Rodzina pszczela i jej gniazdo

Rodzina pszczela i jej gniazdo
Pszczoły miodne należą do owadów żyjących społecznie. U większości owadów
społecznych (osy, trzmiele, mrówki) pojedyncze samice opuszczają na zawsze
społeczność macierzystą, a po unasiennieniu przystępują w pojedynkę do zakładania
nowych rodzin. Wychowują one samodzielnie niedużą ilość samic, które pozostają przy
matce i przyjmują na siebie prace związane z wychowem następnych pokoleń. Karmią
one i otaczają opieką również matkę, która po ich wychowaniu ogranicza się już
wyłącznie do składania jaj. Samice troszczące się o matkę i potomstwo nie są zdolne do
rozmnażania, gdyż ich narządy rozrodcze są uwstecznione. Na początku formowania
się gromady nie wychowuje ona samic pełnowartościowych pod względem płciowym
oraz samców. Staje się to możliwe dopiero wówczas, gdy liczba osobników w
gromadzie znacznie wzrośnie, gdy zbudują one odpowiednio duże gniazdo i zapewnią
obfity dopływ pożywienia.
Samice os, trzmieli czy mrówek w początkowym okresie swojego życia są zdolne
do pracy związanej z wychowem potomstwa, nie potrafią jednak zapewnić
samodzielnie przetrwania gatunku. Okres samodzielnego życia samicy jest
pozostałością czasów, gdy przodkowie owadów obecnie gromadnych żyli samotnie.
Rodzina pszczela pod pewnymi względami stoi niżej niż rodzina społecznych
mrówek. Pszczoły jednak o tyle wyprzedziły w procesie ewolucji inne owady żyjące
społecznie, nie występuje u nich krótki okres samodzielnego życia samicy. Żaden
osobnik rodziny pszczelej nie może żyć w oderwaniu od społeczności. Pszczoła, która
straci łączność ze swoją rodziną, a nie przyłączy się do innej, zaprzestaje pracy i ginie.
Toteż rozmnażanie rodzin odbywa się u pszczół w sposób odmienny niż u pozostałych
gatunków owadów żyjących społecznie, a mianowicie przez podział rodziny, zwany
rójką.
Życie społeczne owadów wiąże się z daleko idącym podziałem pracy pomiędzy
osobnikami wchodzącymi w skład rodziny. W ślad za tym idzie zróżnicowanie budowy
ciała osobników przystosowanych do różnych prac. Oprócz dwóch postaci, jakie
zwykle występują u owadów żyjących samotnie, samic i samców, u owadów
społecznych pojawia się jeszcze inna postać. W skład rodziny pszczelej wchodzą trzy
postaci pszczół: samica (matka), samiec (truteń) i robotnica. Pszczoły robotnice są to
samice o uwstecznionych narządach rozrodczych, które tylko w wyjątkowych
okolicznościach składają jaja, wyłącznie tylko niezaplemnione, gdyż budowa ich ciała
wyklucza kopulację.
Ciało robotnicy jest wyposażone w liczne narządy, których brak osobnikom
zdolnym do rozrodu; są to: gruczoły woskowe, gruczoły wytwarzające mleczko
(gardzielowe), narządy, które służą do zbierania i przenoszenia pyłku, ostrogi do
wyrzucania obnóży z koszyczków itp. Poza tym niektóre narządy, właściwe zarówno
matkom jak i robotnicom, są wykształcone w innym stopniu i w sposób odmienny.
Pszczoły robotnice mają żuwaczki bez wcięcia, dłuższy języczek, żądło wyposażone w
liczne zadziory.
Pomiędzy osobnikami wchodzącymi w skład rodziny pszczelej, które pochodzą od
tej samej matki, występują drobne różnice. Niektóre z tych różnic uwarunkowane są
genetycznie (mieszańce różnych ras, linii, populacji). Szczególnie duże odchylenia
występują w długości języczka, użyłkowaniu skrzydeł i liczbie haczyków na tylnych
skrzydłach. Innego rodzaju wahania występują na skutek odmiennych warunków, w
jakich wychowywały się pszczoły. Średnie rozmiary i masa ciała robotnic oraz trutni
wychowanych w różnych porach roku wykazują pewne odchylenia. Jest to zmienność
sezonowa.
Szczególnie duże różnice zaznaczają się jednak między matkami. Przyczyniają się
do tego przede wszystkim: siła (liczebność) rodziny wychowującej matkę, jej skład
(ilość młodych pszczół karmicielek), stan pogody, obfitość pożytków (zwłaszcza
pyłkowego), liczba mateczników założonych przez rodzinę itp. Gdy wychów matki
odbywa się w tak zwanych matecznikach ratunkowych, szczególnie duże znaczenie ma
wiek larwy. Ten właśnie czynnik najczęściej bywa przyczyną pojawiania się źle
rozwiniętych matek. Im bardziej matka podobna jest do robotnicy, tym więcej ma ona
cech właściwych robotnicom. Tak na przykład matki mogą być wyposażone w
koszyczki do zbioru pyłku, w gruczoły woskowe, mogą mieć większą niż normalnie
liczbę zadziorów na żądle itp. Najważniejsze jednak jest to, że zmianom ulegają również
rozmiary jajników a więc i wartość użytkowa takich niedorozwiniętych matek jest
znacznie mniejsza.
Wśród trutni występują niekiedy osobniki karłowate, zwane przez pszczelarzy
półtrutniami. Trutnie takie wychowują się w rodzinach z matkami trutowymi; rozwijają
się one w komórkach pszczelich i karmione są pokarmem nieodpowiednim,
przeznaczonym dla robotnic.
Zmiany sezonowe w wielkości pszczół robotnic są przyczyną tego, że plastry
budowane w różnych porach roku mają nieco mniejsze lub większe komórki.
Warunkiem trwałego istnienia rodziny pszczelej jest zbudowanie przez nią
odpowiedniego gniazda. Zdarzają się niekiedy wypadki, że roje zakładają gniazda na
wolnym powietrzu, wśród gałęzi i liści, z reguły jednak pszczoły wyszukują w celu
zbudowania gniazda pomieszczenia osłonięte, zwłaszcza z góry i z boku. W warunkach
naturalnych pszczoły osiedlają się w dziuplach drzew, a w regionach bezleśnych we
wnękach między kamieniami.