Tadeusz Wielecki „Od zabawy do sensu muzycznego. Propozycje

Przykładowe działania artystyczne według Tadeusza Wieleckiego.
Grupa wiekowa: dzieci (7-12 lat)
1. „Wspólne muzykowanie”
Działanie przeznaczone jest na grupę do 20 dzieci. Podzielone jest na dwie
części:
I
Nauczyciel zaczyna od poinformowania uczniów, iż chciałby z nimi wykonać
utwór, ale żeby mogło to się stać musi na początku sprawdzić czy są
muzykalne, czy mają słuch muzyczny. Opowiada czym jest słuch i że jednym z
najważniejszych jego elementów jest pamięć muzyczna. Zadanie polega na
powtarzaniu przez dzieci po nauczycielu dźwięków, które on wydobywa (na
instrumencie albo wokalnie). Nie mają to być melodie, ale kilka wcześniej
przygotowanych, bardzo wyrazistych, onomatopeicznych, śmiesznych słów.
Cała trudność w tym, aby nauczyciel wykonywał te wyrazy w bardzo
dźwięczny, wręcz przerysowany sposób, dodając do nich konkretne gesty.
Przykładowymi dźwiękami mogą być: „brzdęk”, „iiii” (imitujący hamowanie
samochodu), „ciiii”, „olaboga” (bardzo szybko wykonane), „nie mogę”,
„oooo”, czy „drrrrrryyyy”. Pedagog prezentuje pierwszy dźwięk i prosi
uczniów o jego powtórzenie, jeżeli im się udało to wykonuje kolejny. Zadanie
polega na tym, aby dzieci wykonały na początku wcześniejszy, a dopiero
później kolejny dźwięk. Tworzy się fraza, gdzie dodawane są coraz to nowe
brzmienia, ale przy wcześniejszym powtórzeniem wszystkich pozostałych.
Okazuje się oczywiście, że wszyscy mają perfekcyjny słuch muzyczny i
możemy przejść do kolejnej części działania.
II
Druga odsłona to improwizacja nauczyciela z wykorzystaniem wcześniej
przygotowanych pięciu typów fraz o różnych walorach sonorystycznych, które
są ze sobą silnie skontrastowane. Mogą to być tremola w niskich rejestrach,
pojedyncze pizzicata na flażoletach czy glissanda. Nie muszą one być
wykonywane na instrumencie, można też tworzyć takie frazy wokalnie.
Pedagog powinien unikać zamkniętych całości, wskazane jest tworzenie
przechodzących w siebie odcinków. Podczas wykonywania przez nauczyciela
danej frazy, dzieci mają imitować, to co słyszą za pomocą głosu i przede
wszystkim reagować na zmianę kolejnych odcinków. Ma to przysporzyć dobrej
zabawy, ale też uwrażliwieniu dzieci na brzmieniowy aspekt muzyki.
2. „Dźwięki nastrojów”
To działanie oparte jest tylko na dźwiękach wydobywanych wokalnie, bez
konieczności używania instrumentów.
Na wstępie nauczyciel zaznajamia dzieci z tym, że muzyka jest rodzajem
opowieści o tym, co się przeżywa, czuje oraz że za jej pomocą wypowiadamy
się przekazując jakiś sens czy odczucia. W związku z tym proponuje
wykonanie utworu, który składa się z dźwięków naszych odczuć. Działanie
polega na tym, że nauczyciel prezentuje i prosi o powtórzenie poszczególnych
dźwięków sprzęgniętych z emocjami, czyli np. śmiechu, smutku, westchnienia,
chichotu, płaczu itp. Ten etap ma być ćwiczeniem, zapoznaniem dzieci z
materiałem wyjściowym. Później następuje część główna, w której wspólnie uczniowie i nauczyciel wykonują w tempie, wszystkie dźwięki w konkretnym
zestawieniu. Powstaje ciekawy kolaż, który zawiera różna energię wydobycia,
jakość oraz barwę dźwięków. Mają one charakter onomatopeiczny ale zawsze
coś wyrażają.
3. „Siedzi baba na cmentarzu...”
Jest
to
bardzo
krótkie
działanie,
nie
wymagające
wcześniejszego
przygotowywania się do prowadzenia zajęć.
Bierzemy na warsztat jakieś zdanie, przypuśćmy wyliczankę: „Siedzi baba na
cmentarzu, trzyma nogi w kałamarzu, przyszedł duch babę buch, baba fik a
duch znikł”. Zadanie polega na tym, aby dzieci powtarzały to samo zdanie
udając np. dzidziusia, staruszka, księdza na ambonie, rozgniewaną mamę itp.
Można wymyślić jakąkolwiek osobę. Dopuszczalna jest zmiana konwencji
działania i analogiczne powtarzanie tego samego zdania, ale udając inne
języki: japoński, włoski, francuski, czeski itp.
Bardzo ważna jest jakość brzmieniowa, uzyskanie odpowiedniego kontrastu
między językami czy osobami.
4. „Dlaczego ogórek nie śpiewa”
Nauczyciel opowiada dzieciom, że muzyka składa się z wielu elementów,
między innymi z tempa. Utwór ten ma uzmysłowić uczniom, czym jest czas w
muzyce. Zdanie „dlaczego ogórek nie śpiewa” mówimy razem z dziećmi w
trzech różnych tempach: pierwszym normalnym, w którym zazwyczaj się
komunikujemy, drugim najszybszym jakim się tylko da, a trzecim bardzo
wolnym (przeciągając każdą sylabę). Ważne jest przećwiczenie z uczniami
poprawnej artykulacji wymawianego zdania, szczególnie w najszybszym
tempie. Pedagog dzieli dzieci na trzy grupy, z których każda mówić będzie to
samo zdanie w trzech różnych tempach jednocześnie. Oczywiście ta grupa
uczniów, której przydzielony zostanie najszybszy i środkowy głos, będzie
musiała powtarzać zdanie kilka razy. Działanie to wymaga dużej konsekwencji
i dokładności wykonania.
5. „Zabawa - na dyrygenta, kompozytora i orkiestrę”
Przeznaczona jest na grupę od 5 do 7 dzieci.
Każde dziecko musi być zaopatrzone w jakiś przedmiot dźwiękowy, czy prosty
instrument. Chodzi o to, żeby mogło bez problemu wydobyć ciekawy dźwięk z
danej rzeczy. Ponadto ważnym czynnikiem jest duży kontrast pomiędzy
wszystkimi wydobywanymi odgłosami. Dzieci stają w półkolu przed dyrygentem
(niczym orkiestra, czy zespół kameralny), którym może być nauczyciel, tudzież
osoba wybrana z grupy uczniów. I właśnie ten „kierownik zespołu” będzie
kreował swój utwór przy użyciu trzech różnych gestów.
Pierwszym jest wskazaniem na konkretną osobę jedną ręką, czego skutkiem ma
być zagranie przez tego muzyka swojego dźwięku. Oczywiście są dwa warianty
tego gestu, jeżeli dyrygent wskaże i będzie trzymać rękę w takiej samej pozycji to
uczeń powinien powtarzać cały czas swój dźwięk, natomiast jeżeli pokaże i opuści
rękę, to dźwięk ma być zagrany jednokrotnie. Druga sytuacja, to wskazanie
jednocześnie dwoma rękami na dwie różne osoby. Trzecia natomiast, to zrobienie
okrągłego ruchu, który ma skutkować graniem tutti, czyli wszystkich dzieci.
Dzięki temu można uzyskać zróżnicowane, sekwencje muzyczne. Jednak to od
talentu, czy wrażliwości słuchowej dziecka – dyrygenta, będzie zależeć, czy
końcowy efekt będzie ciekawy. Nauczyciel powinien określić czas trwania
poszczególnych utworów i wyznaczać kolejność, w której każde z dzieci będzie
miało sposobność bycia dyrygentem i kompozytorem w jednej osobie.
Grupa wiekowa: młodzież(12-18 lat)
1. „Improwizacja”
Do wykonania działania potrzebne będą cztery wcześniej przygotowane przez
nauczyciela ścieżki dźwiękowe, wykorzystane później jako podkład do
improwizacji. Przykładowo mogą to być: szum potoku, wody, jadący pociąg,
śpiewające ptaki itp. Chodzi o ciągłe, jednostajne, ale konkretne brzmienie.
Nauczyciel prosi młodzież na ostatnich zajęciach przed planowanym
wykonaniem działania o przyniesienie najciekawiej według nich brzmiących
przedmiotów z domu. Mogą to być wszelkiego rodzaju rurki, kawałki drewna
czy plastiku. Gdy wszystko jest przygotowane, następuje improwizacja
uczniów do muzyki. Kluczem do ciekawych rezultatów jest uwrażliwienie
młodych ludzi na konieczność dostosowania wydobywanego przez nich
brzmienia do konkretnych pejzaży dźwiękowych, oraz dbanie o ciągłość
struktury, czyli nadanie działaniu początku, rozwinięcia i zakończenia. Później
powinna nastąpić dyskusja na temat improwizacji. Co wyszło dobrze, a co nie,
jak to nas wzbogaciło, jakie wprowadzić można zmiany zarówno w
instrumentarium jak i samym działaniu, aby uzyskać lepszy efekt.
2. „Dźwięki z wakacji”
Działanie inspirowane jest twórczością Raymonda Murraya Schafera.
Na wstępie nauczyciel prosi zebraną młodzież, żeby przypomniała sobie jakieś
zdarzenie dźwiękowe, akustyczne, które zapamiętała przypuśćmy podczas
ostatnich wakacji. Chodzi o to, żeby ten dźwięk opisać, wyrazić jego istotę
oraz historie. Prowadzący musi tak poprowadzić rozmowę, żeby było wiadome
dla wszystkich uczestników, na czym polegało to przeżycie. Ważnym
zagadnieniem jest fakt, dlaczego to brzmienie wywołało tak duże wrażenie na
danej osobie. Ostatnim etapem warsztatów jest próba przedstawienia tego
dźwięku, uruchomienie siebie jako twórcy i znalezienie własnej artystycznej
ekspresji, do tego, aby przedstawić to zdarzenie, tudzież wrażenie jakie
wywołało, nie koniecznie w sposób dosłowny. To czy jest to bardziej, czy
mniej adekwatne do tego jak opisywała to osoba wykonująca działanie, nie ma
większego znaczenia. Ważny jest fakt, że coś stwarza. Pomaga to uruchomić
kreatywność, wyobraźnie i świadomość dźwiękową młodych ludzi.
3. „Minotaur”
To działanie dostosowane powinno być do konkretnej przestrzeni dźwiękowej,
architektury miejsca, w którym przeprowadzane będą warsztaty. Może to być
przykładowo korytarz w szkole z zamykanymi klasami po obu jego stronach,
ale równie dobrze piwnica czy strych
pełen zakamarków i tak zwanych
rupieci. Nauczyciel wybiera kilka osób i prosi je o wyobrażenie sobie, a
następnie wykonanie dźwięku, który według nich może być podobny do
odgłosu wydobywanego przez Minotaura (wcześniej pedagog powinien
wprowadzić młodzież w tematykę mitu). Brzmienie to powinno być
wykreowane za pomocą głosu, tudzież rzeczy znajdujących się w salach. Może
to być przykładowo dźwięk przesuwanej szafy. Istotą jest głębia, niski,
„dudniący” rejestr i długie wybrzmienie. Nauczyciel powinien podchodzić do
każdej osoby i przedyskutowywać jej pomysły, naprowadzać na lepsze i
odwodzić od tych mniej ciekawych. Gdy już wszyscy przygotują swoje
dźwięki, następuje ich prezentacja. Pojedynczo, każda osoba za zamkniętymi
drzwiami wykonuje swoje brzmienie, a reszta klasy przysłuchuje się oraz
wybiera ich zdaniem najlepszy pomysł w formie plebiscytu. Ważne jest, żeby
„publiczność” nie widziała tego jak dana osoba wykonuje dźwięk, aby
pobudzić wyobraźnie i skupić się na brzmieniu.
4. „Utwór na taśmę”
Ten pomysł na zajęcia wymyślił… realizowaliśmy go w czasie, kiedy
pracowaliśmy razem w szkole społecznej. Przytaczam go, gdyż uważam, że
jest bardzo kreatywnym działaniem, przeznaczonym szczególnie dla starszej
młodzieży. Jeżeli jest taka możliwość pedagog wyposaża młodzież w
przenośny sprzęt nagrywający dźwięk np. dyktafon. Jednak w wypadku, gdy
takowy nie jest w posiadaniu szkoły, podobną funkcję mogą pełnić telefony
uczniów, które w dzisiejszych czasach w większości wyposażone są w
rejestrator dźwięku. Pedagog poleca następnie młodym ludziom nagranie
ciekawych brzmień otoczenia takich, które wydają im się interesujące i są
charakterystyczne. Z zebranego materiału wspólnie z nauczycielem można
stworzyć utwór muzyki konkretnej. Niezwykle ważne jest w przypadku tego
działania rozmowa na temat każdego z brzmień, czemu akurat to przykuło
uwagę danej osoby, które z dźwięków można ze sobą zestawić, aby powstało
ciekawe, skontrastowane dzieło itd. Można też ubrać to w formę plebiscytu, w
którym cała klasa wybrała by wspólnie najlepszy pomysł.