secondary
38
13
zawodowe /vocational
2
1
podstawowe /primary
9
3
Subiektywna
ocena finansowa /Subjective
assessment of
the financial
situation
bardzo dobra /very good
63
21
dobra /good
164
55
średnia /average
61
20
zła /bad
6
2
bardzo zła /very bad
5
2
Dostęp do
Internetu /Internet access
tak /yes
289
92
okazjonalnie /occasionally
13
4
nie /no
12
4
Liczba osób
w gospodarstwie domowym /Number
of persons per
household
dwie /two
11
4
trzy /tree
66
22
cztery /four
122
40
pięć /five
62
21
sześć /six
21
7
> sześć /more than six
20
7
Płeć /Gender
Wykształcenie
matki /
Mother’s level
of education
Wykształcenie
ojca /Father’s
level of education
Rodzice mieli w większości wykształcenie wyższe,
w tym matki (60%) w większym odsetku niż ojcowie
(53%). Uczniowie w ponad 3/4 określili sytuację finansową swojej rodziny jako dobrą lub bardzo dobrą.
Średnia liczba członków w rodzinie to 4. Dostęp do Internetu miało 92% respondentów. Respondenci w 28%
potrafili prawidłowo przypisać określenia „należy
spożyć do”, „najlepiej spożyć przed” do wymienionych
produktów (twaróg, wędliny, jogurt, czekolada, musli,
konserwy mięsne). Natomiast 24% osób prawidłowo
pogrupowało produkty nietrwałe lub trwałe, jednak
błędnie przypisało określenia (j.w.) do poszczególnych
produktów. Rozpatrując oddzielnie każdy z produktów,
który powinien być opatrzony na etykiecie opakowania
terminem „należy spożyć do”, udzielono następujące
odpowiedzi: odnośnie musli 18%, jogurtu, twarogu,
konserw mięsnych po 17%, wędliny i czekolada po 16%
Gosiewska M i wsp. Stan wiedzy wybranej grupy gimnazjalistów dotyczącej niektórych zagadnień z zakresu ...
wskazań. Ponad połowa uczniów (54%) potrafiła prawidłowo pogrupować produkty o krótszych i dłuższych
terminach przydatności do spożycia, co może świadczyć
o stosunkowo niedużej znajomości zagadnień dotyczących terminów przechowywania żywności, gwarantujących bezpieczeństwo dla zdrowia. Większość
(66%) uczniów poprawnie przyporządkowała grupy
produktów do określonych warunków przechowywania. Właściwą temperaturę przechowywania pasztetu,
twarogu, szynki znało 75% badanych, natomiast pomidora, sałaty, pomarańczy 66% respondentów, a oliwy
z oliwek, pieczywa i makaronu 77% badanych (ryc. 1)
Zdecydowana większość (94%) prawidłowo przypisała
temperatury zamrażalnicze (-12°C)-(18°C) dla lodów,
sorbetów oraz mrożonek.
80
60
80
71%
70
66%
dziewczęta/girls
chłopcy/boys
60
50
% 40
30
20
4% 3%
10
0
5% 8%
11%
1% 0%
19%
13%
0%
wartość
skład
dane
nie wiem > jedna
termin
producenta
/don't odpowiedź
/expiry date odżywcza /product
/nutrition composition /manufacturer's know /more than
data
one answers
Ryc. 2. Informacja na opakowaniu żywności o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa i zdrowia konsumenta (w % odpowiedzi)
(p=0,0001; test χ2 NW)
Fig. 2. Information on food packages of particular importance to safety
and consumer health (in % of responses) (p=0.0001, χ2 test NW)
80
73%
55%
383
75%
73%
dziewczęta/girls
70
dziewczęta/girls
chłopcy/boys
60
chłopcy/boys
50
%
%
40
40
30
20
20
10
0
prawidłowe odpwiedzi / correct answers
Ryc.1. Znajomość właściwych temperatur przechowywania żywności dla
wybranych produktów (w % prawidłowych odpowiedzi) (p=0,0017;
test χ2 Pearsona)
Fig. 1 Knowledge of proper food storage temperatures of some products
(in % of correct answers) (p=0.0017, Pearson χ2 test)
Za najważniejszą na opakowaniu informację odnoszącą się do bezpieczeństwa i zdrowia uczniowie
w największym odsetku (69%) uznali termin przydatności do spożycia (ryc. 2).
Większość respondentów (około 3/4) nie była
zainteresowana poszukiwaniem w Internecie informacji na temat prawidłowego przechowywania żywności
(ryc. 3).
Ponad 1/5 badanych (22%) wskazała Banki Żywności, jako organizacje społeczne zajmujące się odbiorem żywności od producentów żywności z krótkimi
terminami do spożycia, aby zapobiec jej zmarnowaniu.
Natomiast 44% respondentów wskazało więcej niż
jedną odpowiedź (w tym Banki Żywności, wśród organizacji takich, jak: Caritas, Polski Czerwony Krzyż,
Polska Akcja Humanitarna, czy Wielka Orkiestra
Świątecznej Pomocy). Wielu badaczy stwierdza, że
wiedza żywieniowa młodzieży jest niewystarczającą
[8-10]. W badaniach zostało to częściowo potwierdzo-
0
20%
11%
14%
7%
tak/yes
nie/no
nie potrafię
powiedzieć/not able
to answer
Ryc. 3. Internet jako źródło zainteresowania informacjami na temat
prawidłowego przechowywania żywności
Fig. 3. Internet as a source of information on proper food storage
ne, choć ogólnie stan wiedzy trzeba uznać za wyższy
i określić go na poziomie średnim. Może to wynikać
z zakresu badanej wiedzy, z którym młodzież częściej
się spotyka w codziennych czynnościach.
Wnioski
1. Większość badanych wykazała znajomość warunków przechowywania różnych grup produktów,
ale powinni być oni zachęceni do pogłębiania
wiedzy żywieniowej, w tym na temat stosowania
określeń znakowania nietrwałej żywności, najlepiej poprzez uczestniczenie w dobrej edukacji
szkolnej.
2. Edukacja gimnazjalistów za pośrednictwem stron
internetowych, dotyczących prawidłowego przechowywania żywności jest formą mało skuteczną,
gdyż młodzi ludzie w większości nie poszukują
informacji w Internecie na ten temat.
384
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 381-384
Piśmiennictwo / References
1. Europejska Rada Informacji o Żywności (EUFIC). www.eufic.
org
2. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności
i żywienia.
3. Polska Federacja Producentów Żywności. www.pfpz.pl
4. Główny Inspektorat Sanitarny. www.gis.gov.pl
5. Badanie dotyczące opinii Polaków na temat marnowania
żywności. MillwardBrown SMG/KRC dla Federacji Polskich
Banków Żywności 2012.
6. Kołłajtis-Dołowy A. Badanie uwarunkowań zachowań
żywieniowych młodzieży. SGGW, Warszawa 2010: 17-39.
7. Shearer A, Snider O, Kniel K. Development, Dissemination,
and Preimplementation Evaluation of Food Safety Educational
Materials for Secondary Education. J Food Sc Educ 2013, 12:
28-37.
8. Wanat G i wsp. Badania nad edukacją żywieniową i poziomem
wiedzy o racjonalnym żywieniu uczniów gimnazjum. Hygeia
Publ Health 2011, 46(3): 376-380.
9. Kołłajtis-Dołowy A. Badanie uwarunkowań zachowań
żywieniowych młodzieży. SGGW, Warszawa 2010:
187‑189.
10. Sakasving BI, et al. A pilot School-Based Healthy Eating
and Physical Activity Intervention Improves Diet, Food
Knowledge, and Self-Efficacy for Native Canadian Children.
J Nutrition 2005, 135(10): 2392-8.