D.Kusnierz

Kraków, dnia 11 marca 2015 r.
RECENZJA
Pracy doktorskiej
mgr inż. arch. Moniki Sokołowskiej
pt. „Kamienice przyrynkowe miasta Jarosławia”
opracowanej pod kierunkiem:
Dr hab. inż. Marka Gosztyły, Prof. PRz
w związku z wszczętym przewodem doktorskim
na
Wydziale
Architektury
Politechniki
Wrocławskiej
I. Podstawy opracowania:
1. Zlecenie Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej Prof. dr
hab. inż. arch. Elżbiety Trockiej-Leszczyńskiej (pismo nr W1/4020/6/2016) z
dnia 22.02.2016 roku;
2. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, wraz z późniejszymi zmianami;
3. Egzemplarz pracy doktorskiej w dwóch tomach.
II. Recenzja.
Praca doktorska mgr inż. arch. Moniki Sokołowskiej podejmuje temat
kamienic przyrynkowych w Jarosławiu na Podkarpaciu. Jako problem
badawczy, Doktorantka wskazuje miejsce jarosławskiej kamienicy wiatowej
1
pośród innych obiektów budownictwa mieszczańskiego w centrach miast
historycznych na terenie Europy. Za tezę pracy obiera Ona stwierdzenie, że
wykształcony
Jarosławiu
w
u
schyłku
XVII
wieku model kamienicy
mieszczańskiej ma unikalną formę przestrzenną oraz układ funkcjonalny na tle
innych typów kamienic mieszczańskich występujących na terenie Europy. Prócz
udowodnienia obranej tezy Doktoranta wskazuje także inne cele badawcze
swojej pracy. Są to:
- określenie wpływu czynników gospodarczych, społecznych oraz
wydarzeń
historycznych
na
zmiany
programów
architektoniczno-
funkcjonalnych, formę i wystrój nowożytnej kamienicy mieszczańskiej w
Jarosławiu;
-
podjęcie
próby
ustalenia
rodowodu
historycznego
jarosławskiej
kamienicy wiatowej w kontekście przemian mieszczańskiej architektury
europejskiej;
-
przeprowadzenie
analizy
metrologicznej
rynku
w
Jarosławiu,
wyznaczenie miar jarosławskich, których użyto do wyznaczenia rynku oraz
działek przyrynkowych;
- podjęcie próby rekonstrukcji układu lokacyjnego Jarosławia w oparciu o
wyznaczone wcześniej miary;
- przeprowadzenie próby rekonstrukcji układu kamienicy z końca XVII
wieku z uwzględnieniem późniejszych zmian, w oparciu o zgromadzony
materiał badawczy;
-
przeprowadzenie
analizy
typologicznej
jarosławskich
kamienic
przyrynkowych oraz
- usystematyzowanie stanu wiedzy i materiałów badawczych dotyczących
przedmiotowych kamienic.
Recenzowana praca zawarta jest w dwóch tomach. W pierwszym Autorka
zamieściła tekst, w drugim natomiast „Katalog kamienic przyrynkowych miasta
Jarosławia”. Tom pierwszy liczy 132 strony wraz z materiałem ilustracyjnym (w
skład którego wchodzi 51 rycin, 8 fotografii i 3 tabele); przypisami w ilości 57
oraz nieponumerowanymi w tekście; bibliografią; listą skrótów; streszczeniem
oraz 8 aneksami. Tom drugi liczy 98 stron i jest jak wyżej napisano katalogiem z
obszernym materiałem ilustracyjnym w ilości 80 fotografii oraz 49 rycin.
2
Układ merytoryczny przedmiotowej pracy jest jasny i klarowny, a struktura
podziału treści odpowiada wymogom prac doktorskich.
Tom pierwszy rozpoczyna, w formie Wstępu, Rozdział 1, w którym
Doktorantka charakteryzuje „Przedmiot pracy”, stawia wymienioną wyżej tezę
badawczą, a także opisuje cele badań i konstrukcję pracy. W rozdziale tym
Autorka
przedstawia
również
metody,
którymi
posłużyła
się
podczas
prowadzenia badań nad podjętą problematyką. Były to studia historyczne, w
tym kwerendy w archiwach,
analizy
historyczno-urbanistyczne,
badania
terenowe, analizy
porównawcze
oraz
„analiza
pomiarowa
planu
miasta”
czyli
analiza
metrologiczna układu urbanistycznego.
Rozdział 2 charakteryzowanego tomu dotyczy stanu badań nad podjętą
problematyką. Doktoranta wymienia osobno materiały archiwalne, publikacje
oraz dokumentacje naukowe, które przeanalizowała podczas pisania pracy.
Wskazuje
także
miejsce
przechowywania
najważniejszych
archiwaliów
związanych z historią miasta.
Rozdział 3 zatytułowany „Jarosław w panoramie dziejów - krótki rys
historyczny”
dotyczy
historii
miasta.
Został
on
podzielony
na
pięć
podrozdziałów. W pierwszym opisano początki osadnictwa na terenie
późniejszego miasta do okresu wczesnego Średniowiecza. Drugi dotyczy
okresu Średniowiecza. W kolejnym Autorka opisała dzieje miasta w czasach
nowożytnych czyli między XVI a XVIII wiekiem. Podrozdział czwarty został
poświecony dziejom miasta w wieku XIX oraz XX, a ostatni zaś czasom
współczesnym.
Rozdział
następny
zatytułowany
„Rodowód
kamienicy
środkowoeuropejskiej” podzielno na pięć podrozdziałów. Podrozdział pierwszy
dotyczy tła historycznego formowania się ośrodków miejskich na terenie
Środkowej
Europy.
W
kolejnym
Autorka
opisała
genezę
kamienicy
środkowoeuropejskiej, charakteryzując dom wolnostojący oraz dom szeregowy.
W podrozdziale 3 Doktoranta porównuje kamienicę północnoeuropejską (in.
dolnoniemiecką) i środkowoeuropejską (górnoniemiecką), charakteryzując przy
tym przedmiotowe typy domów. Następny podrozdział poświecony został
zagadnieniom nowożytnej kamienicy środkowoeuropejskiej. Autorka opisuje w
nim domy z terenu Moraw, Jihlavy, Śląska, Görlitz oraz Małopolski i Polski
Południowo - Wschodniej, a także koncepcję wpływów jakie na architekturę
3
kamienic Jarosławia mógł mieć Bliski Wschód co wiązało się ze stosunkami
handlowymi miasta z imperium osmańskim.
Rozdział
5
dotyczy
współczesnego
programu
funkcjonalnego
i
architektonicznego kamienic Jarosławia. Autorka w rozdziale tym zwraca uwagę
na fakt, że obecnie jarosławski rynek, a co za tym idzie także historyczne
kamienice nie spełniają już pierwotnie przyjętej funkcji, co wiąże się z ich
przekształceniami.
Rozdział 6 Doktorantka poświeciła tematyce rynku, w tym analizie
metrologicznej oraz wyznaczeniu miar jarosławskich. W rozdziale tym Autorka
przedstawiała najpierw stan badań dotyczących opisywanej problematyki, a
następnie, w kolejnych podrozdziałach scharakteryzowała układ urbanistyczny
miasta oraz wykonała własną analizę metrologiczną.
Rozdział kolejny zatytułowany „Układ lokacyjny miasta w oparciu o
przeprowadzone badania” jest niejako kontynuacją rozdziału szóstego gdyż
dotyczy analizy układu urbanistycznego Jarosławia.
W rozdziale 8 Doktorantka przeprowadziła rekonstrukcję XVII-wiecznej
kamienicy jarosławskiej określając jej fazy rozwoju, układ funkcjonalny oraz
takie elementy jak wnętrze wraz z wyposażeniem, komunikację, podcienia oraz
sposób przekrycia.
Rozdział
9
dotyczy
juz
samej
typologii
przyrynkowych
kamienic
Jarosławia. Autorka zaprezentowała tutaj autorski podział opisywanych
kamienic dzieląc je generalnie na wiatowe oraz bezwiatowe. Idąc dalej grupa
kamienic wiatowych została podzielona na domy dwu i trójosiowe, z których w
grupie tych ostatnich wyszczególniono kamienice z wykształconą wiatą oraz
bez wykształconej wiaty. Kamienice bezwiatowe podzielono podobnie, jak
wiatowe, na dwu i trójosiowe. Autorka na potrzeby tego rozdziału przygotowała
szereg schematów oraz rysunków obrazujących przyjętą systematykę.
Ostatnią częścią I tomu dysertacji jest podsumowanie, w którym mgr inż.
arch. Monika Sokołowska konkluduje wyniki swoich badań, a także przedstawia
postulaty konserwatorskie zwracając uwagę na zagrożenia przekształceń
dzielnicy staromiejskiej w Jarosławiu, w wyniku których może ona utracić swój
wyjątkowy charakter.
Tom II recenzowanej dysertacji stanowi katalog kamienic przyrynkowych
miasta Jarosławia. Ma on na celu usystematyzowanie stanu wiedzy,
dostępnych źródeł, badań oraz wykonanych już opracowań dotyczących
4
poszczególnych obiektów. Na niemal 100 stronach Autorka przedstawiła
informacje o lokalizacji i funckcji kamienic, dane historyczne, charakterystykę
architektoniczną obiektów, stan badań oraz materiał ilustracyjny w postaci zdjęć
oraz rysunków rzutów kondygnacji parteru oraz innych, charakterystycznych dla
wybranej kamienicy. Katalog poprzedzony został ryciną przedstawiającą zakres
opracowania.
W podsumowaniu tej części recenzji należy stwierdzić, że praca doktorska
mgr inż. arch. Moniki Sokołowskiej jest ważnym opracowaniem naukowym,
dotyczącym mało rozpoznanej jeszcze problematyki przyrynkowej kamienicy
jarosławskiej. Recenzent wnosi jednak do jej treści kilka uwag formalnych oraz
merytorycznych. Część z nich ma charakter polemiczny:

Uwaga pierwsza dotyczy obszaru badawczego. Na s. 5 Doktorantka
podaje, że w pracy posiłkuje się typologią kamienic Europy Środkowej,
na s. 6 natomiast, przedstawiając tezę pracy, pisze o „typologii kamienic
Europejskich”, zatem można tutaj dostrzec pewną nieścisłość!;

Rozdział 5 traktujący o kamienicy jarosławskiej współcześnie jest,
zdaniem recenzenta, zamieszczony zbyt wcześniej. Winien on być częścią
podsumowania;

Uwaga kolejna, już o charakterze polemicznym dotyczy podzielenia
pracy na dwa tomy. Zdaniem recenzenta, było to niepotrzebne, a treść
„Katalogu” mogła być „włączona” do części tekstowej. Wówczas odbiór
pracy byłaby łatwiejszy;

Kolejna
uwaga
o
charakterze
polemicznym
dotyczy
sposobu
numeracji rycin i fotografii. Ten przyjęty przez Doktorantkę jest, zdaniem
recenzenta, mało czytelny i niepotrzebnie skomplikowany, tym bardziej, że
nie ma informacji o numerze strony, na której dana rycina się znajduje. W
razie ewentualnej publikacji pracy sugeruje się zastosowanie numeracji
ciągłej;

W pracy pojawiają się błędy stylistyczne, które winny zostać
wyeliminowane gdyby Autorka pracy planowała jej publikację.
5
Reasumując, pomimo wymienionych wyżej drobnych uwag, z których, jak
wspomniano,
część
ma
charakter
polemiczny
należy
podkreślić,
że
recenzowana dysertacja doktorska jest rzetelnym opracowaniem naukowym, w
którym poruszono, oprócz tytułowej problematyki także inne zagadnienia, m.in.
historii
miasta,
metrologii
lokacyjnego
układu
urbanistycznego
oraz
współczesnych programów architektonicznych, funkcjonalnych i użytkowych
jarosławskich
kamienic.
Postawiona
we
wstępie
pracy
teza
została
udowodniona. Praca została starannie opracowana. Doktorantka wykazała się
znajomością metod badawczych. Wybrana i cytowana przez Nią literatura oraz
materiał ilustracyjny zamieszczony w pracy wydają sie być wystarczające dla
właściwego przedstawienia podjętej problematyki.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że praca doktorska mgr inż.
arch. Moniki Sokołowskiej zatytułowana „Kamienice przyrynkowe miasta
Jarosławia”, zdaniem recenzenta, spełnia wymogi cytowanej na wstępie
Ustawy.
Na tej podstawie recenzent stawia wniosek o dopuszczenie Kandydatki do
dalszych etapów postępowania o nadanie stopnia doktora nauk technicznych.
Na tym recenzję zakończono.
6