życie zakonne po soborze watykańskim ii

Międzynarodowa Komisja do spraw Rewizji Konstytucji
ŻYCIE ZAKONNE PO SOBORZE WATYKAŃSKIM II
Synteza: o. Lindor Alcides Tofful
z książki: CABRA, Pier Giordano, Tù, ¡Sìgueme!. Curso breve de vida consagrada,
Madryt 2005, ss. 85-119
1. SOBÓR WATYKAŃSKI II
Vaticanum II i debata o życiu konsekrowanym
– Sobór zastaje życie konsekrowane w jego najlepszym momencie czasów
współczesnych: jest obecne na misjach, w szkole, w szpitalu, w opiece społecznej, w
duchowości, w ośrodkach kulturalnych…
– Życie zakonne musiało znaleźć własne umiejscowienie w odniesieniu do trzech
zasadniczych kwestii: eklezjologia „zhierarchizowana”, nowa teologia laikatu, szkoła
kapłańska kardynała Mercier (proponował szczególne dowartościowanie posługi świeckiej,
zwłaszcza z życiem zakonnym).
Fundamentalne stwierdzenia Vaticanum II o życiu konsekrowanym
a) Życie konsekrowane ma swoje miejsce w tworzeniu Kościoła jako integralna część
jego życia i świętości (żywotność). Forma nie pochodzi z ustanowienia hierarchicznego, ale
przynależy do konstrukcji charyzmatycznej, będącej z pochodzenia Boskiego. Rozróżnienie
pomiędzy duchowieństwem a laikatem bazuje na tworzywie Boskim i hierarchicznym;
rozróżnienie pomiędzy tymi, którzy ślubują rady ewangeliczne a pozostałymi chrześcijanami,
opiera się na ustanowieniu Boskim i hierarchicznym Kościoła. Życie konsekrowane jest z
pochodzenia Boskiego, ponieważ rady ewangeliczne są darem Boga i ukazują formę życia
przybraną od Jezusa Chrystusa. Kościół winien ją rozeznać i zaaprobować.
b) Życie konsekrowane sytuuje się w optyce zaproponowania formy życia Chrystusa,
Dziewicy Maryi, apostołów i tych, którzy „zostawili wszystko”, aby poświęcić się sprawom
Chrystusa. Misja Kościoła polega na uobecnianiu Chrystusa i w tę misję włącza się życie
konsekrowane.
c) Rady ewangeliczne są oznaką transcendencji królestwa Bożego, ponieważ
umożliwiają naśladowanie Chrystusa „bardziej z bliska” (pressius), „łatwiej” (facilius), „z
większą wolnością” (liberius) i ponieważ wyrażają poświęcenie się Panu „bardziej
wewnętrzne” (intimius). Posiadają wielki ładunek symboliczny.
1
d) Dla soboru istnieje „uprzywilejowana” droga lepszej służby, gdyż każde „więcejbardziej” jest „więcej-bardziej” dla służby i dla daru. Widoczna jest tu terminologia
„niepodzielnego serca” św. Pawła.
e) Życie konsekrowane jest wymownym znakiem królestwa Bożego i rzeczywistości
przyszłych.
f) Dekret Perfectae caritatis wskazał szereg miar odnośnie do praktycznego
odnowienia norm i struktur. Zasady odnowy były dwie: powrót do źródeł (naśladowanie
Chrystusa i projekt założycielski) i przystosowanie do potrzeb świata współczesnego
(aggiornamento).
2. OKRES POSOBOROWY
Lata siedemdziesiąte: zapał odnowy
a) Życie konsekrowane bezzwłocznie weszło na drogę odnowy.
b) Recepcja soboru zbiegła się w czasie z gwałtownymi zmianami w społeczeństwie
zachodnim. Społeczeństwo przechodziło od świata religijnego teocentrycznego do
antropocentrycznego zeświecczonego, od społeczeństwa potrzebującego wyręczenia do
społeczeństwa autonomicznego; od kultury z wartościami obiektywnymi do kultury
narzucającej się subiektywnością.
c) Recepcja soboru w życiu zakonnym przeszła przez ogromny entuzjazm i przez
gorzkie rozczarowania: występują koncentracje i napięcia między progresistami i
tradycjonalistami. Maj 1968 roku swoim sloganem „zakazane zakazywać” rozdrażnia
środowisko. Począwszy od 1967 roku odbywają się kapituły nadzwyczajne dotyczące rewizji
konstytucji – proces, który zakończy się wezwaniem do uchwycenia się istoty, podjętym
przez Pawła VI w Evangelica testificatio.
Odnowa teologii
a) Powstają nowe tendencje teologiczne na temat życia konsekrowanego, które w
sposób twórczy konfrontują się z nową eklezjologią bazującą na teologii ludu Bożego i z
relacją, jaka nawiązuje się pomiędzy Kościołem i światem (przejście od anatemy do dialogu,
od fuga mundi do pragnienia poznania i uczenia się). Powstają syntezy różniące się w
zależności od punktu wyjścia.
b) Teologowie dzielą się według dwóch tendencji: na tych, którzy przyjmują, i na
tych, którzy przeciwstawiają się postanowieniom soborowym. Wyjaśnienie wzięte przez
sobór (pierwotnie wyłożone przez św. Tomasza) utrzymuje, że wszyscy rozpoczynają od tego
2
samego punktu wyjścia (chrzest) i wszyscy są wezwani do osiągnięcia tego samego celu
(doskonałość w miłości). Do jej osiągnięcia prowadzi droga wierzącego ochrzczonego (droga
zwyczajna) i droga rad ewangelicznych. Profesja rad ewangelicznych umożliwia podjęcie
drogi bardziej umiejętnie i pewniej, ponieważ ułatwia osiągnięcie celu (doskonałość w
miłości): byłaby to droga królewska. W tym punkcie kwestia powraca do podstaw: jest czy
nie jest wartościowe rozróżnienie tych dwóch dróg (w ujęciu tomistycznym)? Kto odrzuca
postanowienia soborowe, czyni to w imię podstawowego podobieństwa pomiędzy wszystkimi
chrześcijanami i rości sobie prawo do obrony laikatu, nie dopuszcza „dwóch klas” i dochodzi
do zanegowania istnienia „drogi uprzywilejowanej”. Z kolei ci, którzy przyjmują
postanowienia soborowe, opierają się na ojcach, na tradycji i na magisterium: zawsze istniały
dwa sposoby życia Ewangelią. Pośród zwolenników tej koncepcji znajdowali się K. Rahner i
H. U. von Balthasar. Dokument Vita consecrata popiera drugie stanowisko, postrzegając
życie konsekrowane jako szczególne naśladowanie Chrystusa, które rodzi się ze szczególnej
konsekracji, które wymaga szczególnego powołania i które pomaga w osiągnięciu celu
miłości doskonałej.
Lata siedemdziesiąte: otwarcie się na problemy Kościoła i społeczeństwa
a) W społeczeństwie dominuje upolitycznienie: „polityka jest wszystkim i wszystko
jest polityką”. Wyraża to ufność w możliwość szybkich zmian struktur społecznych i
bezzwłoczne rozwiązanie najpoważniejszych problemów.
b) W Kościele podkreśla się znaczenie ludu Bożego jako podmiotu kościelnego, jako
miejsca, gdzie różnice zaczynają zanikać. Preferuje się to wszystko, co pochodzi od podstaw,
co jest świeckie i wspólnotowe.
c) W życie konsekrowane wkracza kryzys działania i brak dowartościowania
działalności tradycyjnej. Uprzywilejowane stają się specjalizacje i obowiązki zawodowe.
d) Kościół lokalny silnie przyciąga życie konsekrowane (większe możliwości pracy
apostolskiej i bardziej gratyfikacyjne). Liczni zakonnicy opuszczają życie zakonne w celu
„promowania stanu świeckiego”. Z drugiej strony, teren zagospodarowują ruchy kościelne,
wyrażające nowe charyzmaty: konkretnymi celami i jasną pedagogią inicjacji przyciągają do
siebie wielu zakonników i strapionych świeckich.
e) Życie konsekrowane czuje się pociągnięte i uwarunkowane przez napięcie odnowy.
Wielu odnajduje się zagubionymi. W tym kontekście niepewności pojawia się dwojaki wkład
teologiczny: nowa teologia charyzmatów i teologia konsekracji.
3
f) Z kolei Ameryka Łacińska przeżywa okres całkowicie odmienny, charakteryzujący
się opcją preferencyjną na rzecz ubogich, zapoczątkowaną przez biskupów w Medellín i
później potwierdzoną w Puebli. Teologowie podążali za tą orientacją. Życie konsekrowane
wybiera opcję „taktyczną”: przenosi się na peryferie miast, podejmuje masową wędrówkę w
kierunku ubogich (wspólnoty przyłączone), wycofuje się ze świata możnych i kieruje się do
świata opuszczonych. Nie wszyscy zakonnicy przyjmują ten sposób. Niektórzy optują za
pracą „dla” ubogich (szczególnie w edukacji). Nie brakowało napięć, a nawet ryzyka
ideologizacji, zwłaszcza w pierwszych latach. W sposób syntetyczny można ująć sytuację
życia konsekrowanego w Ameryce Łacińskiej następująco: „Wszyscy dla ubogich, wielu z
ubogimi, niektórzy jak ubodzy”. Takie usytuowanie latynoamerykańskiego życia
konsekrowanego stało się punktem odniesienia dla całego Kościoła i dla całego życia
konsekrowanego w następnych dekadach. Osąd nad tym okresem historii nie jest dziś
jednomyślny, ale nie można przez to negować wspaniałomyślnego daru na rzecz najbardziej
potrzebujących, aż do osobistej zapłaty za tę opcję (męczeństwo).
Teologia i duchowość opcji preferencyjnej na rzecz ubogich
Punkt wyjścia: przekonanie, że opcja na rzecz ubogich jest postawą, którą Bóg
przyjmuje w Starym Testamencie, przywołuje do naśladowania Chrystusa, począwszy od
latynoamerykańskiego kontekstu ubóstwa i nędzy. W ten sposób wypracowuje się duchowość
biorąca początek od nowych wyakcentowań. Programem jest: „oderwać się od świata
bogatych, aby pójść do świata biednych, i tu spotkać Boga”; dać świadectwo Bogu w świecie
zdehumanizowanym i bezlitosnym. Konsulta Zakonów Ameryki Łacińskiej (CLAR)
wspierała i promowała tę teologię, która wyrażała się szczególnie w przyłączeniu: zamieszkać
wśród ubogich, przenieść się do peryferyjnych favelas i barrios, uświadamiając ubogiego
jego praw i godności. Pomimo upadku socjalizmu oraz inwazji sekt i ruchów
pentekostalnych, które przyniosły ze sobą mniejszy pożytek ubogim, życie zakonne i
społeczeństwo nie mogą ich opuścić (por. VC 82).
Teologia i duchowość charyzmatu
Refleksja, która obraca się wokół charyzmatu, bazuje na teologii właściwej dla
założyciela instytutu, ubogacając ją i pogłębiając za pomocą nowych elementów. Ta teologia
wychwala tożsamość chrystologiczną i pneumatologię charyzmatu instytutu. Instytut jawi się
jako projekt charyzmatyczny zrodzony pod impulsem Ducha, dla dobra Kościoła i
społeczności. Stąd rodzi się konieczność zintensyfikowania badań nad własnymi początkami,
4
nad postacią założyciela, nad jego duchowością i charyzmatem. Ta teologia zostaje przyjęta w
dokumencie Mutuae relationes (1978) (tyczący relacji między biskupami i zakonnikami)
według dwóch fundamentalnych zasad: zakonnicy winni włączyć się w Kościoły lokalne
zgodnie z własnym charyzmatem (oznacza to, że biskupi winni czuwać nad charyzmatami i
uszanować je), zakonnicy winni akceptować program duszpasterski diecezji (czyli winni
respektować biskupów). W 1980 roku zostają opublikowane dwa dokumenty, które mówią o
zaangażowaniu politycznym i społecznym zakonników: Zakonnicy i promocja ludzka i
Wymiar kontemplacyjny życia zakonnego. Zakonnik wychodzi naprzeciw tym realiom,
kierując się solidną podbudową duchową (por. VC 9, 48).
Lata osiemdziesiąte: powrót do problemów osobistych i wewnętrznych
Po latach skoncentrowanych prawie wyłącznie na problemach społecznych i na
sprawiedliwości, na Zachodzie powraca się do prywatności, z korzyścią dla problemów
osoby, dla wymiaru rodzinnego. Jest to zwycięstwo neoliberalizmu i indywidualizmu w
kontraście z socjalizmem, który kończy się wraz z upadkiem muru berlińskiego, upadkiem
symbolizującym klęskę utopii i ideologii.
W Kościele i w życiu konsekrowanym dochodzi do przesunięcia sił: na Północy
postępy robi sekularyzm, zaś Południe wzrasta liczbowo, rekompensując w jakiś sposób tę
utratę wpływu. Ważnego znaczenia kulturalnego nabiera postępujący sukces nauk
humanistycznych. Duchowość i psychologia toczą między nimi częste walki. W 1983 roku
zostaje opublikowany nowy Kodeks Prawa Kanonicznego, który mówi o „życiu
konsekrowanym” (nie o życiu zakonnym). Wybrano pojęcie życia konsekrowanego,
ponieważ jest trochę szersze od pojęcia życia zakonnego: może być zastosowane także do
instytutów świeckich, do eremitów i do innych form życia.
Teologia i duchowość konsekracji
Refleksja zaczyna się teraz koncentrować na trwałym zarodku życia konsekrowanego:
przechodzi się od spraw tyczących historyczności do zagadnień związanych z istotą życia
konsekrowanego. Wymaga to pogłębienia wymiaru teocentrycznego. Dokumenty mówią o
konsekracji nowej i specjalnej. Studiuje się istotną rzeczywistość darowania się Bogu jako
odpowiedzi na specjalne powołanie. Kodeks Prawa Kanonicznego używa pojęcia konsekracji,
rozciągając je poza granice życia zakonnego: na instytuty świeckie, eremitów, dziewice
konsekrowane i stowarzyszenia życia apostolskiego. Rzymska dykasteria nie będzie
Kongregacją do spraw Zakonników i Instytutów Świeckich, lecz Kongregacją do spraw
5
Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego. Życie konsekrowane
jest wspólnym denominatorem wszystkich form życia opierających się na radach
ewangelicznych dziewictwa/celibatu, ubóstwa i posłuszeństwa ze względu na królestwo
niebieskie.
Refleksja teologiczna rozpatruje różne aspekty konsekracji: w latach sześćdziesiątych
studiuje się biblijne aspekty naśladowania Chrystusa; w latach siedemdziesiątych
pneumatologiczne aspekty „charyzmatu”; w latach osiemdziesiątych następuje całkowita
zmiana teocentryczna na refleksję związaną z tematem „konsekracji”, w której zwraca się
szczególną uwagę na trzy elementy: akt konsekrujący ze strony Boga; osoba ludzka
odpowiadająca na powołanie i całkowicie poświęcająca się Bogu poprzez profesję rad
ewangelicznych; uczestnictwo Kościoła pośredniczącego w konsekracji. W ten sposób
konsekracja zakonna, zawierająca część Boską i ludzką, jest znakiem i sakramentem
poświęcenia Bogu całego ludu chrześcijańskiego; przypomina Kościołowi, że jego
specyficzne powołanie polega na byciu oblubienicą Chrystusa, całkowicie Jemu oddaną.
Konsekracja wyraża też to, że oblubieńcem i prawdziwą miłością, „Ty” chrześcijanina jest
Pan, którego należy kochać i służyć Mu we wszystkim. Teologia konsekracji obstaje przy
twierdzeniu, że na pierwszym miejscu życie konsekrowane istnieje po to, aby służyć i należeć
do Boga (nie dla: „robić-czynić”). U podstaw życia konsekrowanego znajduje się Pan,
którego trzeba kochać i służyć Mu w sposób bezpośredni bądź poprzez braci. Konsekracja
oznacza, że życie konsekrowane ponad wszystkim innym patrzy na Pana i pragnie wypełniać
Jego wolę. Ta teologia znajduje się w dokumencie Vita consecrata (por. 22, 31).
Lata dziewięćdziesiąte: synod o życiu konsekrowanym
a) Są to lata przebudzenia religijnego na Zachodzie. Jest to religijność i duchowość,
która zaspokaja pytania i potrzeby osobiste (ruch charyzmatyczny).
b) W życiu konsekrowanym pojawia się troska o przywrócenie właściwych proporcji
liczbowych; szuka się współpracy ze świeckimi; sprzyja się różnym związkom między
Północą i Południem i zaczyna się poważnie mówić o re-fundacji. Niepokoi życie
wspólnotowe pośród klimatu coraz bardziej indywidualistycznego. W 1994 roku Kongregacja
do spraw Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego publikuje
dokument Życie braterskie we wspólnocie jako odpowiedź na trudności napotkane w odnowie
wspólnot. Dokument „braterski” o „życiu braterskim”.
6
c) W 1994 roku odbywa się synod biskupów na temat życia konsekrowanego. Jego
owocem jest publikacja adhortacji apostolskiej Vita consecrata (1996): punkt docelowy i
syntetyczny osiągnięty po kilku latach wielkiego napięcia.
3. ADHORTACJA APOSTOLSKA VITA CONSECRATA
25 marca 1996 roku Jan Paweł II publikuje adhortację posynodalną Vita consecrata
będącą podsumowaniem synodu o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i w świecie.
Fundamentalne opcje dokumentu
a) Dokument nadaje życiu konsekrowanemu tożsamość jasną i dobrze zdefiniowaną.
Inspiracja jest silnie chrystologiczna. Tożsamość życia konsekrowanego polega na
„ukazywaniu formy życia Chrystusa” (LG 44).
b) Doktryna to synteza najlepszej tradycji duchowej i teologicznej życia
konsekrowanego.
c) Jedna z nowości bardziej zaskakujących i dodająca bodźców polega na
wprowadzeniu życia konsekrowanego w świat piękności Bożej (poprzez via pulchritudinis).
Wykorzystuje ikonę przemienienia Chrystusa: swoją pięknością przyciąga On i zdobywa
ludzi, i ich ośmiela, by kontemplowali Jego przemienienie; powołanie rodzi się z zauroczenia
Boskiego, które odczuwa potrzebę kontemplowania „najpiękniejszego spośród ludzi”.
Wędrówka konsekrowanego staje się ścieżką prowadzącą z „piękności na piękność”, pod
przewodem Ducha, który jest „pięknością niestworzoną”. Życie duchowe inspiruje się w
miłości do piękności, która przekształca istnienie. Inne ikony wykorzystane w dokumencie to
postacie Piotra i Maryi, namaszczenie w Betanii…: pomagają w podtrzymaniu wielu intuicji
tradycyjnych. Adhortacja próbuje przekonywać, poruszać, zobowiązywać i wszystko
prowadzić do życia konkretnego.
d) Duchowość komunii dominuje w drugiej części adhortacji, gdzie wyczuwa się echo
dokumentu Życie braterskie we wspólnocie. Życiu konsekrowanemu powierza się
odpowiedzialność za bycie signum fraternitatis w Kościele-komunii.
e) Ukazany jest najnowszy schemat eklezjologiczny: Kościół jest misterium
podążającym do Trójcy Świętej, jest komunią i braterstwem oraz jest na służbie Miłości
Boga. Dokument dzieli się na trzy części: życie konsekrowane jest Confessio Trinitatis,
Signum fraternitatis, Servitium caritatis. Wszędzie poszukuje się wspólnego mianownika:
„całkowita konsekracja” Bogu, wyrażona przez rady ewangeliczne, szczególnie w czystości
konsekrowanej.
7
Główne nurty teologiczne
Pierwsza część, Confessio Trinitatis, jest najbardziej teologiczna i teologalna.
Przybliża związek, który nieodzownie musi łączyć życie i teologię, mistykę i doktrynę,
refleksję o wierze i duchowość.
a) Dwie główne kwestie teologiczne, na które odpowiada dokument, były wyrażone w
trzeciej propositio dotyczącej tożsamości życia konsekrowanego i różnych stanów życia w
Kościele. Odpowiedź była jasna i precyzyjna – są trzy stany konstytutywne Kościoła: wierni
świeccy, konsekrowani przez chrzest do życia Ewangelią w świecie; szafarze pełniący
posługę święceń, którzy otrzymują oprócz konsekracji przez chrzest także konsekrację w
sakramencie święceń, aby kontynuować w czasie posługę apostolską; osoby konsekrowane,
które, obierając rady ewangeliczne, otrzymują „nową i specjalną konsekrację” w celu
praktykowania i ukazywania formy życia Jezusa. Choć wszyscy objawiają różne aspekty
tajemnicy Chrystusa, to charakterystyczną cechą laikatu jest świeckość, szafarzy
wyświęconych – służebność polegająca na ukazywaniu Chrystusa jako głowy i pasterza
swojego Kościoła, osób konsekrowanych – szczególne upodobnienie do Chrystusa czystego,
ubogiego, posłusznego, całkowicie oddanego „sprawom Ojca” i zbawieniu braci.
b) Rady ewangeliczne stają się jaśniejsze w odczytaniu trynitarnym, albowiem życie
konsekrowane jest Confessio Trinitatis. To nawiązanie trynitarze do rad ewangelicznych było
nieoczekiwaną nowością: rady ewangeliczne dotykają najgłębszej rzeczywistości życia
konsekrowanego ze względu na szczególną relację ustanowioną z Osobami Boskimi.
Kontemplacja formy życia Chrystusa wprowadza w głębie misterium trynitarnego, gdzie
odsłaniają się ostateczne źródła rad ewangelicznych, jak wyrażenie synowskiego sposobu
istnienia Słowa i zatem wymiaru teandrycznego konsekracji (VC 22).
c) Wielkie znaczenie misji doprowadziło do przemyślenia całej struktury życia
konsekrowanego. Dostosowanie się do misji wymaga przemyślenia różnych form życia
konsekrowanego. Misja jest najważniejsza i wywiera znaczący wpływ na doktrynę, jak i na
procedurę. Misja życia konsekrowanego przedstawia się jako kontynuacja konsekracji Bogu i
jako wyraz konsekracji braciom. Misję można rozpatrywać poczynając od trzech
zasadniczych elementów: konsekracja, życie braterskie we wspólnocie i misja specyficzna; są
to trzy elementy konstytutywne życia konsekrowanego. Misja musi zawsze konfrontować się
z wyzwaniami czasów, które przyjmuje się bez obaw i ocenia poczynając od „wierności
dynamicznej” wobec specyficznej misji (idea przewodnia, klucz interpretacyjny dokumentu i
aspekt nowatorski).
8
Kwestie praktyczne
– Aktualność życia konsekrowanego: czy takie życie konsekrowane ma przyszłość?
Było to pytanie, które, chociaż nie formułowane w taki sposób, pojawiało się na synodzie.
Dokument posługuje się ikoną z Betanii (VC 104), aby odpowiedzieć i obronić istnienie życia
konsekrowanego i jego nieprzemijającą wartość. Nowe formy nie zastępują tych już
istniejących, lecz dołączają się do nich (VC 12; por. również nr 63). Życie konsekrowane
posiada nie tylko długą historię do opowiadania, ale także wielką przyszłość do budowania
(VC 110).
– Życie konsekrowane w Kościele: interesujący nowy akcent zawarty jest w numerze
47, uwydatniającym „braterstwo w Kościele powszechnym”, gdzie podkreśla się „szczególną
więź, jaka łączy różne formy życia konsekrowanego z następcą św. Piotra w jego posłudze
jedności i misyjnej powszechności”. Ta więź predysponuje życie konsekrowane do służby i
współpracy Kościołów pomiędzy nimi. Wspomina się o wymiarze powszechnym życia
konsekrowanego, które jest wezwane do myślenia w perspektywie „katolickości”, do bycia
obecnym w Kościołach lokalnych z postawą „otwarcia katolickiego” (por. VC 51), z
uważnym wpatrywaniem się w wielkie problemy Kościoła powszechnego.
– Przed dzisiejszym społeczeństwem: „wyzwania” są wołaniem-prowokacją Boga i
oczekują odpowiedzi. Życie konsekrowane istnieje „wewnątrz” historii i „przez” historię i
stąd poszukuje odpowiedzi historycznie znaczących. „Twórcza wierność” odnawia każdy
charyzmat. Ważne jest praktykowanie rozeznania wspólnotowego: to właściwa metoda do
zrozumienia tego, czego Bóg oczekuje tu i teraz od życia konsekrowanego.
– Trzecia część dokumentu poświęcona jest najważniejszym zadaniom
podejmowanym obecnie przez życie konsekrowane. Tematyka „kontrkulturowej” mocy
ślubów zasługuje na wyraźną wzmiankę (VC 87-92). Życie konsekrowane jest wezwane także
do odkrywania nowych znaków, musi z odwagą proponować światu nowe „kontrwyzwania”.
– Sytuacja kobiety konsekrowanej: mówi się o tym w numerach 57-59 adhortacji.
Przed kobietą otwierają się wszystkie drzwi i możliwości wewnątrz Kościoła, z wyjątkiem
roli związanej z sakramentem święceń.
Duchowość dla naszych czasów
Adhortacja podaje niektóre podstawowe zasady „głębokiej” duchowości, która może
być pomocna dla całego życia konsekrowanego: duchowość odbudowy wewnętrznej zwrócona
na przezwyciężenie lat niepewności. Niektóre cechy: chrystocentryzm trynitarny, braterstwo,
9
służba, pierwszeństwo słowa Bożego i liturgii, uporczywość w zdobyciu tej głębi, która
podtrzymuje i silnie motywuje życie i świadectwo pośród walki duchowej i zaangażowania
misyjnego.
Uwagi końcowe
a) Fascynacja nad dokumentem rodzi się pod wpływem więzów, jakie zostają
nawiązane pomiędzy życiem i doktryną, teologią i duchowością, refleksją i doświadczeniem
wiary, teologią klasyczną i poznaniem symbolicznym, bez pomijania jakiegokolwiek
wymiaru osoby ludzkiej.
b) W odniesieniu do wyjaśnień teologicznych, jakich żądał synod, dokument zostawia
wolną drogę w celu kontynuowania refleksji i pogłębień, aczkolwiek nie otwiera drzwi do
dyskutowania niektórych punktów wyrażonych powagą autorytetu władzy.
c) Dokument był prawdziwym narzędziem animacji życia konsekrowanego oraz był
studiowany i słusznie ceniony. W 2002 roku dokument Kongregacji do spraw Instytutów
Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego Rozpocząć na nowo od
Chrystusa. Odnowione zaangażowanie życia konsekrowanego w trzecim tysiącleciu został
zaprezentowany jako kontynuacja i wzbogacenie Vita consecrata i [* odpowiedź na zachętę
Jana Pawła II skierowaną na początku trzeciego tysiąclecia do „wypłynięcia na głębię”, „duc
in altum” (Łk 5, 4). Dokument jest zachętą do zwrócenia spojrzenia przede wszystkim na
duchowość. W pierwszej części ukazuje drogę pogłębienia, oczyszczenia, komunii i misji,
którą życie konsekrowane kontynuowało w tych latach, świadcząc o istnieniu miłości
Chrystusa pośród ludzkości. W drugiej części kieruje naglące wezwanie do odważnego
stawienia czoła próbom i wyzwaniom, spoglądając na nie wzrokiem wiary i z ufnością w
łaskę Bożą, która objawia się w słabości (2 Kor 12, 9). Niektóre z wyzwań wymienionych w
dokumencie ujawniają się również pośrodku życia konsekrowanego: miernota w życiu
duchowym, wzrastające wygodnictwo, mentalność konsumpcyjna, pokusa wydajności i
aktywizmu, przewaga osobistych projektów nad wspólnotowymi… (nr 12). Te wyzwania
nawołują do pogłębionego przeżywania własnego życia konsekrowanego(sens i jakość), zaś
przełożeni, którym powierzono posługę władzy, posiadają podstawowe zadanie: duchowe,
tworząc jedność, która potrafi podjąć ostateczne decyzje i doprowadzić do ich realizacji.
Jednakże od każdego żąda się uczestniczenia osobistego i z przekonaniem w życiu i misji
własnej wspólnoty. Autentyczna droga odnowy „zależy przede wszystkim od formacji swoich
członków” (Potissimum institutioni, 1), pojmowanej jako „proces stopniowego przyswajania
sobie myśli i uczuć Chrystusa ku Ojcu” (VC 65) – droga, która trwa przez całe życie. W
10
trzeciej części podkreśla się prymat życia duchowego, życia według Ducha, które należy
rozpocząć na nowo od Chrystusa, kontemplować różne oblicza Chrystusa. Spośród wielu
rodzajów obecności Chrystusa dokument podkreśla niektóre: słowo Boże rozważane
zwłaszcza na modlitwie i kontemplacji, Eucharystia, czas próby (krzyż: osobisty,
wspólnotowy, instytutu i społeczny; nowe formy ubóstwa tworzone przez współczesne
społeczeństwo: materialne, moralne, duchowe). W tym kontekście prymat duchowości musi
ujawniać się przede wszystkim jako duchowość komunii, zwłaszcza: pomiędzy dawnymi i
nowymi charyzmatami, we wspólnocie ze świeckimi i z pasterzami. Czwarta część zawiera
wezwanie do bycia świadkami miłości – to owoc życia w komunii – zwłaszcza jako
posługujący godności osób w społeczeństwie zdehumanizowanym, poprzez głoszenie
Ewangelii, służbę życiu (chorzy), szerzenie prawdy (w edukacji), otwarcie na wielkie dialogi
(inne Kościoły chrześcijańskie, inne religie, niewierzący). Dokument sygnalizuje niektóre
aktualne wyzwania i problemy: brak równowagi ekologicznej i socjalnej (kraje biedne coraz
bardziej biedniejsze), wojny, chciwość dóbr, żądza przyjemności, bałwochwalczy kult
władzy…, i kończy się zachęcając, zwłaszcza młodych, do patrzenia przed siebie i ku górze.
d) W 2008 roku Kongregacja do spraw Instytutów Życia Konsekrowanego i
Stowarzyszeń Życia Apostolskiego publikuje inny ważny dokument, Posługa władzy i
posłuszeństwo, gdzie rozpatruje ten złożony i trudny temat, na który od dłuższego czasu życie
konsekrowane oczekiwało jakichś jasnych i precyzyjnych ukierunkowań, co wynikało ze
zmian zaszłych w sposobie odczuwania i przeżywania tej rzeczywistości, zarówno w Kościele
jak i w społeczeństwie. Posłuszeństwo i władza pozostają zawsze w szczególnej relacji z
Panem Jezusem, posłusznym Sługą. Dokument pragnie pomóc władzy w jej trojakiej
posłudze: poszczególnym osobom (część pierwsza), budowania wspólnot braterskich (część
druga), przeżywania w komunii wspólnej misji (część trzecia). Posłuszeństwo jest
wsłuchiwaniem się, czyli przede wszystkim postawą synowską: „Synu mój, słuchaj” (Prz 1,
8); jest posłuszeństwem Bogu przez pośrednictwo ludzkie. W życiu konsekrowanym każdy
winien szczerze szukać woli Ojca; władza jest w służbie tego poszukiwania, jest w służbie
posłuszeństwa wobec woli Bożej. Dokument sygnalizuje niektóre priorytety w służbie
władzy: jest władzą duchową, jest powołana do zapewnienia wspólnocie czasu i jakości
modlitwy, do promowania godności osoby, do wzbudzania odwagi i nadziei w trudnościach,
do ożywiania własnego charyzmatu i zmysłu Kościoła (sentire cum Ecclesia), do
towarzyszenia na drodze formacji ciągłej. Władza jest w służbie wspólnoty, wzrastania
braterstwa – wspólnoty, która jest w służbie królestwa Bożego. Wspólnota jest miejscem
uprzywilejowanym w rozpoznawaniu i przyjmowaniu woli Bożej; rozpoznawanie jest jednym
11
z najważniejszych momentów (nie jedynym) braterstwa konsekrowanego na drodze ku
prawdzie. Obowiązkiem władzy jest koordynowanie sił przez wzgląd na misję. Na koniec
dokument rozpatruje niektóre sytuacje szczególne: trudne polecenia, posłuszeństwo i obiekcja
sumienia, trud przełożeństwa. Końcowa zachęta postrzega życie jako nieustanne wezwanie do
poszukiwania Boga i Jego woli, w przekonaniu, że Bóg nie opuszcza tego, kto powierza się
Jemu poprzez posłuszeństwo braciom powołanym do sprawowania władzy, w których trzeba
rozpoznać znak Jego obecności i pośrednictwo Jego woli. W akcie posłuszeństwa przyszliśmy
na świat i naszą wędrówkę zakończymy innym aktem posłuszeństwa, wyrażającym
powierzenie się dobremu Ojcu. Jest to najwłaściwszy sposób wypowiedzenia ostatecznej
wartości życia, bo wyrażający całkowite przylgnięcie do miłości Ojca, który nas powołał,
abyśmy byli szczęśliwi z Nim i w Nim].
* Fragment w nawiasach [ ] stanowi uzupełnienie studium i zawiera opracowaną przez o. Lindor A.
Tofful analizę dokumentów cytowanych w punktach c-d.
12