(Microsoft PowerPoint - Wyk\263ad III

Podstawy edukacji/
Psychologia
Rok akademicki 2010/2011
Dr Alicja Adamiec-Zgraja
Studium Pedagogiczne
Uniwersytet Jagiello ski
Wykład III
Metody badawcze w psychologii
Etyczne zasady prowadzenia bada
psychologicznych
• Uczestnik bada jako równoprawny partner badacza
• Zasady zwi zane z udziałem w psychologicznych
-
-
badaniach naukowych:
dobrowolna, u wiadomiona zgoda wolna od
jakichkolwiek nacisków (na badanie oraz
okoliczno ci ich przeprowadzenia);
Ochrona prywatno ci;
Ochrona anonimowo ci;
Poufno ;
Zachowanie granic w relacjach diagnostycznych,
diagnostycznych,
narz dzia adekwatne do tematu bada ;
Ostro no w procesie wnioskowania.
wnioskowania.
Etyczne zasady prowadzenia bada
psychologicznych
Podejmowanie bada zgodnie z warto ciami etycznymi
swojego zawodu.
Rozwa anie przede wszystkim czy dociekania i badania
z udziałem ludzi s zgodne z ogólnymi zasadami etyki
zawodowej.
Przestrzeganie zasady dobrowolno ci, na ka dym etapie
badania.
Nie podejmowanie bada , które mogłyby przynie
cierpienia lub utrat cenionych warto ci przez badany
podmiot.
Obowi zek poinformowania o aspektach badania i
uzyskania zgody np. na dokumentacj wyników.
W przypadku bada z udziałem zwierz t unika
zadawania cierpie (kodeks etycznoetyczno-zawodowy psychologa - PTP).
Metoda naukowa
Psycholodzy stosuj metod naukow do
empirycznej weryfikacji stawianych hipotez
Metoda naukowa
Składa si z 5 kroków procesu empirycznego
badania hipotez w warunkach zapewniaj cych
kontrol wpływu tendencyjno ci i subiektywno ci
P.G.Zimbardo,, R.L.Johnson,
R.L.Johnson, V.McCann;
V.McCann; 2010: 36)
s dów ( P.G.Zimbardo
Kroki metody naukowej
( P.G.Zimbardo,
P.G.Zimbardo, R.L.Johnson,
R.L.Johnson, V.McCann;
V.McCann; 2010: 37)
Podstawowe poj cia
Metoda badawcza:
badawcza: szeroki sposób zdobywania
informacji przez wykonanie wielu czynno ci w celu
poznania zjawiska; cało post powania badacza
zmierzaj cego do rozwi zania okre lonego problemu
naukowego, zbiór technik badawczych
(np. studium przypadku)
Technika badawcza
badawcza:: sposób realizacji wybranej
metody badawczej
(np. ankieta)
Narz dzie badawcze:
badawcze: przedmioty słu ce do realizacji
jednej wybranej przez badacza techniki
(np. kwestionariusz ankiety)
Podział metod
w psychologii
Idiograficzne
– cel opis zjawiska, jednostki –
bez poszukiwania
praw ogólnych
np. studium przypadku
Nomotetyczne
– cel - d enie do wyja nienia
zjawisk, podstawa do
tworzenia teorii i praw ogólnych
Rodzaje zmiennych
/zmienne – dana cecha nie przysługuje w taki sam
sposób wszystkim badanym/
Jako ciowe – celem jest opis w kategoriach
jako ciowych (przyjmuj warto ci nominalne tzn. s
opisywane jedynie za pomoc nazwy).
Wi kszo z metod jako ciowych ma charakter
idiograficzny.
Ilo ciowe – skupienie na pomiarze (przyjmuj
warto ci liczbowe).
Wi kszo z metod ilo ciowych ma charakter
nomotetyczny.
Typy zmiennych ze wzgl du na typy skali
pomiarowej wg S.S.Stevensa (1951)
porz dkowe
(uporz dkowanie osób
według
przysługuj cych im
warto ci zmiennych) –
np. wykształcenie
nominalne
(jako ciowe,
kategorialne) – np. płe
interwałowe
– (o ile nat enie zmiennej X
dla danej osoby jest
wi ksze/mniejsze od tej
zmiennej dla innej osoby) –
np. temperatura, IQ
ilorazowe
(ile razy dana osoba jest
lepsza/gorsza pod
wzgl dem danej zmiennej
od innej osoby) – np. wiek
Techniki stosowane w psychologii
Studium przypadku
Metoda biograficzna
Wywiad
Ankieta
Analiza wytworów działania
Obserwacja
Eksperyment psychologiczny
Test psychologiczny
Techniki projekcyjne
Kwestionariusz
Socjometria
Genogram
Studium przypadku
Badanie indywidualne
Celowe, zaplanowane, wieloaspektowe zebranie
informacji o badanej jednostce dla jej opisu, b d
diagnozy
Wykorzystanie wielu metod np.:
– Wywiadu
– Testów
– Kwestionariuszy
– Obserwacji
– Testów projekcyjnych
Analiza danych: jako ciowa i ilo ciowa
Przebieg badania – dopasowany do konkretnego
przypadku
Metoda biograficzna
-
Analiza przebiegu ycia jednostki, b d grupy
społecznej ujmowana z danej perspektywy
Wyodr bniamy:
Autobiografi (osoba badana opisuje swoje losy)
Psychobiografi (analiza osobowo ci)
Biografi tematyczn (analiza losów podmiotu pod
k tem zwi zanym z przedmiotem bada )
Historiografi (analiza losów jednostki w danych
warunkach historycznych)
Socjobiografi (analiza losów danej osoby w
okre lonych warunkach społeczno – kulturowych)
Wywiad
bezpo rednia metoda badania psychologicznego, polegaj ca na
swobodnej rozmowie z badanym, prowadzona w celu zdobycia
informacji
Typy
wywiadu
Rodzaje
pyta
skategoryzowany
nieskategoryzowany
Sposób
prowadzenia
jawny
ukryty
jawny
nieformalny
(ukryty formalny)
Liczba
osób
indywidualny
zbiorowy
Cel
wycinkowy
cało ciowy
(anamnestyczny)
Cechy wywiadu
stosunkowo szybkie poznanie osoby badanej
bezpo redni kontakt psychiczny z rozmówc
motywuj cy wpływ badaj cego na osob badan
analiza nie tylko tre ci wypowiedzi ale równie inne
danych obserwacyjnych:
Kategorie wska ników obserwacyjnych
Wska niki konstytucjonalne
OBSERWOWANY
OBIEKT
Wska niki behawioralne
Wska niki fizjologiczne
OBSERWATOR,
PSYCHOLOG
Wywiad
J zyk – musi by dostosowany do
kompetencji komunikacyjnych
rozmówcy (badanego)
Kolejno
zadawanych pyta
Rodzaj pyta
Zapis wywiadu
Rodzaje pyta :
pytania otwarte
pytania zamkni te
pytania wprost
Jak Pani reaguje w sytuacji ci gania podczas prac
pisemnych?
Jak reaguje Pani na ci ganie?
zwracam uwag uczniom
wpisuj uwag do dziennika
udaj , e nie widz
wzywam rodziców do szkoły
Jak reaguje Pani na brak samodzielno ci w trakcie
klasówek, czy testów ?
pytania nie wprost – gdzie istotne pytanie ukryte jest w ród
pyta nie budz cych oporu
pytania projekcyjne – maskuj ce prawdziwy cel pytania
wykorzystuj c projekcj
Czynniki zakłócaj ce wiarygodno
informacji:
respondent – celowe lub nie wiadome podawanie
fałszywych informacji
narz dzie badawcze – niejasno sformułowane pytania,
– pytania tendencyjne, nie wyczerpuj ce, brak pyta
dotycz cych wa nych zagadnie
prowadz cy badania – sugerowanie odpowiedzi,
tendencyjne, ukierunkowywanie toku bada ,
niepoprawny odbiór informacji
Analiza wytworów działania
na podstawie wytworów, jakie powstaj podczas nauki,
zabawy oraz innych czynno ci osoby badanej wnioskujemy o
ukrytych , mało u wiadomionych potrzebach, jego cechach
osobowo ci, poziomie umysłowym, sprawno ci motorycznej,
anomaliach rozwoju, do wiadczeniach itp.
Dzieci:
Dzieci: np. prace plastyczne, wypracowania
Młodzie : notatki, listy, wypracowania, pami tniki,
dzienniki, wiersze, prace plastyczne
Etapy analizy wytworów działania
-
-
-
Okre lenie celu analizy
Ustalenie rodzaju zbieranych materiałów
Gromadzenie materiałów
Dokonanie segregacji zgromadzonego materiału
Interpretacja zgromadzonego materiału:
Zwrócenie uwagi na te elementy prac, które wskazuj na
wła ciwo ci psychiczne
Analiza jako ciowa (wra enie jakie wywołuje praca np. poziom
zdolno ci grafomotorycznych) oraz ilo ciowa (ilo kształt i
form zawartych na rysunku)
Analiza ilo ciowa (uwzgl dnianie ró nych szczegółów wytworu
oraz okre lenie ich ilo ci)
Analiza formalna (uwzgl dnienie zewn trznej formy wytworów)
i tre ciowa (wnikni cie w tre wytworów np. sposób
rozwi zania zada mo e wskaza na proces my lenia)
Analiza tre ciowa ( wnikni cie w tre wytworu, doprowadza do
sformułowania wniosków dotycz cych procesów
psychicznych, cech osobowo ci)
Obserwacja
– celowe skierowanie uwagi przez badacza, który nie
ingeruje w przebieg badanych zjawisk, lecz tylko rejestruje
ich naturalny przebieg
Główne cechy i zasady obserwacji:
systematyczno prowadzenia
ró norodno sytuacji
całokształt zachowa dziecka
dyskrecja
rejestracja spostrze e w dzienniku obserwacyjnym
dokładno i szczegółowo
zako czona słownym sformułowaniem wyników
Obserwacja
Rodzaje obserwacji:
otwarta – bez wyra nie okre lonego tematu, badacz
rejestruje wszystkie zachowania ucznia
celowa pogł biona – z jasno okre lonym celem, badacz
rejestruje wszystkie zachowania zwi zane z celem bada
próbki czasowe – obserwacja podzielona na cz ci,
rozrzucone w czasie
próbki zdarze – badacz rejestruje tylko zachowania,
które s przedmiotem jego zainteresowania, najcz ciej s
to zachowania rzadko si pojawiaj ce
skala ocen – zachowania rejestrowane s pod k tem
okre lenia ich stopnia nasilenia
Obserwacja
Narz dzia badawcze stosowane w obserwacji:
standaryzowane
niestandaryzowane
arkusz obserwacyjny, z
wytypowanymi zagadnieniami
dziennik obserwacji
systematyczna obserwacja
swobodne opisy
notatki
rejestracja d wi kowa
lub fotograficzna
obserwacja uczestnicz ca
- jawna
- ukryta
Eksperyment psychologiczny
Cechy eksperymentu
eksperymentu::
badacz wywołuje zjawisko, które chce zbada
badacz ustalaj c wpływa na warunki badania
eksperyment mo e by powtórzony
wyniki musz by szczegółowo rejestrowane
Rodzaje eksperymentu najcz ciej stosowanego w
psychologii:
laboratoryjny
naturalny
eksperyment laboratoryjny (A)
przeprowadzany w warunkach laboratoryjnych, przy
u yciu specjalnych przyrz dów
Przykłady:
tachistoskop – badanie uwagi
mnemometr – badanie pami ci
inne: np. pomiar czasu reakcji fizjologicznej na wywołane w
laboratorium procesy emocjonalne
eksperyment laboratoryjny (B)
Zalety:
Wady:
obiektywizm
mo liwo wywołania
zachowa , które pojawiaj
si bardzo rzadko i
wymagałyby bardzo długiej
obserwacji
mo liwo kilkakrotnego
wywołania po danego
zachowania – weryfikacja
wyników
izolowane warunki – mog
wywoływa odczucie
sztuczno ci
nie wszystkie zachowania
mog by wywołane sztucznie
etyka bada – nie wolno
przeprowadza do wiadcze ,
które mog spowodowa
powstanie trwałych zmian w
psychice dziecka
ograniczone zastosowanie
(np. w pracy nauczyciela)
eksperyment naturalny (1)
prowadzony w warunkach codziennego ycia badanego,
co sprawia, e badany nie jest wiadomy tego, e jest
przedmiotem bada
Przykłady:
okre lenie zdolno ci współdziałania dzieci – poprzez stworzenie
sytuacji pracy w parach
badanie uczu społecznych dzieci, cech charakteru, np. badanie
egoizmu dzieci – przekazanie innym swoich zabawek
badanie cech charakteru, np. cierpliwo ci i wytrwało ci –
segregacja grochu i fasoli
odwagi – np. wej cie do ciemnego pokoju
eksperyment naturalny (2)
Zalety:
Wady:
praktyczne
zastosowanie przez
nauczyciela,
wychowawc
brak precyzyjnej kontroli –
ró norodno zmiennych w
sytuacji badawczej
brak mo liwo ci
powtórzenia sytuacji
eksperymentalnej
→ Zarzuty do eksperymentu w ogóle
Zmienne eksperymentalne
Zmienne niezale ne – zmienne, którymi i które
kontrolujemy
Zmienne zale ne – zmienne, których zmienno
badamy
Zmienne zakłócaj ce – zmienne wpływaj ce
na wynik badania w
sposób niekontrolowany
Ankieta
Zestaw pyta o charakterze otwartym lub
mieszanym
Kilka, kilkana cie pyta
Kwestionariusz
Zestaw pyta o charakterze zamkni tym
Kilkadziesi t, kilkaset pyta
Ankieta a kwestionariusz
Rodzaje pyta :
pytania otwarte – badany odpowiada własnymi słowami
pytania zamkni te – gdzie respondent wybiera odpowied
w ród zestawu mo liwych odpowiedzi (kafeteria)
pytania półotwarte – to pytania z otwart kafeteri , czyli
oprócz wymienionych mo liwych odpowiedzi, zostawia si
miejsce na dodatkow mo liwo oznaczon najcz ciej
terminem “inne”, pozwalaj cej na zaprezentowanie własnej
odpowiedzi
Czym ró ni si kwestionariusz od ankiety?
badania indywidualne, jednostkowe
najcz ciej nie anonimowe
pytania alternatywne
wi ksza ilo pyta
pytania kontrolne
klucz rozwi za
skala ocen
Test psychologiczny
rozwi zywanie zada , których wyniki ujmowane s ilo ciowo
Na podstawie wyników dokonuje si normalizacji =
ustalenie rozkładu wyników danego testu w grupie
(warto ci redniej, odchyle standardowych)
Podział testów:
Kryterium merytoryczne
testy inteligencji
testy zdolno ci specjalnych
(artystycznych, sportowych,
matematycznych)
osobowo ci
wiadomo ci (pedagogiczne)
Kryterium metodyczne
werbalne
performacyjne
(wykonania)
projekcyjne
Metody projekcyjne
– oparte na zało eniu, e zachowania człowieka
ujawniaj jego osobowo
– polega nie na zadawaniu pyta , lecz na stworzeniu
sytuacji i oczekiwaniu, e badany ujawni swe cechy
Rodzaje technik projekcyjnych:
wizualne (obrazkowe) – Test apercepcji tematycznej
Test Rorschacha
werbalne – test uzupełniania niedoko czonych zda ,
bajek, opowiada
graficzne – Test Rysowania Rodziny,
zabawowe – Test Stosunków Rodzinnych
Socjometria
słu y do badania nieformalnych stosunków społecznych
w małych grupach (kilka – kilkadziesi t osób)
wszyscy członkowie danej grupy otrzymuj
pytania dotycz ce okre lonych sytuacji,
mo liwych w codziennym yciu
w odpowiedzi na pytania wymieniaj
konkretne osoby, z imienia i nazwiska, które
ich zdaniem najlepiej pełni wymagania
sugerowane w odpowiednich pytaniach
Przykłady:
Z kim chciałaby siedzie w autobusie podczas
wycieczki szkolnej?
Z kim najch tniej chciałaby bawi si na przerwie?
Z kim najch tniej sp dzałby wolny czas po lekcjach?
Komu powierzyłby swoje tajemnice?
Z kim chciałaby mieszka w akademiku?
Z kim najch tniej poszedłby na piwo po zdanym
egzaminie z psychologii?
Komu nie pomógłby na egzaminie?
Testy socjometryczne pozwalaj wyłoni :
gwiazdy socjometryczne
odrzuconych
izolowanych (nie wybranych)
pary
A
B
paczki
A
B
B
ła cuchy socjometryczne
A
B
C
D
E
a) socjogram nieuporz dkowany
b) socjogram kołowy
c) socjogram hierarchiczny
d) socjogram indywidualny
Socjometryczne techniki niestandardowe
ka dy członek grupy ocenia ka dego z pozostałych członków tej
grupy, co daje całokształt stosunków społecznych
Technika “Zgadnij kto?”
wyboru badany dokonuje nie na podstawie sympatii czy
antypatii do wybranych członków grupy, lecz w wyniku
ogólnego rozeznania w sytuacji społecznej całej grupy
słu y poznaniu ról pełnionych przez poszczególnych
członków grupy
Przykłady:
Jest to kto , kto najlepiej rozwi e zadanie z matematyki
Jest to kto , kto narysuje najładniejszy rysunek
Jest to kto kto jest zło liwy, psuje zabaw
Jest to kto , kto jest wesoły, pomaga innym
Plebiscyt yczliwo ci i niech ci
na podstawie ustalonej skali, badany ocenia swój stosunek do
pozostałych członków grupy, np.:
bardzo lubi :
lubi :
oboj tny:
nie lubi :
bardzo nie lubi :
++
+
0
–
––
Technika uszeregowania rangowego
badany wymienia nazwiska wszystkich członków grupy,
pocz wszy od osób, które najlepiej spełniaj okre lone kryteria,
a ko cz c na tych, które najgorzej
Genogram
graficzny schemat przekazów transgeneracyjnych w
rodzinie; ilustruje zwi zki i relacje mi dzy krewnymi
oraz wa ne zdarzenia z ycia członków rodziny
Genogram stosuje si głównie w terapii do diagnozy
relacji w rodzinie oraz łatwego przedstawienia
wyników.
Genogram umo liwia poznanie dysfunkcyjnych
"tradycji" rodzinnych, przekazywanych z pokolenia
na pokolenie, takich jak trudno ci w zwi zkach
interpersonalnych, alkoholizm.
Pozwala tak e wnioskowa o wizji własnego ycia
badanej osoby, przekazanej przez rodzin .
wydarzenie
poronienie
naturalne
sztuczne
poronienie
symbol
relacja
bliskie relacje
bardzo bliskie relacje
konflikt
relacje ambiwalentne
dystans emocjonalny
zerwany kontakt, ostre
odci cie si
symbol