docPrzyroda - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie
download 
Reklamacja Transkrypt
Przyroda - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie
6. PRZYRODA 6.1. Stan zasobów leśnych Lasy i grunty leśne położone w granicach administracyjnych województwa lubelskiego zajmują powierzchnię 558 643 ha, z tego na lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa przypada powierzchnia ogółem 214 840 ha, co stanowi 38,45% wszystkich lasów. Lesistość województwa lubelskiego uwzględniając powierzchnię lasów i gruntów leśnych wg danych z ewidencji gruntów wynosi około 22,25%, przy lesistości kraju około 28,10%. W granicach administracyjnych województwa lubelskiego lasami państwowymi na przeważającym obszarze zarządza Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie oraz Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Warszawie (na terenie powiatu Łuków). 6.1.1. Lasy Państwowe (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie) W granicach administracyjnych województwa lubelskiego zdecydowaną większością lasów Skarbu Państwa zarządza Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie. Dyrekcja zarządza gruntami Skarbu Państwa na powierzchni 418,9 tys. ha, w tym: w woj. lubelskim 326,1 tys. ha, podkarpackim 82,4 tys. ha i mazowieckim 10,4 tys. ha. W zasięgu działania RDLP w Lublinie znajduje się ok. 233,5 tys. ha lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Lesistość w regionie wynosi 23%. Rys. 1. RDLP w Lublinie na tle podziału administracyjnego kraju Las ok. Sarniaw fot. O. Bielak Rys. 2. Rozmieszczenie i wielkość kompleksów leśnych w poszczególnych jednostkach RDPL w Lublinie 131 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Lasy RDLP w Lublinie charakteryzują się dużym zróżniOgólna powierzchnia lasów systematycznie rocowaniem pod względem rozmieszczenia i kompleksów. śnie i w 2004 r. osiągnęła 391,8 tys. ha. Ogólna masa Największe kompleksy leśne to: Lasy Puszczy Solskiej zasobów drzewnych na powierzchni leśnej wzrosła (w tym Lasy Janowskie), Lasy Roztocza, Lasy Strzelecz 77 668,4 tys. m3 w 1997 r. do 86 109,6 tys. m3 w 2004r. kie, Lasy Sobiborsko-Włodawskie, Lasy Kozłowieckie. Przeciętny wiek drzewostanów RDLP w Lublinie wynosi Liczba kompleksów leśnych przypadająca na jedno nad61 lat i jest wyższy od przeciętnego w kraju. Systematyczleśnictwo waha się w granicach od 91 do 4 045 (przeciętnie 1021), przy czym w dużej mierze są to kompleksy o powierzchni poniżej 1ha (przeciętna wielkość wynosi około 16 ha). Zasięg terytorialny RDLP wynosi 26 957,4 km2. Zasięg terytorialny poszczególnych nadleśnictw jest bardzo zróżnicowany i waha się od 492 km2 (Nadleśnictwo Rudnik) do ponad 2 311 km2 (Nadleśnictwo Świdnik). Powierzchnia nadleśnictw waha się od 9 487 ha Nadleśnictwo Mircze, do 31 613 ha – Nadleśnictwo Janów Lubelski. Klimat obszaru RDLP w Lublinie jest zróżnicowany i zaliczony w części północnej (Polesie Lubelskie, Podlasie, Małe Mazowsze) do strefy umiarkowanej – przejściowej, na południu (Kotlina Sandomierska, Roztocze) do strefy podgórskich nizin oraz kotlin i wykazuje zróżnicowanie w zależności od wyniesienia danego obszaru Rys. 4. Procentowy udział drzewostanów wg gatunków panujących nad poziom morza. Roczna ilość opadów waha się od na terenie RDLP w Lublinie 500-600 mm w rejonach północnych, do 700-800 mm na południu (Roztocze). Geomorfologicznie teren RDLP wykazuje znaczne zróżnicowanie: od szerokich równin na północy po wzniesienia Wyżyny Lubelskiej i Roztocza na południu, o wysokościach powyżej 300 m n.p.m. Lasy RDLP występują głównie na siedliskach nizinnych: borowych lasowych, olsach stanowiących 97% powierzchni ogólnej lasów. Pozostałe 3% są to siedliska wyżynne: borowe i lasowe. Drzewostany są zróżnicowane pod względem składu gatunkowego, ale nadal dominującymi są drzewostany iglaste, które zajmują 70,4% powierzchni, a ich udział masowy wynosi 75,6% zapasu ogółem. Drzewostany liściaste zajmują 29,6% powierzchni, a ich udział masowy wynosi Rys. 5. Udział procentowy, powierzchniowo-masowy drzewostanów RDLP w Lublinie w klasach wieku 24,4%. Gatunkiem zdecydowanie dominującym w lasach RDLP w Lublinie jest sosna, która zajmuje 68,9% powierzchni nie rośnie przeciętna zasobność drzewostanów. W ciągu i stanowi 73,9% udziału w zapasie drewna ogółem. ostatnich 7 lat wzrost ten wyniósł 20 m3/ha (z 204 m3/ha w 1997 r. do 224 m3/ha w 2004 r.). Strukturę powierzchniowo masową zasobów leśnych w RDLP w Lublinie wg klas wieku przedstawia rys.5. W RDLP w Lublinie przeważają drzewostany 60-80 lat (IV klasa wieku). Użytkowanie lasu Rys. 3. Udział procentowy siedlisk na terenie RDLP w Lublinie 132 Głównymi zadaniami w gospodarce leśnej jest produkcja surowca drzewnego w warunkach zrównoważonej gospodarki leśnej, przy zachowaniu wzrastających pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Gospodarka leśna powinna zaspokajać materialne i niematerialne potrzeby społeczeństwa. Wielkość corocznego pozyskania drewna jest ustalona dla nadleśnictwa etatem cięć, wynikającym z zatwierdzonego planu urządzenia lasu na 10 lat jego obowiązywania. Rozmiar roczny pozyskania jest wielkością wynikającą z realizacji planu cięć i jest ustalony II. Jakość podstawowych elementów środowiska przy uwzględnieniu zadań gospodarczych i konieczności wykonania zabiegów pielęgnacyjnych oraz cięć wynikających z przyczyn losowych (usunięcie śniegołomów i wiatrołomów, porządkowanie stanu sanitarnego lasu). Wielkość pozyskania drewna ustalona w planie urządzenia lasu i zatwierdzona do realizacji w ciągu 10-lecia nie może być przekroczona. W RDLP w Lublinie w 2004 r. pozyskano 1 506,5 tys. m3 grubizny netto (rys. 6). W ramach porządkowania stanu sanitarnego lasu w 2004 r. pozyskano 271,2 tys. m3 po- Rys. 6. Pozyskanie grubizny wg kategorii cięć w 2004 r. w RDLP w Lublinie suszu, złomów, wywrotów. Użytkowanie roczne stanowi 2,1% zapasów drzewnych ogółem w RDLP w Lublinie i nie stanowi zagrożenia dla trwałości lasów i ciągłości produkcji oraz pełnienia przez las jego rozlicznych funkcji. Hodowla lasu Podstawowym celem hodowli lasu jest uzyskanie drzewostanów o najlepszych cechach jakościowych produkujących wysokogatunkowe drewno oraz o największej odporności na czynniki szkodliwe tj. zanieczyszczenia przemysłowe i czynniki szkodotwórcze – wiatr, owady i grzyby. Drzewostany te powinny jednocześnie pełnić wszystkie funkcje ekologiczne i społeczne. Aby zrealizować w/w zadania Lasy Państwowe zwracają szczególną uwagę na pochodzenie sadzonek używanych do zakładania upraw. W tym celu wybrano drzewostany rodzimego pochodzenia charakteryzujące się dobrymi cechami jakościowymi i zdrowotnymi tworząc tzw. bazę nasienną. W jej skład wchodzą wyłączone drzewostany nasienne i gospodarcze drzewostany nasienne, które stanowią podstawową bazę do zbioru nasion. Wykorzystując wyselekcjonowaną bazę nasienną w 2004 r. zebrano szyszki i nasiona drzew iglastych i liściastych. Zebrano szyszki: sosny – 34 t, świerka – 6,5 t, modrzewia – 5,3 t oraz nasiona: brzozy – 165 kg, dębu – 446 kg, olszy – 157 kg, buka – 8 kg. Szyszki gatunków iglastych zostały wyłuszczone w wyłuszczarni nasion w Zwierzyńcu, która pełni jednocześnie rolę Regionalnego Banku Genów. Szkółki leśne specjalizują się w hodowli sadzonek drzew i krzewów leśnych służących do zakładania upraw leśnych. W 2004 r. szkółki wyprodukowały 67 mln szt. sadzonek z nasion o właściwym pochodzeniu, które zużyte zostaną do nasadzeń na terenie województwa, zarówno na gruntach Lasów Państwowych jak i prywatnych. Szkółki leśne oprócz gatunków służących do zalesień i odnowień produkują również sadzonki krzewów i drzew ozdobnych, głównie na potrzeby własne. Założone uprawy są poddawane różnym zabiegom pielęgnacyjnym. Rodzaj zabiegu pielęgnacyjnego dostosowany jest do potrzeb hodowlanych uprawy i drzewostanu i polega na: • usuwaniu chwastów zagrażających wzrostowi sadzonek - pielęgnowanie gleby i niszczenie szkodliwych chwastów, • usuwaniu drzewek chorych i wadliwych, regulowanie zagęszczenia oraz poprawa jakości drzewek - czyszczenia wczesne, czyszczenia późne, • usuwaniu drzew przeszkadzających osobnikom najlepszym, tzw. drzewom dorodnym, w celu uzyskania jak najlepszego ich przyrostu – trzebieże wczesne. Ponadto, w celu wzbogacenia drzewostanów, szczególnie na słabych siedliskach wprowadza się podszyt tj. dolną warstwę składającą się z drzew i krzewów mającą za zadanie ocienienie gleby, wzbogacenie gleby w próchnicę poprzez opad liści i igieł, stworzenie dogodniejszych warunków dla mikrofauny dna lasu oraz stworzenie bazy żerowej dla zwierząt (głównie ssaków i ptaków). Tabela 1. Stan bazy nasiennej oraz wykonanie podstawowych zadań z hodowli lasu w 2004 r. Jednostka miary Ilość Wyłączone drzewostany nasienne ha 906 Gospodarcze drzewostany nasienne ha 13 325 Powierzchnia szkółek ha 193 Produkcja sadzonek drzew i krzewów leśnych mln szt. 67 Produkcja sadzonek drzew i krzewów ozdobnych tys. szt. 67 Odnowienia i zalesienia sztuczne ha 2455 Pielęgnowanie lasu: • pielęgnowanie gleby • czyszczenia wczesne • czyszczenia późne • trzebieże wczesne ha ha ha ha 7 129 4 973 3 800 8 879 Wprowadzanie podszytu ha 131 Wyszczególnienie Lasy Państwowe wspomagają zalesienia gruntów nie stanowiących własności Skarbu Państwa z własnych środków – funduszu leśnego. W 2004 r. nadleśnictwa na terenie RDLP w Lublinie dostarczyły nieodpłatnie prywatnym właścicielom, sadzonki do zalesienia 552 ha gruntów porolnych, wykorzystując na ten cel kwotę 773 tys. zł z funduszu leśnego, stanowiącego środki własne Lasów Państwowych. 133 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Ochrona przyrody Od 1998 r. dla wszystkich nadleśnictw opracowywane są programy ochrony przyrody. Na 21 nadleśnictw położonych na terenie woj. lubelskiego programy zostały już sporządzone dla 17, a w 4 nadleśnictwach są w trakcie opracowywania. Tabela 2. Formy ochrony przyrody w Lasach Państwowych woj. lubelskiego Liczba obiektów (szt.) Powierzchnia gruntów LP (ha) Rezerwaty przyrody w tym ścisłe 67 4 9 383 143 Parki Krajobrazowe 17 106 724 Obszary Chronionego Krajobrazu 16 51 919 Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 11 74 334 Forma ochrony Pomniki przyrody 265 Użytki ekologiczne 1054 3 245 1 24 272 19 487 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Strefy ochronne zwierząt 4 na terenie woj. lubelskiego i mazowieckiego: • Dolina Dolnego Bugu, • Dolina Środkowej Wisły, • Małopolski Przełom Wisły, • Dolina Liwca, 1 na terenie woj. lubelskiego i podkarpackiego: • Lasy Janowskie. Łączna powierzchnia gruntów LP położonych w granicach tych obszarów na terenie woj. lubelskiego wynosi 74 334 ha. Użytki ekologiczne W ogólnej powierzchni 3 245 ha objętej ochroną w formie użytku ekologicznego chronione są śródleśne bagna, oczka wodne, torfowiska i podmokłe łąki. Powierzchnie te przyczyniają się do wzbogacenia różnorodności biologicznej w lasach. Ochrona ich polega głównie na pozostawieniu ich w stanie naturalnym i zabezpieczeniu przed niszczeniem, uszkadzaniem lub przekształcaniem. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Zespół przyrodniczo-krajobrazowy utworzony został w Nadleśnictwie Świdnik. Obejmuje on fragment lasu, w którym znajduje się miejsce pamięci narodowej, mogiła z okresu II Wojny Światowej. Rezerwaty przyrody Pomniki przyrody Rezerwaty przyrody w LP woj. lubelskiego zajmują łączną powierzchnię ponad 9 383 ha, co stanowi 2,5% powierzchni pozostającej w zarządzie RDLP Lublin. Ze względu na główny cel ochrony są to następujące obiekty: W ogólnej liczbie 265 pomników przyrody na terenie LP w woj. lubelskim znajduje się: • 186 pojedynczych drzew, • 48 grup drzew, • 15 głazów narzutowych, • 2 aleje, • 15 pomników powierzchniowych. Ilość (szt) Powierzchnia (ha) Leśne 34 4 933,36 Stepowe 5 146,69 Torfowiskowe 9 2 142,29 Wodne 6 523,89 Geologiczne 2 205,87 Krajobrazowe 5 614,77 Faunistyczne 6 816,75 67 9 383, 62 Rodzaj rezerwatu Razem Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 W roku 2004 rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2313) wyznaczone zostały obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. W zasięgu terytorialnego działania RDLP Lublin położonych jest 12 tych obszarów, w tym 7 na terenie woj. lubelskiego: • Puszcza Solska, • Lasy Strzeleckie, • Lasy Parczewskie, • Dolina Tyśmienicy, • Dolina Środkowego Bugu, • Chełmskie Torfowiska Węglanowe, • Bagno Bubnów, 134 Strefy ochronne zwierząt Ochrona strefowa zwierząt ma na celu zabezpieczenie miejsc rozrodu zagrożonych gatunków. W LP woj. lubelskiego istnieją 272 strefy ochronne. Zostały one utworzone dla ochrony miejsc rozrodu następujących gatunków zwierząt: bocian czarny, bielik, orlik krzykliwy, głuszec, puchacz i żółw błotny. Strefy ochrony ścisłej i częściowej zajmują łącznie powierzchnię około 19 487 ha. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie” W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody RDLP Lublin, został utworzony w 1994 r. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie” o powierzchni ponad 31 tys. ha. Wprowadza się tu rozwiązania mające na celu uzyskanie równowagi między gospodarczym wykorzystaniem lasów, a zachowaniem walorów przyrodniczych. Ważną funkcją LKP jest działalność edukacyjna, prowadzona w oparciu o Ośrodek Edukacji Ekologicznej przy Nadleśnictwie Janów Lubelski. Oprócz Izby Przyrodniczej na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego znajdują się 3 ścieżki przyrodniczo – edukacyjne. Corocznie Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie” odwiedza i korzysta z infrastruktury edukacyjno-turystycznej blisko 5 tys. osób, głównie dzieci i młodzieży. W 2004 r. w warsztatach przyrodniczych organizowanych na terenie Nadleśnictwa Janów Lubelski wzięło udział ponad 1 300 uczestników. Cieszą się one dużą popularnością również poza Lubelszczyzną. II. Jakość podstawowych elementów środowiska Ośrodek Edukacyjny dysponuje bazą noclegową na 120 miejsc, stołówką oraz dobrze wyposażonymi salami wykładowymi. Edukacja leśna klimatyczne, przybierające niekiedy formę klęsk żywiołowych. Do tej grupy czynników należy zaliczyć: wiatr, śnieg, mróz, nadmierną insolację słoneczną, grad, lód, przybierające postać klęsk żywiołowych, takich jak: huragany, okiść, susze, powodzie, silne mrozy, przymrozki wczesne lub późne, gradobicia, gołoledź. Szczególnym zagrożeniem dla drzewostanów RDLP w Lublinie stały się w ostatnich latach śniegi, huraganowe wiatry i zakłócenia stosunków wodnych, powodujące co pewien czas szkody o znacznym rozmiarach, których skutki odczuwane są przez wiele lat. Należy stwierdzić, że w przypadku tej grupy czynników nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć drzewostanów przed ich szkodliwym oddziaływaniem, i stąd działania ochronne – skorelowane zresztą z czynnościami z zakresu hodowli i urządzania lasu – ograniczają się do takiego pokierowania rozwojem drzewostanów, by zminimalizować skutki ewentualnych klęsk żywiołowych występujących na danym terenie. Zagrożenia natury biotycznej – spowodowane są nadmierną ilością organizmów żywych, spośród których największe znaczenie mają owady, patogeny grzybowe i zwierzyna płowa. W lasach RDLP w Lublinie największe szkody wyrządzają owady z grupy foliofagów, których poszczególne stadia rozwojowe (larwa, imago) żerują na aparacie asymilacyjnym drzew i krzewów. Najgroźniejsze Na terenie wszystkich nadleśnictw RDLP Lublin prowadzona jest edukacja leśna społeczeństwa. W 2004 r. w różnych jej formach (spotkania z leśnikami w szkołach, lekcje w lesie, warsztaty, konkursy, wystawy, prelekcje, pogadanki) uczestniczyło prawie 15 tys. dzieci i młodzieży. Każde nadleśnictwo ma opracowany program edukacji leśnej społeczeństwa. W jego przygotowaniu uczestniczyli: nauczyciele, przedstawiciele organizacji społecznych, pracownicy parków narodowych, parków krajobrazowych, samorządów terytorialnych i inni. W nadleśnictwach RDLP Lublin utworzono 42 ścieżki przyrodnicze biegnące przez bardzo interesujące miejsca. Wyposażono je w tablice informacyjne, miejsca przystankowe, zadaszenia. Istnieje tam możliwość przeprowadzenia lekcji dla wszystkich grup wiekowych, jak również poznania naszej rodzimej przyrody oraz zapoznania się z gospodarką leśną i pracą leśnika. Poza ścieżkami, nadleśnictwa tworzą izby leśne, punkty edukacyjne, przygotowują konkursy wiedzy o lesie, uczestniczą w wielu akcjach i imprezach okolicznościowych związanych z przyrodą. W każdym nadleśnictwie wyznaczona jest osoba odpowiedzialna za edukację leśną i kontakty z osobami zainteresowanymi, a zwłaszcza Rys. 8. Powierzchnia występowania ważniejszych szkodników owadzich w 2004 r. ze szkołami. Ochrona lasu Zadania ochrony lasu określić możemy jako zespół różnorodnych działań, których celem jest zachowanie trwałości lasu, poprzez podnoszenie jego naturalnej odporności oraz – w sytuacji zagrożenia istnienia lasu – poprzez zabiegi ochronne. Lasy znajdują się pod stałym działaniem czynników pochodzenia abiotycznego, biotycznego, antropogenicznego, powodujących zakłócenia w ekosystemie leśnym. Zagrożenia natury abiotycznej – gdzie czynnikami szkodliwymi są elementy i procesy zachodzące w przyrodzie nieożywionej, a więc przede wszystkim czynniki Rys. 7. Powierzchnia i udział procentowy poszczególnych uszkodzeń abiotycznych [ha; %] szkodniki z tej grupy to: brudnica mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka, chrabąszcze kasztanowiec i majowy, osnuja gwiaździsta – w drzewostanach iglastych oraz zwójka zieloneczka, kuprówka rudnica, owady z rodziny miernikowców – w drzewostanach liściastych. Kolejną grupą szkodników są tzw. szkodniki wtórne, które zasiedlają drzewa wcześniej już osłabione lub uszkodzone. Największe znaczenie gospodarcze posiadają takie gatunki jak: przypłaszczek granatek, cetyniec większy, cetyniec mniejszy, kornik sześciozębny, smolik jodłowiec – w drzewostanach iglastych oraz opiętki, zrąbień dębowiec, paśniki, drwalnik znaczony, ogłodki – w drzewostanach liściastych. Miernikiem występowania tej grupy szkodników jest ilość drewna zamarłego w wyniku zaata135 Raport o stanie środowiska w 2004 r. kowania przez te owady. W 2004 r. na terenie województwa lubelskiego w ramach sanitarnego porządkowania drzewostanów – usunięto około 272 tys. m3 posuszu, złomów i wywrotów. Osobną, specyficzną grupę owadów stanowią pędraki – larwy chrabąszczy. Najdotkliwsze szkody występują w szkółkach leśnych i uprawach, na łącznej powierzchni – 83 ha. Wśród najczęstszych przyczyn, największy udział miały podpalenia – ok. 40%. System ochrony ppoż zorganizowany w Lasach Państwowych obejmuje: • punkty alarmowo – dyspozycyjne w RDLP i 21 nadleśnictwach, • sieć wież obserwacyjnych 34 szt., w tym 13 z wykorzystaniem kamer TV przemysłowej, • punkty prognozowania zagrożenia pożarowego na dany dzień – 4 szt, • sieć łączności radiowej i telefonicznej, • leśna baza lotnicza zorganizowana na terenie Aeroklubu Lubelskiego w Radawcu. Rys. 9. Powierzchnia zagrożona przez szkodniki korzeniowe wg rodzaju powierzchni [ha] Ważną, grupę organizmów szkodliwych w gospodarce leśnej są patogeniczne grzyby. Wykazują one aktywną działalność w każdej z faz rozwojowych drzewostanu. Największe znaczenie posiadają: mączniak dębu, huba korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni, huba sosny, zamieranie dębu, brzozy, olszy, jesionu, huby drzew liściastych i iglastych oraz grafioza wiązów. Borowik szlachetny fot. O. Bielak Gospodarka łowiecka Rys. 10. Powierzchnia występowania ważniejszych chorób grzybowych w 2004 r. [ha] Ochrona przeciwpożarowa W 2004 r. w lasach państwowych województwa lubelskiego wystąpiło 57 pożarów, które objęły 32,30 ha, straty wyniosły 40 766 zł. W lasach niepaństwowych miało miejsce 7 pożarów, na łącznej powierzchni 5,74 ha. 136 Gospodarka łowiecka na terenach leśnych jest elementem nierozerwalnie związanym z gospodarką leśną. Zwierzyna jest jednym z wielu elementów lasu, który jako najwyżej zorganizowany ekosystem stanowi zespół biologiczny, w którym gleba, woda, powietrze atmosferyczne, światło, rośliny i zwierzęta tworzą naturalny, dynamiczny i nierozerwalny związek wzajemnych zależności. Łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego w rozumieniu ustawy z dnia 13.10.1995 r. „Prawo Łowieckie”, oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny) i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Gospodarka łowiecka na terenie RDLP w Lublinie prowadzona jest na zasadach określonych w ustawie „Prawo Łowieckie” i w oparciu o: • roczne plany łowieckie sporządzane przez dzierżawców obwodów łowieckich na okres od 01.04. do 31.03. następnego roku, opiniowane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta i zatwierdzane przez właściwego nadleśniczego Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w uzgodnieniu z Polskim II. Jakość podstawowych elementów środowiska Związkiem Łowieckim, a w obwodach wyłączonych z wydzierżawienia sporządzane przez zarządców tych obwodów i zatwierdzane przez dyrektora regionalnej dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, • wieloletnie łowieckie plany hodowlane ustalane na okres 10 lat, przez dyrektorów regionalnych dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w porozumieniu z wojewodami i Polskim Związkiem Łowieckim. Zgodnie z Rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia 9.05.1997 r., teren RDLP w Lublinie podzielony został na Rejony Hodowlane, w których realizowana jest polityka łowiecka uwzględniająca metody trwałego użytkowania, zasady długofalowego i wielkoobszarowego planowania. Przy takim założeniu przedmiotem gospodarki łowieckiej jest głównie populacja, a nie osobnik. Oznacza to odejście od selekcji osobniczej na rzecz strukturalnej selekcji populacyjnej. Obecnie (wg stanu na dzień 15.03.2004 r.) na terenie obwodów łowieckich znajdujących się w granicach RDLP w Lublinie występuje około: • • • • • • • • • 530 szt. 5 250 szt. 290 szt. 38 900 szt. 7 500 szt. 50 700 szt. 31 200 szt. 47 300 szt. 16 000 szt. łosi, jeleni, danieli, saren, dzików, zajęcy, bażantów, kuropatw, lisów. 6.1.2. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa Józef Łobocki (Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie) Pod względem wielkości powierzchni lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa (214 840 ha) województwo lubelskie zajmują drugie miejscu w skali kraju (po województwie mazowieckim – 323 215 ha). Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa prowadzony jest w oparciu o przepisy prawne zawarte w ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435). Organami nadzoru są: Starosta oraz w zakresie określonym ustawą Wojewoda. Starosta może powierzyć prowadzenie spraw w jego imieniu, w tym wydawanie decyzji administracyjnych w I instancji, właściwemu terytorialnie Nadleśniczemu, natomiast Wojewoda Dyrektorowi Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. Kierunki polityki leśnej realizowanej na terenie województwa wynikają z następujących dokumentów rządowych: • Polityka leśna państwa” (przyjęta w 1997 r.), • „Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025” (przyjęta w 2000 r.), oraz dokumentów regionalnych: • „Strategia rozwoju województwa”, • „Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2001-2015”. Organizacja nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa na podstawie art. 5 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) wykonują Starostowie i Wojewoda w ściśle ustawowo określonym zakresie. Starostowie prowadzą nadzór przy pomocy własnych służb ds. leśnictwa lub powierzają go terenowo właściwym Nadleśniczym. Nadzór przy pomocy własnych służb ds. leśnictwa wykonują Starostwa: Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Janów Lubelski, Krasnystaw, Kraśnik, Lublin, Lubartów, Łęczna, Opole Lubelskie, Parczew, Puławy, Radzyń Podlaski, Ryki, Świdnik, Tomaszów Lubelski, Włodawa i Zamość na powierzchni 170 802 ha, co stanowi 79,50% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Stawia to województwo lubelskie na pierwszym miejscu w kraju pod względem powierzchni lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa nadzorowanych przez własne służby ds. leśnictwa Starostw. Na pozostałej powierzchni 44 038 ha (20,5%), położonej na terenie starostw: Biała Podlaska, Łuków, nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa wykonują terenowo właściwi Nadleśniczowie w oparciu o podpisane stosowne porozumienia pomiędzy Starostą, a Nadleśniczym. Przesłankami do powołania przez Starostów Powiatów: Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Janów Lubelski, Krasnystaw, Kraśnik, Lublin, Lubartów, Łęczna, Opole Lubelskie, Parczew, Puławy, Radzyń Podlaski, Ryki, Świdnik, 137 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tomaszów Lubelski, Włodawa i Zamość własnych służb nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa były między innymi: • potrzeba zwiększenia skutecznego nadzoru w zakresie realizacji zadań ustawowych, • eliminacja żmudnych negocjacji związanych z powierzeniem nadzoru, w tym brak możliwości zabezpieczenia „Lasom Państwowym” żądanych kwot za pełnienie nadzoru, • dostosowanie obwodów nadzorczych do granic administracyjnych gmin i wsi, • pełne powiązanie służb nadzoru z samorządami (dyżury, uzgodnienia, programowanie i realizacja zadań w zasięgu gminy, wsi), • jednoznaczne uczytelnienie odpowiedzialności za realizacje zadań, • uproszczenie procedury decyzyjnej i egzekucyjnej, • pełna dyspozycyjność własnych służb, • zmniejszenie kosztów utrzymania i dostosowanie zadań do możliwości finansowania Skarbu Państwa i budżetu Starostwa, • bezpośrednia kontrola pracy – własnych służb ds. leśnictwa, co wpływa na ułatwienie wykonywanego nadzoru. Cele i zadania gospodarki leśnej. Gospodarka leśna powinna być prowadzona zgodnie z ustawową zasadą powszechnej ochrony lasów, trwałości utrzymania i powiększenia zasobów leśnych oraz ciągłości i zrównoważonego wykorzystania. Zasady te mają na celu: • zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na jakość środowiska przyrodniczego oraz warunki życia człowieka, • ochronę różnorodności ekologicznej ekosystemów, gatunków, zasobów genowych oraz różnorodności krajobrazów, • ochronę terenów narażonych na degradację i o specjalnym znaczeniu dla zachowania równowagi w środowisku, w tym stref wododziałowych, obszarów zasilania wód podziemnych oraz zagrożonych erozją wodną i stepowieniem krajobrazu, • racjonalną produkcję i użytkowanie drewna oraz surowców stanowiących produkt lasu. W odniesieniu do lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa użytkowanie drewna nie ma charakteru planowej działalności gospodarczej, ale skupia się na zaspokajaniu własnych potrzeb właścicieli. Plany urządzania lasów Podstawą do prowadzenia prawidłowej gospodarki w lasach bez względu na formę ich własności, a szczególnie w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa jest posiadanie pełnego i dokładnego rozeznania ich potrzeb. Potrzeby te w sposób udokumentowany określają uproszczone plany urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa i inwentaryzację stanu lasu. Począwszy od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach wg stanu na dzień 01.01.1999 r., w nowych granicach województwa lubelskiego opracowano uproszczone plany urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa dla powierzchni 63 737 ha, co stanowiło 29,72% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. W okresie funkcjonowania województwa lubelskiego w nowych granicach admini138 stracyjnych, powierzchnia lasów objętych aktualną dokumentacją uproszczonych planów urządzenia lasów sukcesywnie zwiększa się, na dzień 01.01.2005 r. zwiększyła się o 8 888 ha w porównaniu do 2003 r. i ogółem wynosi 171 921 ha, co stanowi 80,02% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Jest to wynik dobrze układającej się współpracy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz dużego zaangażowania Starostw. W 2004 r. uproszczone plany urządzania lasów nie stanowiących własności skarbu Państwa wykonały niżej wymienione starostwa na powierzchni: Lublin (gmina Zakrzew, Niemce, Wólka, Głusk, Jabłonna, Konopnica) – 3 104,52 ha , Kraśnik (gmina Gościeradów i Annopol) – 990,55 ha, Janów Lubelski (gmina Godziszów i Modliborzyce) – 1 332,11 ha, Włodawa (gmina Stary Brus, Urszulin) – 609,95 ha, Ryki (gmina Ryki) - 321,68 ha, Puławy (gmina Markuszów) – 359,97 ha, Lubartów (gmina Kamionka, Ostrówek) – 1 290,62 ha, Radzyń Podlaski (gmina Radzyń Podlaski) – 78,57 ha. Realizacja zadań gospodarczych W okresie funkcjonowania województwa lubelskiego w nowych granicach administracyjnych wykonywano również inne zadania gospodarcze w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Wykaz zadań wykonanych w 2004 r. oraz ogółem na przestrzeni lat 1998-2004 przedstawiono w tabeli 1. II. Jakość podstawowych elementów środowiska Tabela 1. Wykonanie zadań gospodarczych w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa w 2004r. i w latach 1998-2004 ZADANIA GOSPODARCZE Wykonanie 2004r. lata 1998-2004 1. ZALESIENIA I ODNOWIENIA SZTUCZNE [ha], z tego: 521,38 8.171,18 a) halizny, plazowiny, zręby zaległe, w tym: 42,14 576,54 42,14 534,54 - kosztem Funduszu Leśnego – 11,00 - kosztem WFOŚiGW – 6,00 - kosztem właścicieli - inne źródła finansowania b) przebudowa drzeostanów, w tym: - kosztem właścicieli – 25,00 17,90 229,85 17,90 160,85 - kosztem Funduszu Leśnego – 69,00 - kosztem WFOŚiGW – – - inne źródła finansowania – – c) nieużytki i grunty porolne, w tym 457,94 7.361,39 - kosztem właścicieli 38,10 663,09 - kosztem Funduszu Leśnego 371,81 3.996,08 - kosztem WFOŚiGW 47,20 1.572,72 – 1.106,03 2. ODNOWIENIA NATURALNE 104,90 1.127,01 3. POPRAWKI I UZUPEŁNIENIA 102,59 512,99 7.669,33 35.515,62 1.188,06 7.482,36 b) czyszczenie wczesne 654,32 6244,80 c) czyszczenie późne 971,27 9693,57 - inne źródła finansowania 4. PIELĘGNOWANIE LASU OGÓŁEM, w tym: a) pilęgnowanie gleby d) wprowadzanie podszytów 10,16 54,31 e) trzebież wczesna 1.180,23 1.180,23 f) trzebież późna 3.665,29 3.665,29 5. MELIORACJE AGROTECHNICZNE 69,41 813,99 6. POZYSKIWANIE DREWNA [tys. m3], w tym: 190,23 11.381,83 - wywroty, złomy i śniegołomy 7. ILOŚĆ WYDANYCH POŚWIADCZEŃ LEGALNOŚCI DREWNA [szt.] 8. ILOŚĆ WYDANYCH DECYZJI NA ODNOWIENIE [szt.] 20,21 122.103,21 26.494,00 172.310,00 821,00 2985,00 - odnowienie 31,00 31,00 - pielęgnacja 746,00 746,00 - inne 44,00 44,00 9. ILOŚĆ WSZCZĘTYCH POSTEPOWAŃ EGZEKUCYJNYCH [szt.]. 15,00 176,00 10. POZYSKIWANIE DREWNA [m3/ha] 0,88 0,88 11. POWIERZCHNIA LASÓW NSWSP [ha], wg ewidencji gruntów, z tego: 214.840,00 214.840,00 a) posiadających aktualne uproszczone plany urzadzania lasów po 1992 r. w tym opracowane 2003 r. 171921,00 8.888,00 171.921,00 8.888,00 12. POWIERZCHNIA LASÓW NSWSP OGÓŁEM wg upul i inwentaryzacji lasu 171.921,00 171.921,00 13. LASY OGÓŁEM wymagające opracowania upul 42.919,00 42.919,00 139 Raport o stanie środowiska w 2004 r. 6.2. Parki krajobrazowe w województwie lubelskim – ochrona przyrody i zrównoważony rozwój Wojciech Duklewski (Dyrekcja Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”) Wstęp Park krajobrazowy jest jedną z kilku przestrzennych form ochrony przyrody w Polsce. Już od połowy lat siedemdziesiątych, kiedy to powstał pierwszy park krajobrazowy (PK Suwalski 1976 r.) przyjęto założenie, że do ochrony przyrody na obszarze parku powołane zostaną specjalne jednostki administracji parku. Ich organizacja w dużej mierze była wzorowana na istniejących dyrekcjach parków narodowych działających w ochronie przyrody i administracji lasów państwowych zajmujących się zarządzaniem w lasach gospodarczych. Podobnie było z zakresem zadań, jakie zostały postawione do wykonania parkom krajobrazowym, miały one bowiem chronić wartości przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe obszaru parku w warunkach gospodarczego jego wykorzystania. Taka formuła funkcjonowania parku krajobrazowego, mało precyzyjnie określona, ale z założenia próbująca pogodzić ochronę przyrody z rozwojem gospodarczym była możliwa do przyjęcia przez władze lokalne, a później samorządowe oraz akceptowana przez mieszkańców. Przy tak ustanowionych, kompromisowych warunkach zaczęły w kraju licznie powstawać parki krajobrazowe. Najwięcej parków powstało na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Do roku 2005 utworzono 120 parków krajobrazowych. Sposób funkcjonowania parków krajobrazowych ulegał ciągłym przemianom i jest w znacznym stopniu próbą wprowadzenia w praktyce zasad zrównoważonego rozwoju na obszarach chronionych. W nowelizowanej w 2004 r. ustawie o ochronie przyrody zasada ta została zapisana dosłownie. Poprawa poziomu życia mieszkańców parku i oczekiwany wzrost gospodarczy wymusza by parki krajobrazowe wypracowały różnorodne formy współpracy z samorządami administracji terenowej i gospodarczej oraz z mieszkańcami obszarów chronionych. Parki krajobrazowe w województwie lubelskim realizują zadania zarówno z zakresu ochrony przyrody, jak i rozwoju lokalnego i mają coraz więcej do zaoferowania swoim mieszkańcom. Sieć parków krajobrazowych w województwie lubelskim Pierwszym parkiem, który został utworzony na obszarze dzisiejszego województwa lubelskiego był Kazimierski Park Krajobrazowy. Park ten powstał w 1979 r. w atrakcyjnym turystycznie terenie, z odległymi tradycjami przedwojennego kurortu i niespotykaną w innych częściach kraju wyjątkową harmonią krajobrazu przyrodniczego i kulturowego. 140 Wisła w okolicy Kępy Choteckiej fot. K. Czochra Rok 1983 przeszedł do historii ochrony przyrody regionu i Polski. Utworzony został wówczas ekologiczny system obszarów chronionych w byłym województwie chełmskim. Było to pierwsze w Polsce węzłowo-pasmowe podejście do kształtowania sieci obszarów chronionych. Należy zaznaczyć, że działo się to na wiele lat wcześnej, przed powstaniem idei i projektu ECONET. W 1983 r. powołano do życia następne parki krajobrazowe były to parki o charakterze leśnym: Sobiborski PK i Strzelecki PK oraz Chełmski PK i Poleski PK z przewagą terenów otwartych. Ten ostatni z parków pokrywa się obecnie z otuliną Poleskigo Parku Narodowego. Na znacznej jego części powstał Poleski Park Narodowy. Natomiast Chełmski PK był parkiem o zupełnie innej specyfice, obejmował bowiem chełmskie torfowiska węglanowe, w jego skład wchodziły również znaczne powierzchnie leśne o żyznych siedliskach. Parkiem już typowo leśnym z dużym udziałem kompleksów wodno-torfowiskowych, z licznymi leśnymi jeziorami jest Sobiborskim PK. Oba parki są znane z licznych stanowisk lęgowych żółwia błotnego. Utworzenie tych parków było już prawie wyłącznie związane z ochroną przyrody. Występowanie żółwi błotnych czy torfowiska węglanowe były znane bardziej wąskiej grupie specjalistów niż szerokiemu gronu turystów. W 1984 r. w ówczesnym województwie tarnobrzeskim powstał park w obrębie lasów janowskich. Park ten jest w znaczącej części parkiem leśnym (80% powierzchni). Największą jego atrakcją obok leśnego kompleksu promocyjnego utworzonego przez ALP (od 1994 r.) jest prowadzona hodowla konika biłgorajskiego. Następnym ważnym okresem w powstawaniu parków krajobrazowych w województwie lubelskim były lata 1988-89, w których powstały trzy parki utworzone w byłym województwie zamojskim: Krasnobrodzki PK, Południo- II. Jakość podstawowych elementów środowiska woroztoczański PK i PK Puszczy Solskiej. Dwa ostatnie parki tylko częściowo są położone w województwie lubelskim, w części powiatu Tomaszów Lubelski i w przypadku PK Puszczy Solskiej w kilku gminach powiatu biłgorajskiego. PK Puszczy Solskiej jest następnym z leśnych parków (85% jego powierzchni stanowią lasy). Wizytówką tego parku są niewątpliwie dwie rzeki: Sopot i Tanew, ze swoimi słynnymi szumami. Natomiast Krasnobrodzki PK położony jest po części w dolinie dolnego Wieprza i obejmuje partię najwyższych wzniesień Roztocza Środkowego oraz graniczy od południa z Roztoczańskim Parkiem Narodowym. W parku, szczególnie w dolinach rzecznych, spotkamy obfite wypływy wód podziemnych. Z tego powodu Krasnobród jest uważany za miejscowość uzdrowiskową, drugą po Nałęczowie, w województwie lubelskim. W 1990 r. powstało najwięcej parków krajobrazowych. Wszystkie w granicach dawnego województwa lubelskiego, były to: Nadwieprzański, Wrzelowiecki, Krzczonowski, Pojezierze Łęczyńskie oraz Kozłowiecki PK. Trzy pierwsze parki reprezentują typowe dla Wyżyny Lubelskiej krajobrazy i położone są na uboczu w stosunku do ważnych ciągów komunikacyjnych. W przeciwieństwie do nich PK Pojezierza Łęczyńskiego jest o wiele bardziej znany. Jest masowo odwiedzany, szczególnie w okresie letnim. Nieco inny, ale również znany ze względu na położoną na jego skraju, w Kozłówce rezydencję magnacką jest Kozłowiecki PK. Co prawda lasy w tym parku stanowią około 90% jego powierzchni, ale z tego powodu oraz łatwego dojazdu do Lublina jest on szczególnie predysponowany do pełnienia funkcji rekreacyjnych i wypoczynkowych. W 1991 r. utworzono jeszcze na Roztoczu Szczebrzeszyński PK, w którym dominującym typem krajobrazu jest charakterystyczny dla tego terenu krajobraz lessowych pagórków, poprzecinany mocno rozgałęzionymi wąwozami. Jako jeden z ostatnich parków w obecnym województwie lubelskim powstał w 1994 r. park krajobrazowy „Podlaski Przełom Bugu”, obejmujący ochroną położone najdalej na północ tereny w dolinie rzeki Bug. Siedemnastym parkiem utworzonym w 1995 r. na północ od Chełma jest Skierbieszowski PK. Jest to park bardzo podobny do parku Szczebrzeszyńskiego, z przewagą krajobrazów rolniczych położonych na żyznych lessowych pagórkach, o bardzo niskiej lesistości. Kilka podstawowych informacji o parkach krajobrazowych zestawiono w tabeli 1. Kolorem szarym wyróżniono parki, które są zarządzane przez odrębny zespół pracowników w formie jednostki budżetowej lub oddziału większego zarządu. Łącznie parki krajobrazowe województwa lubelskiego zajmują powierzchnię 220 202 ha, co przy całkowitej powierzchni województwa daje 8,77% jego powierzchni. Tabela 1. Wykaz parków krajobrazowych w województwie lubelskim Lp. Nazwa parku krajobrazowego Jednostka nadzorująca Rok utworzenia Pow.parku (ha) Pow. otuliny (ha) Region geograficzny 1983 14.000 9500 Polesie Wołyńskie 1983 5.113 14042 Polesie Podlaskie 1983 10.000 9.000 Polesie Podlaskie 1983 11.117 11.395 Polesie Wołyńskie, Wyżyna Zachodniowołyńska PK „Lasy Janowskie” 1984 39.150 35 095 L 4 055 P 60.500 Kotlina Sandomierska Oddział Zespołu Lubelskich PK 1979 14.961 24.189 Wyżyna Lubelska, Wzniesienia Południowomazowieckie 1. Chełmski 2. Poleski 3. Sobiborski 4. Strzelecki 5. „Lasy Janowskie” 6. Kazimierski 7. Kozłowiecki 1990 4.019 9.000 Nizina Południowopodlaska 8. Krzczonowski 1990 12.421 13.854 Wyżyna Lubelska 9. Nadwieprzański 1990 6.261 11.185 Wyżyna Lubelska, Polesie Wołyńskie 10. „Pojezierze Łęczyńskie” 1990 11.816 14.059 Polesie Podlaskie 11. Wrzelowiecki 1990 4.990 13.620 Wyżyna Lubelska 12. „Podlaski Przełom Bugu” 1994 30.904 15 511 (woj. lub.) 15 393 (woj. maz.) 17.131 Nizina Południowopodlaska 13. Krasnobrodzki 1988 9.390 30.794 Wyżyna Wschodniomałopolska 14. Południoworoztoczański 1989 4 019 Brak Wyżyna Wschodniomałopolska Kotlina Sandomierska 15. „Puszczy Solskiej” 1988 21 303 1.972 Kotlina Sandomierska, Wyżyna Wschodniomałopolska 1995 35.488 13.079 Wyżyna Wschodniomałopolska 1991 20.209 Brak Wyżyna Wschodniomałopolska, Kotlina Sandomierska 16. Skierbieszowski 17. Szczebrzeszyński Zarząd Chełmskich PK Zarząd Zespołu Lubelskich PK Dyrekcja PK „Podlaski Przełom Bugu” Zespół Zamojskich PK 141 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa przewiduje sukcesywną rozbudowę sieci parków krajobrazowych i wymienia jeszcze dziewięć propozycji utworzenia nowych parków. Zadania parków krajobrazowych oraz sposób ich wykonywania Zadania, jakie postawiono przed parkami krajobrazowymi i sposoby ich wykonywania przez poszczególne jednostki najprościej omówić posługując się zapisami art. 105 ust. 4 ustawy o ochronie przyrody, w którym określono następujące zadania dyrektora parku krajobrazowego: 1) ochrona przyrody, walorów krajobrazowych oraz wartości historycznych i kulturowych obszaru parku; 2) organizacja działalności edukacyjnej, turystycznej oraz rekreacyjnej; 3) wydawanie, z upoważnienia wojewody, decyzji administracyjnych w zakresie ochrony przyrody; 4) współdziałanie w zakresie ochrony przyrody z jednostkami organizacyjnymi oraz osobami prawnymi i fizycznymi; 5) składanie wniosków do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotyczących zagospodarowania przestrzennego obszarów wchodzących w skład parku krajobrazowego. Pierwszy, drugi i czwarty punkt wytyczają podstawowy kierunek osiągania celów, dla których utworzono park krajobrazowy. Trzeci punkt jest ustawowym upoważnieniem do wykonywania działań w imieniu organu ochrony przyrody, jakim ustawowo jest wojewoda. Ostatni punkt umożliwia wprowadzenie zapisów planu ochrony parku do planów zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Opracowanie planu ochrony jest obowiązkiem dyrektora parku krajobrazowego zgodnie z art. 19 ust.1 pkt.3 ustawy o ochronie przyrody. Bardziej precyzyjnie zadania zostały zapisane w kolejnym artykule (art. 107), w którym określono szczegółowe zadania Służby Parków Krajobrazowych. Ochrona przyrody, walorów krajobrazowych oraz wartości historycznych i kulturowych Opiera się ona na trzech filarach: po pierwsze ochrona wszystkich elementów środowiska przyrodniczego, następnie zrównoważony rozwój oraz odtwarzanie i wzbogacanie przyrody. Począwszy od ochrony gatunków roślin i zwierząt poprzez ochronę poszczególnych typów siedlisk ze szczególnym nastawieniem na ochronę najbardziej wrażliwych i podatnych na wyginięcie, przez ochronę walorów krajobrazowych aż do wartości historycznych i kulturowych obszaru parku. Każdy z parków będzie podlegał z różnym natężeniem bardzo nieraz różnorodnym zagrożeniom, zależnym w dużej mierze od sposobu i intensywności użytkowania środowiska przez człowieka. Tempo rozwoju i zmiany zachodzące w poszczególnych przejawach działalności ludzi wymagają ciągłego dostosowywania zasad ochrony przyrody do nowych rozwiązań technologicznych czy organizacyjnych. W pierwszym filarze mieszczą się również inwentaryzacja przyrodnicza, monitoring i badania terenowe, których końcowym efektem jest ustalenie zasad poddawania ochronie w konkretnych warunkach terenowych, uwzględniających sposób dotychczasowego użytkowa142 nia i ustalenie ewentualnych zagrożeń oraz propozycja ustanowienia nowej formy ochrony (rezerwatu przyrody, użytku ekologicznego). Począwszy od maja 2004 r. tempo zmian nabiera znacznego przyśpieszenia w związku z napływem kapitału, który będzie do dyspozycji samorządów lokalnych w ramach różnorodnych funduszy UE. W skali makro największe środki zostały skierowane do rolnictwa i na rozwój infrastruktury (komunikacji lądowej, energetyki). W obu tych działach gospodarki województwo lubelskie jest na początku znaczących przemian. W jaki sposób prowadzenie ochrony przyrody wpływa na ogólny rozwój gospodarczy danego obszaru i w jaki sposób można by uniknąć często stawianych zarzutów: o ograniczeniu możliwości, budowaniu skansenu, zamykaniu dostępu do nowoczesnej technologii. Na te pytania odpowiada drugi filar ochrony przyrody w parkach krajobrazowych. Jest nim zapisany w ustawie zrównoważony rozwój. Drugi filar to monitorowanie działalności gospodarczej w obszarach chronionych i poziomu ewentualnych zagrożeń dla przyrody oraz opracowanie zasad korzystania ze środowiska w sposób zapewniający rozwój, a jednocześnie maksymalnie chroniący przyrodę. W prawnej sytuacji parku krajobrazowego jest to pole wielu konfliktów. Trzeci filar to odtwarzanie i wzbogacanie przyrody. W tym filarze mieszczą się wszystkie programy wprowadzające ochronę czynną, łącznie z częścią programów rolno-środowiskowych, których zadaniem jest podtrzymywanie tradycyjnego sposobu użytkowania. Pozornie tylko pierwszym efektem utworzenia parku krajobrazowego jest wprowadzenia ograniczeń, których katalog jest w znacznym stopniu mało precyzyjny i często zbyt przypadkowy. Nawet w przypadku parków o podobnej specyfice trudno jednoznacznie dobrać obowiązujące zakazy. Wprowadzenie ograniczeń związanych z ochroną przyrody może mieć wpływ na zmianę dotychczasowych kierunków rozwoju i otworzyć całkiem nowe możliwości. Często wysokie walory przyrodnicze idą w parze z niskim poziomem rolnictwa, z jego ekstensywnym charakterem, rozdrobnioną strukturą użytkowania. Przy takim rolnictwie wszelkie zmiany w kierunku intensyfikacji produkcji, czy powiększania gospodarstw mogą prowadzić do daleko idących zmian w przyrodzie. Dlatego propagowanie rolnictwa zrównoważonego czy też rolnictwa ekologicznego jest jedną z szans alternatywnego rozwoju. Szkoda tylko, że wiele z parków krajobrazowych w województwie lubelskim nie znalazło się w tzw. „strefach priorytetowych” , w których możliwe jest lepsze dofinansowanie działań proekologicznych i wykorzystanie przez właścicieli ziemi instrumentów Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, jakim jest program rolnośrodowiskowy. Parki krajobrazowe są dzisiaj poligonem doświadczalnym, na którym wypracowywane są całkiem nowe zasady ochrony i odrębne zasady gospodarowania. Dodatkowo odbywa się to w okresie przemian gospodarczych, z bagażem doświadczeń krajów Europy Zachodniej i w warunkach kształtowania się podstaw demokracji lokalnej. Następnym etapem działań w parkach będzie rozwijanie różnorodnych form ochrony czynnej. Przywracania prawidłowych zasad w środowisku, którego naturalne procesy zostały zakłócone. I chociaż będą zawsze prowadzone dyskusje co do zakresu ingerencji człowieka to niewątpliwie sukcesy w ochronie żółwia błotnego, II. Jakość podstawowych elementów środowiska czy ochronie gniazd bociana białego oraz prowadzonej w parkach zamojskich aktywnej ochronie susła perełkowatego, będą zawsze przykładami pozytywnego działania. Znacząco inaczej wyglądają próby hamowania naturalnej sukcesji na łąkach, pastwiskach przez wycinkę drzew, kiedy zmieniły się warunki ekonomiczne hodowli bydła i spadła liczba hodowanych owiec. Czynna ochrona wymaga wszechstronnego rozważenia celowości i prawidłowego określenia oczekiwanych skutków. Często w tej ochronie podejmowane działania nie przynoszą sukcesu. Prowadzony z dużym udziałem środków funduszów ochrony środowiska nie zdołał zapobiec znaczącemu spadkowi liczebności kraski. Badania jej biologii nie określiły jednoznacznie przyczyn zmniejszania się populacji. Liczne budki lęgowe nie były zajmowane. Jedyny wniosek, być może, błędny to taki, że przyczyna spadku liczebności kraski leży poza granicami naszego kraju, na przelotach lub zimowiskach i nie jest jasno sprecyzowana. Organizacja działalności edukacyjnej, turystycznej oraz rekreacyjnej Walory krajobrazowe bywają często przyczynkiem do rozwijania usług turystycznych (noclegi, wyżywienie, transport, informacja turystyczna). Ponieważ uroda krajobrazu, czyste powietrze i łatwy dostęp do wody jest najszybciej dostrzeganym walorem, a powszechnie obszary parków są tworzone w miejscach, które wcześniej były tak postrzegane. Wiele parków krajobrazowych Lubelszczyzny utworzono na obszarach powszechnie znanych i chętnie odwiedzanych. Okolice Kazimierza Dolnego, Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie czy Roztocze były już znane w Polsce przed powstaniem parków. Kozłówka czy też Janów Podlaski miały sławę międzynarodową, ale w wąskich kręgach i tylko z powodu istnienia rezydencji magnackiej czy stadniny koni. Lasy Janowskie, Puszcza Solska i Lasy Parczewskie były terenem silnego oporu oddziałów partyzanckich w czasie II wojny światowej. Utworzenie parku pozwoliło na wskazanie całkiem nowych i nie mniej interesujących walorów. Były i takie parki, których atrakcyjność turystyczna dopiero po ich utworzeniu została dostrzeżona. W każdym bądź razie dano samorządom szansę na możliwość jeszcze innej prezentacji swojego terenu i ukształtowania nowej wizji rozwoju. Dodatkowo społeczności lokalne uzyskały w pracownikach parków krajobrazowych jeszcze jednego partnera, którego jednym z zadań jest organizacja działalności edukacyjnej i turystycznej. Dlatego bardzo ważna wydaje się identyfikacja mieszkańców z parkiem i jego pracownikami. Porozumienie to jest tym łatwiejsze , im bliższy kontakt jest z siedzibą parku lub jego oddziałami czy placówkami w których pracują konkretni ludzie. Takiemu porozumieniu sprzyja częstość kontaktów nieformalnych, które umożliwiają prezentacje swoich stanowisk. Często wyobrażenia o utrudnieniach i brak podstawowych informacji o zapisach w prawie obowiązującym w całej Polsce, powodował utożsamianie zakazów wynikających z utworzenia parku z ogólnokrajowymi i lokalnym prawami powszechnie odbieranymi jako utrudnienie. Pierwszy okres po powstaniu parku to czas edukacji właśnie w tym zakresie. Wzajemne poznawanie dotyczyło zarówno mieszkańców (najczęściej rolników) jak i lokalnych władz, przedstawicieli różnych instytucji i biznesmenów działających w terenach wiejskich. Najbardziej widoczną częścią pracy pracowników parków krajobrazowych jest edukacja ekologiczna i regionalna dzieci i młodzieży. Formy tej edukacji są bardzo zróżnicowane i zależne od możliwości każdego zarządu. W województwie lubelskim każdy z zarządów parku posiada lokalne centrum edukacji. W najgorszym razie jest to siedziba jednostki czy też oddziału. W poszczególnych parkach tworzone są terenowe punkty edukacyjne w postaci OEE, jak w Brzeźnie w Zarządzie Chełmskich Parków Krajobrazowych, czy też w Janowie Podlaskim przy Parku Krajobrazowym „Podlaskim Przełomie Bugu” lub w Kazimierskim oddziale Lubelskich Parków Krajobrazowych. W wielu parkach takimi miejscami edukacji są ścieżki przyrodnicze, których celem jest również kanalizowanie ruchu turystycznego oraz umożliwienie szerszego poznania walorów parków i zasad prowadzenia ochrony przyrody. Niestety żaden z parków lubelskich nie posiada własnej bazy noclegowej, umożliwiającej pobyt kilkudniowy i prowadzenie wielowątkowej edukacji w formie tzw. „Zielonej Szkoły”. W PK „Podlaski przełom Bugu” ta forma edukacji oparta jest o współpracę z ośrodkami wypoczynkowymi, w których wypoczywają dzieci nie tylko w okresie letnich wakacji, ale również podczas ferii zimowych i w czasie roku szkolnego. Operatorzy turystyczni zyskują dzięki takiej współpracy atrakcyjny scenariusz pobytu, a informacja przyrodnicza dociera do ludzi z całej Polski. W okresie wakacji w ośrodkach czynne są wystawy fotograficzne i kąciki ciekawostek przyrodniczych. Taka forma edukacji możliwa jest na terenie, który jest już odwiedzany i istnieje lokalna infrastruktura turystyczna ( miejsca noclegowe i baza żywieniowa). Wszystkie parki krajobrazowe w województwie lubelskim mają takie możliwości. W niektórych z nich rozwój bazy turystycznej zapoczątkowany został przez utworzenie parku, a w niektórych utworzenie parku stało się katalizatorem szybkiego powstawania gospodarstw agroturystycznych. Przykładem mogą być okolice Woli Uhruskiej miejscowości położonej na skraju dwóch parków krajobrazowych Chełmskiego i Sobiborskiego. Podobnie procesy te przebiegały w okolicach Szczebrzeszyna, Zwierzyńca, Krasnobrodu czy Janowa Podlaskiego. Szczególnie ważną jest edukacja młodego pokolenia mieszkającego na obszarze parku lub w jego najbliższym sąsiedztwie. Dzięki tej edukacji możliwy jest bezpośredni wpływ na zachowania dorosłych i wspomagane w ten sposób są działania ochronne na rzecz ochrony środowiska. Realizowany jest jednocześnie cel poznawczy związany z funkcjonowaniem środowiska przyrodniczego oraz z lepszym poznaniem swojej miejscowości. Edukacja ta jest też uświadomieniem nowej niezwykłej i często niepowtarzalnej roli jaką pełni w przyrodzie Polski okolica, w której powstał park. Często również są odkrywane na nowo walory natury kulturowej i lokalne zabytki architektury mające związki z historią Polski i bywa, że dotyczą wydarzeń mających istotny wpływ na losy żyjących tu ludzi. Młodzi mieszkańcy parku, mający wiedzę przyrodniczą, historyczną i odrobinę odwagi, przy wsparciu finansowym programów UE mogą próbować znajdować zatrudnienie w obsłudze ruchu turystycznego. W parkach krajobrazowych prowadzone są badania naukowe, powstają prace doktoranckie, magisterskie i licencjackie. Obszary parków krajobrazowych są często traktowane 143 Raport o stanie środowiska w 2004 r. jako poligony badawcze dla licznych uczelni wyższych z terenu województwa. Zainteresowanie parkami wykazują również szkoły wyższe z sąsiednich regionów, szczególnie te które prowadzą kierunki biologiczno-przyrodnicze i turystyczne. Współdziałanie w zakresie ochrony przyrody z jednostkami organizacyjnymi oraz społecznością lokalną Niezbyt liczna kadrowo Służba Parków Krajobrazowych oraz wielopłaszczyznowe cele realizowane na dużych obszarach siłą rzeczy zmuszają dyrektorów parków krajobrazowych do współpracy z innymi jednostkami działającymi w terenie. Takim podstawowym partnerem jest Administracja Lasów Państwowych. Zazwyczaj Park Krajobrazowy położony jest na terenie działania jednego lub kilku nadleśnictw, a zapisy ustawy o ochronie przyrody jasno precyzują zadania Nadleśniczego w lasach położonych w parku to pozostaje jeszcze pole szerokiej edukacji ekologicznej i zagospodarowania turystycznego. Z tego zakresu znane są liczne wspólnie budowane ścieżki oraz organizowane konkursy z wiedzy ekologicznej i przyrodniczej. Partnerami w terenie są również samorządy gminne szczególnie w dziedzinach związanych z ochroną środowiska. Formułowanie programów i planowanie inwestycji z tego zakresu szczególnie sieci kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków często jest poprzedzone licznymi konsultacjami i opiniami z pracownikami parku. Wspólnie są organizowane akcje ochrony powierzchni Ziemi, sadzenia drzew czy też imprezy plenerowe, festyny, kiermasze, święta plonów i lokalne obchody rocznicowe. We wszystkich tych obchodach pracownicy parku wprowadzają elementy edukacji przyrodniczej i eksponują walory przyrodnicze oraz turystyczne parków. W zakresie ochrony środowiska i bieżącego monitoringu czystości wód, powietrza i powierzchni ziemi współpracujemy z oddziałami Państwowej Inspekcji Środowiska . W lokalnych społecznościach parki często są z tymi jednostkami utożsamiane i w pierwszym rzędzie informacje o zagrożeniach są składane do naszych pracowników. Często również współdziałamy z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego. Uczestniczymy w szkoleniach rolników prowadzonych przez te ośrodki. Szczególnie bliskie parkom są promowane przez ODR zasady rolnictwa ekologicznego. W 2004 r. zostały uruchomione programy rolno-środowiskowe, których celem jest wspieranie rolnictwa przyjaznego środowisku. Programy rolnośrodowiskowe są próbą rekompensowania utraty ewentualnych dochodów czy zmniejszenia kosztów produkcji rolniczej wynikających z ograniczania stosowania nawozów sztucznych i rezygnacji z mechanizacji upraw i wprowadzania intensywnych metod hodowli zwierząt i ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk. W programach tych zawarto również elementy ochrony wód powierzchniowych, ochrony powierzchni Ziemi i ochrony krajobrazu. Najliczniejszą grupą, z którą współpracujemy w parkach krajobrazowych są nauczyciele. Dzięki nim szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie i wyższe organizują grupy dzieci, młodzieży i studentów. Dla nich właśnie przygotowywane są ścieżki przyrodnicze, na których jest prowadzona aktywna edukacja przyrodnicza z udziałem pracowników parków. Większość wydawnictw parków 144 krajobrazowych jest adresowana do tej właśnie grupy odbiorców. Prowadzone są warsztaty dla nauczycieli dotyczące poszerzania wiedzy o poszczególnych gatunkach czy nowych formach ochrony przyrody. W zakresie metodyki nauczania przedmiotów przyrodniczych współpracujemy z Ośrodkami Metodycznymi, które są czynne w większych miastach województwa. W okresach zimowych pracownicy parku odwiedzają szkoły z prelekcjami dotyczącymi problemów ochrony przyrody, których celem jest popularyzacja walorów przyrodniczych danego parku i propagowanie zasad zrównoważonego rozwoju. Parki krajobrazowe współpracują również z organizacjami hobbystycznymi o charakterze ogólnokrajowym, których jednym z celów działania jest ochrona przyrody czy też ochrona środowiska. Do takich organizacji zaliczyć należy Polski Związek Łowiecki czy Polski Związek Wędkarski. Prowadzimy wspólne działania z członkami najstarszej organizacji ekologicznej – Ligą Ochrony Przyrody, a także z licznie powstałymi w latach dziewięćdziesiątych organizacjami i stowarzyszeniami o podobnym charakterze. Turystyczne aspekty działania parków krajobrazowych najszerzej są realizowane we współpracy z Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym i lokalnymi operatorami turystycznymi. Informacje o bazie turystycznej są dostępne w siedzibach zarządów parków krajobrazowych. W wielu parkach powstała i nieźle prosperuje sieć tanich kwater agroturystycznych.
