komisja do spraw nauki i wychowania katolickiego dokument

KOMISJA DO SPRAW
NAUKI I WYCHOWANIA KATOLICKIEGO
DOKUMENT SPRAWOZDAWCZY
Nowa sytuacja kulturowo-społeczna, w której aktualizuje się nauczycielska funkcja Kościoła, także
sytuacja Kościoła lokalnego, jakim jest diecezja, domaga się nowego spojrzenia na podstawowe formy
tego urzeczywistniania. Należą do nich: przepowiadanie kerygmatyczne (ewangelizacja), katecheza i homilia. Ze względu na to, że najbardziej uprzywilejowaną formą nauczania w Kościele pozostaje katecheza,
stąd pierwsze zagadnienia będą wprost odnosiły się do tego obszaru nauczycielskiej działalności Kościoła.
Zagadnienia, którymi zajmowała się Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego zaprezentowane
zostały w opracowanych poniżej materiałach.
I. PROBLEMATYKA ZAWARTA W MATERIAŁACH ROBOCZYCH
Materiały robocze, zgodnie z zaleceniami Sekretariatu I Synodu Diecezji Legnickiej, składały się ze
Wstępu (A) oraz trzech zasadniczych części: (B) Teologia zagadnienia z świetle dokumentów Kościoła,
(C) Diagnoza, (D) Prognoza. Całość zamyka Zakończenie (E).
Pierwsza i druga część oparta została na dokumentach Kościoła, szczegółowo wyliczonych w zakończeniu punktu B. W zasadniczej części dokument zwraca uwagę przede wszystkim na fakt, że Kościół
jest między innymi instytucją wychowującą. „Towarzyszy człowiekowi w jego integralnym rozwoju, w
zdobywaniu wiedzy oraz wzrastaniu w wolności i odpowiedzialności. W ramach nauczycielskiej funkcji
Kościoła wyraźnie dokonuje się ewangelizacja konkretnego człowieka, a przez niego ewangelizacja środowiska, w którym on żyje (ewangelizacja kultury)” (Materiały robocze Komisji ds. Nauki i wychowania
katolickiego, s. 6). „Nauczycielska funkcja Kościoła, urzeczywistniana przez katechezę, uczestniczy w
procesie wszechstronnego rozwoju człowieka. Nie może więc pomijać szerokiego kontekstu społecznego,
kulturowego i politycznego, w którym żyją chrześcijanie. Kontekst ten współtworzy naturalne miejsce nie
tylko rozwoju ich wiary, ale wprost staje się terenem wielorakiego zaangażowania, poprzez które pragną
oni wypełnić swoje zobowiązania, wynikające z przyjętego chrztu i bierzmowania, na rzecz budowania
świata bardziej solidarnego i braterskiego” (Materiały robocze, s. 6-7).
Dokument zwraca również uwagę na podstawowe funkcje katechezy: 1) nauczanie doktryny chrześcijańskiej, 2) wychowanie w wierze i 3) wtajemniczenie chrześcijańskie.
Kolejny punkt (C) poświęcony był diagnozie. Jej największa część została zaprezentowana w formie danych statystycznych z dnia 1 stycznia 2008 r. Dlatego też warto je uaktualnić.
1. Sytuacja katechetyczna w diecezji legnickiej (dane statystyczne na dzień 1 stycznia 2011 r.)
Na terenie diecezji znajduje się 575 placówek oświatowych i wychowawczych, w tym:
– 127 przedszkoli
– 244 szkoły podstawowe
– 104 gimnazja
– 78 szkół ponadgimnazjalnych
– 17 ośrodków szkolno-wychowawczych (szkoły specjalne)
– 5 szkół zawodowych
2
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
Są także szkoły katolickie:
– Katolicka Szkoła Podstawowa im. Świętej Rodziny w Legnicy
– Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Legnicy
– Salezjańskie Gimnazjum im św. Dominika Savio w Lubinie
– Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Franciszka z Asyżu w Legnicy
– Salezjańskie Liceum Ogólnokształcące im św. Jana Bosko w Lubinie
Nauczanie religii prowadzone jest w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Ze względu na szczególne uwarunkowania, za zgodą Wydziału Katechetycznego w trzech placówkach odbywa się ono w wymiarze jednej godziny tygodniowo.
2. Organizacja nauczania religii w szkole i katechezy parafialnej
Katecheci podejmujący nauczanie religii w szkołach są jednocześnie zobowiązani do pozaszkolnej
pracy wychowawczej w parafii, na wniosek której otrzymali właściwe skierowanie do nauczania religii
(misję kanoniczną).
W katechizacji szkolnej zatrudnionych jest 775 katechetów:
– 205 księży diecezjalnych (26%)
– 47 księży zakonnych (6%)
– 33 siostry zakonne (4%)
– 487 osób świeckich (64%) (w tym: 434 kobiety, 53 mężczyzn)
Katecheci uczący w różnych typach szkół:
– przedszkola – 99 osób
– szkoły podstawowe – 398 osób
– szkoły gimnazjalne – 197 osób
– szkoły ponadgimnazjalne – 189 osób
– placówki specjalne – 28 osób
Wszyscy katecheci posiadają odpowiednie kwalifikacje oraz właściwe skierowanie do nauczania religii.
Kwalifikacje teologiczne katechetów:
– z tytułem „dr teologii” – 11 osób
– z tytułem „mgr-lic. teologii” – 40 osób
– z tytułem „mgr teologii” – 649 osób
– z tytułem „lic. zawodowy” – 22 osoby
– z dyplomem ukończenia Diecezjalnego Kolegium Teologicznego (osoby posiadające jednocześnie
„magisterium” z innego przedmiotu) – 53 osoby
W kolejnej części prognozy zawartej w Materiałach roboczych zwracaliśmy uwagę na współpracę
środowisk wychowawczych. Oczywiście, widoczne są pozytywne elementy dokonującej się integracji
parafii i szkoły, choć należy koniecznie zwrócić uwagę na trudności związane z połączeniem pracy
szkolnej i duszpasterskiej w parafii. Warto w tym miejscu przytoczyć obszerniejszy fragment Materiałów
roboczych: „Ogólnie należy stwierdzić, że mniej trudności występuje w małych miejscowościach, głównie w środowiskach wiejskich. Zauważa się je natomiast w dużych ośrodkach miejskich. Ujawniające się
trudności można sformułować następująco:
a) Różnica terytorialna szkoły i parafii. Nie brakuje takich sytuacji, gdy uczniowie z jednej klasy przynależą do kilku różnych parafii. Jest to wielkie utrudnienie w organizowaniu pracy duszpasterskiej,
szczególnie w zakresie przygotowania do sakramentu bierzmowania i I Komunii Świętej, rekolekcji, organizowania okolicznościowych uroczystości kościelnych, jak np. jubileuszowe misje i rekolekcje. Często w dużych miastach zauważa się brak współpracy księży proboszczów między sobą, co dezorganizuje pracę szkół.
b) Praca duszpasterska księży katechetów. Zajęcia w parafii są absorbujące i wielokrotnie kolidują z zajęciami w szkole. Klasycznymi przypadkami są: pogrzeby, kolęda, wyjazdy na rekolekcje dla kapłanów
w ciągu roku szkolnego, odpracowywanie zajęć dydaktycznych w soboty. Są to sprawy bardzo ważne,
które często świadczą o niedostosowaniu się parafii do nowych warunków funkcjonowania katechezy
w szkole.
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego
3
c) Brak odpowiednich sal dydaktycznych. Nie wszędzie katecheci mają do dyspozycji swoje sale katechetyczne, dzielą je z wykładowcami innych przedmiotów. Niekoniecznie jest to zła wola dyrekcji, często
powodem są obiektywne trudności szkoły.
d) Realizacja programu nauczania religii i brak podręczników dla uczniów. Szacuje się, że w szkołach
ponadgimnazjalnych blisko 2/3 młodzieży nie posiada podręczników do nauki religii.
e) Rekolekcje dla dzieci i młodzieży. Problem ten wymaga głębszego zastanowienia. Coraz częściej wykorzystuje się podczas takich rekolekcji pomieszczenia szkolne. W wielu przypadkach w tym zakresie
istnieje dobra korelacja działań pomiędzy parafią a szkołą. Ciągle jednak nauczyciele w małym stopniu angażują się w organizowanie rekolekcji. Dodać należy, że nie tylko w środowiskach nauczycielskich, ale i wśród katechetów prowadzi się dyskusję na temat sensowności dni wolnych przeznaczonych na rekolekcje” (Materiały robocze, s. 11-12).
Najobszerniejszą część Materiałów roboczych stanowiła diagnoza (D), która wskazywała na poszczególne przestrzenie katechetyczne, na które w swoich pracach miała zwrócić uwagę Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego. Chodzi przede wszystkim o katechezę rodzinną oraz o katechezę dzieci
i młodzieży. Dalej wskazaliśmy na konieczność podjęcia lub kontynuowania współpracy pomiędzy środowiskami wychowawczymi rodziny, szkoły i parafii. Trzy tematy wydają się tu kluczowe: duszpasterstwo
nauczycieli, zaangażowanie nauczycieli religii w życie szkoły oraz zaangażowanie katechetów w życie
parafii.
W pracach Komisji planowaliśmy zwrócić szczególną uwagę – i zrobiliśmy to – na następujące
zagadnienia: instytucje kształcenia katolickiego (w tym szkolnictwo katolickie), wychowanie do odpowiedzialności eklezjalno-społecznej, kształcenie i teologia dorosłych, katecheza przedmałżeńska, katecheza
parafialna, formacja katechetów.
II. ILOŚĆ I CHARAKTER WNIOSKÓW, KTÓRE WPŁYNĘŁY DO KOMISJI
Podczas prac synodalnych do Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego wpłynęło łącznie 80
wniosków z parafialnych zespołów synodalnych. Wszystkie zgłoszenia były poprawne pod względem formalnym i zostały przekazane komisji przez Sekretariat Synodu. Najogólniej mówiąc, można stwierdzić,
że wszystkie wnioski dotyczyły zagadnień związanych z katechizacją w diecezji legnickiej, zarówno z
katechezą parafialną, jak i nauczaniem religii w szkołach.
Analizując treść wniosków pod względem ich przydatności w pracach Synodu, można dokonać podziału na trzy grupy. Pierwszą z nich stanowią wnioski „oczywiste”, których treść jest w pełni zgodna z
ogólnymi wskazaniami katechetycznymi, np. „Katecheza ma prowadzić do spotkania z Jezusem Chrystusem” albo „Należy rozwinąć współpracę rodziców ze szkołą i parafią”. Tak sformułowane wnioski, chociaż
są poprawne pod względem merytorycznym i formalnym, wydają się być mało przydatne w pracach Synodu, gdyż mówią o sprawach oczywistych i ogólnie przyjętych. Pierwszy podany tu za przykład wniosek
stanowi główny cel katechezy, zapisany w dyrektorium katechetycznym, a drugi jest wyraźnie wskazany
w podstawie programowej i dotyczy nakazanej i ogólnie przyjętej współpracy środowisk wychowawczych
na wszystkich poziomach edukacyjnych.
Drugą, największą grupę wniosków, stanowią zagadnienia „przydatne” w pracach Synodu. Dotyczą
one następujących kwestii: szkół katolickich, rekolekcji dla dzieci i młodzieży, katechezy parafialnej
i sakramentalnej, katechezy dla dorosłych, parafialnych i szkolnych grup religijnych, formacji katechetów
i duszpasterstwa nauczycieli, udziału dzieci i młodzieży w niedzielnej Eucharystii oraz pierwszopiątkowej spowiedzi św., a także religijnych wycieczek szkolnych i pielgrzymek z udziałem dzieci i młodzieży.
Wszystkie wnioski zostały przyjęte, przekazane członkom Komisji, a następnie wykorzystane w kolejnych
etapach przygotowania materiałów roboczych.
Trzecią grupę wniosków stanowiły sugestie „nieprzydatne” w pracach Synodu, np. „Zmienić treść
przykazania kościelnego” lub „Uzupełnić program nauczania”. Wnioski te zostały pominięte w pracach
Komisji, gdyż przekraczają kompetencje Synodu.
Wnioski, które wpłynęły do Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego z terenu diecezji rzuciły
nowe światło na przygotowywane przez Komisję materiały i dokumenty synodalne, a dla członków Komisji
4
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
stanowiły propozycję konkretnych rozwiązań w najważniejszych problemach związanych z katechezą w
diecezji legnickiej.
III. ILOŚĆ I CHARAKTER WNIOSKÓW WŁASNYCH
W sumie podczas XIX posiedzeń Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego sformułowanych
zostało około 20 wniosków własnych. Dotyczyły one m.in. organizacji pracy Komisji, sposobów uzyskiwania informacji niezbędnych do tworzenia zleconych dokumentów synodalnych czy też poszukiwania konkretnych rozwiązań szczegółowych problemów związanych z nauką i wychowaniem.
Podczas I posiedzenia Komisji (17.11.2007) jej przewodniczący ks. M. Mendyk postulował utworzenie w ramach Komisji trzech zespołów roboczych, które skoncentrowałyby swoje prace wokół następujących zagadnień:
– Zespół I – szkoły katolickie
– Zespół II – formacja i doskonalenie nauczycieli
– Zespół III – środowiska katechetyczne.
Z czasem zespoły robocze utworzone podczas I posiedzenia Komisji zajęły się tworzeniem dokumentów synodalnych, a wśród nich m.in.:
– dokumentu o katechizacji
– dokumentu o instytucjach nauczania i wychowania katolickiego
– dokumentu o świetlicach parafialnych.
Również w czasie I posiedzenia Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego ks. M. Mendyk złożył wniosek, aby spotkania Komisji ubogacać krótkimi wykładami. Wniosek ów zaowocował kilkoma
ciekawymi przedłożeniami, wygłoszonymi w ramach posiedzeń Komisji:
– ks. M. Mendyk – „Jak poznawać młodzież?”
– p. H. Gradkowski – „Zygmunt Krasiński – wieszcz zapomniany?”
– J. Wójciak – „Nauka i wiara”
– ks. S. Stasiak – „Św. Paweł jako Apostoł”
– ks. T. Czernik – „Doświadczenie w procesie wychowania w ujęciu ks. Giusanniego”
– ks. M. Szymański – „Psychologiczne aspekty Mszy św. z udziałem dzieci”
– ks. P. Dębski – „Działalność Diecezjalnego Studium Organistowskiego”
– p. H. Gradkowski – „Zygmunt Szczęsny Feliński – nowy święty Kościoła katolickiego”.
W trosce o jak najbardziej efektywną pracę Komisji, p. H. Gradkowski i ks. S. Stasiak postulowali
nawiązanie współpracy z innymi komisjami synodalnymi, szczególnie z Komisją ds. Młodzieży i Komisją
ds. Kultu Bożego.
Podczas II posiedzenia Komisji (12.01.2008) p. A. Matyszczuk, na podstawie postulatów sformułowanych w czasie spotkania zespołu roboczego zajmującego się problematyką formacji i doskonalenia
nauczycieli z pedagogami okręgu kamiennogórskiego, wnioskowała, by Komisja ds. Nauki i wychowania
katolickiego podjęła się ponownego, na miarę naszych czasów, zdefiniowania misji nauczyciela, omówienia problemu etyki zawodowej nauczycieli, formacji psychologicznej oraz roli katechetów w formacji
nauczyciela, a także problemu „wypalenia zawodowego” w pracy pedagogicznej.
Przewodniczący Komisji ks. M. Mendyk złożył wniosek, by Komisja opracowała ankietę, która
będzie miała na celu analizę obecnej sytuacji katechezy w diecezji legnickiej. Na następnym posiedzeniu
Komisji (5.04.2008) zespoły robocze przedstawiły propozycje pytań do ankiety, która przeprowadzona
została wśród katechetów na początku roku szkolnego 2008/2009.
W czasie IV spotkania Komisji (14.06.2008) ks. M. Mendyk złożył wniosek, aby na kolejne posiedzenie zaprosić dyrektorów szkół katolickich działających na terenie diecezji legnickiej, celem zaznajomienia się z zasadami ich funkcjonowania, jak również zdiagnozowania problemów, z jakimi się borykają.
Uzyskane informacje będą pomocne przy formułowaniu dokumentu o instytucjach kształcenia katolickiego.
Podczas VI posiedzenia (28.11.2008) członkowie Komisji złożyli następujące wnioski:
– program studium formacyjnego II stopnia, tzw. kursów wikariuszowskich i proboszczowskich powinien
obejmować aktualne problemy związane z posługą duszpasterską w parafiach, np. zasady troski o obiekty
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego
5
zabytkowe, pozyskiwanie funduszy ze środków unijnych i publicznych na ich ochronę, na troskę o obiekty zabytkowe, uprawnienia do organizowania wypoczynku oraz wyjazdów dla dzieci i młodzieży itp.;
– ożywić współpracę instytucji kształcenia teologicznego z ośrodkami doskonalenia nauczycieli;
– wychowywać do wrażliwości i formować diakonię charytatywną;
– w mniejszych parafiach organizować międzyparafialne katechezy sakramentalne np. kursy wakacyjne.
Ks. P. Dębski, zaproszony w charakterze prelegenta na IX posiedzenie Komisji (6.06.2009), postulował, by opracowywana instrukcja o przygotowaniu do bierzmowania podjęła też kwestię przygotowania
liturgicznego, w tym muzycznego (m.in. dobór repertuaru).
Podczas XII spotkania (30.01.2010) bp M. Mendyk wnioskował, by z Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego wyszła zachęta do tworzenia katolickich placówek oświatowych, których jest wciąż za
mało w naszej diecezji. Zdaniem Biskupa Komisja powinna też zastanowić się nad stworzeniem instrukcji
dotyczącej duszpasterstwa nauczycieli, która stanowiłaby praktyczną pomoc dla duszpasterzy i osób zaangażowanych na rzecz duszpasterstwa nauczycieli. Bp M. Mendyk postulował też, by dokument, który
będzie zawierał wytyczne dotyczące funkcjonowania świetlic parafialnych został stworzony w oparciu o
sprawdzone regulaminy świetlic już działających w naszej diecezji. Zaś p. H. Gradkowski wnioskował,
by świetlice parafialne propagowały poprawną polszczyznę i akcentowały piękno ojczystej mowy, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w tworzonych wytycznych.
W czasie XIII posiedzenia Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego (11.03.2010) przewodniczący ks. S. Stasiak przedstawił wnioski sformułowane podczas spotkania zespołu roboczego ds. dokumentu o świetlicach parafialnych. Zdaniem członków zespołu nie ma sensu tworzenie modelowego regulaminu
świetlic parafialnych, ponieważ każda świetlica funkcjonuje w specyficznych, często skrajnie odmiennych warunkach, dlatego dokument dotyczący tworzenia świetlic parafialnych powinien raczej przybrać
formę wskazówek czy też zaleceń. W związku z tym, w oparciu o regulaminy czterech funkcjonujących
w naszym regionie świetlic, zespół miał opracować ogólne wytyczne dotyczące formułowania regulaminu świetlic parafialnych.
XVI spotkanie Komisji zaowocowało m.in. wnioskiem ks. S. Stasiaka o opracowanie zestawu pytań, które zostaną skierowane do dyrektorów szkół katolickich, dotyczących specyfiki funkcjonowania
szkół katolickich, zasad i wartości, którymi się kierują, kryteriów doboru kadry, tworzenia programu wychowawczego szkoły, współpracy z rodzicami i sposobów ich ewangelizacji, a także promocji szkoły w
środowisku lokalnym. Uzyskane odpowiedzi usprawnią i pozwolą odpowiednio ukierunkować prace nad
dokumentem o instytucjach kształcenia katolickiego w diecezji legnickiej.
IV. POTRZEBA I PROBLEMATYKA DOKUMENTÓW OPRACOWANYCH PRZEZ KOMISJĘ
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego przygotowała pięć dokumentów oraz przeanalizowała dwa statuty funkcjonujących w diecezji instytucji: Diecezjalnego Centrum Edukacyjnego oraz Dzieła
Biblijnego im. Jana Pawła II.
1. Instrukcja synodalna dotycząca katechezy w diecezji legnickiej
Instrukcja ta jest podstawowym dokumentem, nad którym pracowała Komisja. W czasie XII posiedzenia Komisji, w dniu 30.01.2010 r. został utworzony zespół roboczy, który opracował materiał roboczy.
Na kolejnych trzech posiedzeniach (od XIII do XV) prowadzona była dyskusja, która zaowocowała ostateczną wersją instrukcji, przedstawioną i zaaprobowaną z poprawkami na posiedzeniu Komisji Głównej
w dniu 25.06.2010 r.
Katecheza jest jednym z podstawowych sposobów realizowana nauczycielskiej funkcji Kościoła,
stąd obecność tego rodzaju instrukcji w życiu Kościoła diecezjalnego jest niezbędna przynajmniej w podwójnym wymiarze: przedstawienia katechezy w posłudze duszpasterskiej Kościoła diecezjalnego i ukazania zadań pracowników posługi katechetycznej w diecezji legnickiej. Te dwa cele stały się również podstawą planu całej instrukcji. W pierwszej części omówione zostały zagadnienia dotyczące roli katechezy
w posłudze Kościoła legnickiego. Najpierw, na podstawie dokumentów Kościoła, przedstawione zostało
6
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
nauczanie religii w szkołach: publicznych, niepublicznych i katolickich. Następnie skoncentrowano się na
katechezie parafialnej, skierowanej do dorosłych, młodzieży i dzieci. Omówiona została również posługa
katechetyczna wobec środowiska akademickiego oraz katecheza dzieci i młodzieży o szczególnych potrzebach edukacyjnych, czyli tak zwana katecheza specjalna.
Druga część instrukcji skoncentrowana jest na pracownikach posługi katechetycznej. Na pierwszym
miejscu wymieniona została cała wspólnota. „Owocność posługi katechetycznej zależy nie tylko od tych,
którzy bezpośrednio katechizują. Opiera się ona także na innych, którzy wspierają działania katechetyczne,
wypełniając najróżniejsze zadania, związane z funkcją nauczania i wychowania religijnego. Należą do nich
m.in. osoby oraz instytucje, które zajmują się kształceniem i doskonaleniem katechetów, organizacją katechezy. Jest to Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu – studia w Legnicy, Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej, Diecezjalne Centrum Edukacyjne” (Instrukcja, 37). Oczywiście pierwszym
katechetą w swojej diecezji jest biskup. Jego funkcji poświęcone zostały kolejne punkty instrukcji. Szczególnie ważną rolę w katechizacji pełnią prezbiterzy, którzy na mocy otrzymanych święceń są wychowawcami w wierze, co zostało podkreślone w dalszej części dokumentu. Wśród osób szczególnie odpowiedzialnych za katechezę, wymienieni zostali rodzice. „Przez rodziców, jako pierwszych nauczycieli i wychowawców w wierze (Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, 3; Familiaris consortio, 37; Dyrektorium
ogólne o katechizacji, 255; II Polski Synod Plenarny, 4), dokonuje się najgłębsze wtajemniczenie w życie
chrześcijańskie ich dzieci (Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, 126)” (Instrukcja,
43). Dopiero w dalszej kolejności wymienieni zostali katecheci zakonni i świeccy. Nie znaczy to, że ich
posługa jest mniej istotna. Często ukryta i skromna, jest pełniona z niezwykłym zapałem i wielkodusznym poświęceniem.
Kolejna część instrukcji koncentruje się na ważnych aspektach organizowania katechizacji w diecezji.
Aby była ona skuteczna, potrzeba, by była dobrze zaplanowana – program duszpasterski i katechetyczny
(Instrukcja, 51). Podstawowym organem, który z ramienia biskupa diecezjalnego troszczy się o szeroko
pojętą katechizację w diecezji legnickiej jest Wydział Katechetyczny (Instrukcja, 52). Nie mniej ważną
instytucją jest Diecezjalna Rada Katechetyczna (Instrukcja, 53-54). Niezwykle ważny organem wspierającym biskupa legnickiego w utrzymywaniu właściwego poziomu wykształcenia katechetów jest Diecezjalne
Centrum Edukacyjne, o którym mowa jest punktach 55-57.
Ważnym zagadnieniem jest organizacja katechizacji, tak w parafii, jak i w środowisku szkolnym. Temu zagadnieniu instrukcja poświęca kolejne punkty. Przede wszystkim zauważa się, że obowiązek organizacji katechezy parafialnej i nauczania religii w szkołach spoczywa na proboszczu miejsca (Instrukcja,
58). W dalszej części mowa jest o prawach i obowiązkach katechetów duchownych, jak i świeckich (Instrukcja, 59-68).
W zakończeniu dokumentu mowa jest o formacji stałej katechetów (Instrukcja 69-71), której organizacja należy do Wydziału Katechetycznego.
2. Instrukcja synodalna dotycząca formacji stałej katechetów diecezji legnickiej
W czasie X posiedzenia Komisji, w dniu 26.09.2009 r. przedyskutowano i przyjęto projekt tej instrukcji, który został zaaprobowany z poprawkami na posiedzeniu Komisji Głównej w dniu 21.11.2009 r.
Potrzebę przygotowania tego rodzaju instrukcji obrazują słowa zawarte w jej wstępie: „Złożone warunki
życia współczesnego człowieka, nacechowane szybkimi zmianami oraz bogactwo Orędzia Bożego wymagają poszukiwania coraz to nowszych metod w zakresie ciągłej formacji katechetów, którzy stanowią
podstawę odnowy w Kościele i w całym procesie przemian” (Instrukcja, 1).
Dokument składa się z trzech części zasadniczych oraz wstępu i zakończenia. Pierwsza część została
poświęcona formacji katechetów w ramach wspólnot chrześcijańskich. Chodzi przede wszystkim o fakt,
że pierwszą i naturalną przestrzenią formacji katechetów jest ich własna wspólnota – na przykład parafia
czy dom zakonny. „Wpływ takiej wspólnoty na osobowość katechety dotyczy różnych kierunków jej rozwoju, a przede wszystkim oddziałuje na rozwój duchowy i intelektualny” (Instrukcja, 2).
W drugiej części skoncentrowano się przede wszystkim na osobie katechety. „W pracy katechetycznej, niezależnie od miejsca, gdzie się ona dokonuje, zawsze podstawową rolę odgrywa osobowość katechety, decyduje o wynikach nauczania i wychowania. Jakkolwiek nauczanie i wychowanie stanowi zawsze
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego
7
wspólną działalność katechety i katechizowanych, to jednak działalność ta kierowana jest przez katechetę” (Instrukcja, 4). Należy jednak pamiętać, że wszystkie elementy tworzące osobowość katechety muszą
być nieustannie kształtowane. Dokonuje się to przez formację, która powinna być kontynuowana przez
cały okres pełnienia posługi katechizowania. „Jedną z form, poprzez którą ta formacja może się dokonywać są zespoły katechetów. To właśnie zespół wywiera wielki wpływ na formację człowieka, o ile osoby
tworzące go łączy wspólne dobro i działanie dla tego dobra” (Instrukcja, 7). Wśród wielu form formacji
stałej katechetów w diecezji legnickiej, w instrukcji (13) zwracamy uwagę na następujące:
– organizowane na początku roku szkolnego rejonowe dni skupienia dla katechetów duchownych i świeckich,
– diecezjalną pielgrzymkę katechetów i nauczycieli do Krzeszowa (ostatnia sobota września),
– dekanalne (regionalne) dni skupienia dla katechetów (przynajmniej raz na dwa miesiące),
– rekolekcje (przynajmniej raz w ciągu trzech lat w domach rekolekcyjnych na terenie diecezji),
– warsztaty metodyczne i spotkania szkoleniowe organizowane we współpracy z Papieskim Wydziałem
Teologicznym we Wrocławiu – Legnicy oraz Diecezjalnym Centrum Edukacyjnym,
– udział w sympozjach i kongresach poświęconych aktualnym problemom społecznym i wychowawczym,
– wykłady otwarte organizowane przez Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej,
– rolę, jaką w stałej formacji katechetów spełnia wydawany biuletyn „Forum Katechetów Diecezji Legnickiej”.
Część trzecia została poświęcona strukturom zespołów katechetów. Chodzi o praktyczne wskazania
dotyczące formowania i funkcjonowania zespołów katechetów w: 1) parafii, 2) dekanacie, 3) diecezji.
Szczególnym organem doradczym biskupa diecezjalnego w sprawach dotyczących organizowania i właściwego funkcjonowania katechezy parafialnej i nauczania religii w szkołach jest Diecezjalna Rada Katechetyczna. „Diecezjalny zespół katechetów tworzy Diecezjalną Radę Katechetyczną. Jest ona w służbie
Diecezjalnej Rady Duszpasterskiej, na czele której stoi biskup diecezjalny” (Instrukcja, 15).
3. Instrukcja o instytucjach nauczania i wychowania katolickiego w diecezji legnickiej
Podczas XVIII posiedzenia Komisji ds. Nauki i Wychowania, które odbyło się dnia 30.12 2010 r. w
Jeleniej Górze – Cieplicach (parafia pw. MB Miłosierdzia) szczegółowo przedyskutowano i przyjęto projekt dokumentu o instytucjach nauczania i wychowania katolickiego. Nad dokumentem tym pracował od
dłuższego czasu specjalnie w tym celu powołany zespół roboczy. Prace zespołu były systematycznie analizowane w czasie poszczególnych posiedzeń Komisji.
Rola i znaczenie instytucji nauczania i wychowania katolickiego jest niebagatelna, a potrzeba ich
pozytywnego oddziaływania na wiernych diecezji legnickiej, i to na różnych etapach życia; jest kluczowa
dla ich pełnego rozwoju i dalszej przyszłości. Wynika to z misji powierzonej przez Chrystusa: „Idźcie na
cały świat i głoście Ewangelię całemu stworzeniu” (Mk 16,15). Zadanie to jest niezwykle ważne, zwłaszcza
teraz, w okresie rozprzestrzeniania się ideologii liberalnych w sferze gospodarczej, a szczególne w sferze
społecznej. Następuje systematyczny odwrót od tradycji i uznawanych wartości.
Przygotowany dokument składa się z sześciu części, w tym wstępu, stanowiącego swoiste wprowadzenie w problematykę omawianą w części zasadniczej, oraz zakończenia, będącego podsumowaniem
rozważań przeprowadzonych w całym dokumencie, spuentowanych wnioskiem końcowym.
Struktura dokumentu:
I. Wprowadzenie
1. Znaczenie instytucji nauczania i wychowania katolickiego
2. Instytucje nauczania i wychowania katolickiego w diecezji legnickiej
3. Podstawa formalno-prawna funkcjonowania instytucji nauczania i wychowania katolickiego
4. Cele instytucji nauczania i wychowania katolickiego
5. Rozwój sieci instytucji nauczania i wychowania katolickiego
II. Zasady wychowawcze obowiązujące w placówkach nauczania i wychowania katolickiego
1. Wzorce
2. Relacje interpersonalne
3. Prawa i obowiązki ucznia
8
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
4. Prawa i obowiązki nauczyciela
5. Program wychowawczy
III. Kryteria naboru do szkół katolickich
1. Kryteria naboru kadry nauczającej
2. Kryteria naboru uczniów/słuchaczy
IV. Współpraca między instytucjami nauczania i wychowania katolickiego
V. Formy i zasady promocji szkół katolickich
VI. Zakończenie
Jak wynika z opisanej struktury dokumentu, stanowi on wieloaspektową analizę, wytyczne i zobowiązania poszczególnych podmiotów za powoływanie, „kształt”, funkcjonowanie i rozwój instytucji nauczania i wychowania katolickiego w diecezji legnickiej. Biorąc pod uwagę zwłaszcza ten ostatni aspekt,
na końcu wprowadzenia zawarte zostało zobowiązanie kierowane do proboszczów wszystkich parafii oraz
wspólnot katolickich z terenu diecezji, a dotyczące wspierania i propagowania szkół katolickich na danym terenie i w określonym środowisku.
Propagowanie odpowiednich wzorców w oparciu o wartości nadrzędne oraz wynikające z nich zadania (łącznie z odpowiednim programem wychowawczym) to trzon działalności instytucji nauczania i wychowania katolickiego. Dlatego też tym zagadnieniom poświęcona jest część druga dokumentu. W części
tej sformułowano również podstawowe prawa i obowiązki uczniów/słuchaczy, jak również kadry prowadzącej (nauczającej). Doceniając istotną wagę właściwej formacji duchowej, w sposób szczegółowy określono podstawowe założenia pracy wychowawczej, realizowanej w instytucjach nauczania i wychowania
katolickiego, a zwłaszcza w szkołach katolickich. Realizowany program wychowawczy powinien odnosić
się zwłaszcza do obszaru religijnego, kulturowego i patriotycznego, osobowościowego oraz obszaru wspólnotowego.
Prawidłowa realizacja zadań, zarówno merytorycznych, jak i wychowawczych, zależy w głównej
mierze od osób odpowiedzialnych za cały proces dydaktyczno-wychowawczy. Dlatego tak ważne jest,
kto w praktyce będzie realizował te zadania. Tym właśnie zagadnieniom poświęcono trzecią część dokumentu, w której z równą starannością omówiono zasady obowiązujące przy naborze uczniów/słuchaczy.
Aby działania poszczególnych instytucji nauczania i wychowania katolickiego były skoordynowane,
a one same równomiernie się rozwijały, niezbędne jest sformułowanie jasno sprecyzowanych i jednocześnie realnych form współpracy między nimi. Te elementy są przedmiotem rozważań w czwartej części
opracowanego dokumentu. Zwrócono w niej uwagę na takie aspekty, jak: kontakty uczniów, słuchaczy
i nauczycieli, korzystanie z pomocy różnych instytucji, stworzenie drożnego systemu kształcenia, wzajemne
korzystanie ze zbiorów bibliotecznych, podejmowanie wspólnych inicjatyw promujących kulturę chrześcijańską i styl życia zgodny z nauczaniem Kościoła katolickiego.
Dzięki skoordynowanym działaniom, wynikającym ze wzajemnej współpracy, tworzona jest możliwość wzajemnego uzupełniania się dla dobra każdego wychowanka/słuchacza na jego drodze do poznania oraz głębokiej zażyłości z Chrystusem. Proces współpracy powinien odbywać się z poszanowaniem
specyficznego charakteru i charyzmatu każdej z instytucji oraz z zachowaniem ich autonomii i odrębności.
Piąta część dokumentu poświęcona jest zasadom i formom promocji szkół katolickich. Promocja w
wielu przypadkach nie jest doceniana, a sprowadza się do przekazywania właściwych (pozytywnych) informacji na temat konkretnych instytucji nauczania i wychowania katolickiego, przekazywanych docelowym adresatom we właściwym czasie i w sposób dla nich jak najbardziej odpowiedni. Z tych właśnie
względów w dokumencie prezentowane są różne możliwości prowadzenia działań promocyjnych. Ich
celem jest ostateczne powstanie w wyobraźni odbiorców (wiernych oraz ich szerszego otoczenia) pozytywnego wizerunku określonej placówki nauczania i wychowania katolickiego. Taki pozytywny wizerunek
skutkuje tym, że rodzice w sposób świadomy dokonują wyboru tej, a nie innej placówki. Tworzy to również pozytywną atmosferę wokół niej samej. Przecież rodzice z coraz większym zainteresowaniem słuchają opinii na temat szkoły, do której będzie uczęszczało ich dziecko. Wynika to wprost z rozszerzającego się
zjawiska konkurencyjności. Placówki katolickie zmuszone są sprostać wymogom tego zjawiska.
Ostatnią częścią dokumentu jest zakończenie. Swoistym przesłaniem tej części jest sformułowanie:
„należy dołożyć wszelkich starań, aby tego typu instytucje edukacyjne (instytucje nauczania i wychowania
katolickiego) na terenie diecezji legnickiej funkcjonowały w sposób jak najlepszy dla dobra całego społe-
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego
9
czeństwa oraz sukcesywnie się rozwijały”. I to sformułowanie można śmiało określić mianem motta całego
prezentowanego dokumentu.
4. Statut Diecezjalnej Rady Katechetycznej diecezji legnickiej
Na XII posiedzeniu Komisji, w dniu 30.01.2010 r., przedyskutowano i przyjęto projekt tego statutu,
który został podpisany przez bpa Stefana Cichego, biskupa legnickiego w dniu 19.02.2010 r.
Potrzeba powołania Rady Katechetycznej w diecezji legnickiej została przedstawiona w pierwszych
słowach dekretu: „Diecezjalna Rada Katechetyczna jest organem doradczym biskupa diecezjalnego w
sprawach dotyczących organizowania i właściwego funkcjonowania katechezy parafialnej i nauczania religii w szkołach” (1).
W kolejnych punktach statut określa skład Rady. Z urzędu w jej skład wchodzą: dyrektor Wydziału
Katechetycznego Legnickiej Kurii Biskupiej, diecezjalni i rejonowi wizytatorzy ds. katechizacji, konsultanci i doradcy metodyczni ds. nauczania religii oraz dyrektor Diecezjalnego Centrum Edukacyjnego. W
dalszej kolejności określono skład zarządu oraz kadencję Rady i częstotliwość zwoływanych posiedzeń.
Punkt 7 statutu określa zadania Diecezjalnej Rady Katechetycznej:
– programowanie stałej formacji katechetów,
– współpraca z instytucjami odpowiedzialnymi za kształcenie i doskonalenie katechetów – duchownych
i świeckich (Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji
Legnickiej oraz Diecezjalne Centrum Edukacyjne w Legnicy),
– koordynowanie i wspieranie inicjatyw katechetycznych (duszpasterstwo dzieci i młodzieży skoncentrowane wokół katechezy),
– ścisła współpraca z Diecezjalną Radą Duszpasterską,
– wypełnianie zadań nałożonych przez ustawy diecezjalne oraz zadań wyznaczonych przez biskupa legnickiego.
Dekretem z dnia 29.12.2010 r. bp Stefan Cichy, biskup legnicki, zatwierdził z dniem 6.01.2011 r.
personalny skład Rady Katechetycznej diecezji legnickiej. W jej skład weszło 13 osób duchownych oraz
świeckich.
5. Status świetlic parafialnych
Prace nad dokumentem rozpoczęły się w czasie XII posiedzenia Komisji, w dniu 30.01.2010 r.
Wówczas został utworzony zespół roboczy, który rozpoczął przygotowanie materiałów do określenia
statusu świetlic parafialnych w diecezji legnickiej. Najpierw odwiedzono kilka funkcjonujących na terenie Legnicy świetlic parafialnych, analizując ich statuty i wewnętrzne regulaminy.
Wobec coraz trudniejszej sytuacji dzieci i młodzieży potrzeba funkcjonowania świetlic parafialnych
jest oczywista. Obserwujemy coraz większą dbałość szkół przede wszystkim o wyniki dydaktyczne, podczas gdy aspekt wychowawczy pozostaje na drugim planie. Dostrzegamy również osłabienie siły oddziaływania rodziców na swoje dzieci, przede wszystkim z powodu przedłużającego się ich czasu pracy oraz
skromnych warunków ekonomicznych wielu rodzin. Wobec takiej sytuacji zadanie, jakie staje przed
świetlicami parafialnymi to nie tyle właściwe zagospodarowanie czasu dzieci i młodzieży pod nieobecność ich rodziców w domu, lecz przede wszystkim wspieranie rodzin w podejmowanych zadaniach wychowawczych.
W kolejnych częściach dokumentu zajęliśmy się ogólnymi wskazaniami dotyczącymi tego, co powinno znaleźć się w każdym statucie świetlicy parafialnej: a) postanowienia ogólne, b) cele i zadania, c)
organy świetlicy, d) uczestnicy i fundusz świetlicy, e) postanowienia końcowe. Prace nad dokumentem
nadal trwają i powinny być sfinalizowane do końca lutego 2011 r.
10
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
V. CHARAKTERYSTYKA FORMALNA KOMISJI
Skład osobowy Komisji:
Przewodniczący:
ks. Marek Mendyk (do 5.02.2009)
ks. Sławomir Stasiak (od 6.02.2009)
Sekretarz:
p. Jacek Werbny (do IV 2008)
ks. Mariusz Szymański (od IV 2008 do II 2009)
p. Sylwester Daniluk (od II 2009)
Członkowie:
p. Dorota Chrzanowska
p. Beata Dzierżyk
p. Honorata Klimczak (od 24.10.2009)
p. Jan Lewandowski
p. Lilla Liszcz (od 26.03.2011)
p. Antonina Matyszczuk
p. Anna Pierunek
ks. Dariusz Pudełko
ks. Józef Stec
p. Ewa Sudoł
p. Jerzy Wójciak
p. Janina Ziętek
Ekspert:
p. Henryk Gradkowski
Do 3.02.2011 r. Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego odbyła XIX posiedzeń, z których
protokoły zostały przekazane do Sekretariatu Synodu.
Komisja przez cały czas trwania prac stosowała metodę pracy w zespołach roboczych, które przygotowywały wstępny materiał roboczy. Następnie był on poddawany dyskusji na posiedzeniach Komisji,
po czym przedstawiany do zatwierdzenia bądź biskupowi legnickiemu, bądź Komisji Głównej Synodu.
W wyniku prac jednego z zespołów przygotowującego materiał wstępny do Instrukcji o instytucjach nauczania i wychowania katolickiego, został opracowany zestaw pytań do dyrektorów szkół katolickich w
diecezji legnickiej w następującym brzmieniu:
W ramach prac Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego I Synodu Diecezji Legnickiej planowany jest dokument dotyczący kształcenia teologicznego w naszej diecezji. W związku z tym, jako przewodniczący wyżej wymienionej Komisji, zwracam się z prośbą o ustosunkowanie się do kilku pytań,
które dotyczą Waszej szkoły.
1. Proszę o podanie wykazu zasad i wartości chrześcijańskich, na które szczególnie zwraca ksiądz/ojciec
uwagę przy naborze kadr do szkoły? Chodzi o sprecyzowanie kryteriów naboru kadr.
2. W zakresie programu wychowawczego szkoły:
a) Kto zajmuje się katechezą sakramentalną w szkole?
b) Jakie są założenia realizowanego programu wychowawczego szkoły i zadania z niego wynikające do
zrealizowania przez konkretnych nauczycieli?
c) Jak w praktyce wygląda w szkole współpraca z rodzicami oraz ich zaangażowanie w życie szkoły?
d) W jaki sposób w szkole jest realizowana ewangelizacja rodziców? Prosimy o ewentualne sugestie, jak
można to praktycznie realizować.
e) Jakie są doświadczenia księdza/ojca dyrektora w zakresie działalności promocyjnej? Jakie efekty przynoszą podejmowane działania? Prosimy o ewentualne sugestie i propozycje dotyczące form i zasad
promocji szkół katolickich.
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego
11
Zakończenie
W materiałach wstępnych zakładano zajęcie się sprawami nauki i wychowania w wieloaspektowym
wymiarze: nauczanie religii w szkołach i przedszkolach, katecheza sakramentalna oraz katecheza dorosłych. Chcieliśmy również zwrócić uwagę na tak ważny aspekt nauki i wychowania, jakim jest formacja
stała katechizujących oraz instytucje, które im takie kształcenie umożliwiają. Komisja pracowała w pełnym
składzie i do dnia 3.02.2011 r. zebrała się na XIX posiedzeniach, których centralnym momentem było
przedstawianie wyników i wniosków prac zespołów roboczych przygotowujących poszczególne dokumenty oraz dyskusja nad ostatecznym ich brzmieniem. Istotnym elementem obrad była modlitwa Liturgią
godzin oraz modlitwa Adsumus. Plan, który założono w materiałach wstępnych, został w miarę możliwości
zrealizowany tak przez przygotowanie odpowiednich dokumentów, jak i przez dyskusję nad wpływającymi
wnioskami. Owocem prac Komisji w tym zakresie są dwie instrukcje: Instrukcja synodalna dotycząca
katechezy w diecezji legnickiej oraz Instrukcja synodalna dotycząca formacji stałej katechetów diecezji
legnickiej. W tej materii prace Komisji zaowocowały również przygotowaniem Statutu Diecezjalnej Rady
Katechetycznej diecezji legnickiej, który został podpisany przez biskupa legnickiego w dniu 19.02.2010 r.
Baczną uwagę Komisja zwracała również na wnioski napływające od członków parafialnych zespołów
synodalnych, jak też od członków Komisji. Wszystkie zasadne zostały uwzględnione w czasie trwania
prac. Odegrały one szczególnie ważną rolę w czasie przygotowywania Instrukcji o instytucjach nauczania
i wychowania katolickiego w diecezji legnickiej.
Ks. dr hab. Sławomir Stasiak
Przewodniczący Komisji