Bibliografia historii lubelskiego sportu

Transkrypt

Bibliografia
historii lubelskiego sportu
Lubelskie Centrum Dokumentacji Historii Sportu
Instytut Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
BIBLIOGRAFIA
historii lubelskiego sportu
Dariusz Słapek
Ewa Zielińska
Lublin 2013
Recenzenci
dr hab. Janusz Wrona, prof. nadzw. UMCS
dr hab. Marek Woźniak, prof. nadzw. UMCS
Copyright © Dariusz Słapek i Ewa Zielińska 2013
Współpraca
Paweł Markiewicz
Projekt okładki
Anna i Zbigniew Kowalczyk
Na okładce zdjęcie z wyścigu kolarskiego w Lublinie w dniu 3 maja 1933 r.
Fotografia ze zbiorów Mai Lambert-Zamorowskiej.
Skład
Anna i Zbigniew Kowalczyk
Druk i oprawa
Zakład Usług Poligraficznych
Jacek Kulas
ISBN 978–83–930763–8–3
Wydanie I
Lublin 2013
Wydawca
pl. M. Curie-Skłodowskiej 4/217, 20–031 Lublin
e-mail: [email protected]
tel. +48 81 537 53 81
www.historiasportu.umcs.lublin.pl
Jego Magnificencji Rektorowi UMCS w Lublinie Panu Profesorowi
Stanisławowowi Michałowskiemu oraz Prezydentowi Lublina
Panu Doktorowi Krzysztofowi Żukowi – za zrozumienie, empatię,
pomoc i atencję do sportu – dziękujemy.
Spis treści
Dariusz Słapek
O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu
(zamiast wprowadzenia)
Ewa Zielińska
Wstęp
9
41
Wykaz ważniejszych skrótów
49
BIBLIOGRAFIA
I. DZIAŁ OGÓLNY
1. Bibliografie i katalogi
2. Czasopisma sportowe, dodatki sportowe
do czasopism i inne wydawnictwa ciągłe
3. Słowniki biograficzne
51
51
52
54
II. SPORT W REGIONIE LUBELSKIM
1. Źródła
2. Region lubelski
3. Miejscowości
57
57
58
64
III. DYSCYPLINY SPORTOWE
1. Boks
2. Gimnastyka
3. Jeździectwo
4. Kajakarstwo
5. Kolarstwo
6. Lekka atletyka
7. Lotnictwo sportowe
8. Łowiectwo
9. Łucznictwo
10. Narciarstwo
11. Piłka koszykowa
74
74
75
75
77
77
78
79
81
81
81
81
7
12. Piłka nożna
13. Piłka ręczna
14. Piłka siatkowa
15. Pływanie
16. Ratownictwo wodne
17. Rugby
18. Sport samochodowy i motocyklowy
19. Strzelectwo
20. Szachy
21. Szermierka
22. Wschodnie sporty walki
23. Wspinaczka wysokogórska
24. Zapasy i sumo
25. Żużel
82
83
84
84
85
85
86
86
86
87
87
87
88
89
IV. SPORT W SZKOŁACH
1. Szkoły podstawowe i średnie
2. Szkoły wyższe
89
89
91
V. OSOBY
94
VI. PRACE NIEPUBLIKOWANE
1. Prace doktorskie
2. Prace magisterskie
3. Prace licencjackie
4. Inne
98
98
99
103
104
Indeks
105
Dariusz Słapek
Idea powołania Lubelskiego Centrum
Dokumentacji Historii Sportu
125
Dariusz Słapek, Paweł Markiewicz
Kalendarium działalności
Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu
127
8
O kondycji i potrzebie badań nad dziejami
lubelskiego sportu
(zamiast wprowadzenia)
S
port w najprostszym, dalekim od miriad sofistycznych dysput rozumieniu tego wieloznacznego pojęcia, wydaje się immanentnie związany z teraźniejszością. Ograniczony w popularnym i przez to w powszechnym myśleniu do konkretnego wydarzenia (meczu, zawodów, igrzysk) dzieje się tu i teraz1. W największym stopniu mieści się
zatem w na ogół łatwej do zamknięcia w bardzo konkretnych cezurach współczesności, której naturalnymi limesami stają się zazwyczaj kanoniczne 90 minut, mniej znane
kwarty, tercje czy rundy. Sport na tyle mocno tkwi w aktualiach, że w myśleniu o nim
niejako mechanicznie marginalizujemy inne perspektywy jego „obecności w czasie”.
A przecież sport (głównie w wizji widza, kibica, ale chyba też po części samych jego
bezpośrednich uczestników, głównych aktorów) ekscytuje również samą myślą o możliwości uczestniczenia w nim w najbliższej przyszłości; w krótkiej perspektywie reguluje wszak nasz porządek dnia, w szerszej determinuje nawet gospodarowanie czasem,
bo wielkie wydarzenia sportowe wymagają ogromu spójnych i logicznych, „niejednostkowych” przedsięwzięć.
Ważny w tych wymiarach sport wymyka się zwykle refleksji historycznej i w tym
kontekście bywa nieco lekceważony i marginalizowany. Z dnia na dzień naszą uwagę
koncentrują kolejne „nowe” zawody, igrzyska i olimpiady, choć nigdy chyba w tej swego
rodzaju sztafecie (sport stanowi pewnego rodzaju continuum, wiąże się, choć brzmi to
nieco patetycznie, z ciągłością i trwaniem) nie umyka zupełnie wspomnienie zwłaszcza wielkich historycznych wiktorii, sukcesów i rekordów. Ten rodzaj pamięci należy
niewątpliwie utrwalać i wzmacniać z innych przyczyn niż tylko z powodu zupełnie
naturalnej potrzeby ciągłego identyfikowania się ze zwycięzcami. Organiczną częścią
sportu są też porażki i przegrani, ale to nie ta jego cecha czyni z nas sportowców lub
amatorów cielesnej rywalizacji. Sukces, nawet jeśli istotnie poprzez ową identyfikację cieszymy się tylko jego namiastką, emanującym z niego pozytywnym myśleniem,
akceptować łatwiej niż przełykać gorycz porażki, którą zresztą szybko wymazujemy
ze świadomości czyniąc miejsce dla kolejnych również „naszych” wiktorii.
Sport powszechnie kojarzy się również z młodością, zdrowiem, cielesnym pięknem,
radością, wolnością i swobodą. Również z tych powodów kodujemy go w indywidualnej pamięci. Zjawisko to ma wymiar bardzo osobisty, rzec nawet można intymny
1
T. Delaney, T. Madigan: Sports. Why People Love Them! New York–Toronto 2009 s. 1–24, dają inne,
dalekie od słownikowych schematów i standardów odpowiedzi na fundamentalne pytanie “what is sport?”.
9
i sentymentalny. Warto sobie jednak uświadomić rolę i znaczenie sportu w zbiorowym doświadczeniu. Oto niektóre mecze piłkarskie w Lublinie gromadziły przecież
ponad dwudziestotysięczną widownię i dopiero w takiej sytuacji wielu uświadamiało
sobie, że stanowią cząstkę dużo większej całości… To pewnie wówczas mogło rodzić
się specyficzne poczucie przywiązania do małej ojczyzny. Aktualna kondycja wielu
lubelskich obiektów sportowych (i „ożywiających” je drużyn) czyni ten rodzaj wspomnienia refleksją wysoce abstrakcyjną, ale są w Kozim Grodzie inne miejsca, które
w naturalny sposób uruchamiają charakterystyczną „sportową pamięć”. Od ponad
trzech lat w Lublinie znajduje się Bulwar im. Stanisława Zalewskiego2. Spacer nad
Bystrzycą z widokiem dwu stadionów sportowych może okazywać się mocno inspirujący dla wszystkich obdarzonych nawet niewielką dozą historycznej wrażliwości.
Uaktywniać ją mogą nie tylko określone przestrzenie, bo przecież z topografii miasta
zupełnie zniknęły dawne cyklodromy (np. ten z okolic ul. Chopina), stadiony (mniej
więcej u zbiegu ulic Hempla i Okopowej) i skocznie narciarskie (na Wieniawie), a hale
sportowe zmieniły swe pierwotne przeznaczenie (sklep „Bazar” Lubelskiej Spółdzielni
Spożywców). Myślenie historyczne uruchamiać mogą na wskroś bieżące zdarzenia,
pozornie odległe od Bulwaru im. Stanisława Zalewskiego okoliczności i sytuacje.
Ot, choćby ostatnie, zakończone sporym sukcesem reprezentacji Polski, Mistrzostwa
Świata w Piłce Ręcznej Kobiet w Serbii (grudzień 2013 roku). Analizą tego występu
zajmą się najpewniej specjaliści od „taktyki, motoryki i cech wolicjonalnych”, ale czyż
zasadną nie będzie myśl o tym, że w jakiejś mierze geneza tego renesansu polskiej
kobiecej piłki ręcznej nie tkwi przypadkiem w Lublinie… Argumenty za taką właśnie,
chyba nie nazbyt ryzykowną tezą, znajdzie pewnie niejeden amator historii lubelskiego
sportu, bo dowodów poszukiwać może w ciągle żywej pamięci.
Ten specyficzny rezerwuar wiedzy nie jest jednak źródłem uniwersalnym, idealnym i niewyczerpanym. Warto zatem poza ludzką pamięcią wykorzystać potencjał
źródeł historycznych i możliwości środowiska profesjonalnych lubelskich badaczy
przeszłości. W eksploracji dziejów (także historii sportu) nie chodzi jedynie o pamięć,
skądinąd ważną, bo ta, pielęgnowana, pozwala przetrwać, zachować, uchronić itd.
Nie do końca też idzie o czystą wiedzę (odpowiadającą na rudymentarne pytania
typu kto, gdzie i kiedy?), gdyż ta dopiero stanowi materię w podejmowaniu wyzwań
najtrudniejszych i najciekawszych zarazem, wskazuje odpowiedzi na pytania o przyczyny, genezę i skutki, daje asumpt do wyjaśniania, tłumaczenia i wskazywania racji.
Jeśli istotnie wyjaśnianie jest szukaniem związków między stwierdzonymi faktami,
to wyzwanie dla historyka lubelskiego sportu stanowi pewnego rodzaju wyzwolenie,
oderwanie się od właściwych temu przedmiotowi zainteresowania detali i szczegółów
2
Szerzej o postaci patrz: M. Maj: Ring wolny. Fotobiografia Stanisława Zalewskiego legendy polskiego
boksu. Lublin 2013.
10
(po ich rozpoznaniu), aby w spojrzeniu na nie z odpowiedniego dystansu, dostrzec
w tej skomplikowanej i niejednorodnej materii ważki element funkcjonowania miasta jako organizmu, którego sprawność i jakość „działania” weryfikować można także
w oparciu o kondycję „dziejącego” się w jego wnętrzu sportu. Warto wreszcie w gąszczu „sportowych drobiazgów” odnajdywać nici, więzy, rodzaj spoiwa, który czyni
z mieszkańców miasta (bo wzbudza w nich emocje, specyficzne co do skali i jakości,
trudne do uwolnienia w obrębie choćby tak zwanej wysokiej kultury) świadomych
uczestników określonej wspólnoty opartej nie tylko na podobieństwie kondycji np.
prawnej i grze ekonomicznych interesów. Wyzwolone także poprzez sport poczucie
dumy, empatia i synergia kreują pospołu lokalny patriotyzm, miłość do małej ojczyzny
i, choć stanowią wartość trudną do „matematycznego wymierzenia”, to o jej rozpoznanie i zdefiniowanie warto kruszyć kopie. Nie sposób nad tym rodzącym się w ramach
sportu wspólnotowym myśleniem przechodzić do porządku dziennego! Warto czynić
zeń jeden z najważniejszych motywów i powodów historycznej refleksji nad dziejami
lubelskiego sportu.
Mam pełną świadomość, że ten nazbyt rozbudowany wstęp mocno trąci publicystyką, sporo w nim przecież emocji, do których przede wszystkim odwołuje się wykorzystana dotąd argumentacja, razi niemal zupełny brak przypisów i przywoływania
fachowej literatury, w narracji zaś nie trudno dostrzec elementy retoryki, które niekiedy dominują nad właściwą historykowi chłodną narracją... O ile niebawem zmianie
ulegnie sama forma narracji, to zasadniczy cel artykułu pozostanie constans o tyle, że
ciągle obecne w nim będą apele o zmianę istniejącego stanu wiedzy i znaczącą akcelerację badań nad historią lubelskiego sportu. Refleksja nad ich kondycją stale prowokuje bowiem nie tyle do utyskiwań i narzekania, co wywołuje raczej palącą potrzebę
likwidowania wieloletnich zaniechań, niwelowania usterek, wypełniania luk i najczęściej, niestety, zasypywania prawdziwej przepaści, jaka dzieli nas od innych polskich
miast podobnej wielkości i znaczenia, które z dziejów swego sportu już dawno uczyniły przedmiot ciekawych i po wielekroć pożytecznych badań (także w sferze szeroko
pojmowanej promocji3).
Niniejszy artykuł w magicznym, jednorazowym akcie twórczym nie zlikwiduje, co
oczywiste, wspomnianych ułomności stanu lubelskiej refleksji nad dziejami rodzimego
sportu. Nieśmiało stawia sobie natomiast jako nadrzędny i bezwzględnie priorytetowy
cel swego rodzaju zdiagnozowanie tej kondycji, próbę wskazania powodów jej miałkości i, co zabrzmi mocno eufemistycznie, niedoskonałości. Aby różnorodne obecne
3
Nie chcę prezentować w tym miejscu bogatej listy miast, miasteczek nawet, które poszły tą właśnie
drogą. Kolejne przypisy przekonują o bogactwie wydawnictw tego typu. Symptomatyczny jest przykład
Wrocławia i pracy pod wiele mówiącym tytułem 1000 lat wrocławskiego sportu (Wrocław 2002), autorstwa
M. Ordyłowskiego i A. Ostrowskiego.
11
w nim sądy i opinie, pointowane apelami, supozycjami, sugestiami i propozycjami
zmian nie były jedynie ledwie słyszalnym głosem wołającego na puszczy, zdecydowałem zdjąć właściwe nauce „białe rękawiczki”, porzucić formę dyskursu pełną niedomówień, niejednoznaczności i swego rodzaju kurtuazji. W pełni i ciągle subiektywne
opinie oraz wartościowania postaram się wyrazić expressis verbis mając świadomość,
że nie muszą być one zawsze sprawiedliwe. Uciekający czas, pogłębiająca się przepaść
między skalą i natężeniem badań nad dziejami sportu w Lublinie i innych ośrodkach
akademickich kraju, przemiany w obrębie teorii historii coraz częściej akceptującej
i traktującej dzieje sportu jako subdyscyplinę „poważnej historiografii” i ważki, integralny element wartej naukowej refleksji przestrzeni aktywności człowieka w przeszłości, nakazują ostrość i jednoznaczność w ferowaniu wielu zasadniczych sądów. Niech
prowokują, niech nie dają spokoju, niech wreszcie inspirują… Niech jednak nikogo
nie zwiedzie, przestrzegam, względna, oparta tylko na objętości „obfitość” Bibliografii historii lubelskiego sportu. Stanowi ona poniekąd efekt przyjętych reguł jej przygotowania (o czym szerzej w dalszym ciągu rozważań), raczej elastycznych i nie na tyle
restrykcyjnych (co było możliwe), aby summa summarum okazała się ona ledwie kilkunastustronicową broszurą4.
Związani z warszawską Akademią Wychowania Fizycznego historycy sportu,
Kajetan Hędzelek, Maria Rotkiewicz i Sławomir Wilk, którzy w 1985 roku opracowali Bibliografię historii kultury fizycznej, wyjaśniali powody jej powstania znaczącym dorobkiem, jaki na przestrzeni trzech dziesięcioleci stał się udziałem relatywnie
ciągle nowej/młodej subdyscypliny, historii wychowania fizycznego (mieszczącej się
jednak wówczas raczej w ramach szeroko pojmowanej humanistycznej – versus biologiczno-medycznej – refleksji nad tymi formami aktywności człowieka; być może
z tego powodu w tytule zrezygnowano z obecności pojęcia „sport” na korzyść „kultury fizycznej”)5. Pukająca do drzwi akademickich dyscyplin i poszukująca legitymacji
4
Być może wówczas sugestywność takiej broszury, właśnie jej „publicystyczny” wydźwięk byłby znakomicie większy. O jej rozbudowaniu zdecydowały jednak poważne względy natury merytorycznej. Po
pierwsze, nie mogły się znaleźć w niej jedynie teksty, które z racji tytułu wykazują swoją lubelską proweniencję i treści. Po drugie, co ważniejsze, w „Bibliografii” umieszczono prace, które niezależnie od miałkości/lakoniczności informacji na temat sportu lubelskiego, stanowią jednak kanon lektury badacza dziejów
sportu, dają mu szeroką obudowę erudycyjną i pozwalają na poznanie szerszych kontekstów jego organizacji i funkcjonowania.
5
Bibliografia historii kultury fizycznej (pozycje wybrane). Wybór i oprac. K. Hądzelek, M. Rotkiewicz,
S. Wilk. Warszawa 1985 s. 5: „Dziś historia kultury fizycznej ma znaczny dorobek, wyrażający się licznymi
pracami o charakterze podstawowym, studiami i monografiami, próbami syntezy, jak również wieloma
opracowaniami szczegółowymi, problemowymi, jubileuszowymi itp. […] Problematyka historii kultury
fizycznej nie doczekała się jednak opracowania bibliograficznego”. Co nie oznacza, że wcześniej takowe
nie istniały, starsze miały charakter zestawień nazbyt ogólnych i ograniczonych chronologicznie często
sztucznie wyznaczanymi cezurami.
12
dla swego uznania i akceptacji „historia wychowania fizycznego” manifestowała urbi
et orbi własne istnienie zmaterializowane na ponad stu stronach wypełnionych notkami bibliograficznymi. Zaiste, w żaden sposób nie można podobnego uzasadnienia wykorzystywać próbując racjonalizować powstanie Bibliografii historii lubelskiego
sportu. Problem dziejów lubelskiego sportu z pewnością nie obrósł w literaturę do tego
stopnia, aby jej obfitość i bogactwo powodowało zakłopotanie środowiska badaczy,
którzy miewają poważne problemy z holistycznym rozpoznaniem interesujących ich
publikacji.
Jeśli w podobnej literaturze (natury bibliograficznej) poszukiwać argumentów
możliwych do wykorzystania dla wyjaśnienia powodów przygotowania lubelskiego
kompendium wiedzy o literaturze przedmiotu, warto sięgnąć do początków dyscypliny zwanej zrazu „historią wychowania fizycznego”. Jej powojenna geneza łączy się
automatycznie z utworzeniem w 1953 roku w warszawskiej Akademii Wychowania
Fizycznego Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej i powołaniem w jego strukturze
wewnętrznej Zakładu Historii i Organizacji Kultury Fizycznej oraz Zakładu Pedagogiki i Historii Kultury Fizycznej. Jedną z pierwszych inicjatyw nowego Instytutu były
studia bibliograficzne. Niewątpliwie decyzję o ich prowadzeniu uznać należy za niezwykle roztropną i rozsądną. Publikowane w latach 1961—1970 bibliografie wychowania fizycznego i sportu w Polsce (dające zestawienia literatury począwszy od publikacji z roku 1841 na 1969 kończąc)6 stanowiły pewien punkt, bilans otwarcia dla ledwo
raczkującej dyscypliny. Pokazywały miejsce, w jakim się ona znajdowała, dając jednocześnie szansę relatywnie szybkiego wypełniania luk oraz łatwiejszego definiowania potrzeb w istniejącym stanie wiedzy (i, trzeba to dodać, spełniania ideologicznych
wymagań, co do kierunków badań np. nad „sportem robotniczym”). Nie ulega wątpliwości, że inicjatywy te spełniły swoją rolę w dwójnasób – inspirowały do konkretnych
badań, pokazując przestrzenie, swego rodzaju terra incognita, warte szczególnej eksploracji, a poniekąd sprawiły też, że młoda i nowa „humanistyczna refleksja o sporcie” zrazu uzyskała autonomię, by z czasem wyłoniła się z pewnej jej części historia
sportu…
Reasumując wątek racjonalizacji potrzeby powstania Bibliografii historii lubelskiego sportu, należy zatem niemal dokładnie powtórzyć argumenty, które ponad pół
wieku temu ukierunkowały zainteresowania ówczesnego Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej właśnie na inspirujące studia bibliograficzne7. Lubelska bibliografia
6
Ibidem, s. 5, nota od 1–3. Por. K. Hądzelek: Kierunki i ośrodki badań dziejów kultury fizycznej w Polsce. W: Studia i szkice z dziejów kultury fizycznej. Księga wydana w okazji 60 rocznicy urodzin Profesora
Bernarda Woltmanna. Gorzów Wielkopolski 1992 s. 30–31.
7
Zupełnie nieroztropną byłaby próba uczynienia z historii lubelskiego sportu jakiejś naukowej subdyscypliny, bo bodaj zawsze badania w tym zakresie tkwić będą mocno w uścisku regionalistyki.
13
jest efektem wspomnianej już, choć jeszcze nie do końca szczegółowo zaprezentowanej diagnozy i, pozostając w medycznej frazeologii, ma stanowić pierwszy etap nieco
wstrząsowej terapii, swego rodzaju odbicia przy stopniowym wychodzeniu z zapaści8.
Wieloaspektową deskrypcję kondycji naukowych (i bardziej popularnych w formie
również) studiów nad dziejami lubelskiego sportu poprzedzić jednak musi refleksja
nad roztropnością wykorzystania w tytule bibliografii przymiotnika „lubelska”. Z oczywistych powodów jest on wieloznaczny, bo kryje się za nim to, co lubelskie i miejskie zarazem, jak również to, co lubelskie a jednocześnie regionalne, szersze w kontekście topograficznym i historycznym, co z Lubelszczyzną, ziemią lubelską raczej
niż z samym Lublinem związane. Początki nowożytnego sportu, sięgające w regionie drugiej połowy XIX wieku, w naturalny sposób ograniczają spory wokół właściwego, historycznego rozumienia pojęć wykorzystanych powyżej. Granice tego obszaru
wyznaczano oczywiście administracyjnie i w tym względzie pojawiało się wiele różnic w odniesieniu do współczesnej mapy Województwa Lubelskiego9. Od czasów rozbiorów po współczesność Lublin zawsze jednak stanowił dla obszaru między Wisłą
a Bugiem i od Płd. Podlasia na północy po Roztocze na południu swego rodzaju miasto
stołeczne, choćby pod względem kulturalnym, stylu bycia, trendów obecnych w życiu
codziennym i formach aktywności społecznej10. Jeśli w którymś z tych obszarów mieścić sport (o czym rozstrzyganie nie jest ani łatwe, ani oczywiste), to także w tym
względzie największe miasto promieniowało na inne, inspirowało je, a te z kolei naśladowały „stołeczne wzorce”11. Trudno na tej podstawie twierdzić, że „lubelskie” stanowiło przed 1918 rokiem obszar specyficzny i odmienny pod względem cech rozwoju
8
Z tego powodu nie ma swojego odpowiednika w obrębie istniejącego gatunku, tzn. w innych bibliografiach historii sportu, które miałyby identyczne priorytety i „publicystyczne” cele. Seryjnie publikowane
regionalne w charakterze zestawienia H. Laskiewicza: Bibliografia kultury fizycznej Ziem Zachodnich i Północnych w okresie 25-lecia PRL. „Kultura Fizyczna” 1969, nr 7–9, były efektem, co nie ulega najmniejszej
wątpliwości, ważkiego zapotrzebowania politycznego i ideologicznego.
9
Patrz szerzej: W. Ćwik, J. Reder: Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz. Lublin 1977. W syntetycznej formie patrz: J. Wrona: XIX i XX wiek. Lublin w przestrzeni polityczno-ustrojowej. W: Lublin. Lublin 2013 s. 21–23.
10
J. Chełmecki: Kultura masowa a sport w Polsce w okresie międzywojennym. W: Kultura fizyczna. Tradycje i współczesność kultury fizycznej w Polsce. „Prace Naukowe WSP w Częstochowie” 5, 2003 s. 77–88,
uważa, że, przynajmniej w badanym przez niego okresie, sport stawał się elementem tworzącego się w Polsce społeczeństwa kultury masowej.
11
Miejskość zjawiska w industrialnym okresie jego rozwoju wydaje się oczywista. Por. A. Guttmann:
From Ritual to Record. The Nature of Modern Sports. New York 1978 passim. Nie mam pewności, czy
pierwszy bicykl, na którym uczył się jeździć Bolesław Prus, pojawił się najpierw w Nałęczowie, czy może
wcześniej w Lublinie. Por. A. Grychowski: Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich od
średniowiecza do 1968 roku. Lublin 1974 s. 202, 206. Co do swej skali i znaczenia to „egzotyczne novum”
nabrało jednak znaczenia w Lublinie. Por. M. Skawiński: Lubelskie Towarzystwo Cyklistów (1893–1914).
„Wychowanie Fizyczne i Sport” 1, 1983 s. 97nn.
14
sportu obszar (enklawę) Królestwa Polskiego. Ryzykować można co najwyżej opinię, że granice rozbiorów uczyniły z Lublina i regionu przestrzeń, która dużo bardziej
podatna była na wzorce płynące z Warszawy12 niż ze Lwowa, z jego wspaniale, dzięki
autonomii, rozwijającym się sportem. Za cechy regionu należy uznać, niestety, pewnego rodzaju cywilizacyjne zapóźnienie, biedę i ubóstwo oraz brak szeroko pojmowanych infrastrukturalnych podstaw bujnego i dynamicznego rozwoju w „lubelskim”
zarówno wychowania fizycznego, jak i sportu. Nieco, ale tylko nieco inaczej, wyznaczać można „lubelską przestrzeń sportową” jako kategorię historyczną w epoce międzywojnia oraz po II wojnie światowej. W okresie tym zasadniczo dominowała „Wielka
Lubelszczyzna”, ale bodaj tylko w sensie topograficznym, nie zaś w kontekście decydującego o obliczu i kondycji sportu bogactwa regionu13. Lublin był jednak wówczas
niekwestionowaną, bo także administracyjną stolicą regionu. Przekładało się to również na struktury i zarządzanie sportem w okresie II RP i PRL. To właśnie w Lublinie
znajdowały się „regionalne centrale” i władze sportowe, tu zapadały decyzje dotyczące
sportu w samym mieście i poza nim. To, co działo się w sporcie lokalnym nie wynikało
już tylko z zawsze żywotnego naśladowania określonych wzorców, a legitymizowane
było przede wszystkim adekwatnymi regulacjami prawnymi14. Kończąc tę siłą rzeczy
lakoniczną refleksję nieco sofistycznie a patetycznie jednocześnie rzec można, że sport
– jako wieloaspektowy fenomen – nie zna granic i często wymyka się w pełni racjo-
12
Patrz szerzej: Związki Lubelszczyzny z Warszawą w XVIII–XIX wieku. Red. W. Ćwik. Warszawa–Łódź
1989. Nie ulega wątpliwości, że osiągnięcia zwłaszcza warszawskich historyków sportu w dziedzinie badań nad historią sportu Królestwa Polskiego w końcu XIX i początkach XX wieku są dla stanu wiedzy
o lubelskim sporcie o wiele ważniejsze niż dociekania dotyczące dziejów kultury fizycznej wspomnianego
Lwowa, Krakowa czy Poznania. Jedynie gwoli ilustracji wskazuję w tym miejscu przykłady takich niezwykle pożytecznych publikacji: K. Poznański: Rola Warszawy w upowszechnianiu wychowania fizycznego
i sportu w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. „Zeszyty Naukowe AWF w Krakowie” 85,
2002 s. 121–132; J. Chełmecki: Społeczne i polityczne uwarunkowania rozwoju sportu w Rosji i Królestwie
Polskim na przełomie XIX i XX wieku. W: Kultura fizyczna i sport w zwierciadle nauk społecznych. Red.
W. Cynarski, J. Kosiewicz, K. Obodyński. Rzeszów 2012 s. 267–278; Idem: Początki piłki nożnej w Królestwie Polskim. W: Początki piłki nożnej w Polsce. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Małopolski Związek Piłki Nożnej i Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie. Red. J. Chełmecki. Warszawa 2012
s. 39–50; Idem: Społeczne i polityczne uwarunkowania działalności Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”
w Warszawie w latach 1905–1939. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak.
Gorzów Wielkopolski 2008 s. 297–309; M. Ponczek: „Sokół” w Królestwie Polskim i w Rosji (1888–1918).
W: Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach 1867–1997. Red. E. Małolepszy, Z. Pawluczuk. Częstochowa
2001 s. 41–47.
13
Zaryzykuję opinię, że jedynie powołanie i funkcjonowanie województwa ze stolicą w Białej Podlaskiej
(1975–1998) uczyniło z tego regionu obszar trwalej autonomiczny pod względem rozwoju sportu w odniesieniu do innych części Lubelskiego. Tę odmienność tzw. Południowego Podlasia znakomicie zresztą
widać w niniejszej bibliografii. Patrz także: niepublikowany doktorat R. Golanko: Kultura fizyczna w województwie bialskopodlaskim w latach 1975–1995. AWF Poznań 1999.
14
M. Skawiński: Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie w latach 1944–1974. Warszawa 1989 passim.
15
nalnemu poznaniu (mnożyć można przykłady jego totalnie niekonwencjonalnych faz
rozwoju i równie zaskakujących czynników je stymulujących). Jest zjawiskiem heterogenicznym, zależnym od wielu pozornie odległych od niego dziedzin życia i okoliczności, które zazwyczaj uznaje się za mało istotne. Jedno jest natomiast pewne, badania
– jak również bibliografia – ograniczone jedynie do samego miasta Lublina byłyby pod
wieloma względami ułomne, zakładałyby bowiem funkcjonowanie miasta jako swego
rodzaju wyspy także pod względem rozwoju sportu. Łatwiej przecież przekonywać do
szerzej pojmowanej „stołeczności” Lublina, jeśli istotnie da się udowodnić jego dominację, czy raczej pierwszeństwo w sferze sportu.
Dla jasności wykładu pozwolę sobie wśród czynników determinujących także rozwój badań (właściwie ich miałkość) nad dziejami sportu lubelskiego – miasta i regionu
– wydzielić te natury obiektywnej, ogólnej, które bynajmniej nie są cechą wyłącznie
lubelskiego środowiska historyków. Wśród nich niewątpliwie na czołowym miejscu
umieścić należy pewną nie do końca racjonalną niechęć historyków i historiografii do
sportu. Geneza tych animozji sięga pewnie antyku grecko-rzymskiego i opiera się na
ogół na mocno wstrzemięźliwym stosunku ówczesnych elit, filozofów greckich i rzymskich mentorów, do ciała i cielesności oraz równie chłodnej relacji wobec przestrzeni,
instytucjonalnych form ich szczególnego kultywowania, helleńskich agonów (zwłaszcza profesjonalnej atletyki) i rzymskich widowisk. O dziwo, jedynym w całości zachowanym antycznym dziełem, które stanowi sofistyczną pochwałę agonistyki jest traktat Flawiusza Filostratosa, Gymnastikos, powstały dopiero na przełomie II i III wieku
n.e.15. Konflikt między ciałem a duszą jeszcze bardziej eksponowało chrześcijaństwo
i aż do XIX wieku aktywność cielesną tolerowano jedynie wówczas, kiedy mieściła
się ona w sposobach właściwego wychowania młodzieży. Jeśli dodać, że historiografia
antyczna, wzorem Tukidydesa i Tacyta, za główny przedmiot zainteresowania prawdziwych historyków uznała sferę polityki, a wzorzec ten czasy postantyczne przynajmniej
do początków XX wieku uznały za swego rodzaju aksjomat, to nie powinno budzić
15
Igrzyska uznawano często za rodzaj rozrywki i to nie najwyższych lotów, rzecz banalną i trywialną na
tyle, że radość i zachwyt wzbudzać mogły jedynie u kobiet i niewolników… Właściwe im kultywowanie
ciała mogło być jedynie zajęciem godnym pogardy wobec ćwiczenia zalet i cnót właściwych nieśmiertelnej
duszy. Z tego powodu także „sport antyczny” łaknął swego rodzaju podstawy ideologicznej, idei stanowiącej jego teoretyczne uzasadnienie. Jedyna, w której słuszność nie wątpiono i nie poddawano krytyce, to
idea kalokagathii, równowagi walorów ciała i duszy. Jednak już sam Platon był przekonany, że osiągnięcie
tego boskiego w istocie stanu jest tylko wysoką, nieosiągalną dla śmiertelników abstrakcją. Patrz szerzej:
D. Słapek: Sport i widowiska w świecie antycznym. Warszawa–Kraków 2010 passim; Flawiusz Filostratos:
O Altetyce, z jęz. greckiego przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył M. Szarmach. Toruń 2013. Trudno
nawet ten niewielki traktat uznać za dzieło stricte historyczne.
16
zdziwienia nieco pogardliwe podejście historyków do zagadnienia sportu (nawet jeśli
Pierre de Coubertin stworzył dla niego wspaniałą i piękną mitologię)16.
Wspomniana wstrzemięźliwość poważnej historiografii, zauroczonej wizją tworzenia równie poważnych dzieł skoncentrowanych na dziejach polityczno-militarnych
i gospodarczych, wytworzyła pewną intelektualną próżnię17 wypełnioną początkowo
przez historyków wychowania i oświaty (np. na przełomie XIX i XX wieku kwestie
wychowania fizycznego podejmował Antoni Karbowiak, uniwersytecki historyk, zaś
w okresie międzywojennym w pełni zagadnieniom tym poświęcił się Eugeniusz Piasecki, lekarz, teoretyk wychowania fizycznego i higieny18). Przywołane przykłady są
o tyle charakterystyczne, że ilustrują rodzący się już wówczas dualizm badań, zjawisko ciągle aktualne w naukowej, humanistycznej refleksji nad sportem. Wymaga ono
pewnego komentarza, gdyż w nim także zdaje się tkwić źródło pewnego rodzaju niechęci, czy raczej rezygnacji środowiska akademickich historyków z badań nad historią wychowania fizycznego i sportu. Sądzić bowiem można, że obok poruszonej wyżej
kwestii genezy wstrzemięźliwości historyków wobec traktowania historii sportu jako
integralnej części dziejów, rodząca się ze szkoły E. Piaseckiego gałąź badań, bujnie rozkwitająca po II wojnie światowej (vide znaczenie roku 1953), poczęła stanowić swego
rodzaju usprawiedliwienie dla zaniechań czynionych w kręgach uniwersyteckich eksploratorów przeszłości.
Wydaje się, iż dodatkowym czynnikiem spowalniającym integrację badań był
dokuczliwy brak metodologicznej refleksji nad studiowaniem dziejów sportu,
która mogłaby położyć kres owej dezintegracji. Jej stworzenie jest jednak zadaniem
16
Nieco szerzej na temat tej niechęci: W. Lipoński: Prawda historyczna a jej zniekształcenia i zafałszowania w badaniach dziejów sportu. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak.
Gorzów Wielkopolski 2008 s. 40–41; Idem: Sport. W: Polska na tle procesów rozwojowych Europy w XX
wieku. Red. S. Sierpowski. Poznań 2002 s. 205; Idem: Z dziejów opozycji intelektualnej wobec sportu i wychowania fizycznego w Polsce w latach 1839-1939. Cz. 1-3. „Kultura Fizyczna” 1972, nr 12; 1973, nr 1; 1973,
nr 3; D. Dudek: Pojęcie kultury fizycznej w polskiej tradycji terminologicznej do roku 1939. W: Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki w Polsce. T. 1: Dzieje kultury fizycznej i turystyki w Polsce w końcu
XIX i XX wieku. Red. T. Drozdek-Małolepsza. Częstochowa 2011 s. 19nn; T. Łepkowski: Wokół sportu. W:
Idem: Przeszłość miniona i teraźniejsza. Warszawa 1980 s. 232.
17
Sport epoki wiktoriańskiej okrzepł, wszedł w fazę znaczącej instytucjonalizacji i służył jako wzorzec
chętnie naśladowany przez arystokrację innych krajów europejskich. Igrzyska ery nowożytnej również
stanowiły argument za tym, że sport wymyka się z przestrzeni wyłącznie życia codziennego elit i zaczyna
budzić zainteresowanie jako przedmiot naukowych dociekań. Por. np. N. Wigglesworth: The Story of Sport
in England. New York 2007; R. Crego: Sports and Games of the 18th and 19th Centuries. Westport 2003
s. 43–185; A. Guttmann: The Olympics: A History of the Modern Games. Urbana 1992 s. 1–42.
18
Patrz np. A. Wałęga: Antoni Karbowiak (1856–1919) – współtwórca polskiej historii wychowania jako
dyscypliny naukowej. „Biuletyn Historii Wychowania” 1–2, 2005–2006 s. 11–24; K. Mrozowska: Twórcy
historii wychowania jako dyscypliny naukowej. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 32, 1989 s. 107–109; K. Toporowicz: Eugeniusz Piasecki 1872–1947. Życie i dzieło. Warszawa 1988.
17
niezwykle trudnym, zdeterminowanym głównie heterogoniczną naturą sportu, który
długo nie był i najpewniej jeszcze ciągle do końca nie jest zjawiskiem autotelicznym19.
Tę cechę sportu i kultury fizycznej jako przedmiotu badań dostrzegają współcześni
teoretycy, ale ciągle świadomość wewnętrznej złożoności obu zjawisk nie przekłada
się na uniwersalną receptę dotyczącą prowadzenia nad nimi akademickich studiów20.
Trzeba przy tym wyraźnie przyznać, że jedyny wyraźny, rodzący się w ciągle żywej dyskusji teoretycznej postulat w tej sferze, opiera się na trudnej w realizacji idei prowadzenia nad sportem badań interdyscyplinarnych21. Ciągłe znaki zapytania i wątpliwości
19
O ile można dyskutować, czy sport XXI wieku w istocie stał się już wartością samą w sobie, zjawiskiem na tyle jednorodnym i tak jednoznacznie zdefiniowanym (jeśli chodzi o jego substancję, strukturę
i funkcje), że przydaje mu się cechy autonomiczne, często właściwe tylko jemu, inne od łączonych z pozostałymi sferami aktywności człowieka (np. religią, wojną, polityką), to z pewnością jego historyczne
formy na taką „samodzielność” się nie wybiły. O ile sport współczesny w pewnym zakresie tłumaczy się
niejako sam przez się, nie zaś przez zewnętrzne okoliczności, to np. o greckich i rzymskich igrzyskach,
czy nawet średniowiecznych turniejach rycerskich, zabawach i grach ludowych epoki wczesnonowożytnej
powiedzieć można, że mocno tkwiły w nich wartości instrumentalne, bo ich istnienie i funkcjonowanie
nader często służyło jako narzędzie realizacji celów pozostających poza nimi samymi. Przez opozycję do
autotelizmu można o sporcie antycznym rzec, że był heteroteliczny, odwoływał się do okoliczności zewnętrznych, istniał w obrębie złożonego kontekstu. Był raczej jego wypadkową i pochodną, sięgając do
greckiej etymologii pojęcia, po prostu nie kierował sam sobą i nie był celem samym w sobie. O terminie
autoteles u stoików patrz: M. Frede: Essays on Ancient Philosophy. Minneapolis 1987 s. 140n. Skala i moc
genetycznych oraz funkcjonalnych uwikłań podanych wyżej przykładów historycznych form aktywności
fizycznej człowieka w inne dziedziny życia, strukturalne do nich podobieństwa, czyniły je zrozumiałymi
jedynie w odniesieniu do tego szerokiego kontekstu. Długo pozostawały np. na usługach wojny i na różne
sposoby się z nią stykały, stanowiły jej propedeutykę. Genetycznie wiązały się z rytuałami religijnymi, a ich
ewolucyjnie postępująca laicyzacja nigdy ostatecznie nie wyrwała ich ze sfery praktyk religijnych. Trudno
zgodzić się z opinią P. Godlewskiego: Współczesne heterogeniczne oblicze sportu – refleksja terminologiczna
i metodologiczna. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T.1: Historia kultury
fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s. 43, że „Sport nie jest już j a k
k i e d y ś (podkreśl. D.S.) w miarę jednorodny…”. Drobne „kiedyś” stanowi istotną różnicę, być może ta
„jednorodność” tyczy w większym stopniu XIX wieku, choć i ten sąd budzi wiele zastrzeżeń.
20
O heterogeniczności sportu patrz np.: M. Juszkiewicz: Sport heterogeniczny. W: Aksjologia sportu.
Red. Z. Dziubiński. Warszawa 2001 s. 196–205; E. Kałamacka: Historia kultury fizycznej i jej znaczenie dla
rozwoju nauk o kulturze fizycznej. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T.1:
Historia kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s. 24; P. Godlewski:
W poszukiwaniu paradygmatu historii sportu. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red.
L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s. 19–21; Idem: Współczesne heterogeniczne oblicze, s. 43n; Idem:
O miejscu badań historii sportu w nauce. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red.
L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s. 11–17. Godlewski (ibidem, s. 11) zauważa nawet, że badania
prowadzone od ponad półwiecza w ramach nauk o kulturze fizycznej nie przyniosły jeszcze historii sportu
i kultury fizycznej miejsca w taksonomii nauki polskiej i z formalnego punktu widzenia nie jest ona specjalnością naukową.
21
O potrzebie studiów interdyscyplinarnych: Godlewski: Współczesne heterogeniczne oblicze, s. 47n;
Kałamacka: Historia kultury fizycznej, s. 24nn. Relatywnie łatwo deklarować, że jedynie historia kultury fizycznej ma możliwości holistycznego spojrzenia na wszelkie zagadnienia kultury fizycznej i scalać ze sobą
18
w jakiś sposób nie tyle zniechęcają do poważnych, zwłaszcza syntetycznych, pogłębionych studiów historycznych, co przynajmniej dystansują historyków od zainteresowania sportem, a w konsekwencji główny nurt badań nad historią sportu stale koncentruje się w Akademiach Wychowania Fizycznego (o „lubelskich” skutkach tego faktu
niżej). Istotne, że coraz częściej w katedrach historii sportu (mniejsza o ich różne, często dość enigmatyczne nazwy) pracują wykształceni historycy, którzy w roli mentorów
dyscyplinują często „niehistoryczne” pod względem wykształcenia i przygotowania
naukowego środowisko do trzymania rygorów właściwych dyscyplinie historycznej
i jej paradygmatom metodologicznym22. Ciekawym sposobem „niwelowania różnic” stała się Letnia Szkoła Historyków Kultury Fizycznej zainicjowana w 1985 roku
przez Profesora Jerzego Gaja, który podjął niezwykle cenną inicjatywę organizowania w cyklu dwuletnim warsztatowych spotkań młodych historyków kultury fizycznej i sportu23. Pozytywnym sygnałem wydawał się XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich we wrześniu 1999 roku we Wrocławiu. Sekcja XXV Zjazdu nosiła tytuł
„Historia sportu i wychowania fizycznego”. Dorobek subdyscypliny został tym samym
doceniony, ale trudno zjazd traktować jako akt nobilitacji, a co najważniejsze, dowód
wyjścia historii sportu z pewnej izolacji. Oto spośród 20 referatów tylko jeden wygłosił
historyk spoza AWF…24. Swego rodzaju hermetyczność obu środowisk zdaje się ciągle
na pozór odległe dziedziny nauki o niej traktujące. Por. Ibidem, s. 27–29; Z. Krawczyk: Kultura fizyczna.
Ciągłość i zmiana. W: Sport i kultura. Red. Idem. Warszawa 1981 s. 39.
22
Niewiele zmieniają refleksje niektórych historyków. Por. opinię Łepkowskiego: Wokół sportu, s. 232,
wyrażona ponad trzydzieści lat temu: „Czy w związku z ogromnymi zmianami, jakie zaszły w sporcie i jego
roli w kulturze i polityce na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu a zwłaszcza dwudziestu pięciu lat, nie stał
się on nowym obszarem historii i nowym obiektem historiografii?”. O krytyce części prac powstających
w środowisku AWF-ów (ich „kronikarskim” charakterze, fetyszyzowaniu detali, braku konceptualizacji,
wartościowania, monotematyczności, wąsko pojmowanego regionalizmu, „natręctwa wynikowego”, polonocentryzmie wreszcie) patrz: Godlewski: W poszukiwaniu paradygmatu, s. 19, 26; Idem: Wychowanie
fizyczne i sport w badaniach historii kultury fizycznej. Rzeczywistość i potrzeby. W: Wychowanie fizyczne
i sport w badaniach naukowych. Red. E. Wachowski. Poznań 1995 passim. O częstych brakach warsztatowych, M. Ponczek: Z rozważań nad dorobkiem i miejscem historii kultury fizycznej w nauce. W: Studia
z historii i teorii kultury fizycznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi K. Obodyńskiemu. Red.
W. Cynarski, A. Nowakowski, S. Zaborniak. Rzeszów 2008 s. 140–143. W takim nurcie „badań” najpewniej
akademiccy historycy nie chcieliby się znaleźć…
23
Inicjatywa dotyczy ciągle dominującej w tym środowisku absolwentów AWF-ów, nie zaś uniwersyteckiej historii. Szerzej: J. Gaj: Letnia Szkoła Historyków Kultury Fizycznej. W: Studia z dziejów kultury
fizycznej. Red. T. Jurek. Gorzów 2002 s. 197nn; J. Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej
w dwudziestoleciu międzywojennym. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s. 97. Niestety, zamieszczane na końcu każdego z ośmiu tomów materiałów pokonferencyjnych, liczące po kilkadziesiąt osób listy uczestników, nie wykazują śladu obecności
jakiegokolwiek badacza lubelskiego…
24
Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej, s. 100; Ponczek: Z rozważań nad dorobkiem
i miejscem historii kultury fizycznej, s. 142; K. Hądzelek: O kierunkach i potrzebach badań dziejów wycho-
19
trwać. Piotr Godlewski zdecydował się nawet wprowadzić pewien porządek do istniejącego dualizmu badań proponując wyznaczenie dla przedstawicieli nauk o kulturze
fizycznej określonego pola eksploracji nazwanego „badaniem sportu w ujęciu historycznym”, w odróżnieniu od badania historycznego odbywającego się w ramach akademickiej nauki historycznej25.
Z pewną przykrością należy skonstatować, że cała ta bogata dyskusja toczy się poza
środowiskiem lubelskich historyków, którzy nie biorą w niej udziału i w pewien sposób milczeniem tym zdają się akceptować status quo. Wydaje się bowiem, że zaprezentowany wyżej w możliwie najbardziej lakonicznej formie stan badań (raczej prowadzące je podzielone środowiska) nad dziejami sportu w Polsce, niczym w soczewce
widoczny jest w kondycji lubelskiej historycznej refleksji nad historią tego regionalnego. W ogromnym skrócie powiedzieć można, że „badania w ujęciu historycznym”
prowadzi Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, natomiast historycy
z UMCS i KUL w relacji do sportu jako dyscypliny badawczej wciąż zachowują chyba
nazbyt daleko idący dystans26.
wania fizycznego i sportu. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T. 1: Historia
kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s. 18–20. Lista uczestników
i tematy wygłoszonych wówczas (ciągle nieopublikowanych!) referatów na stronie: http://www.yasni.info/
ext.php?url=http%3A%2F%2Fwww.hist.uni.wroc.pl%2Fzjazd%2F13-25.htm&name=Jerzy+Che%C5%82
mecki&showads=1&1c=pl-&rg=pl&rip=pl Warto dodać, że powstała w 1993 roku sekcja historii kultury
fizycznej dwa lata później została członkiem zbiorowym prestiżowego stowarzyszenia The International
Society for the History of Physical Education and Sport (ISHPES). Por. B. Woltmann: Refleksje na temat
badań w zakresie historii kultury fizycznej w Polsce. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze
fizycznej. T.1: Historia kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s. 23.
25
Godlewski: O miejscu badań historii sportu w nauce, s. 15, twierdzi, iż badanie sportu „w ujęciu historycznym”, to „nauka o ewolucji funkcjonalnych możliwości człowieka, o jego działalności w pozaprodukcyjnym czasie, współzawodnictwie, rywalizacji i doskonaleniu ciała, o takich czynnościach życia społecznego jak rozrywka, gra, oraz o związkach społecznych zachodzących pomiędzy ludźmi w toku tych
wszystkich procesów”. Historia sportu natomiast (ibidem s. 16, 28) jest ukierunkowana na ukazywanie
jego szerokich kontekstów, zagadnień związanych z „wielkimi” procesami społecznymi i kulturowymi,
związkami sportu z polityką, gospodarką etc. Por. też rozważania Godlewskiego: W poszukiwaniu paradygmatu, s. 22–26, o idiograficznym i nomotetycznym modelu badań w zakresie historii sportu. O izolacjonizmie środowiska badaczy historii kultury fizycznej pisze wyraźnie Lipoński: Prawda historyczna a jej
zniekształcenia, s. 40–41.
26
W publikacjach, które stanowią pewnego rodzaju podsumowanie dociekań naukowych w dziedzinie
dziejów sportu i wychowania fizycznego wskazuje się pozytywne przykłady otwarcia historyków na sportową problematykę badawczą w nurcie badań regionalistycznych, ale kazusy te nie dotyczą środowiska
lubelskiego. Patrz np. Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej, s. 99, 103; Hądzelek: Kierunki
i ośrodki badań dziejów kultury fizycznej, s. 40; Z. Pawluczuk: Historiografia polskiego ruchu sokolskiego. W:
120 lat Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie. Red. A. Łopata. Kraków 2005 s. 57–68;
M. Ponczek, T. Drozdek–Małolepsza, E. Małolepszy: Miejsce i rola ruchu sokolskiego w dziejach Polski
i Polaków. W: Z dziejów Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce. W 135 rocznicę powstania. Red.
20
Ta porządkująca uwaga wymaga odpowiedniego komentarza, ale warto jeszcze zastanowić się nad efektem milczenia środowiska lubelskiego w dyskusji nad
istotą i celami badań nad historią kultury fizycznej. Oto ważnym jej elementem, niejako konstytuującym dyscyplinę, było zdefiniowanie celów i zadań jej dociekań. Poza
zupełnie oczywistymi funkcjami poznawczymi, kształcącymi i wychowawczymi, niezwykle często wskazuje się i tę integrująco-integracyjną27. Nie chodzi tu jednak o fakt,
że historia kultury fizycznej i sportu dają szansę scalania i spajania różnych dyscyplin humanistycznych i społecznych w określonym akcie badawczym (por. nota 20).
W historii sportu można natomiast poszukiwać genezy ważkich więzów, które dodatkowo (?) cementują, a nawet kreują określone społeczności, determinują ich zwartość
i poczucie wspólnoty niwelując przy tym siłę czynników potencjalnie destrukcyjnych,
„odśrodkowych”. Inspiracja tą funkcją sportu, w nieco literackiej formule przywołanej we wstępie niniejszego tekstu, przyniosła przynajmniej kilka niezwykle ciekawych,
oryginalnych artykułów28. Kazimierz Niemierka w publikacji „Rola sportu w procesie integracji ludności na terenie ziemi wałbrzyskiej w latach 1945–1948”, pokazuje,
jak w badanej społeczności, składającej się aż z osiemnastu grup narodowościowych,
funkcje integracyjne poczęło odgrywać trzydzieści (sic!) powstałych w tak krótkim
czasie klubów przyzakładowych. Czy nie warto podobnych badań przeprowadzić dla
Lublina okresu międzywojnia lub epoki tzw. Polski Lubelskiej? Dobry przykład dał …
socjolog Jan Turowski, który w swoim obrazie socjologiczno-urbanistycznym Świdnika zwrócił uwagę na doniosłą rolę w kreowaniu „wspólnoty miejskiej” klubu „Avii”
i miejscowego Aeroklubu29. Oba cele, wychowawczy i integracyjny, wydają się o tyle
W. Cynarski, K. Obodyński, M. Mirkiewicz. Rzeszów 2004 s. 8–21; Woltmann: Refleksje na temat badań
w zakresie historii kultury fizycznej, s. 21nn.
27
Literatura tego zagadnienia jest dość rozległa. Patrz zatem np.: Godlewski: W poszukiwaniu paradygmatu, s. 22–23. Szerzej, G. Młodzikowski: Uniwersalne wartości sportu. W: Sport i kultura. Red. Z. Krawczyk. Warszawa 1981 s. 41–60. Niezwykle ciekawie o funkcjach wychowawczych dziejów sportu pisze
J. Chełmecki: Powrót do korzeni. Gdzie w historii polskiego sportu można znaleźć wzorce działań społecznych? W: Wolontariat w edukacji, sporcie, w ruchu olimpijskim i paraolimpijskim. Red. J. Nowocień, K. Zuchora. Warszawa 2011 s. 217–227.
28
K. Hądzelek: Sport jako czynnik identyfikacji narodowej. W: Sport i kultura. Red. Z. Krawczyk. Warszawa 1981 s. 61–74; J. Urniaż: Rola sportu w procesie integracji społecznej na Warmii i Mazurach po 1945 roku.
W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 4. Red. B. Woltmann. Gorzów Wielkopolski 2000
s. 215–221; A. Gąsiorowski: Rola kultury fizycznej w utrwalaniu polskości na Warmii, Mazurach i Powiślu.
„Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1–2, 1986 s. 23–47; K. Niemierka: Rola sportu w procesie integracji
ludności na terenie ziemi wałbrzyskiej w latach 1945–1948. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 7. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2006 s. 327–336.
29
J. Turowski: Studium socjologiczno-urbanistyczne miasta. Badania miasta Świdnika. „Studia Socjologiczne” 4, 11, 1963 s. 102–118. O tym, że podobną, budowaną w sporej części także na sportowych
emocjach „wspólnotowością”, charakteryzował się również międzywojenny Lublin dowodzi pozornie
mało istotny fakt. Oto na obszarze środkowego Nadodrza tuż po zakończeniu II wojny światowej powstała
21
istotne, że roztropnie zrealizowane wytrącają z rąk argumenty tym, którzy dzieje lokalnego sportu (a od niego właśnie wypadałoby zacząć nadrabiać zaległości w relacji do
dorobku wielu innych ośrodków miejskich i regionów Polski) mieścić chcą jedynie
w ramach nieco wstrzemięźliwie ocenianej „klasyki amatorskiego regionalizmu”.
Wskazane przykłady powinny być traktowane jako niezbity dowód na to, że historia sportu nie musi „materializować się” jedynie w postaci z natury ciekawych artykułów (bo sportem, te deklaracje mają wymiar niemal powszechny, interesują się
wszyscy). Nie muszą przypominać dawnych antiquitates, zwłaszcza encyklopedycznych erudtiones, powstających bez spójnej metody badawczej gwoli uczynienia z nich
popisu elokwencji i erudycji przejawiającego się w liczbie nagromadzonych informacji na zwykle atrakcyjny dla przeciętnego odbiorcy temat. Historiografia sportu wcale
nie musi realizować się w publikacjach pełnych wyłącznie technicznych detali, dokładnych wyników, rubryk pełnych rekordów, statystyk, matematycznych wręcz tabel,
zestawień itp. Taki anachroniczny nurt „badań”, w istocie mocno antykwaryczny sposób podejścia do dziejów sportu, owszem, istnieje, ale bynajmniej nie powinien stawać
się domeną uniwersyteckich historyków30.
Światowa historiografia sportu przynajmniej od początku lat 70. XX wieku nabrała
niespotykanego dotąd rozmachu i dynamiki głównie w zakresie metodyczno-metodologicznym. Nowe, interdyscyplinarne podejście przyniosło przede wszystkim porzucenie wizji aktywności fizycznej jako zdarzenia sportowego w czystej i tradycyjnej
postaci. Za bardziej istotne uznano jego otoczenie, wielowymiarowe konteksty i znaczenia (niekiedy bardziej istotni i intrygujący od sportowców okazali się ich widzowie…). Najbardziej skutecznym kołem zamachowym rozwoju historiografii, generalnie humanistycznej refleksji nad sportem, stało się przekonanie, że sport można
traktować jako okno, które – dotąd niedoceniane i wykorzystywane raczej w niewielkim zakresie – pozwala spojrzeć na przeszłość z niezwykle oryginalnej perspektywy.
drużyna sportowa o swojsko brzmiącej nazwie „Lublinianka”. Epizod ten przekonuje nie tylko do sporej
migracji zwłaszcza młodych Lublinian na tzw. Ziemie Odzyskane, ale też przenoszenia na nie ukształtowanych w ramach dawnej małej ojczyzny znaczących „wycinków”, spektakularnych „obrazków” jej funkcjonowania. Problem wymaga niewątpliwie dalszych badań. O wyjątkowej „Lubliniance” wspomina T. Jurek: Rola działaczy przedwojennych w rozwoju kultury fizycznej na środkowym Nadodrzu (1945–1956). W:
Z najnowszej historii kultury fizycznej. Red. L. Szymański. Wrocław 1993 s. 226.
30
W. Lipoński: Humanistyczna encyklopedia sportu. Warszawa 1987 s. 8, słusznie określił tego typu prace mianem „dziennikarskich”; uczynił to pewnie dlatego, że ten rodzaj „wynikowych informacji” pojawia się w relacjach sportowych niejako z „komentatorskiego obowiązku”, którego skalą doskonałości staje
się wyłącznie faktograficzna pamięć, mierzona na przykład kolejnymi cyframi po przecinku w wynikach
biegów sprinterskich. Prace tego typu znalazły się w niniejszej bibliografii w bardzo ograniczonym zakresie. Miałkość kondycji „lubelskiej historiografii sportu” sprawiła, że zabrakło nam determinacji w konsekwentnym ich usunięciu, jako wyraźnego i znaczącego sygnału, co do ich wartościowania. Na temat
wczesnonowożytnych antykwarystów patrz szerzej np. K. Pomian: Zbieracze i osobliwości. Paryż, Wenecja
XVI–XVIII wieku. Warszawa 1996 s. 117n, 162n, 294nn.
22
Zgłębianie dziejów sportu stworzyło trochę niespodziewaną szansę (przez to atrakcyjną) na szersze poznanie i pełniejsze zrozumienie przeszłości. Nieco trywializując, rzec można, że stwierdzenie: „powiedz mi, w jaki sposób świętujesz, jak spędzasz
wolny czas i jaki sport uprawiasz, a powiem ci, kim jesteś” przestało już wzbudzać
wyłącznie sarkastyczny uśmiech. Właściwych treści nabrało początkowo teoretycznie wyrażane stanowisko, że sport w czystej postaci nie istnieje, bo zawsze obecna jest
w nim jakaś treść ideowa. Jako działanie regularne i zorganizowane31 wyraża zwykle coś więcej niż tylko prymitywną pochwałę siły i zręczności. Jest rzeczywistością
heterogeniczną, a tę trudno traktować jedynie w kontekście form ekspresji czynności wyłącznie biologicznych. Stanowi ona zazwyczaj kontynuację zachowań kulturowych, cywilizacyjnych. Coraz częściej poczęto dostrzegać w sporcie rodzaj „przedstawienia kulturowego” (ang. cultural performance), które niczym w soczewce skupiać
może w sobie wszelkie cechy eksplorowanej epoki, jako wydarzenie publiczne poddaje się pewnemu „ideologicznemu uwzniośleniu” i zazwyczaj nabiera daleko bardziej skomplikowanego znaczenia symbolicznego. Teoretycznie powinno wobec tego
ukazywać szeroko rozumianą „duchowość” badanego okresu (w sensie hierarchii
uznawanych wartości, np. ich weryfikacji w oparciu o pewną praktykę funkcjonowania), pozwolić niejako wypreparować nici wiążące społeczeństwo, ale i napięcia oraz
podziały w porządku socjalnym; podkreślić, wyeksponować hierarchie decydujące
o miejscu i statusie jednostki oraz grup ludzkich, ale i poczucie sprawiedliwości; określić skalę brutalności i okrucieństwa, ale i granice takich zachowań; wskazać niedoceniane dotąd forum politycznych zabiegów i intryg, ale i altruizm jego inicjatorów
– sponsorów zawodów sportowych. Wydaje się, że w tych nowoczesnych approaches
jakby celowo rezygnowano z precyzyjnych akademickich definicji sportu, z zamykania
dynamicznego zjawiska w sztywnych ramach słów, paradygmatów i aksjomatów (stąd
w spektrum tak elastycznie a szeroko postrzeganego sportu – „przedstawienia kulturowego” – często znajduje się także taniec, aktywność fizyczna sprowadzona do zwykłej
codziennej gimnastyki, a nawet gry i zabawy dzieci).
Wobec tego należy w praktyce zrealizować wcale nie nowatorską myśl, że sport nie
ma tylko własnej przeszłości i jego poznawanie jest tak naprawdę eksplorowaniem
skomplikowanego systemu naczyń połączonych, jego licznych, różnorodnych historycznych i kulturowych „uwikłań”, zależności, uwarunkowań. Tę wizję badania sportu
(nie tylko owego czystego „zdarzenia sportowego”) udało się w pełni zrealizować
31
Amerykański teoretyk sportu Guttmann: From Ritual to Record, passim, wskazał kilka najważniejszych cech sportu epoki poprzemysłowej, jak np.: sekularyzacja, specjalizacja, zachowanie reguły równych
szans, racjonalizacja, biurokratyzacja oraz tzw. kwantyfikacja i rekordyzacja. O każdym z tych znamion
„współczesności” można mówić bardzo wiele i każde z nich powinno stanowić asumpt do wprowadzania
do historiografii sportu tak bardzo dla niej ważnych generalizacji, wartościowania i konceptualizacji.
23
dopiero w latach 90. XX wieku. Szczególną rolę w tym nurcie badań odgrywają studia nad szeroko rozumianą tożsamością (ang. identity) nie tyle całych nacji, ile raczej
lokalnych wspólnot, w obrębie których sport mógł wyznaczać status społeczny
(poprzez aktywny w nim udział, ale też choćby miejsce zajmowane na widowni), integrować określone grupy (np. kreować elity) i podkreślać ich odmienność w stosunku
do pozostałych (np. niektóre dyscypliny sportu ciągle uznaje się za elitarne, inne za
„plebejskie”). Punkt ciężkości z samych wydarzeń sportowych coraz częściej przenosi
się na sferę towarzyszących im ideologii, społecznego znaczenia, symbolicznej komunikacji prowadzonej choćby poprzez teatralizację życia publicznego (sport był i stale
jest „mówiącym widowiskiem”). W zweryfikowaniu zasad funkcjonowania owego
kompleksu problemów pomocne okazują się badania z zakresu antropologii kulturowej, socjologii i psychologii społecznej a nawet religioznawstwa.
Ważkim nurtem badawczym pozostają przecież nadal prace dotyczące związków sportu z religią, polityką-wojną i gospodarką-biznesem (w istocie dotyczą one
wspomnianego autotelizmu sportu). Dialog z odległą przeszłością w nowym wymiarze pojawił się wraz z tzw. gender studies oraz w badaniach nad ciałem i cielesnością.
Zajmują się one diachroniczną analizą sposobów rozumienia różnicy płciowej, seksualności człowieka, nagości, języka ciała, gestów, ale także zależnych od płci różnic
w odżywianiu, a nawet w sposobach dobierania ubioru (sport kreuje modę!). Stanowią niewątpliwie ciekawe uzupełnienie zespołu problemów składających się na pełnię
obrazu historycznego sportu. Reasumując, współczesne badania są na wskroś interdyscyplinarne, nieustannie poszukują nowych metod i sposobów interpretacji istniejących źródeł, stale i dynamicznie się w tym zakresie rozwijają. Bez obaw praktykuje się
diachroniczne studia komparatystyczne, kierunki przemian w badaniach coraz wyraźniej biegną od antykwaryzmu ku kontekstualizacji (sport jest środkiem szerszego
poznania innych dziedzin życia)32.
Nie wydaje się, aby przenoszenie – obiektywnie rzecz oceniając – tych atrakcyjnych celów i metod badań nad historią wychowania fizycznego i sportu33 okazać się
mogło zadaniem niewykonalnym nawet, jeśli wymiar tych dociekań określać mianem
lokalnego (dlaczego regionalistyka ma być wyłącznie deskryptywna?!). Jeśli w swym
32
Szerzej o kwestiach poruszonych w trzech ostatnich akapitach: D. Słapek: Wprowadzenie, czyli o potrzebie studiów nad helleńskimi igrzyskami i rzymskimi widowiskami. W: Idem: Sport i widowiska, s. 32–41.
33
Supozycje tego rodzaju trudno traktować jako wskazówki dotyczące wyłącznie studiów nad dziejami
sportu. Warto przecież zastanowić się, czy badanie historii tej formy aktywności człowieka różni się w jakiś
istotny sposób od eksplorowania np. historii politycznej (równie heterogenicznej!) na tyle, aby jednoznacznie stwierdzić, iż zgłębianie historii sportu rzeczywiście potrzebuje odrębnych, właściwych sobie tylko zasad, adekwatnych i służących wyłącznie jemu dyrektyw metodologicznych lub refleksji teoretycznej.
Wydaje się, że przedstawione wyżej sugestie/kierunki związane są generalnie z oryginalnymi i nowoczesnymi trendami naukowych dociekań.
24
publicystycznym wymiarze niniejszy tekst (ukryte lub wyrażone w nim expressis verbis
apele, postulaty i sugestie) padnie na podatny grunt, to warto przecież dociekania nad
dziejami regionalnego sportu zaczynać z najwyższego możliwego pułapu.
Jeśli w ocenie miejsca, w którym znajduje się lubelska historiografia sportu jestem
nadzwyczaj jednoznaczny, pisząc o początku drogi i budowaniu niemal na surowym
korzeniu, to naturalnie nieco prowokuję. Wobec tego to apodyktyczne w tonie wartościowanie wymaga pewnego komentarza także z tego oczywistego powodu, że niniejsza bibliografia nie jest w końcu klikustronicową broszurą…
Sporo już uwagi poświęciłem niekwestionowanym osiągnięciom środowiska historyków kultury fizycznej i sportu związanego z katedrami dziejów sportu Akademii
Wychowania Fizycznego. Powracam na chwilę do tego wątku, aby zilustrować, wyjaśnić kondycję lubelskiej sportowej refleksji historycznej, wspomniane wyżej miejsce,
w jakim się ona istotnie znajduje. Moje wartościowanie będzie miało tym razem przede
wszystkim walor niejako topograficzny. Przywoływany przeze mnie Piotr Godlewski
wielokrotnie oceniał dorobek „ujęcia historycznego sportu” jako wybitnie polonocentryczny34. Właściwe rozumienie tego pojęcia nie bierze się jednak stąd, że powstała
i powstaje cała masa syntetycznych i pogłębionych studiów dotyczących historii sportu
w granicach całego państwa polskiego. Wręcz przeciwnie, te nowe i starsze dotyczą
głównie spraw regionalnych, a ponadlokalne są w znakomitej mniejszości. Nie chcę
w żaden sposób deprecjonować wartości tych pierwszych, bo są one bardzo potrzebne,
a poza tym wyraziłem przekonanie, że „sportowa regionalistyka” może trzymać rygory
i swym znaczeniem wychodzić poza kwestie wyłącznie lokalne. Pragnę tylko zwrócić
uwagę, iż wspomniana „topografia dorobku” tego nurtu historiograficznego dokładnie
koreluje z lokalizacją AWF-ów. Gdyby monograficzne publikacje zamykające dzieje
sportu w granicach miast, powiatów, województw, gmin, klubów i stowarzyszeń sportowych przenieść na mapę Polski (w tym przypadku niezależnie, z jakiej epoki), to
34
Właściwie nie powstają prace dotyczące historii powszechnej sportu. Pewnym wyjątkiem, łatwym
zresztą do wytłumaczenia, są jedynie publikacje dotyczące antyku, przede wszystkim agonistyki greckiej,
która – poniekąd słusznie – wykreowana została do rangi mitu etiologicznego współczesnego sportu. Nota
bene bibliografia K. Hądzelka: Wychowanie fizyczne i sport w starożytności. Przegląd piśmiennictwa polskiego „Kultura Fizyczna i Sport” 10, 1, 1966 s. 139–144, z oczywistych, a wskazanych wyżej powodów,
wymaga daleko idącej aktualizacji. W perspektywie chronologicznej dorobek polskiej historiografii sportu
sięga co najwyżej końca XVIII wieku, co nie dziwi, jeśli uznać, że sport (ze swoją obcą nazwą) pojawił
się na ziemiach polskich mniej więcej w połowie XIX wieku. Jeśli jednak przedmiot potencjalnego zainteresowania rozszerzyć o kulturę fizyczną, wówczas zawężenie cezur chronologicznych uznać należy
za spore zaniechanie. Szacuję, że książkowe publikacje, które w swoich treściach mieszczą się w okresie
między XVI a końcem XVII wieku liczyć można co najwyżej na palcach obu rąk. Na rodzime a starsze niż
wiek XIX przejawy „sportowych postaw i zachowań” naszych bardziej odległych przodków konsekwentnie
(i słusznie!) zwraca uwagę W. Lipoński: Rochwist i palant. Studium etnologiczne dawnych polskich sportów
i gier ruchowych na tle tradycji europejskiej. Poznań 2004; Idem: Prawda historyczna a jej zniekształcenia,
s. 59nn.
25
łacnie okaże się, że białe plamy powstają wyłącznie w miejscach, które pozbawione
zostały możliwości korzystania z dobrodziejstw powstania i funkcjonowania na ich
terenie Akademii Wychowania Fizycznego35. Próżno literalnie, długą litanią licznych
publikacji wiązanych z poszczególnymi regionami a stymulowanych istnieniem na ich
obszarze tego typu szkolnictwa, przekonywać do tej prawidłowości (konstatacji skądinąd oczywistej). Wystarczy zwrócić uwagę, że we wszelakich reasumpcjach, podsumowaniach dorobku historyków kultury fizycznej i sportu niezwykle często znaleźć
można expressis verbis wyrażone opinie o przede wszystkim regionalnym wymiarze
tych osiągnięć36.
Przegląd tego typu publikacji przekonuje, że Lublin i Lubelszczyzna wielce sporadycznie znajdowała się w sferze zainteresowań historyków ze środowiska AWF-ów. Sytuacja nie uległa zmianie od momentu, kiedy kierunek „wychowanie fizyczne”
wyszedł poza Akademie i został włączony do programu uniwersyteckich studiów wyższych. W efekcie przynajmniej od kilkunastu lat prężnymi ośrodkami badań nad dziejami lokalnego sportu stały się relatywnie młode Uniwersytety w Rzeszowie, Zielonej
Górze, Opolu, Szczecinie, Olsztynie, Bydgoszczy, Akademia im. J. Długosza w Częstochowie i niektóre wyższe szkoły niepubliczne37. Ze wspomnianych powodów część
35
Pozytywne skutki ich działania na danym obszarze nie pozostają bez wpływu na kondycję regionalnej
historiografii jedynie w tym względzie, że powstawały w nich katedry historii sportu. Na ogół szkoły te
kreują mistrzów sportów, wiążą ich na rożne sposoby z regionem, stymulują rozwój wielu dyscyplin sportu
i znakomicie ułatwiają odnoszenie sportowych sukcesów – innymi słowy, tworzą rzeczywistość, materię,
która w naturalny sposób staje się potem przedmiotem zainteresowania historyków. Do wątku tego warto
powrócić w nieco bardziej rozbudowanej formie. Na temat tworzenia i roli AWF-ów najszerzej: Z. Jaworski, K. Buchta: Rozwój publicznych uczelni wychowania fizycznego w Polsce. Warszawa 2007.
36
Patrz np.: A. Ziemilski: Zagadnienie programu badań nad historią kultury fizycznej w Polsce. „Kultura
Fizyczna” 9, 1953; K. Hądzelek: Stan, kierunki i ośrodki badań dziejów wychowania fizycznego i sportu
w Polsce. „Wychowanie Fizyczne i Sport” 4, 1993; Idem: Kierunki i ośrodki badań, s. 27–44 (na s. 27 w nocie
2 autor przywołuje inną bogatą literaturę tego typu); J. Gaj: Badania regionalne w zakresie historii kultury
fizycznej na przykładzie poznańskiej AWF. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 2. Red.
L. Symański, Z. Schwarzer. Wrocław 1996 s. 29–44: J. Gaj, T. Ziółkowska: Poznańskie badania historii kultury fizycznej. W: Wkład poznańskiej AWF w rozwój teoretycznych podstaw kultury fizycznej. Red. Z. Drozdowski. Warszawa–Poznań 1975 s. 202–210; J. Gaj: Gorzowskie badania historii kultury fizycznej. W: Gorzowski ośrodek poznańskiej AWF w latach 1971–1986. Red. J. Kunicki. Poznań 1986 s. 29–33; Woltmann:
Refleksje na temat badań, s. 21nn; P. Godlewski: Badania naukowe w gorzowskiej AWF. W: Gorzowski ośrodek akademicki w latach 1971–1996. Red. B. J. Kunicki, B. Woltmann. Gorzów Wielkopolski 1996 s. 47–64;
M. Łuczak: Z badań poznańskich i gorzowskich historyków nad dziejami kultury fizycznej w Wielkopolsce.
W: Kultura fizyczna w Polsce Ludowej i w Trzeciej Rzeczpospolitej. Red. L. Nowak, P. Pieczyński, R. Urban.
Gorzów Wielkopolski 2012 s. 69–86; T. Ziółkowska: Z dziejów AWF w Poznaniu 1919–2001. W: Studia
z dziejów kultury fizycznej. Red. T. Jurek. Gorzów Wielkopolski 2002 s. 184n.
37
Ponownie przekonuje do tego ocena dorobku tych ośrodków: T. Grzybowski: 10 lat kultury fizycznej
na Uniwersytecie Zielonogórskim (2001–2011). W: Kultura fizyczna w Polsce Ludowej i w Trzeciej Rzeczpospolitej. Red. L. Nowak, P. Pieczyński, R. Urban. Gorzów Wielkopolski 2012 s. 87–90; B. Woltmann:
Stan badań dziejów kultury fizycznej na Podkarpaciu. W: Studia z historii i teorii kultury fizycznej. Księga
26
białych plam na mapie polskiej historii sportu stopniowo zanika, pozostaje nią Lublin,
w jakiejś mierze Łódź i Białystok. Nie jesteśmy zatem sami, ale wcale nie musimy być
ostatni…
Niekiedy wręcz odnieść można wrażenie, że zaawansowanie regionalistycznych
badań historycznych, stymulowanych obecnością AWF-ów, doprowadziło do pewnego nasycenia tego typu studiami. Trudno doprawdy znaleźć odkrywczy, dziewiczy
w charakterze sportowy temat tyczący Wielkopolski, Dolnego Śląska lub Ziemi Lubuskiej. Czy może to oznaczać, że niebawem archiwa lubelskie będą penetrowane przez
historyków z Poznania, Wrocławia lub Krakowa? Wydaje się to dość prawdopodobne,
ale trudne do wykonania zwłaszcza w obszarze badań do 1914 roku. Najkrócej rzecz
wyjaśniając powiedzieć można, iż np. odmienne losy tych obszarów w okresie zaborów
zdeterminowały charakter i specyfikę badań także w obszarze rozwoju sportu na terenie Królestwa Polskiego. Co najwyżej można spodziewać się „intelektualnego desantu”
z AWF w Warszawie. Charakter badań w niej prowadzonych wydaje się najbliższy
Lubelszczyźnie także topograficznie (por. nota 11)38. Sądzić jednak wypada, że sprawami sportu lubelskiego zajmą się wreszcie historycy lubelscy…
Póki co jednak jedyną publikowaną syntetyczną monografią poświęconą naszemu
regionowi pozostaje powstała w środowisku warszawskim praca Marka Skawińskiego,
Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie w latach 1944–1974 (Warszawa 1989, ss. 218)39.
Nie miejsce, aby książce tej wystawiać w tym miejscu nazbyt rozbudowaną cenzurkę,
ale warto pokusić się o poczynienie krótkich, zupełnie podstawowych uwag na jej
temat. Już same cezury chronologiczne książki wskazują, że trudno uznać ją za całościowe, syntetyczne zaprezentowanie dziejów lubelskiego sportu tym bardziej, że tytuł
wskazuje na priorytetowo traktowane kwestie szeroko pojmowanej kultury fizycznej.
Z tego powodu rozczaruje się ten, kto liczy na poznanie dzięki niej całego, poza dominującymi problemami natury prawno-organizacyjnej, bogactwa i szerokiego spektrum
problemów związanych z lubelskim sportem. Nie ulega jednak wątpliwości, że praca
jubileuszowa dedykowana Profesorowi K. Obodyńskiemu. Red. W. Cynarski, A. Nowakowski, S. Zaborniak.
Rzeszów 2008 s. 47–62; J. Urniaż: The Development of Sport in the Warmia and Mazury Region Between
1945–1989. W: Szkice z historii sportu i sprawności fizycznej. Red. Idem. Olsztyn 2009 s. 111–126; Hądzelek: Kierunki i ośrodki, s. 38; Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej, s. 101.
38
Historycy z AWF w Warszawie prowadzą często szersze ponadregionalne badania i w tym sensie
wyróżniają się spośród innych tego typu instytucji badawczych. Por. J. Nowocień: Zakład Historii Kultury Fizycznej i olimpizmu. W: Akademia Wychowania Fizycznego J. Piłsudskiego w Warszawie 1929/1903–
2009/2010. Księga pamiątkowa. Red. K. Hądzelek, K. Zuchora. Warszawa 2010 s. 243–246; Hądzelek: Kierunki i ośrodki, s. 30–33.
39
Skawiński jest także autorem innych prac, raczej przyczynkarskich w charakterze, dotyczących dziejów sportu na Lubelszczyźnie, Idem: Wpływ zmian organizacyjnych na rozwój kultury fizycznej na Lubelszczyźnie w latach 1946–1951. W: Rola tradycji w kształtowaniu współczesnego modelu kultury fizycznej.
Z warsztatów badawczych. Warszawa 1986 s. 203–211; Idem: Lubelskie Towarzystwo Cyklistów, s. 97–105.
27
ta daje przedstawionej materii określony ład oraz porządek (vide np. stosowane przez
autora cezury właściwe badanej materii czyli dziejom kultury fizycznej) i stanowi
właściwy początek dalszych regionalnych badań nie tylko nad okresem 1944–1974.
Książka oparta została na rzetelnej kwerendzie archiwalnej, choć pewne piętno odcisnęła na niej epoka, w jakiej powstawała40. Dość powiedzieć, że zupełnie współczesny
badacz podobnych zagadnień ocenia pracę Skawińskiego relatywnie wysoko i podkreśla jej znaczenie w poznaniu tytułowej problematyki na terenie Lubelszczyzny41.
Wydaje się, że to wartościowanie jest poniekąd efektem braku możliwości wyboru
innej literatury problemu i wszyscy podobni P. Godlewskiemu badacze, jak dotąd, są
po prostu „skazani na Skawińskiego”. Z pewnym smutkiem przecież należy odnotować fakt, że w omówieniu wykorzystanej literatury Skawiński wymienia ledwie sześć
(sic!) naukowych publikacji uznanych przez niego za priorytetowe w przygotowaniu
własnej książki. Warto przytoczyć konstatację samego autora: „Badania regionalne
nad rozwojem kultury fizycznej prowadzone były dotychczas szczególnie intensywnie w takich ośrodkach jak poznański, wrocławski i gdański i obejmowały ziemie północne i zachodnie, brak natomiast opracowań dotyczących regionu lubelskiego”…42
Mimo tego, że ani KUL, ani UMCS43 nie oferują kształcenia na kierunku „wychowanie fizyczne” (mimo pewnych prób podejmowanych w tym obszarze przez UMCS)
i daleko im do stworzenia katedr, które wzorem innych kreujących je uniwersytetów
mogłyby podjąć badania nad dziejami regionalnego sportu, to okoliczności wydają się
sprzyjać o tyle, że na terenie Lubelszczyzny funkcjonuje przecież Wydział Wychowania
Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej, który jednak od 1970 roku stanowi integralną
część AWF w Warszawie. W swojej strukturze mieści on Katedrę Nauk Humanistycznych z Zakładem Nauk Społecznych. Dorobek tejże Katedry zajmuje poczesne miejsce
w całości niniejszej bibliografii. Rzetelne i oparte na solidnej kwerendzie archiwalnej
40
W podrozdziale „Tradycje kultury fizycznej” (Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie, s. 11–15) siłą rzeczy
znalazły się tylko podstawowe informacje o historii sportu lubelskiego przed 1939 rokiem. To faktograficzne z konieczności résumé może być jednak inspirujące dla niejednego badacza problemu. Pożyteczną rolę
w tym względzie spełnia też omówienie wykorzystanych źródeł (s. 7–8, 196–197) zwłaszcza wspomnień
i zebranych przez autora relacji ustnych. W pracy po wielekroć jest mowa o „terrorystycznej działalności
zbrojnego podziemia” (np. s. 17).
41
P. Godlewski: Sport w Polsce na tle politycznej rzeczywistości lat 1944–1956. Poznań 2006 s. 11, 15.
42
Skawiński: Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie, s. 5. Przegląd literatury, ibidem, s. 6–7, noty 4–9.
43
Pobieżna orientacja w aktualnych możliwościach kadrowych obu lubelskich uniwersytetów pokazuje,
że zainteresowanie sportem jako przedmiotem badań wykazują Profesor ks. Stanisław Kowalczyk, kierownik Katedry Filozofii Społecznej KUL (por. Ks. Stanisław Kowalczyk. Kalendarium życia i działalności.
Opr. A. J. „Roczniki Nauk Społecznych” 4, 40, 1, 2012 s. 9–36), dr Jakub Kosowski, adiunkt w Katedrze
Postępowania Karnego UMCS oraz (publikujący) pracownicy Centrum Kultury Fizycznej UMCS, doktorzy T. Bielecki oraz K. Krawczyk. Nikt z wymienionych nie podejmuje jednak studiów w zakresie historii
sportu…
28
publikacje, przede wszystkim Zofii Cicirko, Renaty Golanko, Tomasza Demidowicza,
Krzysztofa Piecha, Szczepana Kalinowskiego, Henryka Mierzwińskiego i in., jednoznacznie przekonują, że bez nich obecność obszarów położonych po prawej stronie
Wisły w historiografii polskiego sportu byłaby zupełnie epizodyczna i niemal zdawkowa. W pracach wszystkich tych autorów widać pewną logikę i konsekwencję. Koncentrują swoją uwagę badawczą na tym, co charakterystyczne, specyficzne, a niekiedy
wręcz wyjątkowe dla regionalnego sportu i kultury fizycznej. T. Demidowicza uznać
zatem można przede wszystkim za niekwestionowanego znawcę sportów lotniczych,
S. Kalinowskiego traktować jako autorytet w zakresie także „sportowych” dziejów stadniny koni w Janowie Podlaskim, publikacje Z. Cicirko i R. Golanko stanowią zaś kompendium wiedzy głównie o przeszłości szkolnego wychowania fizycznego, H. Mierzwiński był natomiast bez wątpienia ekspertem w kwestii sportu w Wojsku Polskim
i organizacjach młodzieżowych epoki międzywojnia. Spoiwem najmocniej wiążącym
wszystkie publikacje tego grona badaczy jest niezwykle wyraźny regionalizm dominujący w nich do tego stopnia, że prace dotyczące szeroko pojmowanej Lubelszczyzny liczyć można dosłownie na palcach dwu rąk. Już przegląd ich tytułów bezsprzecznie pokazuje, że rzeczowniki „Biała Podlaska” i „Południowe Podlasie” odmieniane
są w nich dosłownie przez wszystkie przypadki, a przymiotnik „bialskopodlaski” stanowi charakterystyczną „topograficzną pointę” nawet najbardziej ciekawie zapowiadającego się artykułu. Te bowiem (obok biografii, haseł słownikowych), jako przecież
jedna z wielu form prezentacji dociekań naukowych, znakomicie dominują w dorobku
badawczym całego bialskopodlaskiego środowiska44. Publikowane na ogół w lokalnych periodykach, przyczynkarskie także ze względu na wręcz skrajne ograniczenia
w topografii zainteresowań, mają pewne trudności z wejściem do ogólnopolskiego
obiegu naukowego.
Być może budzą one zainteresowanie historyków lotnictwa i przemysłu lotniczego,
dziejów polskich stadnin koni czy organizacji młodzieżowych. Skala ich obecności
44
Praca doktorska Z. Cicirko: Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie w latach 1918–1939. AWF Warszawa
1982 (ss. 360), ciągle pozostaje w maszynopisie, co czyni szkodę stanowi wiedzy na temat tytułowego obszaru, gdyż w swoich publikacjach autorka zdecydowanie najczęściej wychodziła poza nieco „magiczne”
granice Południowego Podlasia. Publikacji nie doczekała się również rozprawa Renaty Golanko: Kultura
fizyczna w województwie bialskopodlaskim w latach 1975–1995. AWF Poznań 1999. Swego rodzaju streszczenie tej równie pożytecznej, bo jednak syntetycznej pracy, stanowi artykuł, Eadem: Kultura fizyczna
w województwie bialskopodlaskim w latach 1975–1998. W: Szkice i studia z dziejów kultury fizycznej. Księga
wydana z okazji 75. rocznicy urodzin Profesora B. Woltmanna. Red. T. Jurek, K. Obodyński, S. Zaborniak.
Rzeszów 2007 s. 268–273. Za jedyną syntezę (a jakże, samego miasta Białej Podlaskiej), która wyszła z tego
środowiska, a trafiła do druku, należy uznać publikację H. Mierzwińskiego: Kultura fizyczna. W: Idem:
Dzieje Białej Podlaskiej. T. 3. Cz. 1: Biała Podlaska w latach 1918–1939. Biała Podlaska 2010 s. 607–649.
Publikacji nie doczekał się również skądinąd ciekawy także dla historyków doktorat Anny Bochenek: Kultura fizyczna w systemie wartości studentów Instytutu Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej
i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. AWF Warszawa 2004 (ss. 294).
29
w postaci cytacji i przywołań w monograficznych pracach historyków sportu nie jest
bowiem największa. Jeśli jednak znakomita większość studiów powstałych w środowisku akademii wychowania fizycznego ma wymiar i zasięg lokalny (a do ogromnej rzadkości należą studia porównawcze), to siłą rzeczy autora monografii na temat rozwoju
sportu w Wielkopolsce w niewielkim stopniu interesują podobne zjawiska z obszaru
Południowego Podlasia.
Byłoby jednak krzywdzące, gdyby nie dostrzegać w dorobku całego kręgu badaczy dziejów sportu w Polsce prac o charakterze ponadlokalnym. Wydaje się, że empatia czy też wrażliwość ich autorów w relacji do spraw lubelskich jest dość symptomatyczna. Najogólniej powiedzieć można, że głębia zainteresowania Lubelszczyzną jest
proporcjonalna do dostępnej, traktującej o niej literatury przedmiotu. Skoro, jak już
wielokrotnie podkreślano, jej kondycja nie jest, eufemistycznie rzecz nazywając, najlepsza, to nie dziwi raczej niewielka i zdawkowa w charakterze obecność wątków
lubelskich w historiografii sportu polskiego. Dostępne w tych pracach informacje są
raczej lakoniczne, na ogół wyrwane z szerszego regionalnego kontekstu i w tej perspektywie z pewnością nie układają się w jakiś logiczny ciąg zdarzeń natury faktograficznej. Duży problem pojawia się w sferze dokumentowania tych informacji w przypisach, rzadko są to noty odwołujące się do źródeł archiwalnych, najczęściej bazują na
informacjach prasowych. W sytuacjach, w których przywoływana jest jakaś literatura
przedmiotu, bynajmniej trudno spodziewać się dotarcia tą drogą do jakichś oryginalnych, mniej znanych publikacji lub tych spoza nurtu „sportowego” związanych raczej
z dziejami regionu. Odnieść można wrażenie, że często wiele informacji ma jakby
wspólny korzeń, identyczne źródło wiedzy na ich temat, które bez dodatkowej weryfikacji (kwerendy archiwalnej zwłaszcza), uznane za część „żyjącej własnym życiem”
prawdy obiektywnej, powtarzane są raczej bezwiednie, automatycznie i bezrefleksyjnie45. Z tych powodów tego rodzaju piśmiennictwo historyczne nie wnosi do stanu
wiedzy o dziejach sportu lubelskiego nazbyt wiele nowego (w warstwie faktograficznej
zwłaszcza)46. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że z powyższego powodu w bibliografii
nie znalazła się spora grupa prac z zakresu historii kultury fizycznej sportu w Polsce,
45
Historycy sportu zamykają się często w swej kwerendzie tylko do literatury „sportowej” (historycy odwrotnie). Z tego między innymi powodu tworzone są pewne nadzwyczaj trwałe mity. Na przykład
w dziejach wyścigów konnych w Królestwie Polskim szczególnie eksponuje się wyjątkową rolę Warszawy
(choćby w uznawanej za klasyczną pracy W. Pruskiego: Dzieje konkursów hipicznych w Polsce. Warszawa
1982) do tego stopnia, że nie dostrzega się bardzo wczesnych początków tej dyscypliny sportu w Lublinie.
Patrz szerzej: A. Przegaliński: Z dziejów wystaw rolniczych. Trzecia Wystawa Rolnicza (1860) i Wystawa
Rolniczo-Przemysłowa (1901) w Lublinie. Lublin 2012 s. 29–39, 50–52, 88–96.
46
Czasem pojawiają się jednak informacje zupełnie zaskakujące, trudne do uchwycenia z perspektywy
jedynie „lubelskich” źródeł informacji (np. losy wielu zawodników, którzy swoją karierę sportową i poza
sportem niekoniecznie wiązali wyłącznie z samą Lubelszczyzną).
30
która potencjalnie powinna być w bibliografii odnotowana. Ich wprowadzanie byłoby
jedynie niepotrzebnym „mnożeniem bytów”. Te obecne w bibliografii w wystarczający
sposób ilustrują skalę, głębię i charakter obecności „wątków lubelskich” w tym niejako
głównym, „ogólnopolskim” nurcie historiografii sportu.
Zawartość merytoryczna „lubelskich przywołań” ma pewne cechy, na które warto
chyba zwrócić uwagę. Dotyczą one przede wszystkich samego Lublina47, zwłaszcza
tego, co w jego sportowej historii oryginalne, ciekawe i w jakiejś mierze wyjątkowe
(np. długa tradycja funkcjonowania w Lublinie AZS, związany z miastem sport w Wojsku Polskim, geneza sportu w PRL w ramach tzw. Polski Lubelskiej). Sukcesy lubelskiego sportu dostrzegają z oczywistych powodów autorzy prac traktujących o historii poszczególnych dyscyplin, związków, zrzeszeń i stowarzyszeń sportowych. Wydaje
się, że nadzwyczaj cenne są te informacje, które stanowią ilustrację jakiejś szerszej
opinii, zwłaszcza jeśli te konstatacje mają charakter wartościujący. Wówczas uwagi te
nabierają sporego znaczenia w pewnej konceptualizacji, kontekstualizacji, poszukiwania właściwego miejsca i pozycji historii sportu lubelskiego na mapie Polski. Zakładać
można, co w badaniach nad historią sportu ważne, że sądy te formowane są bez emocji, z właściwego dystansu i nieco innej perspektywy.
W bardzo wielu wypadkach drobne uwagi eksponujące „lubelski wymiar” publikacji pomieszczonych w bibliografii (pojawią się one zwykle, gdy sam tytuł niejako automatycznie nie wskazuje na obecność lubelskich wątków) mogą okazywać się mocno
inspirujące i prowokujące do dalszych szczegółowych dociekań i badań. Nie zmienia
to jednak obrazu całości – zaniedbań i zaniechań lubelskiej historiografii nie niweluje i nie wypełnia dorobek środowiska polskich historyków sportu (związanych z polskimi AWF-ami lub uniwersytetami, w których funkcjonują Wydziały Wychowania
Fizycznego48). To jednak głównie apatia lubelskich historyków spycha dzieje lokalnego
sportu w swego rodzaju niebyt.
Jerzy Chełmecki, który oceniał stan badań nad dziejami kultury fizycznej w l. 1918–
1939, zdobył się na następującą wartościującą uwagę: „Należy jednak stwierdzić, że
region Małopolski, Mazowsza, jak całej – z niewielkimi wyjątkami – przedwojennej
wschodniej Polski, czeka na podjęcie badań”. W tym miejscu, w roli „zwiastuna nadziei”
(pozytywnego wyjątku) pomieścił taką oto informację: „Przykładem inicjatyw badawczych w tych regionach o lokalnym charakterze służyć mogą opracowania [….]: W. A.
Kozłowski, Dzieje kultury fizycznej ziemi chełmińskiej. Historia fakty, wspomnienia,
47
Podkreślają w ten sposób wspominaną już centralność Lublina w obrębie całego regionu w kontekście
rozwoju sportu. Lubelszczyzna interesuje natomiast autorów prac dotyczących głównie historii wiejskich
organizacji młodzieżowych i ich aktywności w sferze sportu (np. Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe).
48
Oczywiście są od tej reguły wyjątki, do których zaliczyć wypada przede wszystkim prace Z. Pawluczuka i S. Zaborniaka.
31
Chełm 1994”.49 Opinia ta wydaje się symptomatyczna z jednego przynajmniej istotnego powodu. Nie zamierzam pewnej refleksji nad tym sądem budować na najpewniej lapsusie, usterce czysto technicznej natury, w efekcie której ziemia chełmska stała
się topograficznie bardzo od niej odległą chełmińską… Okazuje się przecież, że z perspektywy tak ważnego dla badań nad całym regionem ośrodka warszawskiego (AWF),
dorobek lokalnej, lubelskiej historiografii sportu jest ledwie dostrzegalny, a co najważniejsze zilustrowany jedynym przykładem, cenną skądinąd pracą nieakademickiego
badacza-regionalisty. Przyznać jednak wypada, że Chełmecki stanął przed trudnym
zadaniem, gdyż przegląd dorobku lubelskiej regionalistyki, zrazu tej akademickiej,
w zakresie badań nad historią sportu wygląda raczej skromnie, jeśli ponownie wykorzystać pewien eufemizm. Uniwersytecka regionalistyka nie zaowocowała – jak dotąd
– żadną monografią dotyczącą dziejów lubelskiego sportu. Wszelkie lubliniana charakteryzują się tym, że kultura fizyczna i sport traktowane są w nich mocno marginalnie. Relatywnie większe zainteresowanie pojawia się w pracach50 dotyczących dziejów
lubelskiej oświaty, szkolnictwa i organizacji młodzieżowych, niektórych stowarzyszeń
społecznych i partii politycznych. Sport lubelski – również w wymiarze zdecydowanie dygresyjnym – interesował badaczy lubelskiej społeczności żydowskiej, którzy
niemal w każdej pracy na jej temat, w różnych kontekstach, czynili uwagi co do rozwoju sportu w środowisku tej właśnie mniejszości. Z pewnym niedowierzaniem przychodzi zaakceptowanie refleksji, iż skala tych sportowych dygresji jest dużo większa
niż w pracach dotyczących polskich instytucji i form życia społecznego miasta epoki
międzywojnia51. Rozproszone informacje pojawiają się w publikacjach na temat sportowych zainteresowań ziemiaństwa lubelskiego czy garnizonu wojskowego w Lublinie. Odnieść można wrażenie, że autorzy wielu prac nie bardzo radzili sobie ze swego
rodzaju identyfikacją sportu, który, jeśli nie stał się przedmiotem odrębnej analizy,
należało pomieścić w jakiejś sferze funkcjonowania miasta, odnaleźć jego tożsamość.
Stąd zwykle pojawiały się widoczne wahania i wątpliwości, czy na przykład traktować
go jako część kultury, kultury masowej, życia codziennego, społecznego itp.52.
Na ogół miewają z tym pewne problemy również autorzy (współautorzy, redaktorzy) licznych syntez dziejów miast i gmin Lubelszczyzny. W znakomitej większości z nich widać jednak, że koncepcji ich powstawania towarzyszyło przekonanie, iż
49
Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej, s. 101.
50
W zdecydowanej większości mowa tu o publikacjach związanych z okresem międzywojnia, w mniejszym zakresie tyczących przełomu XIX i XX wieku. Dotkliwą lukę w „lublinianach” stanowi natomiast
refleksja nad sportem lubelskim w okresie po 1944 roku.
51
Z liczby tych odniesień i przywołań nie wynika jednak jakiś spójny i syntetyczny obraz.
52
Por. np. J. Doroszewski: Praca oświatowa i kulturalna na Lubelszczyźnie w latach II Rzeczpospolitej.
Lublin 1995 s. 42 nn; A. Aleksandrowicz, R. Gerlecka, W. Śladkowski, S. Tworek: Z przeszłości kulturalnej
Lubelszczyzny. Lublin 1978 s. 291nn.
32
historia sportu jest (raczej powinna być) integralną częścią dziejów tych w większości niewielkich społeczności. Ten rodzaj myślenia należy potraktować jako zjawisko
ze wszech miar pozytywne i przejaw – oby – stałej tendencji. Z drugiej strony wypada
zauważyć, że relatywnie rzadko sportowi oddawano „honorowe” miejsce w spisach
treści, bo uwagi na jego temat nieczęsto stanowią zwarte rozdziały ani nawet podrozdziały. W jakiś sposób można to zrozumieć, bo na ogół w nieco mniejszych ośrodkach
geneza sportu sięga początków PRL, w wielu lokalnych społecznościach akceleracja lub
chyba częstsze wyhamowanie jego rozwoju miały miejsce już po 1989 roku. Stąd sportowe informacje znaleźć można głównie w rozdziałach dotyczących historii zupełnie
najnowszej, współczesnej. Dobrze, jeśli autorami tych rozdziałów są historycy, nieco
gorzej, jeśli za pióro chwytali samorządowi urzędnicy… Równie często sport zasługiwał jedynie na zdawkowe i lakoniczne informacje pomieszczone w kalendariach
wydarzeń. Nawet jeśli sytuacja ta staje się pewnego rodzaju regułą, to i tak sam fakt
odnotowania wydarzeń sportowych choćby w tej stricte kronikarskiej narracji wart jest
docenienia choćby z tego względu, że w wielu wypadkach stanowi ona jedyne rzetelne
źródło informacji (poza prasą lokalną) zwłaszcza o niewielkich klubach lub lokalnych
wydarzeniach sportowych. Niech jednak entuzjaści przeszłości sportu i historii lokalnej zarazem nie sądzą, że dokładnie każda synteza dziejów regionalnych zawiera interesujące ich informacje…
Kończąc wywody na temat akademickiej refleksji nad dziejami sportu53 nie sposób
marginalizować sporej liczby prac dyplomowych (w większości magisterskich), które
wypełniają wcale pokaźną część bibliografii pt. ”Prace niepublikowane”. Pełen entuzjazmu wobec ich ilości, powiedzieć mogę, że ogromnie cieszy coraz bardziej rozległe
zainteresowanie historią sportu absolwentów różnego typu szkół wyższych. Przekonuje to do opinii, że sport można nie tylko uprawiać, oglądać go, ale również ciekawie
o nim pisać i badać w oryginalnym, bo historycznym ujęciu. Wydaje się, że „lubelsko-sportowe” magisteria powstałe zwłaszcza w odległych od Lublina ośrodkach akademickich (Poznań, Gdańsk, Warszawa, Kraków) stanowią wspaniały przykład rodzącego się w obrębie sportu patriotyzmu lokalnego, miłości do małej ojczyzny, która
stała się najpewniej zasadniczym motywem podjęcia w pracach dyplomowych wątków
53
Wypada w tym miejscu wspomnieć jeszcze może nie nazbyt liczną, ale jednak chętnie wykorzystywaną przez czytelników grupę prac encyklopedyczno-biograficznych o lokalnym, miejskim wymiarze, np.
Słownik biograficzny miasta Lublina. T. 1–3. Lublin 1993–2009. Biografii zdominowanych przez typowo
sportowe życiorysy ich bohaterów („ludzi sportu”) jest w nim raczej niewiele. Sport w różnych kontekstach
pojawia się natomiast w biografiach wielu osób jako reminiscencja młodzieńczych fascynacji, element kariery zawodowej, przykład pracy społecznej, pełnionych funkcji w zarządzaniu sportem itp. Zasługi i osiągnięcia sportowe jako takie nie były z pewnością istotnym kryterium doboru postaci zaprezentowanych
w trzech tomach wspomnianej publikacji. Por. Wstęp. W: Słownik biograficzny miasta Lublina. T. 1. Red.
T. Radzik, J. Skarbek, A. A. Witusik. Lublin 1993 s. 5–6.
33
historycznych o niemal „rodzinnej proweniencji”. Pozostając w tonie nieco euforycznym rzec można, że gdyby tematy tychże prac stały się początkiem dalszych badań
zakończonych opublikowaniem ich wyników, Lubelszczyzna stałaby się pewnie prawdziwym w skali kraju potentatem w zakresie bogactwa historycznej refleksji nad dziejami własnego sportu i kultury fizycznej. W chłodnej, obiektywnej ocenie sprawa zdaje
się wyglądać jednak nieco inaczej. Nie ulega najmniejszym wątpliwościom, że w każdym z zasygnalizowanych w tytułach tychże prac problemie badawczym tkwi spory
potencjał. W tym względzie mogą się one często okazywać mocno inspirujące i najpewniej naukowe dociekania nad określonym zagadnieniem należałoby rozpocząć od
lektury niejednej z pomieszczonych w niniejszej bibliografii prac dyplomowych. Rzecz
dotyczy zwłaszcza tych spośród nich, których obszar dociekań został określony odpowiedzialnie i roztropnie. Na szczególne zaufanie (jeśli sądzić też na podstawie samych
tytułów i nazwisk promotorów) zasługują prace o stosunkowo wąskich cezurach chronologicznych i równie rozsądnie zdefiniowanym przedmiocie badań (np. historie klubów, ich sekcji, dyscyplin, stowarzyszeń). Dotyczą w większości okresu PRL, dziejów
najnowszych, w nieco mniejszym zaś zakresie epoki międzywojnia. Dawało to wielu
autorom szanse na oparcie ich przede wszystkim o informacje pochodzące z prasy,
nie zaś na trudnej i wymagającej pewnej specyficznej wiedzy kwerendzie archiwalnej. Trafność tej oceny potwierdza fakt, że efekty naukowych dociekań studentów nierzadko wykorzystywane są w publikacjach na wskroś naukowych54. Nie należy jednak
zapominać, że w zdecydowanej większości prace dyplomowe z historii sportu pisane
były nie przez studentów historii lub kierunków pokrewnych, a żaków z Akademii
Wychowania Fizycznego, co najwyżej uczestników historycznych seminariów. Nie
można wobec tego wymagać, że w swoich pracach ci drudzy zawsze stawiali problemy
badawcze, formułowali jakieś tezy, a ich wywody stanowiły spójny ciąg dociekań nad
ich prawdziwością55. Zasadniczym walorem tych prac pozostać powinna nawet zwykła deskrypcja, zebranie i proste uporządkowanie określonych faktów w kronikarskiej
narracji, zwłaszcza że niemal każdej z nich przydać można miano tej pierwszej naukowej, przecierającej szlak syntezy jakiegoś choćby niewielkiego wycinka historycznej
rzeczywistości…
54
Por. Skawiński: Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie, s. 6–7; Mierzwiński: Kultura fizyczna, s. 607–649.
55
W złożonej proweniencji tych prac, pisanych przez adeptów historii i wychowania fizycznego pospołu, widzę pewną wartość. Oto, jak można sobie wyobrażać, przyszli nauczyciele historii nie stracą z pola
widzenia dziejów sportu, a specjaliści od lekcji wychowania fizycznego być może rozpoczynać będą swoje zajęcia od jakiejś refleksji na temat dziejów lokalnej kultury fizycznej i sportu… Na temat takiej idée
fixe patrz np. S. Arasymowicz: Próba intelektualizacji zajęć wychowania fizycznego. „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna” 9, 1971 s. 7–9; M. Napierała: Nauczyciel wychowania fizycznego w oczekiwaniach
uczniów. W: Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych. IX konferencja naukowa, Poznań 24
maja 2001. Red. R. Strzelczyk, K. Karpowicz. Poznań 2003 s. 151–157.
34
Powtarzanym niczym mantra w znakomitej większości przywoływanych w przypisach niniejszego artykułu publikacji, które dokonują oceny kondycji i stanu polskiej historiografii sportu i kultury fizycznej, jest dostrzeganie znaczących w jej pozaakademickim dorobku osiągnięć środowiska amatorów-regionalistów. Do rzadkości
należą głosy chłodno oceniające jakość i naukową wartość powstających w tym kręgu
miłośników dziejów sportu (dziennikarzy, działaczy sportowych, byłych sportowców,
ale też ludzi bardzo różnych profesji i wykształcenia) publikacji56. Wydaje się, że ta
wstrzemięźliwość jest w pełni uzasadniona, gdyż identycznej miary, jak tej właściwej
ocenie uniwersyteckiej historiografii, stosować wobec amatorów dociekań historycznych po prostu nie można. Ten rodzaj regionalistyki wyrósł przecież na gruncie prawdziwych fascynacji, pasji i zauroczenia, a jego trwanie w niewielkim stopniu zależne
jest od ocen profesjonalistów. Ci drudzy nie mają zresztą do tego jakichkolwiek podstaw, które mogłyby rodzić się co najwyżej wówczas, gdyby publikacje regionalistów
traktowali jako rodzaj „konkurencji” wobec własnych prac badawczych. Jak dotąd,
czego dowodzą łatwe do uchwycenia proporcje w zawartości niniejszej bibliografii,
niechciana i marginalizowana w akademickim nurcie badań nad dziejami lubelskiego
sportu subdyscyplina, została zdominowana lub niemal zmonopolizowana przez
nieprofesjonalistów…57.
Czyniąc pewną refleksję (nie zaś wartościując!) nad dorobkiem lubelskich amatorów historii sportu in gremio, warto jednak zwrócić się do tego środowiska z pewnym apelem. Publikacje tego nurtu mają często charakter prac okolicznościowych,
jubileuszowych i rocznicowych. Wypada chyba poddać refleksji myśl, aby owa okazjonalność nie była jedynym motywem skłaniającym do przygotowania określonych
opracowań. Słusznym rozwiązaniem, biorąc pod uwagę spory już dorobek „natury
faktograficznej”, wydaje się zaprzestanie formy kronikarskiej i porzucenie kalendariów
zdarzeń jako sposobu nazbyt lakonicznej wypowiedzi. Warto próbować przechodzić
do pełnej narracji z ukazywaniem w niej szerszych kontekstów, tła i wprowadzaniem
przemyślanych komentarzy oraz ocen. W osiągnięciach lubelskich amatorów historii
56
Zarzuty wobec dorobku nieprofesjonalistów-badaczy sportu w niczym nie różnią się od krytyki kierowanej do całego środowiska amatorów – regionalistów, niezależnie od tego, upust jakim zainteresowaniom przeszłością dają w swych publikacjach. Por. A. Stępnik: Główne kierunki w historiografii regionalnej i lokalnej. W: Kronikarz a historyk. Atuty i słabości regionalnej historiografii. Red. J. Spyra, A. Czajka,
R. Lis. Cieszyn 2010 s. 34nn. Warsztat historyka sportu jest bardzo złożony a profesjonalne jego badanie
niezwykle trudne. Trudno jednak „hobbystom” zarzucać zaniechania w kwerendzie źródeł archiwalnych,
wykorzystania prasy, sięgania do relacji ustnych lub autopsji. Warto pamiętać, że według klasyka metodologii historii, J. Topolski: Paradoksy badań regionalnych. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce.
T. 2. Red. L. Szymański, Z. Schwarzer. Wrocław 1996 s. 17–24, historiografię można dzielić tylko na dobrą
i złą…
57
Wiedza na temat sportowych dziejów Chełma opiera się prawie wyłącznie na pracach W. A. Kozłowskiego!
35
sportu ciągle brakuje przecież znaczących monografii, publikacji książkowych. Niejednokrotnie ciekawe i wartościowe przyczynki często publikowane są w periodykach,
pracach zbiorowych, których charakter sprawia, że giną one w rozważaniach poświęconych zupełnie innym niż sport zagadnieniom. Wspominam o tym z perspektywy
współtwórcy „Bibliografii historii lubelskiego sportu”, który stanąć musiał przed często
karkołomnym, iście detektywistycznym zadaniem „wyśledzenia” sportowych publikacji. Trudno pogodzić mi się z faktem, że spora liczba często ważnych prac publikowana
jest ciągle bez ISBN, systemu identyfikacji, który nie tylko pozwala je odnaleźć, ale jest
także istotnym narzędziem podstawowej wymiany naukowej informacji. Być może jest
to zasadniczy powód, dla którego w dorobku akademickiej historiografii spod znaku
AWF pozostaje tak niewiele lubelskich akcentów i przywołań. Zupełnie niepotrzebnie
autorzy lokalnych w charakterze prac wychodzą z założenia, że wzbudzą one zainteresowanie jedynie w audytorium wyznaczonym granicami jednego miasta, gminy lub
wyłącznie w gronie osób, których nazwiska powtarzają się w indeksach tych publikacji. Wydaje się również, że amatorom nie powinna umykać z pola widzenia fundamentalna myśl, że sport kreują zarówno zwycięzcy, jak i przegrani. Nie należy zatem chwalić się jedynie sukcesami, osiągnięciami, dyscyplinami (żużel, lotnictwo sportowe,
koszykówka, pięściarstwo), które z perspektywy specyfiki lubelskiego sportu wydają
się niejako sztandarowe. Wypada ciągle pamiętać, że cienie i słabości stanowią integralną część również historii lubelskiego sportu. Sądzić wypada, że wielu weteranów
sportu, w najszerszym rozumieniu tego słowa, namawiać trzeba do pisania wspomnień
i pamiętników58. Warto wreszcie pomyśleć o pewnej integracji środowiska. W dużym
stopniu taką rolę pełniło nieistniejące już lubelskie Muzeum Historii Sportu i Turystyki59. Być może lukę tę w roztropny zdoła wypełnić Lubelskie Centrum Dokumentacji Historii Sportu powstałe wiosną 2013 roku z inicjatywy Prezydenta Miasta Lublina
i JM Rektora UMCS. Funkcjonuje ono przy Instytucie Historii i w naturalny sposób
służyć może rozwojowi różnorodnych form współpracy między akademikami i amatorami dziejów sportu nie tylko z samego Lublina. Warto przecież pamiętać o pewnej
izolacji środowiska historyków z Wydziału Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że nie tylko należy, ale wręcz nakazem chwili
jest daleko idąca z nimi współpraca. Osobiście nie pamiętam, aby przy okazji wielu
58
Prasa lubelska niejednokrotnie korzystała ze wspaniałej pamięci choćby Pana Lucjana Piątka, lekarza
medycyny, sportowca, sędziego piłkarskiego, „człowieka renesansu” w historii lubelskiego sportu. Jego
wspomnienia bez wątpienia stanowiłyby ogromne i ważkie uzupełnienie jakichkolwiek naukowych dociekań nad dziejami lubelskiej kultury fizycznej i sportu od 1944 roku począwszy na dniu dzisiejszym
kończąc!
59
Patrz np. I. Grys: Muzea Sportu i kolekcje sportowe w Polsce. W: Studia z dziejów kultury fizycznej.
Księga wydana z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora B. Woltmanna. Red. T. Jurek. Gorzów Wielkopolski
2002 s. 57.
36
regionalistycznych konferencji organizowanych w UMCS czy na KUL60, pojawiali się
historycy z Południowego Podlasia… Być może planowana przez Lubelskie Centrum
Dokumentacji Historii Sportu seria sportowych w charakterze naukowych i popularnonaukowych sympozjonów stanie się doskonałą okazją do pełnej integracji zróżnicowanego środowiska (nie tylko historyków!), które łączy deklarowana (a dotąd nieco
wstydliwe skrywana) atencja do sportu!61
Niniejszy artykuł, chwilami publicystyczny i emocjonalny, pełen być może nie
do końca sprawiedliwych ocen, formowanych na wyrost apeli i wszelakich supozycji62 musi kończyć jeszcze jedna niezwykle ważna refleksja. Na karb tych cech składam pewnego rodzaju natręctwo i być może nawet nazbyt natarczywe, chwilami może
wręcz nachalne i zuchwałe promowanie sportu jako przedmiotu badań historycznych. Proszę mi wierzyć, nie twierdzę, że dzieje sportu stanowią warunek sine qua non
uznania jakiegokolwiek środowiska historycznego za w pełni wartościowe i pozostające w zgodzie z wszelkimi nowoczesnym trendami rozwoju historiografii. Najpewniej
historia sportu nie jest najważniejsza i w niezwykle obszernej przestrzeni eksploracji
historycznej znaleźć można inne obszary dociekań zgodnie i powszechnie traktowane
jako priorytetowe, podstawowe, kluczowe, rudymentarne, nawet jeśli myśleć wyłącznie o badaniach regionalnych. Deklaracja ta powinna zabrzmieć tym bardziej wiarygodnie, że czyni ją historyk rzymskich starożytności… Tonując emocje, pragnę jedynie pokazać, że w relacji do innych ośrodków i regionów Lublin i Lubelszczyzna w tym
zakresie wyraźnie odstają od pewnego przyzwoitego minimum. Ani myślę opierać tej
opinii o jakiś sportowy w charakterze ranking, nie zamierzam też czynić z tych badań
rodzaju fetysza, przedmiotu jakiegoś „intelektualnego wyścigu”. Może istotnie nie
warto…
Biorąc przecież pod uwagę aktualną kondycję lubelskiego sportu en bloc, a we właściwej mi ocenie również historyczne podstawy, korzenie i powody tego stanu rzeczy,
stwierdzić wypada, że rozwój oraz intensywność badań nad określoną rzeczywistością
60
Sport stał się przedmiotem zainteresowania językoznawców i historyków literatury z KUL i UMCS
(por.: http://literaturaifutbol.blox.pl/html; http://m.lublin.gazeta.pl/lublin/1.106759.11824254.Co_wspolnego_ma_jezykoznawstwo_ze_sportem_Sesja_na.html; http://serwisy.umcs.lublin.pl/wiadomosci/2009/
VI%202009), ale nigdy historyków…
61
Uczucia budzą się zwykle w naturalny sposób, ale wątpiącym podsuwam pod rozwagę lekturę Delaney, Madigan: Sports, s. 208–232, bo na tych właśnie stronach autorzy próbują udzielić odpowiedzi na
bardzo trudne i złożone pytanie: „Why We Love Sports?”.
62
Jako ostatnią sugestię traktuję podpowiedź kierowaną do Dyrekcji Archiwum Państwowego w Lublinie. Oto w Kielcach miejscowe Archiwum zorganizowało wielce intrygującą wystawę: Szybciej, wyżej,
silniej. Dzieje sportu na Kielecczyźnie w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach. Katalog wystawy. Kielce 2012 (ss. 50). Wnioski nasuwające się z charakteru poniższych notek bibliograficznych powinny być natomiast oczywiste: A. Bogusz: Łódzcy olimpijczycy 1924–1984. Łódź 1984; J. Gebert: Poczet olimpijczyków
Ziemi Gdańskiej. Gdańsk 1996; Z. Puszko, P. Stus: Radomscy olimpijczycy. Radom 1996.
37
jest przede wszystkim pochodną żywotności, skali, rozmachu jej samej. Archeolodzy
mawiają, że ilość ich odkryć w obrębie konkretnego stanowiska (w efekcie i jakość
publikacji dotyczących przedmiotu badań), zależy nie tyle od intensywności eksploracji, co głównie potencjału kryjącego się w ziemi, aktywności, bogactwa artefaktów
wytworzonych w odległej przeszłości przez żyjących onegdaj ludzi. Trzymając się tej
fundamentalnej reguły, z wielkim ubolewaniem, ale w zgodzie z prawdą, powiedzieć
można, że lubelski sport (ten w mierzony granicami miasta i regionu) nigdy nie należał do krajowej elity. Nie pora, aby do tej smutnej konstatacji przekonywać argumentami właściwymi statystyce sportowej. Bardziej adekwatna i przekonująca powinna
okazać się chłodna refleksja natury historycznej. Ta zaś, oparta choćby na ustaleniach
Skawińskiego, dowodzi, że rozwój sportu i kultury fizycznej Lubelszczyzny w okresie
Polski Ludowej borykał się z wieloma problemami. Hamulcem okazywał się przede
wszystkim rolniczy, wiejski charakter regionu raczej pozbawionego wielkiego przemysłu. Zjawisko to należy chyba traktować w sensie pewnego continuum i nie zamykać go
jedynie w cezurach 1944–196163. Warto także w roli czynnika constans postrzegać fakt,
że swego rodzaju motorem napędowym sportu lubelskiego długo były niemal wyłącznie różnego szczebla szkoły oraz armia (stacjonujące w samym Lublinie i w regionie
garnizony wojskowe). W efekcie mogło to determinować relatywnie niski stan świadomości społecznej w dziedzinie kultury fizycznej (zrozumienia dla potrzeby rozwoju
fizycznego i sportu w ich innych niż tylko szkolnym czy wojskowym wymiarach)64.
63
Skawiński: Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie, s. 13n, pisze co prawda, że wojna brutalnie przerwała
stabilny rozwój sportu lubelskiego w okresie międzywojnia, ale nie zmienia to oceny kondycji gospodarki
regionu w l. 1918–1939. Autor (s. 18–19) traktuje 1961 rok jako cezurę wyznaczającą znaczący wzrost
zainteresowania władz województwa sprawami kultury fizycznej i sportu. Autor przekonuje bowiem, że
po zakończeniu okupacji, komunistyczna władza relatywnie długo nie traktowała spraw kultury fizycznej
i sportu nazbyt poważnie, a z pewnością nie uznawała tych kwestii za jakiś priorytet. Jako istotną barierę
właściwą tej epoce Skawiński (ibidem, s. 22–25) wskazuje znaczący, liczony w setkach tysięcy odpływ
zwłaszcza młodych ludzi na obszary ziem zachodnich. Podkreśla też brak stabilizacji politycznej i „dezorganizującą” działalność zbrojnego antykomunistycznego podziemia. Dodatkowych badań wymaga jednak konstatacja Skawińskiego o znaczącym wpływie polityki władz partyjno-rządowych na stopniową
akcelerację rozwoju sportu w nowej rzeczywistości politycznej. Warto zweryfikować sądy, na ile istotnie
w roli katalizatorów wystąpiły takie zjawiska jak tworzenie nowej inteligencji, specyficznej warstwy chłopo-robotników, radiofonizacja a zwłaszcza powstanie nowych, relatywnie dużych zakładów przemysłowych w Lublinie i regionie. Przytoczona wyżej opinia, iż wojna brutalnie przerwała s t a b i l n y r o z w ó j
(podkreśl. D.S.) sportu lubelskiego w okresie międzywojnia, może w jakiś sposób potwierdzać skala konspiracyjnej działalności sportowej w Lublinie między sierpniem 1940 a czerwcem 1944 roku. Por. J. Kasperek: Kronika wydarzeń w Lublinie w okresie okupacji hitlerowskiej. Lublin 1989 s. 79, 133n, 177n, 224.
64
R. Golanko: Zarys działalności Zrzeszenia „Ludowe Zespoły Sportowe” na ziemi bialskopodlaskiej do
1998 roku. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T.4. Red. B. Woltmann. Gorzów Wielkopolski 2000 s. 259–260, podkreśla, że w roku 1950 Lubelszczyzna zajmowała ostatnie miejsce w „usportowieniu” poszczególnych regionów Polski. Choć sama kategoria „usportowienie” nie jest nazbyt precyzyjna, to
wypada zaakceptować uwagi autorki, że w organizacji życia sportowego okresu było sporo improwizacji,
38
Jeśli powyższa opinia może być traktowana tylko jako eufemizm, to zilustrowana konkretnymi przykładami mocniej przemawia do wyobraźni. Oto w wykazie zarejestrowanych w sądzie stowarzyszeń (także sportowych) i pomieszczonych w publikowanych
Dziennikach Urzędowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w okresie 1919–1927,
brakowało tych pochodzących z Lublina65. Główne miasto regionu w okresie międzywojennym nie stało się areną wielu centralnych zawodów, wielkich imprez sportowych,
a wywodzący się z Lubelszczyzny sportowcy i zespoły rzadko należały do krajowej
czołówki… Brakowało czynników, które mogły stymulować rozwój sportu. Relatywnie krótko, bo tylko w okresie 1924–1925, ukazywał się „Lubelski Tygodnik Sportowy”.
Nie było też spójnego systemu kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego66…
Z tych kilku ledwie uwag wyłania się obraz raczej daleki od wielu wyobrażeń. Nie
powinien on jednak być powodem jakiegoś zniechęcenia. Niejednokrotnie już podkreślałem, że historia sportu nie powinna być relacją z pasma niekończących się sukcesów. Dla historyka każde dynamiczne zjawisko, upadek i kryzys także, powinny stanowić szczególny powód do wyjątkowego zainteresowania. Poza tym po wielekroć
zwracałem uwagę na fakty, dowodzące tego, że właśnie w Lublinie rodziły się niemal
wszystkie ważne z perspektywy rozwoju sportu ogólnopolskiego zjawiska, inicjatywy
działalności akcyjnej i wobec tego efemerycznej w skutkach. Na wsi dominowała ciągle gospodarka indywidualna, która, przy dodatkowym braku środków finansowych, utrudniała efektywną „politykę usportowienia”.
65
D. Dudek: Stan organizacyjny stowarzyszeń kultury fizycznej z osobowością prawną działających w latach 1919–1927 na terenie byłego zaboru rosyjskiego. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce.
T. 4. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2004 s. 133–137.
66
O „Tygodniku” wspomina B. Tuszyński: Prasa i sport (1881–1981). Wydawnictwo z okazji 100-lecia
prasy sportowej. Warszawa 1981 s. 501. Redaktorem i wydawcą „Lubelskiego Tygodnika Sportowego” był
Augustyn Paszkowski. Informacji tej nie potwierdzają jednak inne źródła informacji. Por. A. K. Gromek:
Dzieje prasy lubelskiej w latach 1800–1939. W: Prasa lubelska. Tradycje i współczesność. Red. J. Jarowiecki,
K. Myśliński, A. Słomkowska, W. Śladkowski. Lublin 1986 s. 11–111. Pozostawała jedynie informacyjna
w charakterze prasa codzienna. W prasie żydowskiej w dzienniku „Lubliner Tagblat” informacje sportowe
przynosiła jedynie rubryka „Co słychać w Lublinie”. Szerzej patrz: M. Fuks: Prasa żydowska w Lublinie. W:
Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina. T. 2. Red. T. Radzik. Lublin 1998
s. 359. Warto jedynie dodać, że prasa sportowa rodziła się w Polsce Lubelskiej, ale nigdy potem nie ukazywał się wiązany z konkretnym regionem dziennik typu krakowskiego „Tempa”, czy katowickiego „Sportu”.
Por. H. Szczepański: Prasa sportowa i turystyczna w czterdziestoleciu PRL. W: Wychowanie fizyczne i sport
w 40-leciu PRL. Red. Z. Stawczyk. Poznań 1987 s. 139–140. L. Nowak: Wychowanie fizyczne i sport w państwowym szkolnictwie ogólnokształcącym w Polsce w latach 1918–1939. Poznań 1996 s. 93, informuje, że
w Lublinie przed wojną nie było stałego kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego. Do ok. 1924 roku
odbywało się ono w ramach półrocznych i rocznych Państwowych Kursach Wychowania Fizycznego organizowanych w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Warszawie. Po 1936 roku wakacyjne kursy w-f dla nauczycieli szkół powszechnych z obszaru Lubelszczyzny organizowano w Puławach (ibidem, s. 120). Szerzej:
J. Doroszewski: Szkolnictwo miasta Lublina w latach 1918–1939. Lublin 2004 s. 69nn, 87nn.
39
i przedsięwzięcia. Skoro tu miała miejsce ich geneza i początek, to stanowi to kolejny
istotny przyczynek do oryginalnych badań zwłaszcza nad Polską Lubelską67.
Nie jest moją rolą, w końcu historyka dziejów antycznych, wskazywanie obszarów badań. Choć widzę ich całą masę, to zdecydowanie lepiej zdefiniują je specjaliści
z zakresu dziejów najnowszych. Mam nadzieję, że nie potraktują oni moich refleksji68
jako rodzaju brutalnej ingerencji w ich autonomię i wolność badawczą. Mam natomiast ogromną nadzieję, iż pierwsza z serii publikacji Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu stanowi logiczny zaczyn i jednocześnie katalizator oryginalnych, nowatorskich badań prowadzonych nad dziejami sportu w Lublinie i regionie.
67
Patrz szerzej choćby, J. Chełmecki: Działalność Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego i w latach 1946–1948. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 2. Red.
L. Szymański, Z. Schwarzer. Wrocław 1996 s. 157–159; L. Gondek: Prawno wojskowe podstawy kultury
fizycznej w Polsce w latach 1944–1948. W: Wojsko Polskie w służbie narodu i państwa 1943–1983. Red.
Z. Pawluczuk. Gdańsk 1984 s. 151–155; R. Szubert: Kultura fizyczna w przemianach wsi polskiej. Wrocław
2010 passim. Z innych niezwykle atrakcyjnych, a totalnie pozbawionych swego dociekliwego badacza, jest
sport niemiecki z epoki okupacji. Jego widomym śladem są znajdujące się zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego fotografie zawodów sportowych z udziałem żołnierzy Werhmachtu w Lublinie z lata 1940
roku (http://www.audiovis.nac.gov.pl/search/).
68
Ogromnie się cieszę, że w sukurs moim rozmyślaniom idą dwa niezwykle ważne dla polskiej humanistyczno-społecznej teorii sportu artykuły opublikowane w ostatnim numerze periodyku „e-Politikon.
Kwartalnik Naukowy Ośrodka Analiz Politologicznych Uniwersytetu Warszawskiego” 8, 2013. Chodzi
o tekst Seweryna Dmowskiego: Polityczna historia polskiej piłki nożnej. Wprowadzenie do tematyki badawczej s. 89–108 oraz Eweliny Białkowskiej: Sport – instrument polityczny służący kreacji wizerunku państwa
na arenie międzynarodowej s. 109–137. Choć oba mają charakter studiów politologicznych, to sadzę, że
powinni doń bezzwłocznie sięgnąć ci spośród historyków, którzy ciągle wątpią w sport jako integralną
część dziejów.
40
Wstęp
P
race bibliograficzne w dziedzinie kultury fizycznej w Polsce mają już prawie stuletnią historię. Za pierwszą polską bibliografię poświęconą problematyce sportowej należy uznać zestawienie opracowane w roku 1920 przez Eugeniusza Piaseckiego,
mające charakter bibliografii zalecającej adresowanej do nauczycieli wychowania
fizycznego1. Postęp powojennych prac bibliograficznych w dziedzinie kultury fizycznej pozostawał w ścisłym związku z rozwojem instytucjonalnych ram nauki o kulturze
fizycznej. Zasłużonymi na tym polu są zwłaszcza niektóre pracownie Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Okres ten
przyniósł udane zastosowania najnowszych osiągnięć w dziedzinie metodyki bibliograficznej w poszukiwaniu najbardziej funkcjonalnej formy bibliografii sportowej.
Zaowocował on opracowaniem podstawowych bibliografii retrospektywnych2, zainicjowaniem rejestracji bieżącej produkcji wydawniczej poświęconej różnym aspektom kultury fizycznej3, a także przygotowaniem prostych zestawień bibliograficznych
nastawionych na potrzeby nauczycieli wychowania fizycznego. W dorobku bibliografii
sportowej należy wymienić także bibliografię ułożoną przez Marię Jasińską obrazującą
stulecie rozwoju czasopism sportowych w Polsce4. W połowie lat osiemdziesiątych
XX wieku opracowano też pierwszą bibliografię historii polskiego sportu. Przygotował ją Kajetan Hądzelek – zasłużony badacz tej problematyki – wraz z Marią Rotkiewicz i Sławomirem Wilkiem5. Selektywny charakter tego zestawienia, jego skromna
struktura i brak indeksów, to cechy, które zaważyły negatywnie na jego ocenie. Nie
ulega jednak wątpliwości, że bibliografia ta odegrała także pozytywną rolę w budowaniu warsztatu badawczego historyków zajmujących się dziejami sportu i inspirowała
badania naukowe nad przeszłością kultury fizycznej w Polsce.
1
E. Piasecki: Biblioteka podręczna wychowawcy fizycznego. Bibliografię tę opublikowano jako dodatek
do czasopisma „Wychowanie Fizyczne”. [R. 1]: 1920.
2
Pierwszą publikacją o tym charakterze jest bibliografia opracowana przez Annę Mońkę-Staniakową
i Helenę Żytkowicz obejmująca prace opublikowane w latach 1841–1914. Zob.: A. Mońka-Staniakowa,
H. Żytkowicz: Bibliografa wychowania fizycznego i sportu w Polsce (1841–1914). Cz. 1–2. Warszawa 1961–
1965.
3
Bieżąca bibliografię prac na temat sportu i kultury fizycznej zaczęto publikować w roku 1962 na łamach miesięcznika „Kultura Fizyczna”.
4
M. Jasińska: Bibliografia czasopism sportowych w Polsce 1881–1981. Warszawa 1983. Wcześniej pisali
na ten temat: K. Hądzelek, H. Jakubowska: Informacja o polskich czasopismach z zakresu wychowania fizycznego i sportu w Polsce 1918–1939. „Kultura Fizyczna”. [R. 12]: 1958 nr 4 s. 373–381.
5
Bibliografia historii kultury fizycznej (pozycje wybrane). Wybór i oprac. K. Hądzelek, M. Rotkiewicz,
S. Wilk. Warszawa 1985.
41
Zamiarem twórców Bibliografii historii lubelskiego sportu jest wykorzystanie najlepszych doświadczeń zdobytych na polu bibliografii sportowej udokumentowanych
opublikowanymi zestawieniami bibliograficznymi dla zbudowania obrazu rozwoju
piśmiennictwa traktującego o historii sportu rozwijającego się na Lubelszczyźnie od
drugiej połowy wieku XIX po początek bieżącego stulecia. Podstawowym naszym
celem była rejestracja i zgromadzenie publikacji naukowych wydanych w formie książek i broszur oraz artykułów ogłaszanych na łamach czasopism naukowych i regionalnych, a także w pracach zbiorowych i materiałach z konferencji, które w całości
lub w części dotyczą przeszłości sportu zarówno w jego wyczynowej, jak również
amatorskiej i szkolnej odmianie. Z powodu swojego historycznego ukierunkowania
bibliografia pomija szereg zagadnień, które tradycyjnie składają się na zawartość retrospektywnych bibliografii sportu i wychowania fizycznego takich jak prace naukowo-badawcze z zakresu teorii i metodyki sportów, opracowania dotyczące obiektów,
urządzeń i sprzętu sportowego, przepisów sportowych, dydaktyki i taktyki sportów,
teorii wyniku sportowego, teorii i metodyki treningu oraz kontroli efektów szkoleniowych, rekreacji, rehabilitacji ruchowej itp. Nie obejmuje ona także w zasadzie publikacji z dziedziny turystyki, która bywa często łączona ze sportem w różnych zestawieniach bibliograficznych. Prace dotyczące tej tematyki odnotowujemy tylko wtedy, gdy
akcentują one czynny aspekt wypoczynku i związaną z nim aktywność fizyczną. Pominęliśmy też prace o charakterze statystyk sportowych6. Choć niektóre teksty uwzględnione w Bibliografii historii lubelskiego sportu są opublikowane także w wersji cyfrowej, zrezygnowaliśmy z zamieszczania adresów internetowych z powodu niewielkiej
ich użyteczności w postaci drukowanej7. Znaleźć je można natomiast w elektronicznej
formie bibliografii na stronie internetowej Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu.
W Bibliografii lubelskiego sportu prócz prac naukowych, traktujących o początkach i rozwoju sportu oraz poszczególnych jego dyscyplin, dziejach organizacji i klubów, historii zawodów i obiektów sportowych starano się także odnotować publikacje o doraźnym przeznaczeniu i typowo informacyjnym charakterze, jak np. programy
zawodów. Były one z zasady pomijane przez bibliografie kultury fizycznej. Mimo
skromnej formy edytorskiej, odpowiadającej ich użytkowej roli, wciąż zachowują
one wagę dokumentu przywracającego naszej pamięci minione wydarzenia sportowe
i obok doniesień prasowych bywają czasami jedynymi ich świadectwami. Do bibliografii włączyliśmy też nieliczne wspomnienia, pamiętniki i reportaże, traktując je jako
6
Jak np.: A. Radoń: Piłka nożna w Polsce w latach 1921–1966. Tabele i zestawienia. Warszawa 1968.
7
Nie wskazujemy też adresów stron internetowych klubów, stowarzyszeń i instytucji sportowych, które
często zamieszczają tam obszerne informacje o własnej historii.
42
Wstęp
przekazy dopełniające obraz wyłaniający się z oficjalnych doniesień i sprawozdań
o osobiste przeżycia bezpośrednich uczestników.
Swoim zasięgiem chronologicznym bibliografia obejmuje okres od końca trzeciej ćwierci wieku XIX, kiedy pojawiły się pierwsze, pojedyncze doniesienia prasowe
o lubelskich wydarzeniach i instytucjach związanych z kulturą fizyczną, aż po najnowszą monografię lubelskiego sportu lotniczego w dwudziestoleciu międzywojennym i opracowanie historii Tomaszowskiego Klubu Sportowego „Tomasovia” wydane
w drugiej połowie roku 2013.
Materiał do bibliografii zebrano w dużej mierze z autopsji. Pewna część opisów
ma jednak charakter pochodny. Zostały one przejęte z innych źródeł bibliograficznych takich jak bibliografie ogólne (Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Zawartości Czasopism), bibliografie regionalne (Bibliografia historii województwa lubelskiego,
Bibliografia Lubelszczyzny), bibliografie lokalne i bibliografie dziedzinowe dotyczące
zwłaszcza kultury fizycznej8. Podstawą gromadzenia materiału bibliograficznego były
też czasopisma naukowe z oczywistą preferencją periodyków historycznych, pisma
sportowe oraz katalogi i bazy bibliotek. Jako źródła informacji bibliograficznej wykorzystano też prace magisterskie napisane na seminarium z bibliografii przez studentów
kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, które miały charakter bibliografii poszczególnych miast
regionu.
Przedmiotem rejestracji było piśmiennictwo polskie oraz te nieliczne publikacje w językach obcych (angielski, hiszpański), które ukazały się poza Polską, a dotyczą sportu lubelskiego. W bibliografii uwzględniono prace zwarte i artykuły ogłaszane
w pracach zbiorowych i czasopismach. Te ostatnie zostały jednak poddane selekcji. Jej
kryterium był naukowy charakter czasopism i częstotliwość ich ukazywania się. Choć
nie sposób zanegować istnienia bardzo ścisłego związku życia sportowego regionu
z prasą codzienną i tygodniową9, to w bibliografii ograniczono się tylko do artykułów ogłoszonych w periodykach będących rocznikami, półrocznikami, kwartalnikami i miesięcznikami. Wyjątkiem od tej reguły jest włączenie w krąg kwerendy także
8
Warto zauważyć, że obie lubelskie bibliografie regionalne odnotowują publikacje dotyczące sportu
i wychowania fizycznego, natomiast bieżąca bibliografia historyczna czyni to systematycznie dopiero od
roku 1992.
9
O specyfice prasy, jako źródła do badań nad historią sportu pisali: H. Jakubowska: Prasa sportowa
okresu międzywojennego jako źródło do dziejów wychowania fizycznego i sportu w latach 1918–1939. „Kultura Fizyczna”. [R. 15]: 1962 nr 4 s. 308 i nast.; D. Dudek: Źródła do dziejów kultury fizycznej 1918–1939.
Czasopisma, kalendarze, jednodniówki. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Głównej AWF w Krakowie”
1997 nr 3 dodatek nr 1; idem: [Uzupełnienie]. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Głównej AWF w Krakowie” 1998 nr 3 s. 9–10. Jako wydanie poprawione i uzupełnione: idem: Źródła do dziejów kultury fizycznej 1844–1939. Czasopisma, kalendarze, jednodniówki. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Głównej AWF
w Krakowie” 2001 nr 2 dodatek.
43
niektórych czasopism regionalnych, które nie mają charakteru pism naukowych, prasy
XIX wieku i prasowych podsumowań dłuższych okresów w historii lubelskiego sportu.
Przyjmując takie kryteria selekcji materiału jesteśmy świadomi, że rejestracji bibliograficznej umyka wtedy życie sportowe małych miejscowości, znajdujące odzwierciedlenie prawie wyłącznie w lokalnej prasie codziennej i tygodnikach. Tym, co ma
umożliwić zainteresowanym czytelnikom kontakt z czasopismami ukazującymi się
częściej, niż raz w miesiącu i z prasą codzienną jest umieszczony na początku bibliografii Dział ogólny (I). Zamieściliśmy tam informacje o samoistnych lubelskich bibliografiach regionalnych i ważniejszych bibliografiach lokalnych, gdzie znaleźć można
także informacje o artykułach prasowych10. Dział ogólny przynosi także zestawienie
regionalnych i lokalnych słowników biograficznych oraz wydawanych w lubelskim
tytułów prasy sportowej oraz sportowych dodatków prasowych.
Dotychczas opublikowane retrospektywne i bieżące bibliografie kultury fizycznej
proponują różne sposoby porządkowania materiału. Z punktu widzenia potrzeb użytkownika, za najmniej wygodny uznać należy układ według form wydawniczych zastosowany we wspomnianej już Bibliografii historii sportu. Skutkiem jego zastosowania
było stworzenie działów nieistotnych z punktu widzenia osoby poszukującej informacji. Do potrzeb Bibliografii historii lubelskiego sportu, której zasięg tematyczny i zakres
chronologiczny nie są szerokie, nie nadaje się też układ oparty o Uniwersalną Klasyfikację Dziesiętną zastosowany w bibliografii opracowanej przez Henrykę Sypniewską11.
Biorąc pod uwagę przede wszystkim względy praktyczne i uwzględniając potrzeby
potencjalnych użytkowników, przyjęliśmy dla bibliografii układ systematyczny. Składa
się ona ze wspomnianego już działu ogólnego (I), którego zawartość daje możliwość
prowadzenia dalszych, samodzielnych, szerszych i bardziej szczegółowych poszukiwań w oparciu o inne bibliografie, katalogi czasopism, prasę i słowniki biograficzne.
Część szczegółowa bibliografii, przynosząca podstawową informację o piśmiennictwie
dotyczącym dziejów lubelskiego sportu, zbudowana jest z pięciu działów (II–VI).
Chcąc dać w miarę jasny obraz piśmiennictwa naukowego z dziedziny historii
sportu na terenie ziemi lubelskiej, na początku części szczegółowej w dziale II (Sport
w regionie lubelskim) zamieściliśmy nieliczne, ogłoszone drukiem źródła do historii
lubelskiego sportu12. W dalszej kolejności uwzględniliśmy grupę opracowań, które
10
Na swojej stronie internetowej Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego w Lublinie
udostępnia pełnotekstową wersję wydanych drukiem tomów Bibliografii Lubelszczyzny (za lata 1944–
2000), a wyszukiwarka pozwala przeszukiwać zasoby bibliograficzne dla lat 1801–1944 i 2000–2013.
11
H. Sypniewska: Bibliografia wychowania fizycznego i sportu w Polsce (1945–1969). Cz. 1–4. Warszawa
1966–1971.
12
Problematykę źródeł archiwalnych do badań nad dziejami sportu podejmowali: M. Ordyłowski: Nowożytne źródła archiwalne w badaniach historyków wychowania fizycznego, sportu i turystyki. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8: Prace naukowe Letniej Szkoły Historyków Kultury Fizycznej.
44
Wstęp
dotyczą całego regionu, jego części lub kilku miejscowości. Dział zamyka zestawienie
prac poświęconych rozwojowi sportu w poszczególnych miejscowościach. Tu także
zamieściliśmy opracowania dotyczące historii klubów sportowych, składających się
zwykle z kilku sekcji. Dla publikacji omawiających w regionalnych lub lokalnych kontekstach rozwój poszczególnych dyscypliny sportu stworzyliśmy dział III (Dyscypliny
sportowe). Stanowi on zarazem swoistą mapę popularności poszczególnych dyscyplin
sportowych w regionie. Zebrane tam piśmiennictwo na temat dwudziestu pięciu dziedzin sportu, od piłki nożnej przez lotnictwo sportowe po żużel, daje obraz charakteru
i intensywności zainteresowań sportowych mieszkańców naszego regionu. W osobną
całość (IV Sport w szkołach) wydzieliliśmy opracowania dotyczące sportowego życia
szkół stopnia podstawowego i średniego oraz sportu akademickiego. Tu mieszczą się
też prace, które dotyczą jedynej w naszym regionie uczelni sportowej związanej z warszawską Akademią Wychowania Fizycznego, noszącej w przeszłości różne nazwy, dziś
znanej jako Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej. Osobny,
niewielki dział (V Osoby) tworzą publikacje poświęcone pojedynczym osobom –
zawodnikom, szkoleniowcom, działaczom i popularyzatorom sportu.
Na stan wiedzy o lubelskim sporcie składają się nie tylko prace ogłoszone drukiem,
ale także teksty niepublikowane przygotowane jako prace dyplomowe – doktorskie,
magisterskie, licencjackie oraz inne opracowania pozostające w maszynopisie, które
napisali historycy-amatorzy, dokumentujący najczęściej w tej formie dzieje klubów
sportowych. Wzorem Centralnego katalogu wychowania fizycznego i sportu13 postanowiliśmy istnienie takich prac odnotować, zestawiając je w ostatnim dziale bibliografii
(VI Prace niepublikowane). Przy gromadzeniu materiału do tej partii bibliografii korzystaliśmy z kartotek i baz prac napisanych i obronionych w polskich uniwersytetach
i akademiach wychowania fizycznego. Bibliograficzne charakterystyki pojedynczych
pozycji bywają niepełne, ponieważ istotne ograniczenie stanowił niekiedy schemat
przyjęty we wspomnianych bazach i kartotekach. Staraliśmy się uwzględnić podstawowe dane takie jak: nazwisko i imię (lub inicjał imienia) autora, tytuł pracy, miejsce
i rok jej powstania, objętość, nazwę uczelni, na której powstała oraz nazwisko promotora pracy. Udało nam się w ten sposób zgromadzić opisy 106 prac niepublikowanych
Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s. 53–68; D. Dudek: Znaczenie zbiorów Centralnego Archiwum
Wojskowego w Warszawie dla odtworzenia dziejów kultury fizycznej w Polsce. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. Red. L. Szymański. Wrocław 1993 s. 171–176; J. Gaj: O przydatności źródeł w archiwach terenowych do badań rozwoju kultury fizycznej w Wielkopolsce (lata 1918–1939). „Roczniki Naukowe
Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Poznaniu” 1965 z. 10 s. 265–270; P. Godlewski: Archiwa państwowe jako baza źródłowa do badań historii kultury fizycznej. „Wychowanie Fizyczne i Sport”. T. 42: 1998
nr 1 s. 153–162.
13
Centralny katalog wychowania fizycznego i sportu. T. 1–3. Oprac. M. Uklejska, H. Sypniewska,
I. Eichelberger. Warszawa 1960–1970.
45
napisanych głównie przez studentów akademii wychowania fizycznego na seminariach prowadzonych przy zakładach, które podejmowały w swojej działalności naukowej i dydaktycznej także problematykę historyczną. Autorami prac traktujących
o lubelskich sportowcach i klubach sportowych byli też studenci studiów historycznych w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej.
W obrębie działów i poddziałów opisy poszczególnych pozycji bibliograficznych
ułożone są alfabetycznie według nazwisk autorów lub tytułów dzieł zbiorowych.
Wyjątkiem od tej zasady jest porządek opisów w dziale V, obejmującym publikacje
poświęcone osobom. Kolejność wyznaczają w nim nie nazwiska autorów, lecz nazwiska osób, których dotyczą prace biograficzne.
Każda pozycja bibliograficzna występuje w bibliografii tylko raz. Numeracja pozycji w obrębie bibliografii ma charakter ciągły. Rozwiązanie to wynika z konieczności
zastosowania prostych w swojej formie odsyłaczy do innych pozycji, których podstawową rolą jest łączenie działów, umożliwiające czytelnikowi szybkie skompletowanie
rozproszonych informacji. Odsyłacze kierujące do pozycji powiązanych z tematyką
danego działu umieszczono na początku poddziałów bibliografii, poniżej ich tytułów.
W przypadku Lublina, wielokrotnie przywoływanego w literaturze, pominięto odsyłacze liczbowe z powodu ich zbyt dużej liczby. Rolę pomocy w przeszukiwaniu bibliografii spełnia w tym wypadku tylko indeks zamieszczony na końcu.
Opis bibliograficzny w Bibliografii historii lubelskiego sportu jest wzorowany na stosowanym w bieżącej bibliografii historycznej przygotowywanej w Pracowni Bibliografii Bieżącej w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk ukazującej się pod tytułem
Bibliografia historii polskiej w tomach zestawiających produkcję wydawniczą za kolejne
lata. Do wypracowanego w niej sposobu opisu publikacji przywykły już kolejne pokolenia historyków. Forma opisu bibliograficznego zalecana w normie bibliograficznej
PN–82/N–01152.01 (książki) i PN–N–01152.2 (wydawnictwa ciągłe) w opinii przeciętnych użytkowników bibliografii uchodzi za mało przejrzystą.
W opisie książek i broszur uwzględniono takie elementy jak: nazwisko i imię
autora, tytuł dzieła, miejsce i rok wydania, nazwę wydawcy oraz liczbę stron. Na końcu
w nawiasie podano nazwę serii wydawniczej. W stosunku do formy opisu bibliograficznego używanego w Bibliografii historii polskiej uproszczono więc elementy składające się na charakterystykę zawartości publikacji przez pominięcie szczegółowego
wyliczenia odnoszącego się do formy materiałów ilustracyjnych i materiałów towarzyszących takich jak, np. fotografie, rysunki, wykresy, mapy, streszczenia i in. W bibliografii nie są odnotowywane także nazwy instytucji sprawczych. Opis artykułu ogłoszonego w czasopiśmie zawiera: nazwisko i imię autora, tytuł artykułu, tytuł czasopisma,
numer tomu lub rocznika, rok wydania, numer zeszytu lub numeru oraz zakres stron.
Tytuły czasopism nie są skracane. Opisy bibliograficzne artykułów w pracach zbiorowych zawierają ponadto nazwisko i imię redaktora lub redaktorów oraz nazwę
wydawcy. Tak ukształtowana forma opisu bibliograficznego zawiera najważniejsze
46
Wstęp
elementy niezbędne do identyfikacji danej pozycji. Na opis bibliograficzny czasopism
składa się: tytuł czasopisma, podtytuł, określenie częstotliwości jego ukazywania się,
o ile nie wskazuje na nią tytuł, miejsce wydawania, nazwa wydawnictwa, rok wydania pierwszego numeru, rok wydania ostatniego numeru dla czasopism, które przestały się już ukazywać. Opis czasopism wychodzących do dziś kończy się pauzą. Poniżej, używając mniejszego stopnia czcionki, odnotowano samoistne i niesamoistne
dodatki sportowe do danego czasopisma. Nazwiska redaktorów podano tyko przy czasopismach sportowych i dodatkach sportowych. W nawiasach kwadratowych znajdują
się rozwiązania skrótów występujących w tytułach publikacji i dodatkowe konieczne
objaśnienia.
Bibliografia historii lubelskiego sportu ma charakter bibliografii adnotowanej.
W adnotacjach, wyróżnionych mniejszym stopniem czcionki, mieszczą się dodatkowe
dane księgoznawcze, np. informacje o kolejnych wydaniach publikacji. Tu zamieściliśmy też odesłania do recenzji książek. W miarę potrzeby wprowadzono też adnotacje
treściowe charakteryzujące zawartość prac w sytuacjach, gdy ich tytuł nie dość jednoznacznie je charakteryzował. Wprowadzono je też w przypadku prac historycznych,
w których problematyka sportowego życia regionu, dziejów organizacji i obiektów
sportowych pojawia się tylko na marginesie głównych rozważań. Krótko scharakteryzowano wówczas poruszane w nich zagadnienia, wiążące się z interesującym nas tematem, a w nawiasie podano stosowne strony publikacji. Rolą tych adnotacji jest wydobycie problematyki sportowej zawartej w pracach o charakterze ogólnym dotyczących
historii Lublina i regionu w drugiej połowie wieku XIX i w XX wieku.
Orientację w bibliografii i szybki dostęp do poszukiwanych prac ułatwiają odsyłacze liczbowe do innych pozycji bibliografii oraz indeks, który obejmuje opisy bibliograficzne i adnotacje. Liczby w indeksie odsyłają do numerów pozycji w bibliografii.
Ewa Zielińska
47
Wykaz ważniejszych skrótów
przew. kom. red. – przewodniczący
komitetu redakcyjnego
przy współpr. – przy współpracy
przy współudz. – przy współudziale
przygot. – przygotował
R. – rocznik
rec. – recenzja
red. – redaktor, redakcja
red. nacz. – redaktor naczelny
s. – strona
ss. – stron
t. – tom
tyg. – tygodnik
UMCS – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
ur. – urodzony
uzup. – uzupełnione
vol. – volumen
WKS – Wojskowy Klub Sportowy
wyd. – wydał(-a), wydanie
z. – zeszyt
zespołu red. – zespołu redakcyjnego
zm. – zmarł
ZWWFiS – Zamiejscowy Wydział
Wychowania Fizycznego i Sportu
ang. – angielski
AWF – Akademia Wychowania
Fizycznego
AWFiS – Akademia Wychowania
Fizycznego i Sportu
AZS – Akademicki Związek Sportowy
cz. – część
dwumies. – dwumiesięcznik
dwutyg. – dwutygodnik
franc. – francuski
i in. – i inni
im. – imienia
IWFiS – Instytut Wychowania
Fizycznego i Sportu
KS – Klub Sportowy
MKS – Miejski Klub Sportowy
mies. – miesięcznik
na zlec. – na zlecenie
niereg. – nieregularnie
nlb. – nadliczbowa (strona
nienumerowana)
nr – numer
oprac. – opracował(-a), opracowali
pow. – powiat
49
BIBLIOGRAFIA
I. DZIAŁ OGÓLNY
7. BIBLIOGRAFIA Lubelszczyzny 1991–
1995. Oprac. zespół pod red. Bożeny Lech-Jabłońskiej. Lublin 2009 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego ss. 961,
nlb. 1.
1. Bibliografie i katalogi
1964. Cz. 1. Oprac. zespół pod red. Wiesławy
Baszyńskiej i Ireny Harhalowej. Cz. 2. Oprac.
zespół pod red. W[iesławy] Baszyńskiej. Lublin 1967–1974 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie ss. 332, nlb. 3 + 249.
nlb. 1.
Rec. (cz. 1): SZYMAŃSKI Józef. Rocznik Lubelski.
T. 11: 1968 s. 194–97; WIŚNIEWSKI Stanisław. Studia
Źródłoznawcze. T. 15: 1971 s. 205–208.
1999. Oprac. zespół pod red. Bożeny Lech-Jabłońskiej. Lublin 2002 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego
w Lublinie ss. 511, nlb. 1.
1970. Oprac. zespół Zofia Albigowska [i in.].
Pod red. Wiesławy Baszyńskiej. Lublin
1982 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im.
H. Łopacińskiego ss. 543, nlb. 1.
10. BIBLIOGRAFIA Lubelszczyzny
2000. Oprac. zespół pod red. Bożeny Lech-Jabłońskiej. Lublin 2005 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego
w Lublinie ss. 484.
1975. Pod red. Wiesławy Baszyńskiej i Ireny
Harhalowej. Lublin 1994 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego w Lublinie ss. 483, nlb. 1.
11. BIBLIOGRAFIA publikacji pracowników Instytutu Wychowania Fizycznego
i Sportu w Białej Podlaskiej 1969–1999. 30
lat IWFiS [Instytutu Wychowania Fizycznego i Sportu] w Białej Podlaskiej. Red. Henryk Mierzwiński, Tomasz Demidowicz, przy
współpracy Kazimiery Kędzierskiej i Jadwigi
Zaradkiewicz. Biała Podlaska 2000 Oficyna
Wydawnicza „Donatech” ss. 292.
1980. Oprac. zespół pod red. Teresy Zabielskiej
i Bożeny Lech-Jabłońskiej. Lublin 2004 Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego ss. 633, nlb. 1.
nlb. 1.
12. KOWALSKI Marian: Bibliografia
powiatu radzyńskiego i jego regionu. Międzyrzec Podlaski 1969 Towarzystwo Przyjaciół
Nauk w Międzyrzecu Podlaskim ss. 67, nlb. 1.
nlb. 1.
Rec.: ROGALA Jan. Kwartalnik Historyczny. T. 77:
1970 nr 2 s. 509–511.
13. LUDZIE Zamościa i Zamojszczyzny. Bibliografia w wyborze. Oprac. Grażyna
51
I. DZIAŁ OGÓLNY
Markiewicz, przy współpr. Roberta Urbana.
Zamość 1998 Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Zamościu ss. 124.
rzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Wojewódzka
i Miejska Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego w Lublinie ss. 144, nlb. 2.
14. TARNOGRÓD 1567–1994. Bibliografia. Oprac. Grażyna Markiewicz. Zamość 1995
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna
w Zamościu ss. 33, nlb. 2.
Rejestruje czasopisma wydawane w regionie lubelskim w latach 1779–1970.
21. PAZURA Wiesława: Katalog czasopism niezależnych w zbiorach Wojewódzkiej
Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie. Lublin 2002 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
ss. 103.
15. WASZCZENIUK Katarzyna, Sztorc
Andrzej: Bibliografia miasta Świdnika do
roku 2003. Opracowano pod kierunkiem Alicji Matczuk i Artura Znajomskiego. Świdnik
2006 Urząd Miasta ss. 106.
22. PRASA na Zamojszczyźnie. Zestawienie bibliograficzne w wyborze. Oprac. Grażyna Markiewicz. Zamość 1997 Wojewódzka
i Miejska Biblioteka w Zamościu ss. nlb. 2, 76.
16. WOJTKOWSKI Andrzej: Bibliografia historii województwa lubelskiego. Wyd.
Maria Juda i Alicja Matczuk, przy współpr.
Artura Znajomskiego. Lublin 2000 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
ss. 567, nlb. 1.
2. Czasopisma sportowe,
dodatki sportowe do czasopism
i inne wydawnictwa ciągłe
Publikacje dotyczące sportu (s. 190–191) i wychowania fizycznego (s. 238).
17. WYBRANE problemy oświaty
i wychowania w Lubelskiem w latach 1944–
1974. Bibliografia. Cz. 1–2. Oprac. Hanna
Zych, współpr. Grażyna Stoma, Urszula Strzelecka. Lublin 1979 Pedagogiczna Biblioteka
Wojewódzka im. Komisji Edukacji Narodowej
w Lublinie ss. 252 + 253.
23. BASKET. Tygodnik koszykarski. Red.
nacz. Cezary Mróz. Lublin Basket Press LTD.
Nr 1: 1993 (26 października) — 1997.
24. BIULETYN Pierwszej Ogólnopolskiej Spartakiady ZS [Zrzeszenia Sportowego]
„Start”. Lublin Komitet Organizacyjny Spartakiady. [R. 1]: 1954.
18. WYBRANE problemy oświaty i szkolnictwa Lubelszczyzny. Bibliografia adnotowana za lata 1975–1994. Oprac. zespół pod
red. Grażyny Bownik-Zawadzkiej, Haliny
Kołodziejczyk, Grażyny Stomy. Lublin 1997
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im.
Komisji Edukacji Narodowej w Lublinie
ss. 163.
Wychodził codziennie w dniach 1–5 VII 1954.
25. BIULETYN Wojewódzkiej Rady
Łowieckiej. Lublin Wojewódzka Rada Łowiecka. R. 1 nr 1: wrzesień 1956.
26. DARZ Bór. [Niereg.]. Red. Bogumił
Mikulski. Lublin Wojewódzka Rada Polskiego
Związku Łowieckiego w Lublinie. [R. 1]: 1960
— 1972.
19. ZAMOŚĆ 1580–1996. Literatura
w wyborze. Oprac. Grażyna Markiewicz,
Robert Urban. Zamość 1997 Wojewódzka
i Miejska Biblioteka w Zamościu ss. 80.
R. 1 wyd. z okazji VI Wojewódzkiego Zjazdu Delegatów PZŁ [Polskiego Związku Łowieckiego]. R. 2 wyd.
z okazji VIII Wojewódzkiego Zjazdu Delegatów PZŁ
w Lublinie 15 V 1966. R. 3 wyd. z okazji IX Wojewódzkiego Zjazdu Delegatów PZŁ w Lublinie 4 V 1969. R. 4
wyd. z okazji X Wojewódzkiego Zjazdu Delegatów PZŁ.
Lublin 1972.
20. KATALOG czasopism lubelskich.
Oprac. Halina Wolska, przy współudz. zespołu red. Marii Gawareckiej, Zofii Jasińskiej,
Witolda Nowodworskiego. Lublin 1974 Stowa-
52
2. Czasopisma sportowe, dodatki sportowe do czasopism i inne wydawnictwa ciągłe
27. DZIENNIK Wschodni. Biała Podlaska, Chełm, Lublin, Zamość. Magazyn. Red.
nacz. Paweł Chromcewicz. Lublin „Edytor
Press”. R. 1 nr 1: 1995 (1 grudnia) —
35. KARATE Kyokushin. Pismo Lubelskiego Klubu Karate Kyokushin. [Kwartalnik].
Red. nacz. Krzysztof Marcinkowski. Lublin
1999 „Ex-libris”. Nr 1: 1999 (2 kwart.).
Dodatki: Dziennik Olimpijski. Atlanta (1996 do nr
162), Szesnaste Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej Francja’98 (1998 do nr 132), Sport (1999 do nr 107, 113, 119,
126, 130, 136; od 2000 dodatek do wydań poniedziałkowych), Euro 2000 (2000 do nr 135).
36. KOMUNIKAT Strzelecki Okręgu
Lublin. Pismo wydawane dla członków
Okręgu Strzeleckiego. Lublin. [R. 1]: 1921.
37. KOZIE Percie. [Jednodniówka powielana]. Red. Alojzy Leszek Gzella. Lublin 1963
(listopad).
28. GAZETA Lubelska. Niezależny organ
demokratyczny. [Dziennik]. Lublin Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”. [R. 1]: 1944
(1 sierpnia) — 1947.
Wydana z okazji 10-lecia Koła Lubelskiego Klubu
Wysokogórskiego.
Cotygodniowy dodatek Gazeta Sportowa (wychodził
od 1 II 1946).
38. KRONIKA Tygodnia. Biłgoraj,
Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw, Rejowiec,
Tomaszów Lubelski, Zamość Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „AGTEL”. Nr 1: 1995 (3
stycznia) —
29. GŁOS Lubelski. Pismo codzienne.
Lublin Wyd. Franciszek Moskalewski. [R. 1]:
1913 (1grudnia) — 1939.
Cotygodniowy dodatek sportowy.
Dodatek specjalny Notes Kibica. Oprac. Marek Sztochel. Zamość 2004.
30. INFORMATOR 2000. Sport, kultura, rekreacja, turystyka. [Kalendarz imprez.
Powiat Chełm]. [Rocznik]. Chełm Chełmski
Ośrodek Informacji Turystycznej. [R. 1]: 2000.
39. KURIER Lubelski. [Dziennik]. Lublin
Lubelska Spółdzielnia Wydawnicza. R. 1: 1957
(24 marca) —
Dodatki: Kurier Sportowy (1998 od nr 208 dodatek
tygodniowy do wydań poniedziałkowych), Ogólnopolski
Bieg Solidarności (1998 do nr 249), Kurier Mundialowy
(1998 do nr 132), Bieg Jezior (1998 do nr 178, 1999 od
nr 182).
31. INFORMATOR Komitetu Obchodów
Święta Lotnictwa. [Jednodniówka]. Świdnik
26 VIII 1962.
32. INFORMATOR Lubelski. Kultura,
turystyka, sport, przedsiębiorczość. [Niereg.]. Lublin Stowarzyszenie Popierania Twórczości na zlec. Urzędu Miejskiego w Lublinie
i Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Nr 1:
1996 (maj–sierpień) — 1997.
40. LUBELSKI Sport. [Tyg.]. Red. Henryk
Szymczyk [i in.]. Lublin Laser Graf. R. 1 nr 1:
1990 (19 lutego) —
Od 1990 (nr 8/9) pod tytułem „Lubelski Sport i Rozrywka”.
41. LUBELSKI Tygodnik Sportowy.
Poświęcony wyłącznie sprawom rozwoju
sportu w województwie lubelskim. Wyd. i red.
Augustyn Paszkowski. Lublin [R. 1]: 1924
(6 września) — 1925.
33. KALENDARZ Imprez Turystycznych i Ciekawszych Kulturalnych i Sportowych Województwa Lubelskiego na rok 1971
Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej i Zarząd Okręgu PTTK w Lublinie. Lublin 1971.
42. ŁOWIEC Lubelski. Kwartalnik lubelskich myśliwych. Red. nacz. Andrzej Albigowski. Lublin Wojewódzka Rada Łowiecka
w Lublinie. Nr 1: 1996 — 1997.
34. KALENDARZ Imprez Turystycznych,
Kulturalnych i Sportowych Województwa
Lubelskiego na rok 1973 Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej i Zarząd Okręgu
PTTK w Lublinie. Lublin 1973.
43. PIŁKARZ i Inni. Gazeta nie tylko
sportowa. [Mies.] Red. nacz. Henryk Sieńko.
53
I. DZIAŁ OGÓLNY
Chełm PTHU Marek Padziński. Nr 1: 2000
(luty).
52. [THIRTIETH] 30 Rallye. [Jednodniówka]. Lublin. Polski Związek Motorowy.
Zarząd Okręgu 1975 4–6 lipca.
44. POLSKI Związek Motorowy. Zarząd
Okręgowy w Lublinie. Sprawozdanie z działalności za okres od 15 III 1970 do 15 IV 1972.
Lublin.
Tekst także w językach ang. i franc.
53. TYGODNIK Zamojski. Biłgoraj, Hrubieszów, Krasnystaw, Tomaszów, Zamość.
Zamość Lubelskie Wydawnictwo Prasowe
RSW „Prasa–Książka–Ruch”. R. 1: 1979 (23
listopada) —
45. POLSKI Związek Motorowy. Zarząd
Okręgowy w Lublinie. Sprawozdanie z działalności za okres od 15 IV 1972 do 31 V 1975.
Lublin.
Dodatek Liga Zamojska (1998 do nr 11, 32).
54. WIADOMOŚCI Wyścigowe. Organ
Urzędowy do Spraw Wyścigów Konnych.
[Niereg.] Państwowy Zakład Hodowli Koni
i Wyścigów. Lublin. R. 1: 1945 — R. 2: 1946.
46. ROCZNIK Naukowy (Akademia
Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej).
Przew. kol. red. Ryszard Cieśliński. Biała
Podlaska Instytut Wychowania Fizycznego
i Sportu. T. 1: 1995 — T. 14: 2007.
R. 1 nr 1: styczeń 1945. Od kwietnia 1945 wyd.
w Warszawie.
55. ZESZYT Naukowo-Metodyczny. Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Filia w Białej Podlaskiej. [Niereg.] Red. Antoni
Olszowski. Biała Podlaska. R. 1: 1973 — R. 3:
1975.
47. SPEEDWAY Journal. [Mies]. Red.
Jerzy Kraśnicki. Lublin Jerzy Kraśnicki. R. 1
nr 1: 1989 (sierpień 1989) — R. 1 nr 2 (wrzesień 1989).
Od roku 1974 czasopismo wychodziło pod tytułem
„Zeszyt Naukowy” pod red. Jerzego Szczepańskiego.
48. STADION. Lubelska gazeta sportowa. [Tyg.]. Red. nacz. Andrzej Szwabe. Lublin Agencja Stadion Sp. z. o. o. Nr 1: 1993 (5
kwietnia) — Nr 29: 1993 (18 października).
56. ZIEMIA Krasnostawska. Gazeta
samorządowo-społeczna. [Dwutyg.]. Krasnystaw Krasnostawski Dom Kultury. R. 1: 1994
(31 grudnia) —
49. STANICA. Jednodniówka poświęcona prezesowi Związku Sokolstwa Polskiego,
druhowi Adamowi Zamoyskiemu w dniu jego
imienin 24 grudnia 1929 roku. Katowice 1929.
Dodatek Skarb Kibica. MGKS „Start” 1944 Krasnystaw (1999 do nr 14).
50. SZTANDAR Ludu. Pismo Polskiej
Partii Robotniczej. [Dziennik]. Lublin Wojewódzki Komitet PZPR w Lublinie. R. 1: 1945
— R. 46: 1990 (27/28 stycznia).
57. BIALSKOPODLASKI Biograficzny
Słownik Sportowy. Pod red. Tomasza Demidowicza, współpr. Zofia Cicirko, Witold
Jan Burzyński. Biała Podlaska 1998 Oficyna
Wydawnicza „Donatech” ss. 222.
Tygodniowy dodatek Sport (1959 od nr 183). Od
1959 nr 274 pod tytułem Echo Sportowe. Inne dodatki:
Sport, Turystyka, Wypoczynek (1973–1974).
Rec. KOPRUKOWNIAK Albin. Rocznik Naukowy
(Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie. Instytut Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej). T. 7:
2000 s. 365–367.
51. TAEKWON-Do! Pismo specjalistyczne Polskiego Związku Taekwon-do.
[Dwumies.] Red. nacz. Witold Brzozowski.
Lublin Polski Związek Taekwon-Do. Nr 1:
1994 (październik) — Nr 1–2: 1997.
58. BIOGRAFIE nauczycieli regionu
puławskiego. Red. Stanisław Jędrych [i in.].
Puławy 2012 Muzeum Oświatowe w Puławach ss. 113.
54
Zawiera m.in. biogramy następujących osób: Helena
Marta Chojnacka (1909–1981) – nauczycielka wychowania fizycznego, instruktorka gimnastyki, propagatorka
sportu (s. 20–23), Michał Gaczyński (ur. 1896) – inicjator
powstania przystani wodnej nad Wisłą, nauczyciel budowania kajaków, modelarz (s. 35–36), Roman Krawczak
(1952–2007) – popularyzator sportu i działacz sportowy
(s. 53–56).
Zawiera m.in. biogramy takich osób jak: Teodor
Bieregowoj-Bieregowski (s. 157), Małgorzata Dunecka (Gajewska) (s. 182), Leszek Dunecki (s. 182–183),
Marian Filipiuk (s. 187), Celina Gerwinowa (Jesionowska) (s. 196), Andrzej Głąb (s. 197), Arkadiusz Godel
(s. 198), Dariusz Grzywiński (s. 205), Beata Hołub
(Drozd) (s. 208), Jerzy Homziuk (s. 208), Dariusz Jabłoński (s. 210), Piotr Jabłoński (s. 210), Jolanta Janota
(s. 212), Bogusław Jarecki (s. 213), Danuta Jędrejkowa
(Panasiukówna) (s. 215), Andrzej Kasprzak (s. 223), Dagmara Komorowicz (s. 231), Władysław Król (s. 242),
Zdzisław Krzyszkowiak (s. 245), Ewa Kucińska-Mrugała
(s. 249), Henryk Kukier (s. 249–250), Lech Łasko (s. 281),
Gerard Mach (s. 263), Marek Maślany (s. 271), Ireneusz
Mulak (s. 278), Dariusz Osuch (s. 290), Zbigniew Piórkowski (s. 301), Ewa Pisiewicz (Rybak) (s. 301), Kazimiera Rykowska (Sobocińska) (s. 314), Joanna Smolarek
(s. 324), Andrzej Sontag (s. 327), Marek Stępień (s. 333),
Maria Śliwkowa-Pankowa (Serkizówna) (s. 347), Anna
Uryniuk (s. 356), Tomasz Wójtowicz (s. 370), Józef Zagor
(s. 373), Władysław Żmuda (s. 381).
59. BIOGRAFIE nauczycieli zasłużonych
dla oświaty i środowiska regionu puławskiego.
T. 1–2. Oprac. Stanisław Jednacz, Danuta
Kaliszczuk. T. 3. Oprac. kom. red. Sławomir
Pać [i in.]. Puławy 2002–2007 Towarzystwo
Przyjaciół Muzeum Oświatowego ss. 147 +
160 + 94.
60. CISŁO Bolesław: Tomaszowianie XX
wieku. Wpisani w historię miasta i powiatu.
Tomaszów Lubelski 2002 [na zlec. Zespołu
Szkół Ekonomicznych] ss. 206.
65. KĘDZIORA Andrzej: Encyklopedia
ludzi Zamościa. Zamość 2007 Abacus ss. 423.
61. DĄBROWSKI Stanisław Jan: Słownik
biograficzny Chorągwi Lubelskiej. Lublin 1991
Związek Harcerstwa Polskiego ss. 34.
66. KIM kto jest w Lublinie? Oprac.
zespół Alicja Chwałczyk [i in.]. Lublin 1997
Multico ss. 206, nlb. 1.
62. DĄBROWSKI Stanisław Jan, Tryczyński Stanisław Arkadiusz: Słownik biograficzny
lubelskiego harcerstwa 1911–2001. Wyd. 2.
Lublin 2001 Komenda Chorągwi Związku
Harcerstwa Polskiego ss. 209, nlb. 6.
Zawiera m.in. biogramy następujących osób: Robert
Michał Aleksandrowicz (ur. 1962) – sędzia koszykówki
(s. 12), Cieśliński Janusz (ur. 1922) – były piłkarz i hokeista (s. 30), Waldemar Kazimierz Czubala (ur. 1948)
– II trener MKS „Montex” (s. 33), Zygmunt Szczepan
Dobrzyński (ur. 1942) – prezes Lubelskiego Makroregionalnego Związku Piłki Ręcznej (s. 36), Marian Stanisław
Drabko (ur. 1940) – dyrektor Miejskiego Ośrodka Sportu
i Rekreacji „Bystrzyca” (s. 37), Andrzej Drużkowski (ur.
1949) – trener MKS „Montex” (s. 38), Anna Elżbieta
Ejsmont (ur. 1971) – piłkarka ręczna MKS „Montex”
(s. 43), Anna Maria Garwacka (ur. 1970) – piłkarka
ręczna MKS „Montex” (s. 47), Jan Stefan Golan (ur. 1932)
– prezes Lubelskiego Związku Piłki Nożnej (s. 50), Marek
Kępa (ur. 1959) – żużlowiec (s. 73), Andrzej Bogdan Krychowski (ur. 1935) – trener lekkiej atletyki (s. 87–88),
Iwona Maria Nabożna (ur. 1967) – piłkarka ręczna MKS
„Montex” (s. 113), Janusz Narkiewicz (ur. 1953) – trener koszykówki (s. 114), Maciej Niedźwiecki-Powała (ur.
1957) – trener reprezentacji Polski w rugby (s. 115), Krystyna Noskiewicz-Czarnecka (ur. 1966) – pływaczka KS
„Lublinianka” Lublin (s. 116), Leszek Wojciech Postój
(ur. 1942) – prezes KS „Budowlani” Lublin (s. 136), Zbigniew Michał Pyda (ur. 1968) – mistrz szachowy (s. 139),
Mariusz Siembida (ur. 1975) – pływak KS „Lublinianka”
Lublin (s. 150), Janusz Szalak (ur. 1956) – sędzia krajowy
snookera (s. 163), Zbigniew Szalak (ur. 1959) – tenisi-
63. DOROSZEWSKI Jerzy: Słownik biograficzny nauczycieli miasta Lublina w latach
1918–1939. Lublin 2007 Lubelskie Towarzystwo Naukowe ss. 272.
Zawiera m.in. biogramy: Józefa Rudolfa Mazia
(1894–1966) nauczyciela wychowania fizycznego, animatora sportu w Chełmie i Lublinie (s. 139–141); Jana
Piechoty (1888–1981) nauczyciela wychowania fizycznego, animatora sportu w Lublinie wyróżnionego tytułem Zasłużony Sędzia Lekkiej Atletyki (s. 175–177);
Feliksa Popławskiego (1899–1989) nauczyciela wychowania fizycznego, animatora sportu w Lublinie (s. 179–
181); Czesława Zalewskiego (1907–1940) nauczyciela
wychowania fizycznego w Liceum im. Stanisława Staszica
w Lublinie i trenera.
64. GŁUSZEK Zygmunt: Leksykon polskich olimpijczyków 1924–1998. Warszawa
1999 Polskie Wydawnictwo Sportowe „Sprint”
ss. 384.
55
I. DZIAŁ OGÓLNY
sta i mistrz Lublina w snookerze (s. 163), Włodzimierz
Szwendrowski (ur. 1931) – żużlowiec (s. 168), Honorat
Wiśniewski (ur. 1942) – trener lekkiej atletyki (s. 189–
190).
69. KOZŁOWSKI Waldemar Antoni:
Zasłużeni chełmianie dla kultury fizycznej.
Słownik biograficzny. Cz. 1. Chełm 2007 Drukarnia „Kresowa” na zlec. Stowarzyszenia
Czarniecczyków i Przyjaciół I Liceum Ogólnokształcącego ss. 100. Cz. 2. Chełm 2009
Drukarnia „Seykam” ss. 122.
67. KIM kto jest w województwie lubelskim? Informator. Przygot. zespół Hanna Bednarzewska [i in.]. Lublin 2000 Multico ss. 251,
nlb. 2.
70. KTO jest kim na Zamojszczyźnie. Pod
red. Zdzisława Kazimierczuka. Oprac. biogramów Zdzisław Kazimierczuk, Dariusz Kupiec.
Zamość 1998 Oficyna Wydawnicza „Kresy”
ss. 240.
Zawiera m.in. biogramy: Janusza Cieślińskiego,
byłego piłkarza i hokeisty, zawodnika WKS „Unia” i „Lublinianka” (s. 38–39); Tomasza Demidowicza, historyka
bialskopodlaskiego sportu (s. 44); Bolesława Kapitana,
ministra kultury fizycznej i turystyki w latach 1973–1978
i 1985–1988 (s. 84); Ryszarda Kosioła, pilota sportowego,
instruktora (s. 100); Ryszarda Linka, trenera pięściarstwa w „Hetmanie” Zamość (s. 122); Andrzeja Maciejewskiego, wielokrotnego mistrza świata w karate tradycyjnym (s. 127); Małgorzaty Pogudz-Kusiak, mistrzyni
sportów spadochronowych (s. 168); Leszka Postója,
byłego koszykarza i prezesa KS „Budowlani” Lublin
(s. 172); Zbigniewa Pydy, mistrza szachowego (s.175);
Mariusza Siembidy, pływaka, wielokrotnego medalisty zawodów światowej rangi (s. 188); Zbigniewa Szalaka, koszykarza i mistrza Lublina w snookerze (s. 200);
Andrzeja Szwabe, dziennikarza i działacza sportowego
(s. 206–207); Włodzimierza Szwendrowskiego, żużlowca,
znawcy „czarnego sportu” (s. 207); Anny Uryniuk, pływaczki, medalistki zawodach światowej rangi (s. 220);
Andrzeja Welcza, trenera siatkówki (s. 226); Honorata
Wiśniewskiego, trenera lekkiej atletyki 232–233); Sabiny
Włodek, zawodniczki i trenerki piłki ręcznej (s. 235).
Rec.: KĘDZIORA Andrzej. Zamojski Kwartalnik Kulturalny. [R. 15]: 1998 nr 4 s. 95–96.
71. KTO jest kim w Lublinie 1991. Red.
Zbigniew Kopeć [i in.]. Lublin 1991 „Informator Lubelski” ss. 142.
72. LOTNICY Podlasia. Słownik biograficzny A–Ż. Oprac. i red. Tomasz Demidowicz,
[współpr. Sławomir Hordejuk]. Biała Podlaska
2005 Oficyna Wydawnicza „Donatech” ss. 337.
73. LUDZIE Zamościa i Zamojszczyzny.
Bibliografia w wyborze. Oprac. Grażyna Markiewicz, przy współpracy Roberta Urbana.
Zamość 1998 Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna ss. 124.
68. KORNACKI Ryszard: Międzyrzec
w życiorysy wpisany. Międzyrzec Podlaski
2001 Międzyrzeckie Stowarzyszenie Teatralne;
Towarzystwo Przyjaciół Nauk ss. 330.
74. ŁĘCZNIANIE. Red. Eugeniusz Misiewicz, Paweł Brodzisz, wstęp Janusz Łosowski. Łęczna 2008 Polihymnia Wydawnictwo
Muzyczne ss. 399.
Wyd. 2 uzup. i poszerzone. Międzyrzec Podlaski
2003 ss. 293, nlb. 9.
75. MĄCZNIK Helena, Mącznik Jan:
Puławski słownik biograficzny. T. 1–2. Puławy
1994–2000 Towarzystwo Przyjaciół Puław
ss. 263 + 236.
Zawiera biogramy następujących osób: Józef Bergier (ur. 1952) – działacz sportowy (s. 24–25), Waldemar
Czempiński (ur. 1953) – lekkoatleta i trener lekkiej atletyki (s. 49), Paweł Julian Dębski Nerlich (1899–1983) –
reprezentant Polski w jeździectwie (s. 54–55), Jerzy Filip
Dylewski (1893–1978) – znawca w dziedzinie łowiectwa
(s. 62–63), Kazimierz Kierzkowski (1890–1942) – strzelec i działacz sportowy (s. 113–114), Michał Kiryczuk
(ur. 1941) – działacz sportowy (s. 115–116), Faustyn
Petruczenko (1933–1995) – piłkarz klubów „Huragan”
Międzyrzec i „Orlęta” Łuków, trener piłkarski (s. 215–
216), Henryk Wawryniuk (ur. 1945) – działacz sportowy
(s. 277), Franciszek Zychowicz (1902–1941) – propagator
sportu (s. 290).
76. SŁOWNIK biograficzny miasta Lublina. T. 1. Red. Tadeusz Radzik, Jan Skarbek,
Adam A[ndrzej] Witusik. T. 2. Red. Tadeusz
Radzik, Adam A[ndrzej] Witusik, Jan Ziółek.
T. 3. Red. Tadeusz Radzik, Adam A[ndrzej]
Witusik, Jan Ziółek. Lublin 1993–2009
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ss. 318, nlb. 1 + 321, nlb. 1 +
368, nlb. 1.
56
1. Źródła
Rec. (t. 1): STROJNOWSKI Jerzy. Archiwum Historii
i Filozofii Medycyny. T. 61: 1998 z. 1 s. 99.
T. 3 zawiera biogramy m.in.: Aleksandra Strycharzewskiego (1906–1991), organizatora sportu szkolnego
i akademickiego, działacza sportowego (s. 285–287); Bolesława Warmana (Bera) (zm. 1932), społecznika, współorganizatora Lubelskiego Klubu Szachowego w roku 1909
(s. 318); Stanisława Cywińskiego (1884–1939), konstruktora pierwszych polskich samolotów sportowych PWS-3
oraz PWS-51 z pocz. lat 30. XX wieku (s. 36–37).
T. 1 zawiera biogramy m.in.: Mieczysława Józefa
Franciszka Biernackiego (1862–1948), prezesa Wojskowego Klubu Sportowego „Lublinianka” (s. 32–34),
Gustawa Dolińskiego (1846 lub 1847–1906), propagatora higieny, rozwoju gimnastyki i pływania w Lublinie
w końcu wieku XIX (s. 76–77), Wacława Gralewskiego
(1900–1972), lubelskiego korespondenta „Przeglądu
Sportowego” (s. 96–97), Adama Kazimierza Majewskiego (1867–1948), prezesa lubelskiego gniazda „Sokoła”
w latach 1903–1907 (s. 176–177).
77. SŁOWNIK biograficzny Związku
Nauczycielstwa Polskiego na Lubelszczyźnie.
Pod red. Jerzego Doroszewskiego. Lublin 2004
Związek Nauczycielstwa Polskiego Zarząd
Okręgu Lubelskiego ss. 354.
T. 2 zawiera biogramy m.in.: Wawrzyńca Kwiatkowskiego (1890–1984), oficera, działacza sportowego, inicjatora budowy Domu Żołnierza w Lublinie (s. 133);
Stanisława Gustawa Liebharta (1897–1968), profesora
Akademii Medycznej w Lublinie, opiekuna AZS Lublin
(s. 139); Czesława Martyniaka (1906–1939), prawnika,
filozofa, profesora KUL, zawodnika i kuratora AZS do
1939 roku (s. 158–159); Antoniego Ernesta Mroczkowskiego (1896–1970), pilota, współzałożyciela Lubelskiego
Klubu Lotniczego i Aeroklubu Lubelskiego (s. 169–
170); Mieczysława Nowaka (1932–1993), dziennikarza sportowego „Kuriera Lubelskiego” i tygodnika „Stadion” (s. 173–174); Szymona Tadeusza Piotrowskiego
(1858–1918), bankowca, członka Lubelskiego Towarzystwa Cyklistów (s. 193); Rafała Zygmunta Puławskiego
(1901–1931), pilota, uczestnika zawodów lotniczych
w Lublinie i Białej Podlaskiej (s. 204); Zbigniewa Stepka
(1932–1973), dziennikarza, członka Klubu Wysokogórskiego w Lublinie (s. 258); Pawła Zołotowa (1892–1979),
pilota, instruktora Lubelskiego Klubu Lotniczego, Aeroklubu Lubelskiego i Aeroklubu Robotniczego w Świdniku
(s. 316).
78. SYLWETKI ludzi z Ostrowa Lubelskiego. Słownik biograficzny. Przygotował
Marian Markiewicz. Ostrów Lubelski 2001
Multico ss. 238, nlb. 1.
79. TUSZYŃSKI Bogdan: Księga sportowców polskich ofiar II Wojny Światowej
1939–1945. Warszawa 1999 ARS Print Production ss. 359.
Dotyczy Stanisława Gąsiorowskiego (1902–1942),
najlepszego skoczka okręgu lubelskiego w latach 20. XX
wieku (s. 76); Tadeusza Lisa (1920–1945), lubelskiego
średniodystansowca (s. 168); Kazimierza Osuchowskiego
(1915–1944), prawnika, członka i działacza AZS Lublin
(s. 217); Mariana Sozańskiego (1915–1942), średniodystansowca AZS Lublin (s. 267).
80. ZIMMER Bolesław: Harcerskie sylwetki Lubelszczyzny. Lublin 1993 ss. 58, nlb. 1.
82. KSIĘGA pamiątkowa 25-lecia harcerstwa w Lubelszczyźnie. Wspomnienia i dokumenty 1911–1936. Oprac. Tadeusz Moniewski, przy współudz. kom. red. w składzie
R. Błeszyńska [i in.]. Lublin 2001 Wojewódzka
i Miejska Biblioteka Publiczna im. Hieronima
Łopacińskiego ss. 193, nlb. 1.
1. Źródła
81. CIEŚLAK Franciszek, Gawarecki
Henryk, Stankowa Maria: Lublin w dokumencie: 1317–1967. Lublin 1976 Wydawnictwo
Lubelskie ss. 424.
Zawiera „Sprawozdanie dotyczące ogólnego stanu
i rozwoju miasta Lublina w trzechlecie 1919–1921 oraz
działalności za tenże okres czasu organów miejskich”.
W § 9 omówione także sport (s. 228–229).
83. MAJCHRZYK-MIKUŁA Joanna:
Uczniowie i szkoły Lubelszczyzny pod względem zdrowotności i higieny (1919–1939).
Wybór dokumentów. Piotrków Trybunalski
57
2012 Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie
ss. 250.
Warszawa 2008 Muzeum Historii Ruchu
Ludowego s. 301–313.
84. STATUT Wojskowego Klubu Sportowego w Zamościu. Zamość 1927 Wojskowy
Klub Sportowy 1927 ss. 15.
91. CICIRKO Z.: Wychowanie fizyczne
i sport w Wojsku Polskim na Lubelszczyźnie
w latach 1918–1939. W: Dzieje, wojsko, edukacja. Księga jubileuszowa profesora Henryka
Hermanna w 70. rocznicę urodzin. Pod red.
nauk. Mirosławy Bednarzak-Libery i Janusza
Gmitruka. Warszawa 2010 Muzeum Historii
Polskiego Ruchu Ludowego s. 511–525.
85. STATUT Wojskowego Klubu Sportowego „Zamość”. Zamość 1934 Wojskowy Klub
Sportowy ss. 31.
86. UCHWAŁA Plenum Komitetu
Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie w sprawie dalszego rozwoju wychowania fizycznego, sportu
i turystyki województwie lubelskim. Lublin 1965 Lubelskie Zakłady Poligraficzne im.
PKWN ss. 38, nlb. 2.
92. CICIRKO Z.: Z działalności Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Podlasiu
w latach 1918–1939. Rocznik Naukowy (Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie. Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu
w Białej Podlaskiej). T. 7: 2000 s. 221–226.
87. USTAWA Lubelskiego Towarzystwa
Cyklistów. Lublin 1899 Drukarnia B[olesława]
Druégo ss. 24.
Równoległy tekst w jęz. ros. Wyd. 2 zmienione. Statut
Lubelskiego Towarzystwa Cyklistów. Lublin 1907 Drukarnia Estetyczna Rozalii Jaczewskiej ss. 14.
93. CICIRKO Z.: Z kart historii działalności Związku Harcerstwa Polskiego na Lubelszczyźnie w latach 1918–1939 na polu kultury
fizycznej. Rocznik Bialskopodlaski. T. 11: 2003
s. 163–171.
88. USTAWA Lubelskiego Towarzystwa
Cyklistów-Amatorów. Gazeta Lubelska.1893
nr 156.
94. CIUPAK Zofia: Społeczne warunki
sportu wiejskiego (na przykładzie wsi puławskiej). Kultura Fizyczna. [R. 20]: 1967 nr 4 s. 7.
95. CHALIBURDA Ireneusz, Cieśliński Igor: Próba reinterpretacji pochodzenia
wybranych gier i zabaw ludności zamieszkującej tereny południowo-wschodniej Polski
z perspektywy antropologii kulturowej. Rocznik Naukowy (Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie. Zamiejscowy Wydział
Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej).
T. 13: 2006 s. 59–70.
2. Region lubelski
89. CICIRKO Zofia: Problemy wychowania fizycznego w szkolnictwie elementarnym
na Lubelszczyźnie na przełomie XIX i XX
wieku. W: Wychowanie fizyczne – dzień dzisiejszy i perspektywy. Materiały z konferencji naukowo-metodycznej zorganizowanej
21–22 września 1984 roku w Białej Podlaskiej.
Pod red. Stanisława Arasymowicza. Warszawa
1988 Wydawnictwo Akademii Wychowania
Fizycznego s. 62–78.
96. CHALIBURDA Ireneusz, Cieśliński
Igor, Cieśliński Ryszard: Biogeograficzne uwarunkowania tradycyjnych form aktywności
fizycznej ludności zamieszkującej teren południowo-wschodniej Polski. W: Uwarunkowania rozwoju dzieci i młodzieży wiejskiej. T. 1.
Red. Jerzy Saczuk. Biała Podlaska 2006 s. 379–
386.
90. CICIRKO Z.: Stowarzyszenia i kluby
sportowe na Lubelszczyźnie w latach 1918–
1939. W: Z historii Polski i Podlasia. Księga
jubileuszowa profesora Henryka Mierzwińskiego w 50-lecie pracy pedagogicznej i naukowej. Red. Jarosław Cabaj, Janusz Gmitruk.
97. DEMIDOWICZ Tomasz: Inicjatywy
oświatowe i kulturalne w Królestwie Polskim
58
2. Region lubelski
w okresie międzypowstaniowym 1831–1862.
Próba przeglądu. W: Z historii Polski i Podlasia. Księga jubileuszowa profesora Henryka
Mierzwińskiego w 50-lecie pracy pedagogicznej i naukowej. Red. Jarosław Cabaj, Janusz
Gmitruk, Warszawa 2008 Muzeum Historii
Ruchu Ludowego s. 131–159.
Oddział w Gorzowie Wielkopolskim s. 133–
137.
102. FIJAŁKOWSKI Edward: Lubelskie. Rozwój województwa w Polsce Ludowej.
Warszawa 1971 Państwowe Wydawnictwo
Naukowe ss. 365.
Zawiera dane statystyczne dotyczące rozwoju sportu
na Lubelszczyźnie (s. 141–143).
98. DRABIK Józef: Stan wychowania
fizycznego i sportu w pow[iecie] zamojskim.
Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna. R. 19:
1971 nr 7 s. 32–34.
103. GAJ Jerzy: Rozwój sportu w Polsce Ludowej. W: Zarys historii sportu w Polsce 1867–1997. Red. Jerzy Gaj, Bernard Woltmann. Gorzów 1999 Polskie Towarzystwo
Naukowe Kultury Fizycznej Sekcja Historii
Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim
s. 159–204.
99. DROZDEK-MAŁOLEPSZA Teresa:
Przyczynek do dziejów Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” dzielnicy mazowieckiej
(1906–1939). W: Z dziejów Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce w 135 rocznicę
powstania. Red. Wojciech Cynarski, Kazimierz
Obodyński, Marek Mirkiewicz. Rzeszów 2004
Podkarpackie Stowarzyszenie Naukowe Kultury Fizycznej s. 138–147.
M. in. o Wojskowym Klubie Sportowym „Lublinianka” Lublin, AZS Lublin i Klubie Sportowym „Piast”
Zamość w roku 1944 (s. 163).
104. GAJ J.: Wychowanie fizyczne i sport
w Polsce Ludowej. Warszawa–Poznań 1987
Państwowe Wydawnictwo Naukowe ss. 362,
nlb. 1.
M. in. na temat okręgu IV (Lublin) Towarzystwa
Gimnastycznego „Sokół” (s. 143).
M. in. o Klubie Sportowym „Wici” w Lublinie
(s. 130), Wojskowym Klubie Sportowym „Lublinianka”,
AZS Lublin, Klubie Sportowym „Piast” Zamość (s. 169)
i sekcji akrobatyki w Klubie Sportowym „Spółdzielca”
Lublin (s. 184).
100. DROZDEK-MAŁOLEPSZA T.:
Wychowanie fizyczne i sport kobiet w Polsce w świetle czasopisma „Start” (1927–1936).
W: Z najnowszej historii kultury fizycznej
w Polsce. T. 4: Prace naukowe Letniej Szkoły
Historyków Kultury Fizycznej. Red. Leonard Nowak. Gorzów Wielkopolski 2004 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej
s. 139–147.
105. GODLEWSKI Piotr: Sport w Polsce na tle politycznej rzeczywistości lat 1944–
1956. Poznań 2006 Akademia Wychowania
Fizycznego w Poznaniu ss. 519. (Monografie.
Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu; nr 367)
Dotyczy m.in. kobiet, które w województwie lubelskim w roku 1931 zdobyły Państwową Odznakę Sportową (s. 146).
Dotyczy m.in. powstania Klubu Sportowego „Start”
Krasnystaw w roku 1949 (s. 55), Wojewódzkiego Urzędu
Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego
w Lublinie w latach 1946–1948 (s. 95, 98, 105), Milicyjnego Klubu Sportowego „Gwardia” Lublin (s. 241),
Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej w Lublinie
w latach 1950–1951 (s. 243) i Henryka Kukiera (s. 353,
360–362).
101. DUDEK Dobiesław: Stan organizacyjny stowarzyszeń kultury fizycznej z osobowością prawną działających w latach 1919–
1927 na terenie byłego zaboru rosyjskiego. W:
Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 6: Prace naukowe Letniej Szkoły Historyków Kultury Fizycznej. Pod red. Leonarda
Nowaka. Gorzów Wielkopolski 2004 Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej Poznańskiej AWF w Gorzowie Wielkopolskim, Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej
106. GOLANKO Renata: Działalność
Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej na
ziemi bialskiej w latach 1957–1989. W: Studia
z dziejów kultury fizycznej. Red. Tomasz Jurek.
59
Gorzów Wielkopolski 2002 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej s. 487–495.
114. KOZŁOWSKI W. A.: Organizacje
paramilitarne o charakterze sportowym na
terenie Chełmszczyzny w okresie międzywojennym 1918–1939. Chełm 2001 Chełmski
Szkolny Związek Sportowy ss. 171.
107. GOLANKO R.: Kultura fizyczna
w województwie bialskopodlaskim w latach
1975–1998. W: Szkice i studia z dziejów kultury fizycznej. Red. Tomasz Jurek, Kazimierz
Obodyński, Stanisław Zaborniak. Rzeszów
2007 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 268–273.
115. KOZŁOWSKI W. A.: Sport w organizacjach paramilitarnych na Ziemi Chełmskiej
w latach 1918–1939. Chełm 2008 Drukarnia
„Seykam” ss. 176, nlb. 1.
108. GOLANKO R.: Sport w powiecie
Biała Podlaska w latach 1945–1975. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce.
T. 3: VI Ogólnopolska Konferencja Historyków Kultury Fizycznej, Chycina 1997. Red.
Bernard Woltmann. Gorzów Wielkopolski
1998 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury
Fizycznej s. 145–151.
116. KOZYRA Waldemar: Urząd Wojewódzki w Lublinie w latach 1919–1939. Lublin 1999 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej ss. 362, nlb. 3.
Dotyczy m.in. pomocy udzielonej przez administrację wojewódzką, samorząd terytorialny, wojsko i organizacje społeczne komitetom społecznym działającym na
Lubelszczyźnie na rzecz wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego m.in. w budowie obiektów sportowych i rekreacyjnych (s. 282).
109. GOLANKO R.: Zarys działalności Zrzeszenia „Ludowe Zespoły Sportowe”
na ziemi bialskopodlaskiej do 1998 roku. W:
Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 4: VII Ogólnopolska Konferencja Historyków Kultury Fizycznej, Chycina 1999. Red.
117. KOZYRA W.: Polityka administracyjna ministrów spraw wewnętrznych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1939. Lublin 2009 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej ss. 680.
Dotyczy m.in. społecznych Komitetów Wychowania
Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego działających
w województwie lubelskim w latach 30. XX wieku oraz
wybudowanych na ich potrzeby obiektów sportowych
i świetlic (s. 480–481).
110. GÓRKO Jerzy: Piłkarskie dzieje
Podlasia. 80 lat historii piłki nożnej w regionie podlaskim: 1929–2009. Żelechów 2010
Sendsport.pl księgarnia kibica ss. 1049.
111. J. J.: Praca u podstaw. Kf [Kultura
fizyczna] w bialskopodlaskim. Wychowanie
Fizyczne i Higiena Szkolna. T. 33: 1985 nr 1
s. 33, 39.
118. KRZYSZCZUK Stanisław, Sarna
Andrzej: Sport parafialny. W: W służbie Kościołowi Lubelskiemu 1975–1997. Księga upamiętniająca posługę Pasterza Diecezji Arcybiskupa Bolesława Pylaka. Pod red. Dionizego
Pietrusińskiego. Lublin 1998 Wydawnictwo
Archidiecezji Lubelskiej s. 96–104.
112. KASPRZAK Kazimierz: Kronika
sportowa [Lubelszczyzny 1976–1977]. Kalendarz Lubelski. R. 21: 1978 s. 122–126.
119. KWIEK Andrzej, Maciej Niedźwiecki: Sportowe asy Lubelszczyzny. Lublin 2000
Multico Dair ss. 312.
Dzieje kultury fizycznej na Ziemi Chełmskiej.
Historia – fakty – wspomnienia. Chełm 1994
Komitet Obchodów 600-lecia Praw Miejskich
Chełma ss. 188, nlb. 2.
Sylwetki sportowców uczestniczących w plebiscytach
na najlepszego sportowca Lubelszczyzny w latach 1962–
2000.
120. MAŁA encyklopedia sportu. T. 1.
Warszawa 1985 Wydawnictwo Sport i Turystyka ss. 320.
60
2. Region lubelski
Zawiera biogramy pilota Tadeusza Góry (Świdnik)
(s. 191) i boksera Henryka Kukiera (Lublin) (s. 315).
chowa 2001 Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Pedagogicznej w Częstochowie s. 7–13.
121. MAŁOLEPSZY Eligiusz: Działalność
Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na wsi
w II Rzeczpospolitej. Zarys problematyki.
W: Z dziejów Towarzystwa Gimnastycznego
„Sokół” w Polsce w 135 rocznicę powstania.
Red. Wojciech Cynarski, Kazimierz Obodyński, Marek Mirkiewicz. Rzeszów 2004 Podkarpackie Stowarzyszenie Naukowe Kultury
M. in. o 34 zespołach sportowych „Wici” w województwie lubelskim w roku 1929 (s. 9).
125. MAŁOLEPSZY E.: Sport i turystyka
w działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły
Sportowe w Polsce latach 1989–2009. W:
Stan i rozwój regionalnego sportu i rekreacji.
Red. Radosław Muszkieta [i in.]. Bydgoszcz
2010 Ośrodek Rekreacji, Sportu i Edukacji
w Poznaniu s. 6–21.
M. in. o gniazdach Towarzystwa Gimnastycznego
„Sokół” w Kozłówce i Wilkołazie w roku 1932 (s. 191–
193).
Ludowe Zespoły Sportowe w regionie lubelskim,
Miejski Klub Sportowy „Cement-Gryf ” Chełm (s. 13,
15–16).
122. MAŁOLEPSZY E.: Kultura fizyczna
w programach i działalności Centralnego
Związku Młodzieży Wiejskiej w latach 1919–
1928. W: Wkład nauk humanistycznych do
wiedzy o kulturze fizycznej. Red. Tadeusz
Rychta, Jerzy Chełmecki. T. 1: Historia kultury
fizycznej. Studia i szkice. Warszawa 2003 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej
Sekcja Historii Kultury Fizycznej s. 135–146.
126. MAZUREK-KUSIAK Anna K.,
Sawicki Bogusław: PTTK Oddział Lublin jako
organizacja realizująca aktywny wypoczynek
młodzieży. W: Rekreacja ruchowa w edukacji
i promocji zdrowia. T. 1. Red. Zofia Kubińska,
Danuta Nałęcka. Biała Podlaska 2009 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej
Podlaskiej s. 148–158.
127. MIERZWIŃSKI Henryk: Wiciarze
wobec problemów kultury fizycznej (1928–
1948). Cz. 1. Rocznik Historyczny Muzeum
Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Nr 12:
1998 s. 7–23. Cz. 2: Tamże. Nr 13: 1999
s. 16–29.
Zawiera informacje o sporcie w powiatach: lubelskim, janowskim, radzyńskim, puławskim i lubartowskim w l. 1926–1928, a także o Nadwieprzańskim Ludowym Klubie Sportowym w Rykach (s. 138–142).
123. MAŁOLEPSZY E.: Kultura fizyczna
w działalności polskich wiejskich organizacji młodzieżowych w Drugiej Rzeczpospolitej. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej
w Polsce. Red. Bernard Woltmann. T. 5: Prace
naukowe Letniej Szkoły Historyków Kultury
Fizycznej. Gorzów Wielkopolski 2002 Polskie
Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej Sekcja Historii KF [Kultury Fizycznej] Oddział
w Gorzowie Wielkopolskim s. 173– 181.
M. in. o Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” na
Lubelszczyźnie.
128. NESTEROWICZ Zbigniew: Citius,
altius, fortius. Sport na monetach. Wprowadzenie do wystawy. Lublin 2010 Narodowy
Bank Polski Oddział Okręgowy Lublin ss. 48.
Medale olimpijskie Tomasza Wójtowicza, Leszka
Duneckiego i Andrzeja Głąba.
Zawiera informacje o działalności Centralnego
Związku Młodzieży Wiejskiej „Siew” w powiecie lubelskim (s. 173, 175).
129. PAŃCZYK Władysław: Kultura
fizyczna Lubelszczyzny. Roczniki Naukowe
(Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie). T. 22: 1977 s. 247–265.
124. MAŁOLEPSZY E.: Problematyka
kultury fizycznej na łamach czasopisma „Wici”
w latach 1928–1939. W: Z dziejów kultury
fizycznej w Polsce i wśród Polaków na obczyźnie w latach 1918–1939. Pod red. Eligiusza
Małolepszego i Mirosława Ponczka. Często-
130. PAŃCZYK W.: Zatrudnienie
i ruchliwość społeczna pracowników kultury
fizycznej Lubelszczyzny na tle procesów urbanizacji. Roczniki Naukowe (Akademia Wycho-
61
wania Fizycznego w Warszawie). T. 23: 1978
s. 179–210.
nia Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej
s. 151–169. (Monografie i Opracowania. Akademia Wychowania Fizycznego J. Piłsudskiego
w Warszawie. Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej; nr 9).
131. PAWLUCZUK Zdzisław: Historiografia i niektóre elementy rozwojowe Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w dzielnicy
mazowieckiej Związku Towarzystw Gimnastycznych Sokolich w Polsce do 1939 roku.
W: Studia z historii i teorii kultury fizycznej.
Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi
Kazimierzowi Obodyńskiemu. Red. Wojciech
J. Cynarski, Andrzej Nowakowski, Stanisław
Zaborniak Rzeszów 2008 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 111–124.
137. PIECH K.: Inwalidztwo i sport
w województwie bialskopodlaskim. Podlaski
Kwartalnik Kulturalny. 1991 nr 2–3 s. 63–65.
138. PIECH K.: Kultura fizyczna i sport
inwalidów w województwie bialskopodlaskim w okresie działalności Rady Wojewódzkiej ZSSP [Zrzeszenia Sportowego Spółdzielczości Pracy] „Start”. Rocznik Bialskopodlaski.
T. 2: 1994 s. 249–255.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w okręgu lubelskim (s. 118–119).
139. PIECH Krzysztof: Palant. Popularna gra na Podlasiu. Rocznik Bialskopodlaski. T. 17–19: 2011 s. 211–223.
132. PAWLUCZUK Z.: Towarzystwo
Gimnastyczne „Sokół” na południowym Podlasiu w latach 1906–1931. Podlaski Kwartalnik
Kulturalny. 2001 nr 1 s. 5–29.
140. PIECH K.: Sport w okręgu Korpusu
Nr IX. Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1991
nr 1 s. 28–38.
133. PAWLUCZUK Z.: Towarzystwa
Gimnastyczne „Sokół” Okręgu Lubelskiego
w latach 1905–1939. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna. Z. 6: 2005 s. 17–40.
141. PIECH K., Cieśliński Igor: Traditional Games and Plays from Southern Podlasie as an Element of Cultural Heritage. Studies
in Physical Culture and Tourism. Vol. 14: 2007
nr 2 s. 149–158.
134. PAWLUCZUK Z.: Towarzystwo
Gimnastyczne „Sokół” Okręgu Zamojskiego
1918–1939. W: Szkice z dziejów „Sokoła”
w południowej i wschodniej Polsce. Red.
Andrzej Nowakowski. Wadowice 2002 „Grafikon” s. 35–38.
142. PONCZEK Mirosław: „Sokół”
w Królestwie Polskim i w Rosji (1888–
1918). W: Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego
w latach 1867–1997. Pod red. Eligiusza Małolepszego i Zdzisława Pawluczuka. Częstochowa 2001 Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Pedagogicznej w Częstochowie s. 41–47.
135. PAWŁOWSKI Jerzy Marek: Ośrodki
sportowe i rekreacyjne województwa lubelskiego. Lublin 1985 Wojewódzki Ośrodek
Informacji Turystycznej w Lublinie ss. 53,
nlb. 1.
143. REKORDY Lubelszczyzny (na dzień
1 stycznia 1975 r.). Kalendarz Lubelski. R. 19:
1976 s. 186–187.
136. PIECH Krzysztof: Gry, zabawy
i sporty wschodniego pogranicza a tradycyjne
formy aktywności w Europie i na świecie. W:
Tradycyjne formy aktywności fizycznej ludności wschodniego pogranicza Polski. Red.
nauk. Igor Cieśliński, Ryszard Cieśliński, Ireneusz Chaliburda. Biała Podlaska 2010 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Wydział Wychowa-
144. SKAWIŃSKI Marek: Kultura
fizyczna na Lubelszczyźnie w latach 1944–
1974. Warszawa 1989 Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie
ss. 218.
145. SKAWIŃSKI M.: Wpływ zmian
organizacyjnych na rozwój kultury fizycznej
62
2. Region lubelski
na Lubelszczyźnie w latach 1946–1951. W:
Rola tradycji w kształtowaniu współczesnego
modelu kultury fizycznej. Warszawa 1986
Wydawnictwo AWF w Warszawie s. 203–211.
(Z Warsztatów Badawczych).
magistratur oświatowych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego okresu konstytucyjnego (studium porównawcze). W: Przeszłość polskiej kultury fizycznej. Pod red. Małgorzaty Orlewicz-Musiał i Ryszarda Wasztyla.
Wyd. specjalne. Kraków 2004 Akademia
Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha s. 51–67.
146. SPORT wiejski na Lubelszczyźnie.
Lublin 1960 Ludowe Zespoły Sportowe Rada
Wojewódzka [w Lublinie] ss. 32.
152. SZYMCZYK Henryk: Wolność
odrodziła sport. Lublin, Kultura i Społeczeństwo. R. 5: 2008 nr 7 s. 68–71.
147. SULEWSKI W.: Sport zetwuemowski
na Lubelszczyźnie w latach 1947–1948. Wspomnienia. Sport Robotniczy. T. 3: 1966 s. 234–
238.
153. WAWRZYCKI Andrzej: Niezapomniany rok olimpijski. Kalendarz Lubelski.
R. 13: 1970 s. 285–298.
148. SZAFKOWSKI Zbigniew: Wychowanie fizyczne i sport w Wojsku Polskim w okresie II Rzeczpospolitej. W: Z dziejów kultury
fizycznej w Polsce i wśród Polaków na obczyźnie w latach 1918–1939. Red. Eligiusz Małolepszy, Mirosław Ponczek. Częstochowa 2001
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej
w Częstochowie s. 47–69.
154. WAWRZYCKI A.: Sportowa kronika
Lubelszczyzny 1973. Kalendarz Lubelski. R. 18:
1975 s. 196–204.
155. WAWRZYCKI A.: Sportowa kronika
Lubelszczyzny 1974. Kalendarz Lubelski. R. 19:
1976 s. 179–185.
Dotyczy wojskowych klubów sportowych „Chełm”,
„Zamość”, „Dęblin” i „Unia” (Lublin) w latach 1922-1934
(s. 56-60).
156. WAWRZYCKI A.: Sportowe ćwierćwiecze. Kalendarz Lubelski. R. 12: 1969 s. 181–
191.
149. SZAFLIK Józef Ryszard: Dzieje partii
i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny
i rozwój. T. 1 Pułtusk 2007 Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Ludowe
Towarzystwo Naukowo-Kulturalne, Muzeum
Historii Polskiego Ruchu Ludowego ss. 709.
157. WAWRZYCKI A.: Sportowe 30-lecie.
Kalendarz Lubelski. R. 17: 1974 s. 139–151.
158. WINIARZ Adam: Związek Harcerstwa Polskiego na Lubelszczyźnie 1918–1939.
Lublin 1994 Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej ss. 180.
Zawody sportowe Centralnego Związku Młodzieży
Wiejskiej województwa lubelskiego zorganizowane 17 VI
1928 r. w Lublinie na stadionie Wojskowego Klubu Sportowego „Unia” (s. 421–422).
Dotyczy m.in. sportowej działalności lubelskiej Chorągwi Harcerskiej, sportu kajakowego, wioślarstwa, szybownictwa, spadochroniarstwa, tenisa stołowego i in.
(s. 49, 65–76), powołania w Lublinie Harcerskiego Klubu
Sportowego w 1928 roku (s. 60) i sportowej aktywności
drużyn żeńskich (s. 120).
150. SZUBERT Rafał: Kultura fizyczna
w przemianach wsi polskiej. Wrocław 2010
Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego ss. 288 (Studia i Monografie AWF
we Wrocławiu; nr 100).
159. WOJTULEWICZ Henryk: Medale
w zbiorach Muzeum Okręgowego w Lublinie
na tle dziejów medalierstwa polskiego. Lublin 1985 Muzeum Okręgowe w Lublinie ss. 62.
Początki sportu i jego instytucjonalizacja w Lublinie oraz na obszarze tzw. Polski Lubelskiej (s. 40–43, 57,
66–67, 79); działalność LZS na Lubelszczyźnie (s. 106,
128, 222, 230, 250–252, 259).
Medale z okazji XXV-lecia działalności Miejskiego
Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz III Igrzysk
Sportowych Szkół Rolniczych zorganizowanych w Lublinie (s. 61).
151. SZYMAŃSKI Leonard: Higiena
i wychowanie fizyczne w prawie szkolnym
KEN [Komisji Edukacji Narodowej] oraz
63
160. ZIELIŃSKI Konrad: Żydzi Lubelszczyzny 1914–1918. Lublin 1999 Lubelskie
Towarzystwo Naukowe ss. 392.
Biała Podlaska
Zob. też poz. 11, 27, 46, 55, 57, 72, 76, 103–106, 108,
111, 136–137, 362, 365–368, 371–373, 375–377, 379–380,
385–386, 406–407, 422, 431, 440, 448, 465, 483, 502, 504,
506–507, 512, 514, 517, 521–526, 544–546, 582–583, 605,
607–608, 613.
Dotyczy Klubu Szachowego w Lublinie założonego
w 1909 roku (s. 247, 251); Klubu Szachowego w Chełmie
w latach 1916–1917 (s. 250–251); założenia klubu sportowego „Samson” w Lublinie w roku 1918 roku (s. 254);
klubów sportowych „Sztern” i „Wieniawa” w Lublinie
oraz Żydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego (s. 254–
255).
164. DEMIDOWICZ Tomasz: Biała Podlaska jako krajowy ośrodek sportu w okresie międzywojennym 1918–1939. Radzyński
Rocznik Humanistyczny. T. 9: 2011 s. 59–78.
161. ZIMMER Bolesław: Harcerstwo
Lubelszczyzny. Lublin 1987 Związek Harcerstwa Polskiego Lubelska Komenda Chorągwi
im. PKWN ss. 261.
165. KRAWCZYŃSKI W.: Wstęp do
badań nad historią klubów sportowych Białej Podlaskiej na przykładzie prostej metody
badawczej. Poznań 1986 Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego (Monografie
Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu; nr 227).
Dotyczy m.in.: kursów żeglarskich w Lublinie,
Puławach, Kraśniku, Zamościu i Chełmie w latach 30.
XX wieku (s. 91, 119–122), utworzenia w roku 1933
w Komendzie Chorągwi Lubelskiej Wydziału Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz form
jego działania do roku 1939 (s. 97–105, 113–126), zdobywania Państwowej Odznaki Sportowej (s. 98, 124), ekipy
Harcerskiego Klubu Sportowego w biegu „Ilustrowanego
Kuriera Lubelskiego” w roku 1924 (s. 114), lotnictwa,
spadochroniarstwa i strzelectwa (s. 123–125), reaktywowania i działalności Harcerskich Klubów Sportowych
w Lublinie i Puławach w latach 1945–1949 (s. 199–201),
działalności Aleksandra Strycharzewskiego (s. 186, 194–
195, 199–200), hufca żeglarskiego w Lublinie w latach
1945–1949 (s. 200–201).
166. MIERZWIŃSKI Henryk: Kultura
fizyczna. W: Tegoż: Dzieje Białej Podlaskiej.
T. 3. Cz. 1: Biała Podlaska w latach 1918–1939.
Biała Podlaska 2010 Miejska Biblioteka Publiczna w Białej Podlaskiej s. 607–649 (Seria
Rocznika Bialskopodlaskiego; nr 6).
167. MIERZWIŃSKI H.: Kultura fizyczna
w Garnizonie Biała Podlaska (1918–1939). W:
Dzieje, wojsko, edukacja. Księga jubileuszowa
profesora Henryka Hermanna w 70. rocznicę urodzin. Pod red. Mirosławy Bednarzak-Libery i Janusza Gmitruka. Warszawa 2010
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego
s. 527–540.
162. ZIMMER B.: Harcerskie środowiska
Lubelszczyzny 1911–1939. Zarys historyczny.
Lublin 1991 Pracownia Poligraficzna Stowarzyszenia Harcerstwa Katolickiego „Zawisza”
w Lublinie ss. 175.
Dotyczy m.in.: działalności sportowej harcerzy lubelskich (s. 10, 19, 25, 27, 33, 35, 110), przystani wodnej
w ogrodzie Jana Walczaka nad Bystrzycą (s. 28), Klubu
Strzeleckiego w latach 1936–1937 (s. 33) i przystani
żeglarskiej w Puławach w roku 1934 (s. 81).
168. PIECH Krzysztof, Piech Ewa.:
W dawnej Białej o wychowaniu fizycznym.
Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1992 nr 3–4
s. 50–53.
3. Miejscowości
Biłgoraj
Zob. też poz. 38, 53, 615, 626, 645, 652, 664, 666, 682,
689, 690, 697.
Bełżyce
169. MARKIEWICZ Jerzy: Dzieje najnowsze i współczesne. W: Markiewicz Jerzy,
Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski: Dzieje
Biłgoraja. Lublin 1985 Wydawnictwo Lubelskie s. 157–348.
163. JADCZAK Stanisław: Bełżyce.
Monografia miasta i gminy. [Bełżyce] 2002
OWD „Express Press” ss. 200.
O sporcie w Bełżycach (s. 180–185).
64
3. Miejscowości
Kluby sportowe „Łada” i „Znicz” Biłgoraj (s. 311–
313).
D u b e c z n o , pow. włodawski
Bychawa
176. KLUB Sportowy „Hutnik” Dubeczno
1950–2010. Opr. Romuald Pryll. Chełm 2010
Wydawnictwo Tawa ss. 26.
170. DĘBOWCZYK Maria: Kalendarium
1944–1994. W: Dzieje Bychawy. Red. Ryszard
Szczygieł. Bychawa–Lublin 1994 Bychawskie
Towarzystwo Regionalne s. 165–183.
Hrubieszów
Zob. też poz. 38, 53, 358, 650, 703.
177. KITLIŃSKI Marek Ambroży: Antologia sportu hrubieszowskiego. Historia
i współczesność sportu na terenie powiatu
hrubieszowskiego. Hrubieszów 2010 Starostwo Powiatowe ss. 327, nlb. 1.
Klub Sportowy „Czarni” („Granit”) Bychawa (s. 173,
181).
Chełm
Zob. też poz. 27, 30, 38, 63, 69, 113–115, 124, 148,
161, 325–326, 334–335, 404–405, 472, 487–489, 571–572,
576–577, 636, 642, 663, 699.
178. KITLIŃSKI M. A., Lebiedowicz
Henryk: 60 lat od AKS [Amatorskiego Klubu
Sportowego] do Unii. W hrubieszowskim
sporcie. Hrubieszów 2005 Urząd Miasta Hrubieszów ss. 134.
Ruch krajoznawczo-turystyczny współczesnej
aktywnej turystyki w Chełmie – ziemi chełmskiej w latach (1906)–1944–2010. Chełm 2011
Waldemar Antoni Kozłowski ss. 180.
Józefów
172. KOZŁOWSKI W. A.: Kultura
fizyczna w Chełmie i powiecie chełmskim
w latach 1944–2010. Wychowanie fizyczne,
sport, rekreacja, wychowanie zdrowotne.
Chełm 2011 Waldemar Antoni Kozłowski
ss. 266.
179. ĆWIK Władysław: Dzieje Józefowa.
Rzeszów 1992 Krajowa Agencja Wydawnicza
ss. 231.
Sport w gminie Józefów po 1944 roku (s. 211).
Kraśnik
173. KOZŁOWSKI W. A.: Krajoznawstwo
i turystyka w Chełmie w latach 1918–1939.
Chełm 2007 Drukarnia „Kresowa” Adam Bednaruk ss. 147.
Zob. też poz. 161, 424, 468–470, 669.
180. SZNAJDER Marian: 50 lat Fabrycznego Klubu Sportowego „Stal” Kraśnik. Kraśnik 2001 ss. 88.
174. KOZŁOWSKI W. A.: Życie sportowe
w Chełmie w latach 1918–1939. Chełm 2004
Chełmskie Towarzystwo Regionalne ss. 122.
Lubartów
Zob. też poz. 121, 599, 673, 705.
181. GÓŹDŹ Ireneusz: Wydarzenia sportowe 2006–2009. Lubartów i Ziemia Lubartowska. [T. 17]: 2010 s. 354–378.
Dęblin
Zob. też poz. 148, 347, 350, 360, 414.
175. KOWIESKA Urszula: Kultura
fizyczna w programach i działalności związków zawodowych w II Rzeczpospolitej. Wrocław 1997 Wydawnictwo AWF we Wrocławiu ss. 281. (Prace Habilitacyjne Akademii
Wychowania Fizycznego we Wrocławiu).
182. KALBARCZYK Ryszard: Z dziejów klubu sportowego „Lewart” Lubartów.
Lubartów i Ziemia Lubartowska. [T. 14]: 2000
s. 237–240.
Miejski Klub Sportowy „Lewart” Lubartów.
Dotyczy m.in. Klubu Sportowego „Lot” w Dęblinie
(s. 211).
65
183. KALBARCZYK R., Mortka Jan: Rozwój kultury fizycznej i sportu w Lubartowie
w okresie 40-lecia PRL. Lubartów i Ziemia
Lubartowska. [T. 10]: 1986 s. 200–213.
linie. Wychowanie Fizyczne i Sport. T. 26: 1982
nr 3–4 s. 113–119.
192. [CZTERDZIEŚCI] 40 lat RKS
[Robotniczego Klubu Sportowego] „Motor”
Lublin 1950–1990. Lublin 1990 ss. 48.
184. NOWAK Wiesław: Młodzieżowy
Klub Lekkoatletyczny „Nefryt” Lubartów
(1993–1999). Lubartów i Ziemia Lubartowska.
[T. 14]: 2000 s. 241–249.
193. DOBROWOLSKI Rafał: Akademicka młodzież obozu narodowego w Lublinie
w latach 1919–1939. Toruń 2006 Wydawnictwo Adam Marszałek ss. 285.
185. OCHMAŃSKI Marian: 50 lat Klubu
Sportowego „Lewart” w Lubartowie. Dzieje
klubu 1923–1973. Lubartów 1973.
Dotyczy m.in.: władz AZS Lublin w roku 1922 (s. 80),
władz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lublinie
w 1927 roku (s. 100–102, 166–168, 245), sportu w korporacji związkowej „Concordia” (s. 112, 115).
186. OCHMAŃSKI M.: Wspomnienia
lewartowiaków. Lubartów i Ziemia Lubartowska. [T. 6]: 1972 s. 113–118.
194. DOROSZEWSKI Jerzy: Praca oświatowa i kulturalna na Lubelszczyźnie w latach
II Rzeczpospolitej. Lublin 1995 Wydawnictwo
Lubelskie Nowe ss. 203.
Zawodnicy MKS „Lewart” Lubartów.
187. POLAK Andrzej: Z dziejów sportu
lubartowskiego. Lubartów i Ziemia Lubartowska. [T. 6]: 1972 s. 57–59.
Dotyczy sportu żydowskiego w Lublinie w okresie
międzywojennym, m.in. powstania klubów sportowych
„Samson” i „Sztern” w roku 1918 oraz klubu „Wieniawa”
w roku 1932 (s. 128–129).
Lublin
Kultura fizyczna kobiet w świetle czasopisma
„Start. Wiadomości Sportowe” (1938–1939).
Historyków Kultury Fizycznej. Red. Leonard
Nowak. Gorzów Wielkopolski 2006 Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej Poznańskiej
AWF w Gorzowie Wielkopolskim s. 165–174.
188. BRONIKOWSKI S.: Budowa stadionu sportowego przez „Sokoła” w Lublinie.
Przewodnik Gimnastyczny „Sokół”. 1927 nr 21
s. 153.
189. CHEŁMECKI Jerzy: Działalność
Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego i w latach
1946–1948. W: Z najnowszej historii kultury
fizycznej w Polsce. T. 2: Ogólnopolska Konferencja Kultury Fizycznej, Chycina 1995. Red.
Leonard Szymański, Zbigniew Schwarzer.
Wrocław 1996 s. 157–172.
Dotyczy m.in. Mistrzostw Polski Związku „Makkabi”
w Lublinie w 1938 roku (s. 169).
196. EMBE: W sprawie szkoły gimnastyki
i plastyki rytmicznej p[ani] Zenobii Janczewskiej. Ziemia Lubelska. R. 25: 1929 nr 315.
Konferencja Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie w dniu 3 XII 1945 w sprawie wychowania fizycznego
i sportu (s. 158–159).
197. FISZMAN-SZNAJDMAN Róża: Mój
Lublin. Lublin 1989 Wydawnictwo Lubelskie
ss. 213.
190. CICIRKO Zofia: 80 rocznica powstania Lubelskiego Oddziału WTH [Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego]. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna. T. 33: 1985
nr 1 s. 38–39.
Wspomnienia Róży Fiszman-Sznajdman. Geneza
nazwy klubu sportowego „Wieniawa” (s. 182).
198. GAJ Jerzy, Hądzelek Kajetan: Dzieje
kultury fizycznej w Polsce w XIX i XX wieku.
Koncepcje, uwarunkowania i efekty instytucjonalnej działalności. Poznań 1991 Akade-
191. CICIRKO Z.: Powstanie i działalność
Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lub-
66
3. Miejscowości
mia Wychowania Fizycznego ss. 293, nlb. 1.
(Monografie. Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu; nr 289).
zorganizowanej przez Muzeum Kultury
Fizycznej i Sportu w Lublinie]. Lublin 1988
Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu ss. nlb. 28.
Dotyczy m.in. Ogrodów W. E. Raua w Lublinie
w roku 1908 (s. 61), AZS Lublin w roku 1924 (s. 146),
Klubu Sportowego „Lublinianka” w latach 20. XX wieku
(s. 146) i od 1944 r. (s. 255, 271, 276, 280, 327), Klubu
Sportowego „Wici” w Lublinie w roku 1947 (s. 294),
Klubu Sportowego „Piast” Zamość (s. 327) oraz piłki
nożnej w okupowanym Lublinie (s. 220).
205. GRYCHOWSKI August: Lublin
i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy
polskich od średniowiecza do 1968 roku. Lublin 1974 Wydawnictwo Lubelskie ss. 423.
Dotyczy lubelskich lat szkolnych i zajęć sportowych
Bolesława Prusa (1847–1912) (s. 202, 206) oraz osoby
Gustawa Dolińskiego (1846–1906) – lekarza i propagatora wychowania fizycznego (s. 231–232).
199. GAŃSKI Tadeusz: Emocje, zwycięstwa, porażki. Kalendarz Lubelski. R. 2: 1959
s. 201–205.
206. GRYS Iwona: Muzea Sportu i kolekcje sportowe w Polsce. W: Studia z dziejów
kultury fizycznej. Księga wydana z okazji 70.
rocznicy urodzin Profesora Bernarda Woltmanna. Red. Tomasz Jurek. Gorzów Wielkopolski 2002 Instytut Kultury Fizycznej
w Gorzowie Wielkopolskim s. 55–65.
200. GAWARECKA Maria: Życie kulturalne Lublina w latach 1918–1939. W: Dzieje
Lublina. T. 2. Red. Stanisław Krzykała. Lublin
1975 Wydawnictwo Lubelskie s. 213–242.
Sport w Lublinie w latach 1918–1939 (s. 236).
201. GONDEK Leszek: Prawno wojskowe
podstawy kultury fizycznej w Polsce w latach
1944–1948. W: Wojsko Polskie w służbie
narodu i państwa 1943–1983. Red. Zdzisław
Pawluczuk. Gdańsk 1984 s. 151–165.
Dotyczy m.in. Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu
w Lublinie w latach 1986–1990 (s. 57).
207. GZELLA Alojzy Leszek: W cieniu
chwały 8 PP Leg. Lublin 2002 Wydawnictwo
GAL ss. 230, nlb. 2.
Dotyczy działań w sferze sportu Domu Żołnierza
w Lublinie w latach 1944–1945 oraz Wojskowego Klubu
Sportowego „Lublinianka” (s. 153–155).
Dotyczy m.in.: meczu piłkarskiego reprezentacji
Lublina i klubu „Gedania” z okazji Dni Morza w Lublinie w 1939 roku (s. 44), Domu Żołnierza w Lublinie
jako inspiratora życia sportowego miasta w latach 30. XX
wieku (s. 82).
202. GÓRSKI Andrzej: Sport wyczynowy
w Wojsku Polskim do 1939 roku. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej. Red. Leonard Szymański. Wrocław 1993 Wydawnictwo
AWF s. 123–127. (Studia i Monografie Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu;
37).
208. GZELLA A. L.: Z Polską w sercu:
z dziejów Frontowej Oficerskiej Szkoły Piechoty (20 IX 1944 – 20 X 1945). T. 1. Lublin
1996 Norbertinum ss. 264.
Rozgrywki Wojskowego Klubu Sportowego „Podchorążak” i Wojskowego Klubu Sportowego „Lublinianka” (piłka nożna i koszykówka) (s. 111–115).
Dotyczy m.in.: Wojskowego Klubu Sportowego
„Lublinianka” („Unia”) Lublin (s. 124).
203. GRACZYK Zbigniew: Historia głównego biegu memoriałowego Janusza Kusocińskiego. W: Z dziejów kultury fizycznej w Polsce. Red. Stanisław Zaborniak. Rzeszów 2005
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
s. 238–253.
209. HOROCH Emil: Udział ludności żydowskiej Lublina w organizacji miejskiej Komunistycznej Partii Polski. W: Żydzi
w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina. Red. Tadeusz Radzik.
Lublin 1995 Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej s. 227–236.
Zawiera informacje m.in. Klubie Sportowym „Start”
Lublin oraz o Józefie Ziubraku (s. 244–245).
Dotyczy Żydowskiego Klubu Sportowego „Wieniawa” i zawieszenia jego działalności w roku 1937
(s. 233) oraz Robotniczego Stowarzyszenia Wychowania
Fizycznego „Sztern” (s. 233).
204. GRYBEL-MEKSUŁA Maria, Gauda
Alfred: Sport w ekslibrisie. [Katalog wystawy
67
Tereny sportowe w Lublinie do roku 1944 roku
(s. 247) i po roku 1944 roku (s. 289).
210. JARZEMBOWSKI Kazimierz: „Ul
Zboże” Lubelska Chorągiew Szarych Szeregów 1939–1944. Harcerstwo. R. 35: 1993 nr 9
s. 27–33. Część 2: Lata 1942–1944. Tamże nr
11–12 s. 35–38. Cz. 3. Tamże nr 10 s. 21–27.
216. KOWALCZYK Stanisław: Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 1874–1951. Warszawa–Łódź 1987 Lubelskie Towarzystwo
Naukowe ss. 133.
211. JUREK Tomasz: Rola działaczy
przedwojennych w rozwoju kultury fizycznej
na środkowym Nadodrzu (1945–1956). W:
Z najnowszej historii kultury fizycznej. Red.
Leonard Szymański. Wrocław 1993 s. 219–
226. (Studia i Monografie Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu; 37)
Dotyczy m.in. propagowania zdrowego trybu życia
i wychowania fizycznego przez Towarzystwo Lekarskie
w Lublinie w latach 1875–1911 (s. 100–108).
217. KRZYKAŁA Stanisław: Lublin
w ludowo-frontowej walce na rzecz pokoju
(w dwudziestopięciolecie wydarzeń). Rocznik
Lubelski. T. 4: 1961 s. 248–252.
Dotyczy m.in. drużyny piłki nożnej Klubu Sportowego „Lublinianka” stworzonej przez osadników z Lublina w roku 1945 na Dolnym Śląsku (s. 226).
Związki klubów sportowych „Wieniawa”, „Sztern”,
„Kalinowszczyzna” z Komitetem Pokoju powołanym
w Lublinie w lipcu 1936 r. (s. 249).
212. JUREK T.: Ruch sportowy na ziemiach polskich w okresie zaborów. W: Zarys
historii sportu w Polsce 1867–1997. Red. Jerzy
Gaj, Bernard Woltmann. Gorzów Wielkopolski 1999 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej Sekcja Historii Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim s. 23–59.
218. KUNA Halina: Funkcjonowanie
osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym na przykładzie działań podejmowanych
w Lublinie. Problemy Rehabilitacji Społecznej
i Zawodowej. 1998 nr 2–3 s. 72–83.
219. KUWAŁEK Robert, Wyskok Wiesław: Lublin Jerozolima Królestwa Polskiego.
Lublin 2001 Stowarzyszenie „Dialog i Współpraca” ss. 153.
Dotyczy m.in. Ogrodu Zabaw i Gier Ruchowych
im. W. E. Raua w Lublinie w roku 1908 (s. 39) i wyścigu
motorowego na trasie Warszawa–Lublin–Warszawa
w roku 1904 (s. 58).
Budowa boiska sportowego (Sportplatz) dla Waffen-SS w roku 1940 roku w Lublinie na terenie dzielnicy
Wieniawa (obecnie obiekt „Lublinianki”) (s. 124 i 139).
213. KAPROŃ Andrzej: Zachodnioeuropejscy sportowcy w PRL-owskim Lublinie.
Lublin 2008 [Andrzej Kaproń] ss. 40
220. LEWANDOWSKI Jan: Społeczność
żydowska Lublina w czasie I wojny światowej.
W: Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów
społeczności żydowskiej Lublina. Red. Tadeusz Radzik. Lublin 1995 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej s. 113–
141.
Rozgrywki sportowe w Lublinie z udziałem sportowców z Europy Zachodniej.
214. KASPEREK Józef: Kronika wydarzeń
w Lublinie w okresie okupacji hitlerowskiej.
Lublin 1989 Wydawnictwo Lubelskie ss. 291.
Zawiera informacje o meczach piłkarskich i pięściarskich w okupowanym Lublinie w okresie od sierpnia 1940
do czerwca 1944 roku (s. 79, 133–134, 177–178, 224),
budowie stadionu przy Al. Piłsudskiego i kortów przy
ul. Okopowej w maju 1941 (s. 108), wyścigach konnych
na Wrotkowie („Za Cukrownią”) organizowanych przez
władze niemieckie i Lubelsko-Wołyńskie Towarzystwo
Zachęty do Hodowli Koni (s. 118, 144, 155, 199).
Dotyczy m.in. klubów szachowych w Lublinie
(żydowskiego i polskiego) (s. 131).
221. LITWIŃSKI Robert: Policja Państwowa w województwie lubelskim w latach
1919–1939. Lublin 2001 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ss. 336.
215. KOCIUBA Dagmara: Lublin. Rozwój
przestrzenny i funkcjonalny od średniowiecza
do współczesności. Toruń 2011 Wydawnictwo
Adam Marszałek ss. 386.
Rejestracja (24 III 1927 r.) i działalność Policyjnego
Klubu Sportowego w Lublinie (s. 265–267).
68
3. Miejscowości
Dotyczy m.in. Wojskowego Klubu Sportowego „Lublinianka” Lublin (s. 11–14).
222. MAŃKOWSKI Zygmunt: Wiek XX.
Studia, publicystyka, wspomnienia. Lublin 2008 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
229. PAWLUCZUK Z.: Wychowanie
fizyczne i sport w Wojsku Polskim do 1939
roku. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej. Red. Leonard Szymański. Wrocław 1993
Wydawnictwo AWF s. 77–88. (Studia i Monografie Akademii Wychowania Fizycznego
we Wrocławiu; 37)
Sport żydowski w Lublinie w latach 1918–1939
(s. 111, 116).
223. MAŃKOWSKI Z.: Życie społeczno-kulturalne Żydów w Lublinie w przededniu
II wojny światowej. W: Z dziejów społeczności żydowskiej na Lubelszczyźnie w latach
1918–1939. Red. Jerzy Doroszewski, Tadeusz
Radzik. Lublin 1992 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ss. 165.
Dotyczy m.in. Wojskowego Klubu Sportowego „Lublin” w roku 1921 (s. 80) i Okręgu II Związku Wojskowych
Klubów Sportowych (Lublin) (s. 82, 88).
230. PEPŁOWSKI Andrzej: Śladem nart.
[Katalog wystawy zorganizowanej przez
Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu w Lublinie] Lublin 1988 Muzeum Lubelskie ss. nlb. 12.
Dotyczy m.in. żydowskich klubów sportowych
w Lublinie w latach 1918–1939 (s. 126–127).
224. NIEWIADOMSKI Mieczysław:
Początki sportu w Lublinie. Kalendarz Lubelski. R. 11: 1968 s. 136–142.
231. [PIĄTA] V Spartakiada w ramach
Tysiąclecia Państwa Polskiego i XX-lecia Polski Ludowej. Lublin 1964 Prezydium Miejskiej
Rady Narodowej w Lublinie, Miejski Komitet
Kultury Fizycznej i Turystyki ss. 32.
225. NOWAKOWSKI Andrzej: Zarządzanie kulturą fizyczną w Polsce w latach 1944–
200. Studium historyczno-porównawcze. Rzeszów 2005 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego ss. 243.
232. PIĄTEK Lucjan: Historia powstania obiektów sportowych na terenie Lublina.
Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego Akademickiego Związku Sportowego. 1997 nr 2
s. 7–12.
Utworzenie w Lublinie w grudniu 1944 roku
Związku Samopomocy Chłopskiej.
226. PAMIĘTNIK zlotu Sokołów w Lublinie. Lublin 1922 ss. 18.
233. PIĄTEK L.: Lubelski sport po
wyzwoleniu. Zeszyty Historyczne Zarządu
Głównego Akademickiego Związku Sportowego.
1997 nr 2 s. 13–20.
227. PAWLUCZUK Zdzisław: Polskie
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Lublinie w latach 1906–1939. Annales Universitatis
Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F: Historia.
Vol. 57: 2002 s. 139–165.
234. POKRZYCKA Lidia: Prasa w Lublinie (1989–2003). Realia wolnego rynku. Lublin 2006 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
228. PAWLUCZUK Z.: Sport wyczynowy w Wojsku Polskim na przełomie XX
i XXI wieku. W: Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki w Polsce. Red. Teresa
Drozdek-Małolepsza, Joanna Rodziewicz-Gruhn. T. 2: Kultura fizyczna i turystyka
w Polsce w latach 1989–2010. Teoretyczne
i praktyczne uwarunkowania kultury fizycznej i turystyki. Częstochowa 2011 Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii
im. Jana Długosza s. 9–26.
Sport na łamach „Gazety w Lublinie” (s. 38)
i „Kuriera Lubelskiego” (s. 40–41), plebiscyty na najlepszych sportowców Lublina i Lubelszczyzny (s. 116).
235. PONCZEK Mirosław: „Sokół”
w Królestwie Polskim i w Rosji (1888–
1918). W: Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego
w latach 1867–1997. Red. Eligiusz Małolepszy, Zdzisław Pawluczuk. Częstochowa 2001
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej
w Częstochowie s. 41–47.
69
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Lublinie
(s. 42).
240. RADZIK Tadeusz: Uczelnia mędrców Lublina. Lublin 1994 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ss. 28.
236. PONCZEK M.: Sportowcy Śląska
i Zagłębia – świadectwo zbrodni katyńskiej
(1940). W: Kultura fizyczna i sport w zwierciadle nauk społecznych. Red. Wojciech
J. Cynarski, Jerzy Kosiewicz, Kazimierz Obodyński. Rzeszów 2012 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 303–313.
Klub sportowy „Sztern” (podział na sekcje, liczba
zawodników) (s. 10).
241. RADZIK T.: W okresie okupacji niemieckiej 1939–1944. W: Tenże [i in.]: Lublin. Dzieje miasta. T. 2: XIX i XX wiek. Lublin
2000 Wydawnictwo Multico s. 227–310.
Tomasz Gołębiowski (1905–1940) – piłkarz AZS
Lublin i KS „Lublinianka” Lublin, zamordowany w Charkowie; Zygmunt Stanisław Martyniak (1907–1940) –
prawnik, tenisista AZS Lublin i piłkarz „Lublinianki”
Lublin, zamordowany w Charkowie; Czesław Józef
Zalewski (1907–1940) – nauczyciel wychowania fizycznego w Lublinie, działacz sportowy, zamordowany
w Katyniu (s. 308–310).
Dotyczy m.in. meczów piłkarskich i pięściarskich
w okupowanym Lublinie w okresie od września 1940 do
sierpnia 1944 roku (s. 273–274).
242. ROKICKI Jarosław: Żydowski ruch
sportowy i turystyczny w Polsce w pierwszej
połowie XX wieku. Dzieje Najnowsze. R. 39:
2007 nr 1 s. 115–119.
237. PÓŁCHŁOPEK Wojciech: Wychowanie fizyczne i sport żołnierzy polskich
w obozach jenieckich Wehrmachtu i NKWD
(1939–1945). Opole 2002 Wydawnictwo Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach–Opolu ss. 201.
Materiały dotyczące sportowej aktywności Żydów
w Lublinie w zasobach zagranicznych archiwów (s. 117–
119).
243. SONDEL Krzysztof: Prawo o stowarzyszeniach i związkach sportowych w Drugiej Rzeczypospolitej. Czasopismo Prawno-Historyczne. T. 56: 2004 z. 2 s. 65–111.
Tomasz Gołębiowski (patrz poz. 236); Wacław
Romuald Lancmański (1908–1940) – powiatowy komendant Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Lublinie; Zygmunt Marian Łotocki
(1904–1940) – łucznik, trener, dziennikarz sportowy;
Czesław Józef Zalewski (patrz poz. 236) (s. 183, 185, 186,
189).
Początki stowarzyszeń sportowych w Lublinie
w końcu XIX wieku (s. 67).
244. SZCZEPAŃSKI Henryk: Prasa sportowa i turystyczna w czterdziestoleciu PRL. W:
Wychowanie fizyczne i sport w 40-leciu PRL.
Red. Zdobysław Stawczyk. Poznań 1987 Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu
s. 137–146.
238. PRZEGALIŃSKI Andrzej: Społeczna
aktywność ziemiaństwa lubelskiego (1905–
1914). W: Studia z dziejów ziemian lubelskich
w XIX i XX wieku. Red. Albin Koprukowniak Lublin 2002 Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej s. 106–136.
Dotyczy m.in. Lublina jako głównego ośrodka prasy
sportowej do 1945 roku (s. 139–140).
245. TUSZYŃSKI Bogdan: Prasa i sport
1881–1981. Warszawa 1981 Sport i Turystyka
ss. 518, nlb. 2.
Pokazy gimnastyczne i walki atletów towarzyszące
Wystawie Higienicznej w Lublinie w roku 1908 (s. 113–
114).
Dotyczy m.in. Zespołu Sportowego Polskiej Agencji
Prasowej założonej w Lublinie w 1945 r. (s. 472).
239. PRZEGALIŃSKI A.: Z dziejów
wystaw rolniczych. Trzecia Wystawa Rolnicza (1860) i Wystawa Rolniczo-Przemysłowa
(1901) w Lublinie. Lublin 2012 Wydawnictwo
Werset ss. 162, nlb. 3.
246. WAWRZYCKI Andrzej: Lubelskie
Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej.
Wydarzenia sportowe towarzyszące wystawom rolniczym w Lublinie (s. 29–39, 50–52, 88–96).
247. WINIARZ Adam: Z dziejów skautingu żydowskiego w Lublinie (1916–1939).
W: Żydzi w Lublinie. Materiały do dzie70
3. Miejscowości
jów społeczności żydowskiej Lublina. T. 2.
Red. Tadeusz Radzik. Lublin 1998 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
s. 257–268.
cja stadionu GKS [Górniczego Klubu Sportowego] „Górnik” Łęczna. Biuletyn Specjalistyczno-Informacyjny Budownictwa. 2005 nr
1 s. 10–11.
Dotyczy m.in. ćwiczeń gimnastycznych Żydowskiego Związku Skautów Okręgu Lubelskiego na stadionie WKS „Unia” Lublin (s. 266–267).
256. GÓŹDŹ Ireneusz: Wydarzenia sportowe 2006–2009. Lubartów i Ziemia Lubartowska. [T. 17]: 2010 s. 353–378.
248. WNUK Ryszard.: Lubelski sport.
257. KWIATKOWSKA Agnieszka, Płaza
Tomasz: 30-lecie łęczyńskiego „Górnika”. Merkuriusz Łęczyński. Nr 22: 2009 s. 40–43.
249. WNUK R.: Lubelski sport na przełomie lat 1964/65. Kalendarz Lubelski. R. 9: 1966
s. 169–176.
258. SZWABE Andrzej, Pogonowski Sławomir: GKS [Górniczy Klub Sportowy] „Górnik” Łęczna. 25 lat: 20.09.1979–20.09.2004.
Łęczna 2004 GKS „Górnik” Łęczna ss. 80.
250. WNUK R.: Tak minęło dwadzieścia
lat w sporcie lubelskim. Kalendarz Lubelski.
R. 7: 1964 s. 169–177.
259. ŚWIRK Mariusz: 25 lat „Górnika”
Łęczna. Merkuriusz Łęczyński. Nr 16: 2003
s. 44–46.
251. WOLTMANN Bernard: Polonijne
imprezy sportowe w Polsce 1934–2009. Zarys
problematyki. W: Szkice z historii sportu
i sprawności fizycznej. Red. Jerzy Urniaż.
Olsztyn 2009 Olsztyńska Szkoła Wyższa im.
Józefa Rucieckiego Wydział Wychowania
Łuków
Zob. też poz. 326, 470, 576, 623, 675, 704.
260. GRAFIK Ryszard: 60 lat działalności Klubu Sportowego „Orlęta” w Łukowie.
Łuków 1983 ss. 92.
Dotyczy m.in. Światowych Igrzysk Polonijnych
w Lublinie w roku 1997 (s. 42).
252. WÓJCIKOWSKI Grzegorz, Wójcikowski Włodzimierz: Kronika 1944–2000. W:
Radzik Tadeusz [i in.]: Lublin. Dzieje miasta.
T. 2: XIX i XX wiek. Lublin 2000 Wydawnictwo Multico s. 311–645.
Międzyrzec Podlaski
Zob. też poz. 68, 574–575.
261. WAWRYNIUK Henryk: 50 lat Klubu
Sportowego „Huragan”. Rocznik Międzyrzecki.
T. 12/13: 1980/1981 s. 235–244.
Kalendarium zawiera także informacje o wydarzeniach sportowych w Lublinie.
Dotyczy Międzyrzeckiego Klubu Sportowego „Huragan” w Międzyrzecu Podlaskim.
253. ZIELIŃSKI Roman: Liga chuliganów. Wrocław 2997 Croma ss. 213, nlb. 1.
Parczew
Chuligańskie ekscesy podczas meczów „Motoru”
Lublin (s. 137–141).
262. DANILKIEWICZ Grażyna, Filipowicz Władysław: Miasto i gmina Parczew
w latach 1990–2001. W: Horoch Emil, Koprukowniak Albin, Szczygieł Ryszard: Dzieje
Parczewa 1401–2001. Parczew–Lublin 2001
Urząd Miasta i Gminy Parczew s. 239–253.
Łęczna
Zob. też poz. 74, 318–321, 326, 472–473, 563–566.
254. ADAMSKI Wojciech: Do księgi ich!
Merkuriusz Łęczyński. [Nr 4]: 1989 s. 24.
Dotyczy m.in. Uczniowskiego Klubu Sportowego
„Znicz” (s. 242), jubileuszu trzydziestolecia Miejskiego
Klubu Sportowego „Victoria” Parczew w roku 1998
Górniczy Klub Sportowy „Górnik” Łęczna.
255. BOCHEŃCZYK Wiesław: Najpiękniejszy po prawej stronie Wisły. Moderniza71
(s. 244), I Okręgowych Zawodów Jeździeckich w Skokach
przez Przeszkody w 1998 roku (s. 244).
271. ZABŁOCKI Wojciech: Ośrodek
sportowy w Puławach. Architektura. R. 29:
1975 nr 12 s. 398–401.
P i o t r o w i c e , pow. lubelski
Tamże polemika: GLIŃSKI Andrzej (s. 402), ZIELIŃSKI Łukasz (s. 402–403), ZABŁOCKI Wojciech
(s. 403–404).
263. OTROCKI Tadeusz: Zakładowy
Ludowy Klub Sportowy „POM” Piotrowice.
W: Gmina Strzyżewice (Piotrowice) 1918–
1997. Pod red. Ferdynanda Rymarza. T. 2.
Lublin 1999 ARDABLJU s. 41–47.
Radzyń Podlaski
Zob. też poz. 12, 121.
272. JANUS Zdzisław: Zarys historii klubu sportowego LKS [Ludowego Klubu
Sportowego] „Orlęta” Radzyń Podlaski 1924–
1999. Radzyń Podlaski 1999.
264. WIEWIÓRA Jan: Zakładowy
Ludowy Klub Sportowy „POM Piotrowice”
1972–2002. Monografia. Piotrowice 2002
ss. 34.
273. [OSIEMDZIESIĄT] 80 lat LKS
[Ludowego Klubu Sportowego] „Orlęta Spomlek” Radzyń Podlaski 1924–2004. Materiały
zebr. i oprac. Marianna Kojtych przy współpracy Zdzisława Janusa. Radzyń Podlaski 2004
Klub Sportowy „Orlęta Spomlek” Radzyń Podlaski ss. 80.
Poniatowa
Zob. też poz. 617.
265. SKOWRON Bogdan: 35 lat RKS
[Robotniczego Klubu Sportowego] „Stal”
Poniatowa. 25 lat miasta Poniatowa. Poniatowa 1987 ss. 32.
Ryki
Puławy
Zob. też poz. 121, 426.
Zob. też poz. 58–59, 75, 94, 121, 161–162, 426, 493,
622, 648, 651, 670, 677, 679, 694, 706.
274. NASTALSKI Mariusz: 50 lat klubu
sportowego w Rykach. Miesięcznik Rycki. 1998
nr 3 s. 16. Tamże nr 4 s. 11.
266. BUREK Andrzej: 75 lat KS [Klubu
Sportowego] Wisła Puławy. Puławy 1998 „Jantar” ss. 80.
Świdnik
267. BUREK A.: 80 lat KS [Klubu Sportowego] Wisła Puławy. Puławy 2003 „Jantar”
ss. 48.
Zob. też poz. 15, 31, 363, 404, 416, 426, 629, 678, 693.
275. CENTRALNE Zawody Latawcowe
Świdnik’86. [Informator]. Świdnik 1986.
268. BEDNARSKI Waldemar: Puławskie
Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej.
Teka Puławska. [T. 1]: 1972 s. 114–119.
276. DNI Lotnictwa Świdnik’86. [Informator]. Red. Józef Wroński. Świdnik 1986.
277. INFORMATOR kibica. FKS
[Fabryczny Klub Sportowy] Avia Świdnik.
Rok założenia 1952. [Świdnik 1998].
269. OSTROWSKI Waldemar: 50 lat
ZKS [Zakładowego Klubu Sportowego]
Wisła Puławy. Puławy 1973 Zakłady Azotowe
Puławy ss. 67.
278. KWIEK Andrzej: FKS [Fabryczny
Klub Sportowy] Avia w 30-leciu miasta Świdnika. [Świdnik 1985] FKS „Avia” Świdnik.
270. OSTROWSKI W.: 60 lat. Klub Sportowy „Wisła” Puławy. 60 lat. Puławy 1983
Zarząd Klubu Sportowego „Wisła” ss. 86.
279. TUROWSKI Jan: Studium socjologiczno-urbanistyczne miasta. (Badania miasta
72
3. Miejscowości
Świdnika). Studia Socjologiczne. [T. 3]: 1963 nr
4 s. 102–118.
286. BRODOWSKI Janusz, Frykowski
Janusz, Zieliński Tomasz: Tomaszów Lubelski
w latach 1990–2010. Kronika wydarzeń. W:
Tomaszów Lubelski. Monografia miasta. Red.
Ryszard Szczygieł. Lublin–Tomaszów Lubelski
2011 Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne
s. 501–521.
Rola klubu „Avia” i Aeroklubu w rozwoju Świdnika
(s. 115).
280. ZAŁUSKI Krzysztof: Avia i Aeroklub
Świdnik w latach 1952–2012. Ludzie, wspomnienia, wydarzenia. Lublin–Świdnik 2012
Wydawnictwo Olech ss. 192.
Dotyczy m.in. wydarzeń sportowych w Tomaszowie
Lubelskim (s. 507–508, 510, 514, 518–522).
287. JACHIMSKI Jerzy: Wspomnienia sportowe z lat 1946–1962. W: Tereszczuk
Mirosław, Śledź Zbigniew: 90 lat Tomasovii.
Piłkarska historia klubu sportowego 1923–
2013. Tomaszów Lubelski 2013 P. W. „DAN-TE” Daniel Tereszczuk s. 37–47.
Ta r n o g r ó d
Zob. też poz. 14.
281. KOWAL Ryszard: Tarnogród
w latach 1944–1989. W: Dzieje Tarnogrodu.
Red. Ryszard Szczygieł. Tarnogród 2006 Urząd
Miasta i Gminy s. 293–342.
288. SZYSZKA Bogdan: W okresie Polski Ludowej 1944–1989. W: Tomaszów Lubelski. Monografia miasta. Red. Ryszard Szczygieł
Lublin–Tomaszów Lubelski 2011 Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne s. 459–500.
Ludowy Klub Sportowy „Olimpiakos” Tarnogród
i sport szkolny w gminie Tarnogród (s. 332).
282. KOWAL R., Gruszka Antoni: Czasy
III Rzeczypospolitej (lata 1990–2005). W:
Dzieje Tarnogrodu. Red. Ryszard Szczygieł.
Tarnogród 2006 s. 343–364.
Klub Sportowy „Tomasovia” w Tomaszowie Lubelskim (s. 486).
Ludowy Klub Sportowy „Olimpiakos” Tarnogród
i sport szkolny w gminie Tarnogród (s. 362).
Urzędów
289. GAŁKOWSKI Józef: W Trzeciej
Rzeczypospolitej. W: Dzieje Urzędowa. Red.
Ryszard Szczygieł, Marian Surdacki. Lublin–
Urzędów 2011 Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej s. 463–494.
To m a s z ó w L u b e l s k i
Zob. też poz. 38, 53, 58, 60, 413, 422, 640.
283. BEDNARSKI Waldemar Wojciech:
Sportowy Tomaszów we wspomnieniach
i mojej pamięci 1944–1970. Rocznik Tomaszowski. Nr 2: 2013 s. 233–256.
Sport wyczynowy w Urzędowie i Gminny Klub Sportowy „Orzeł” Urzędów (s. 492–493).
284. BEDNARSKI W. W.: Tomaszów,
Tomaszów.... Tomaszów Lubelski 1995.
290. SŁOWIK Andrzej: Urzędów współczesny. W: Dzieje Urzędowa. Red. Ryszard
Szczygieł, Marian Surdacki. Lublin–Urzędów 2011 Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej
s. 495–515.
Wspomnienia W. W. Bednarskiego dotyczące Klubu
Sportowego „Tomasovia” (s. 29–54).
285. BOGUCKI Andrzej: Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce
1997–2002. 135-lecie Sokolstwa Polskiego.
Bydgoszcz 2005 Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego przy Towarzystwie
Gimnastycznym „Sokół” II ss. 67.
Sport w gminie Urzędów (Uczniowski Klubu Sportowy „Znicz” Urzędów i Gminny Klub Sportowy „Orzeł”
Urzędów) (s. 511–514).
Włodawa
Zob. też poz. 472.
Dotyczy m.in. gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” im. Stefana Cybulskiego w Tomaszowie
Lubelskim (s. 31, 33, 39).
291. KOZŁOWSKI Leszek, Rysz Andrzej:
Dzieje Klubu Sportowego „Włodawianka”.
73
W: Włodawa. Miasto i region na przełomie
XX/XXI wieku. Pod red. Edwarda Olszewskiego. Lublin–Włodawa 2002 Morpol s. 359–
364.
295. HUSS Ryszard: Garnizon zamojski wczoraj i dziś (1618–1998). Zamość 2003
„Atut” Biuro Promocji ss. 304.
Dotyczy m.in.: początków sportu zamojskiego związanych z 9 Pułkiem Piechoty Legionów w okresie 1920–
1939, Wojskowego Klubu Sportowego „Zamość”, meczów
piłkarskich i pięściarskich (s. 92–94), zawodów lotniczych i spadochronowych w okresie od 1958 do 1994
roku (s. 202–203), działalności Wojskowego Klubu Sportowego „Technik” w latach 1954–1968 (s. 202–210), połączenia Wojskowego Klubu Sportowego „Technik” i Klubu
Sportowego „Hetman” w jeden Wojskowo-Cywilny Klub
Sportowy „Hetman” Zamość (s. 208).
292. MICHALSKI Stanisław Edmund:
Włodawa. Monografia statystyczno-gospodarcza. Z przedmową Witolda Krzyżanowskiego. Lublin 1939 Towarzystwo Naukowe
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ss. XI,
nlb. 1, 138.
Dotyczy m.in. założenia Wojskowego Klubu Sportowego 9 Pułku Artylerii Ciężkiej w 1935 roku oraz żydowskiego klubu „Makkabi” w roku 1926 (s. 34).
296. SROCZYŃSKA Bogumiła: Zamość
w XIX stuleciu. Warszawa–Zamość 1986
Wydawnictwa Pracowni Konserwacji Zabytków ss. 130 (Konserwatorska Teka Zamojska).
293. PAWŁOWSKI Bogusław: Włodawa
w Polsce Odrodzonej 1918–1939. W: Dzieje
Włodawy. Red. Ryszard Szczygieł, Edward
Olszewski. Lublin–Włodawa 1991 Wydawnictwo Panta s. 203–228.
Dotyczy projektów budowy boiska i kortów tenisowych w latach 1917–1921 (s. 36, 39), Związku Strzeleckiego i Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Zamościu w roku 1921 (s. 45).
Klub Sportowy „Włodawia” Włodawa (s. 226).
297. WRÓBEL-LIPOWA Kr ystyna:
Kształcenie i wychowanie starszych synów
Stanisława Kostki Zamoyskiego XII ordynata na Zamościu. Res Historica. T. 12: 2000
s. 27–43.
W o j c i e s z k ó w , pow. łukowski
294. GMURKOWSKI Jan: Dzieje sportu
w gminie Wojcieszków (1981–2007). Wojcieszków 2010 Towarzystwo Przyjaciół Wojcieszkowa ss. 277.
Zwierzyniec
Zamość
298. KOT Edyta: Parafialny Uczniowski
Klub Sportowy „Junior”. Zamojski Kwartalnik
Kulturalny. [R. 24]: 2007 nr 3 s. 90–91.
Zob. też poz. 13, 19, 22, 27, 53, 65, 67, 69–70, 73,
84–85, 98, 109–110, 133, 148, 161, 331, 358, 395, 402,
404, 410, 436, 498, 569, 616, 619, 632, 639, 643–644, 653,
700.
Parafialny Uczniowski Klub Sportowy „Junior”
w Zwierzyńcu.
300. [PIĘĆDZIESIĄT] 50 lat Lubelskiego
Okręgowego Związku Bokserskiego. Lublin
1980 Wojewódzka Federacja Sportu ss. 30,
nlb. 1.
1. Boks
Zob. też poz. 64, 67, 119, 102, 214, 241, 295, 414, 443,
482, 598, 639.
299. PAMIĘTNIK Feliksa Stamma.
Oprac. Kazimierz Gryżewski. Warszawa 1954
Sport i Turystyka ss. 234.
301. PIĘŚCIARSTWO lubelskie dawniej
i dziś. Boks. 1958 nr 9 s. 4–5.
Wyd. 2 Warszawa 1955. Wyd. 3 Warszawa 1965
ss. 362, nlb. 1. Wyd. 4 Warszawa 1973.
302. WASILEWSKI Jacek: Złote lata polskiego boksu. Warszawa 1992 ss. 191.
74
2. Gimnastyka
Informacje o Henryku Kukierze (s. 35–79).
południowego Podlasia w okresie międzywojennym. Radzyński Rocznik Humanistyczny.
T. 9: 2011 s. 42–58.
303. ZMARZLIK Jerzy: Bij mistrza! Warszawa 1992 Polska Oficyna Wydawnicza BGW
ss. 272.
Dotyczy „Dni Konia” i organizowanych w ich ramach
wyścigów konnych w latach 1936–1937 (s. 46–47).
Dotyczy m.in. Henryka Kukiera (s. 26, 48, 91, 185–
188, 195–196, 205–207, 261, 268), sekcji pięściarskiej
Okręgowego Wojskowego Klubu Sportowego „Lublin”
w latach 1956–1958 (s. 60), Stanisława Zalewskiego (s. 73,
161, 236) i Ryszarda Petka (s. 225).
310. BUKAT Wojciech, Halski Eugeniusz: Bomba w górę. Warszawa 2009 Oficyna
Wydawnicza RYTM 2009 ss. 199, nlb. 9.
Wyścigi konne w Lublinie w roku 1946 (s. 56).
311. DEMIDOWICZ Tomasz: Państwowa
Stadnina Koni w Janowie Podlaskim. 180 lat
istnienia, Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1997
nr 4 s. 33–44.
2. Gimnastyka
Zob. też poz. 58, 76, 92, 99, 120, 130–133, 142, 160,
188, 191, 193, 196, 226–227, 235, 238, 247, 285, 296, 357,
501.
312. DEMIDOWICZ T.: Wydział Stad
i Stacji Stadnych w Janowie Podlaskim i jego
działalność na polu rozwoju hodowli koni
w latach 1817–1832. Rocznik Bialskopodlaski.
T. 15: 2007 s. 137–164.
304. BIELEC Grzegorz: Zasięg organizacyjny Polskiego Związku Gimnastycznego
w latach 1957–1973. W: Z dziejów kultury
fizycznej w Polsce. Red. Stanisław Zaborniak.
Rzeszów 2005 Wydawnictwo Uniwersytetu
Rzeszowskiego s. 183–197.
313. DEMIDOWICZ T.: Zakład Stada
Rządowego Koni w Janowie Podlaskim (1832–
1867). Rocznik Bialskopodlaski. T. 10: 2002
s. 139–159.
M. in. o okręgu lubelskim Polskiego Związku Gimnastycznego (s. 191–194).
305. NIEWIADOMSKI Michał: Gimnastyka w Ludowym Zespole Sportowym. Warszawa 1955 Wydawnictwo Sport i Turystyka
ss. 123.
314. KALINOWSKI Szczepan: Stadnina
janowska w tygodniku „Jeździec i Hodowca”
(1922– 1939). W: Nowożytne Igrzyska Olimpijskie w mediach polskich do 1936 roku. Red.
Paweł Nowak, Krzysztof Stępnik. Lublin 2010
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji s. 161 – 170.
Pokaz gimnastyczny w Lublinie z udziałem tysiąca
osób z okazji 10-lecia PRL (s. 3).
Początki gimnastyki w Lublinie. Kultura
Fizyczna. [R. 21]: 1968 nr 1 s. 18–24.
315. KRZYSZTAŁOWICZ Andrzej: Charakterystyka Państwowej Stadniny w Janowie
Podlaskim. Kraków 1948 ss. nlb. 2, 111, nlb. 1.
(Polska Akademia Umiejętności. Prace Rolniczo-Leśne; nr 38).
307. W. C.: Kilka słów o gimnastyce
w Lublinie. Kalendarz Lubelski 1872 s. 10–15.
308. ZAKŁAD gimnastyczny panny
Jadwigi Baniewicz. Gazeta Lubelska. 1898 nr
192.
316. KRZYSZTAŁOWICZ A.: Stadnina koni Janów Podlaski. Warszawa 1967
Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
ss. 110.
3. Jeździectwo
317. KULISA Maria [i in.]: Ocena dzielności wyścigowej ogierów czystej krwi arabskiej wyhodowanych w SK [Stadninie Koni]
Janów Podlaski. W: Aktualne kierunki
hodowli i użytkowania koni w Europie. Sym-
Zob. też poz. 54, 68, 214, 262, 558–559, 563–566,
568, 586, 595, 610.
309. BOREK Paweł: Oddziaływanie wojska na lokalne społeczeństwo w garnizonach
75
pozjum międzynarodowe, Kraków, 17–19
września 1999. Ed. by Kazimierz Kośniak-Kamysz. Kraków 1999 Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie ss. 518.
326. PRUSKI Witold: Dzieje konkursów
hipicznych w Polsce. Warszawa 1982 Wydawnictwo Sport i Turystyka ss. 312.
Dotyczy m.in. wyścigów w Lublinie w roku 1899
i 1901 (s. 17–19), przeniesienia do Lublina Łęczyńskiego Towarzystwa Wyścigów (s. 17, 19, 39–40), zawodów jeździeckich w Lublinie w latach 1922–1937 (s. 55,
73, 79, 179–183, 216, 229–230, 262), wyścigów w Chełmie w roku 1924 (s. 73, 79), stadniny w Janowie Podlaskim (s. 35, 46), hodowli koni Antoniego Bobrowskiego
w Snopkowie (s. 46), hodowli Stanisława Huskowskiego w Czernięcinie (s. 145, 153), hodowli Witolda
Łosia w Piotrowicach (s. 296–297), hodowli Aleksandra
Szeptyckiego w Łabuniach (s. 296), Wojskowego Lubelskiego Towarzystwa Wyścigów przy Dowództwie Okręgu
Generalnego Lublin i Krasnostawskiego Koła Sportowo-Hodowlanego w Krasnymstawie (s. 55) oraz zawodów
w Łukowie w 1930 roku (s. 131, 153).
318. LEŚNIEWSKA Ewa Józefa: Łęczyńskie Towarzystwo Wyścigów Konnych (1895–
1902). W: Łęczna. Studia z dziejów miasta.
Red. Emil Horoch. Łęczna 1989 Towarzystwo
Przyjaciół Ziemi Łęczyńskiej s. 159–180.
319. LEŚNIEWSKA E. J.: Stado pełnej
krwi i stajnia wyścigowa Stanisława Sonnenberga w Kijanach (1893–1905). Studia Łęczyńskie. T. 1: 2009 s. 55–73.
Dotyczy także Towarzystwa Wyścigowego w Łęcznej
w latach 1852–1902.
327. PRUSKI W.: Dzieje państwowej
stadniny w Janowie Podlaskim 1817–1939.
Poznań 1948 Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk ss. 235. (Prace Komisji Biologicznej
Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
T. 11 z. 2 s. 1–235).
320. LEŚNIEWSKA E. J.: Sukcesy sportowe łęczyńskiej stajni wyścigowej Henryka
Blocha, Merkuriusz Łęczyński. 1989 s. 11–13.
321. LEŚNIEWSKA E. J.: Właściciele
dóbr Łęczna w latach 1800–1944. Lublin 2004
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ss. 238.
328. ŚWIĘCKI Antoni: Ludzie stadniny janowskiej. Koń Polski. R. 2: 1967 nr 2
s. 28–32.
Stajnia wyścigowa Henryka Blocha (s. 152–155).
322. LEŚNIEWSKA E. J.: Właściciele dóbr
Wola Sernicka w latach 1806–1944. Lubartów
i Ziemia Lubartowska. [T. 16]: 2006 s. 45–53.
Dotyczy: Andrzeja Krzyształowicza, Ryszarda Tyszkowskiego, Antoniego Żołyńskiego, Jana Ziniewicza,
Wiktora Brzezińskiego, Jana Rudasza, Edwarda Wojciukiewicza, Jana Turuka.
Stadnina Ludwika Grabowskiego w Sernikach.
329. URBAN Renata: Działalność Polskiego Związku Jeździeckiego w latach 1928–
1939. W: Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych. VI konferencja Naukowa,
Poznań dnia 21 maja 1998 roku. Red. Eugeniusz Wachowski, Krzysztof Pietrusik. Poznań
1998 Akademia Wychowania Fizycznego
w Poznaniu s. 239–244.
323. LEŚNIEWSKA E. J.: Wyścigi konne
w Lublinie i powstanie Lubelskiego Towarzystwa Wyścigów Konnych. W: Życie artystyczne Lublina 1901–2001. Materiały z sesji.
Red. Lechosław Lameński. Lublin 2002 Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział w Lublinie s. 179–187.
324. LUBELSKI Klub Jeździecki 1962–
1982. Informator. Ed. Alicja Oszast [i in.].
Lublin 1982 ss. 24
Dotyczy m.in. powstania klubu jeździeckiego w Lublinie w 1899 r. (s. 239) i Mityngu Popularnego w Lublinie
w roku 1934 (s. 242).
325. MILENICZUK Hanna: Ośrodki
jazdy konnej województwa chełmskiego.
Chełm–Lublin 1986 Wojewódzki Ośrodek
Informacji Turystycznej ss. nlb. 16.
330. URBAN R.: Podstawy rozwoju
sportu jeździeckiego w Polsce w latach
fizycznej w Polsce. T. 4: Prace naukowe Letniej Szkoły Historyków Kultury Fizycznej.
Red. Leonard Nowak. Gorzów Wielkopolski
76
4. Kajakarstwo
Chełmskie Towarzystwo Cyklistów. ChTC
(1922–1939). Chełm 2013 Waldemar Antoni
Kozłowski ss. 74.
Dotyczy m.in. stadniny koni w Janowie Podlaskim
(s. 189, 193–195).
Lubelskie Towarzystwo Cyklistów. Kultura
Fizyczna. [R. 19]: 1966 nr 12 s. 437–440.
4. Kajakarstwo
Zob. też poz. 58, 158.
337. NIZOŁ Anna: Kolarstwo w Królestwie Polskim w latach 1878–1909. W: Z tradycji kolarstwa na ziemiach polskich w Galicji i Podkarpaciu (1867–2007). W 140 rocznicę kolarstwa w Polsce. Pod red. Kazimierza
Obodyńskiego, Stanisława Zaborniaka. Rzeszów 2007 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 30–36.
331. BONDYR N.: Kajakiem z Zamościa
do Terespola. Kajakarstwo. 1973 nr 1–2 s. 14.
332. KOWALCZYK Artur: Działalność
Polskiego Związku Kajakowego w latach
2006 Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej
Poznańskiej AWF w Gorzowie Wielkopolskim
s. 387–398.
338. PIECH Krzysztof: Kluby rowerowe
w woj[ewództwie] bialskopodlaskim. Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1992 nr 1 s. 19–25.
Dotyczy m.in. zlikwidowania lubelskiej delegatury
PZK w roku 1958 roku z powodu jej małej aktywności
(s. 390).
339. PIECH K.: Kolarstwo na Podlasiu.
Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1991 nr 4
s. 31–34.
340. PRAWDZIC A. Cykliści Lubelscy.
Kalendarz Lubelski. 1895 s. 1–3.
5. Kolarstwo
Zob. też poz. 76, 87–88, 630.
341. RYŃSKI Leszek: 50 lat Lubelskiego
Okręgowego Związku Kolarskiego 1949–1999.
Lublin 1999.
333. CHEŁMECKI Jerzy: Społeczne
i polityczne uwarunkowania rozwoju sportu
w Rosji i Królestwie Polskim na przełomie
XIX i XX wieku. W: Kultura fizyczna i sport
w zwierciadle nauk społecznych. Red. Wojciech J. Cynarski, Jerzy Kosiewicz, Kazimierz
Obodyński. Rzeszów 2012 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 267–278
342. SKAWIŃSKI Marek: Lubelskie
Towarzystwo Cyklistów (1893–1914). Wychowanie Fizyczne i Sport. T. 27: 1983 nr 1
s. 97–105.
343. [STO] 100 lat kolarstwa na Lubelszczyźnie. Red. Leszek Ryński, wstęp Andrzej
Kita. Lublin 1993 Okręgowy Związek Kolarski
w Lublinie ss. 151, nlb. 1.
Zawiera informacje o Towarzystwie Cyklistów
w Lublinie w roku 1893 (s. 273).
334. FERENC Jakub: Sport w służbie polityki. Wyścig Pokoju 1948–1989. Warszawa
2008 Trio ss. 241.
344. SZUJECKI Krzysztof: Życie sportowe w drugiej Rzeczypospolitej. Sukcesy, ciekawostki, sensacje. Warszawa 2012 Bellona
ss. 270.
Dotyczy m.in.: wystawy, którą z okazji Wyścigu
Pokoju w roku 1956 przygotowało Muzeum Sportu.
Pociąg mieszczący w dwóch wagonach kolejowych
wystawę poświęconą wyścigowi Pokoju oraz ruchome
kino dla 75 widzów przejechał w wtedy przez 34 miasta (s. 143–144). Praca traktuje także o wyścigu Lublin–
Chełm–Lublin z okazji Święta Odrodzenia Polski w dniu
22 lipca w latach 1947–1992 (s. 88).
Dotyczy m.in. I Biegu Dookoła Polski w roku 1928
(etap Warszawa–Lublin) (s. 118–119).
345. [TRZYDZIESTY piąty] 35 Międzynarodowy Wyścig Kuriera Lubelskiego i Startu
77
Lublin. Lublin, 3 maja 2000. [Lublin 2000]
s. 22.
wana Profesorowi Jerzemu Gajowi z okazji
65 rocznicy urodzin. Red. Bogdan J. Kunicki,
Fizycznej Sekcja Historii i Oddział w Gorzowie Wielkopolskim s. 123–126.
6. Lekka atletyka
Zob. też poz. 39, 63–64, 66–68, 76, 127, 203, 443,
482, 549–551, 569, 582, 585, 590, 624–625, 628, 633, 638,
646, 650, 661, 703.
Wojskowy Klub Sportowy „Orlęta” Dęblin (s. 124).
351. MIKULSKI Zygmunt: Lubelska
lekka atletyka okresu przed i powojennego
(...). Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego
Akademickiego Związku Sportowego. 1997 nr 2
s. 31–34.
346. HANUSZ Halina: Polska w światowym ruchu uniwersjadowym w latach
Wspomnienia prezentowane 28 III 1987 r. na spotkaniu w Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu w Lublinie
poświęconym rozgrywkom w piłkę nożną w Lublinie
w latach 1922–1951.
352. PIĄTEK Lucjan: Twórcy lubelskiej
lekkiej atletyki. Wspomnienie. Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego Akademickiego
Związku Sportowego. 1997 nr 2 s. 35–38.
Sukcesy Leszka Duneckiego na uniwersjadzie
w Meksyku w roku 1979 (s. 451).
347. JUREK Tomasz: Lekkoatletyka polska do 1945 roku. W: Lekkoatletyka w Polsce
1919–1994. Red. Bernard Woltmann. Warszawa 1994 Polskie Towarzystwo Naukowe
Kultury Fizycznej Sekcja Historii Kultury
Dotyczy: Mariana Krawczyka, Ryszarda Jędrzejewskiego, Nikodema Ostaszewicza, Henryka Gerłowskiego.
353. SZENIAWSKI Andrzej, Wiejak Izydor, Wierzchowski Jerzy: Historia lubelskiej
lekkoatletyki. Fakty, wydarzenia sportowe
i kulturalne. Lublin 2003 Lubelski Okręgowy
Związek Lekkiej Atletyki ss. 126.
Zawiera informacje o lekkiej atletyce w okręgu lubelskim, Wojskowym Klubie Sportowym „Orlęta” Dęblin
i biegu okrężnym „Głosu Lubelskiego” (s. 22–25, 41, 45).
348. KRZEWIŃSKI Ignacy: Lekkoatletyka polska w latach 1945–1968. W: Lekkoatletyka w Polsce 1919–1994. Red. Bernard
Woltmann. Warszawa 1994 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej Sekcja
Historii Kultury Fizycznej s. 59–99.
354. WIERNI lubelskiemu AZS [Akademickiemu Związkowi Sportowemu]. Na podstawie karty biograficznej członka Akademickiego Związku Sportowego tekst oprac. Ewa
Spaczyńska. Zeszyty Historyczne Zarządu
Głównego Akademickiego Związku Sportowego.
1997 nr 2 s. 39–41.
Dotyczy m.in. Klubu Sportowego „Lublinianka” Lublin (s. 68).
355. ZABORNIAK Stanisław: Historia
polskiej lekkiej atletyki w latach 1919–1939.
Rozwój lekkoatletyki w Lubelskim Okręgowym Związku Lekkiej Atletyki w latach 1921–
1939. Cz. 1. Lekkoatleta. 2011 nr 9 s. 10–15;
Cz. 2, tamże nr 10 s. 9–18; Cz. 3, tamże nr 11
s. 11–17.
349. KRZEWIŃSKI I.: Lekkoatletyka polska w latach 1969–1994. W: Lekkoatletyka
w Polsce 1919–1994. Red. Bernard Woltmann.
Warszawa 1994 Polski Związek Lekkiej Atletyki s. 100–148.
Zawiera informacje o Klubie Sportowym „Start”
Lublin (s. 109–112) oraz o Leszku Duneckim (s. 142).
356. ZABORNIAK S.: Lekkoatletyka na
ziemiach polskich w latach 1867–1918. Rzeszów 2004 Wydawnictwo Uniwersytetu Rze-
350. KRZEWIŃSKI I.: Losy polskiej lekkoatletyki w okresie II wojny światowej. W:
Z dziejów kultury fizycznej. Księga dedyko78
szowskiego, Podkarpackie Towarzystwo
Naukowe Kultury Fizycznej ss. 296.
O lekkiej atletyce w Ogrodach Raua w Lublinie
(s. 139–145).
Zob. też poz. 67, 72, 76, 119, 158, 161, 276, 279–280,
295, 553, 587, 594, 602, 604, 618, 634, 667, 693.
357. ZABORNIAK S.: Lekkoatletyka
w działalności Towarzystwa Gimnastycznego
„Sokół” w latach 1919–1939. Rzeszów 2004
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego,
Podkarpackie Towarzystwo Naukowe Kultury
Fizycznej ss. 262.
361. BARTEL Ryszard [i in.]: Z historii
polskiego lotnictwa wojskowego. Red. nauk.
Izydor Koliński. Warszawa 1978 Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej ss. 672.
Zawiera informacje o sporcie w Lublinie w latach
1927–1929 (s. 5), AZS Lublin (s. 40) i Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” w Lublinie (s. 90–94).
362. CHWAŁCZYK Tadeusz: Podlaskie
skrzydła. Rzeszów 1985 Krajowa Agencja
Wydawnicza ss. 243, nlb. 5. (Miniatury Lotnicze; z. 47).
Dotyczy m.in. Lubelskiego Klubu Lotniczego i Aeroklubu Podlasko-Poleskiego od roku 1927 (s. 340–346).
358. ZABORNIAK S.: Z dziejów lekkoatletyki w Polsce. Tradycje chodu sportowego
od Tadeusza Kuchara do Roberta Korzeniowskiego (1904–2004). Krosno 2008 Państwowa
Wyższa Szkoła Zawodowa ss. 437, nlb. 2.
(Prace Naukowo-Dydaktyczne Państwowej
Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie; z. 29)
Podlaska Wytwórnia Samolotów w Białej Podlaskiej
(s. 46–57).
363. CHWAŁCZYK T.: Skrzydła Lubelszczyzny. [Katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu
w Lublinie ze zbiorów Aeroklubu Lubelskiego, Aeroklubu Robotniczego w Świdniku,
Muzeum Techniki w Warszawie, Muzeum
Kultury Fizycznej i Sportu w Lublinie oraz
osób prywatnych, styczeń–wrzesień 1989 r.].
Lublin 1989 Muzeum Lubelskie ss. nlb. 32.
Zawiera m.in. informacje o: Teodorze Bieregowoj-Bieregowskim („Strzelec” Lublin) rekordziście Polski
i olimpijczyku (1936) (s. 12, 36, 131, 202–203, 330, 391),
Klubie Sportowym „Agros” Zamość (s. 298, 388) i Rafale
Fedaczyńskim („Unia” Hrubieszów) (s. 299, 312, 322,
388).
359. ZABORNIAK S.: Z tradycji lekkoatletyki w Polsce w latach 1919–1939. T. 6:
Udział lekkoatletów i lekkoatletek w międzynarodowej rywalizacji sportowej. Rzeszów
2011 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego ss. 411.
364. CHWAŁCZYK T.: Skrzydła na nartach. Warszawa 2007 Oficyna Wydawnicza
Echo ss. 239. (Polskie Lotnictwo Sportowe).
Lubelskie Zimowe Zawody Samolotowe.
365. CHWAŁCZYK T., Glass Andrzej:
Samoloty PWS. Warszawa 1990 Wydawnictwa Komunikacji i Łączności ss. 210, nlb. 2.
(Biblioteczka Skrzydlatej Polski).
Zawiera m.in. informacje o Wacławie Gąssowskim,
biegaczu średniodystansowym (Wojskowy Klub Sportowy „Orlęta” Dęblin)(s. 82–95, 188–215).
Podlaska Wytwórnia Samolotów w Białej Podlaskiej.
360. ZABORNIAK S.: Zarys początków
działalności Polskiego Związku Lekkiej Atletyki (1919–1939). W: Z dziejów kultury fizycznej w Polsce. Red. Stanisław Zaborniak. Rzeszów 2005 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 131–150.
366. DEMIDOWICZ Tomasz: Biała Podlaska jako krajowy ośrodek przemysłu i sportów lotniczych w okresie międzywojennym.
W: Biała Podlaska. Szkice z dziejów miasta
i okolic. Materiały z sesji popularnonaukowej
z okazji Dni Białej Podlaskiej, 26–27 czerwca
1999 r. Red. Jerzy Flisiński. Biała Podlaska
1999 Miejska Biblioteka Publiczna s. 67–92.
Zawiera informacje o biegu „Głosu Lubelskiego”
w roku 1920 (s. 137) i Wojskowym Klubie Sportowym
„Orlęta” Dęblin (s. 148).
79
367. DEMIDOWICZ T.: Podlaska
Wytwórnia Samolotów w Białej Podlaskiej
(1923–1939). W 80 rocznicę powstania. Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 2003 nr 4 s. 33–48.
375. MAJEWSKI M. W.: Samoloty
i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej. Warszawa 2006 Wydawnictwo ZP Poligrafia
ss. 243.
368. DZIESIĘCIOLECIE Lotnictwa Polskiego. Poznań 1930 Wydawnictwo „Lotnik”
ss. 303.
376. MALINOWSKI Tadeusz: Sport
samolotowy. W: Polskie lotnictwo sportowe.
Almanach. Kraków 1987 Krajowa Agencja
Wydawnicza ss. 557.
Dotyczy m.in. Zakładów Mechanicznych „E. Plage
i T. Laśkiewicz” w Lublinie i Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej (s. 249–253).
Dotyczy m.in. sportu lotniczego w Białej Podlaskiej
(s. 50–52).
369. GAJEWSKI Mirosław: Lubelski Klub
Lotniczy. Aeroklub Lubelski w okresie II Rzeczypospolitej. Zwierzyniec 2012 Wydawnictwo Lipiec ss. 224.
377. MIKOŁAJCZUK Marian: Lotnicze
tradycje Białej Podlaskiej. Warszawa 2008 ZP
Wydawnictwo ss. 259.
(s. 59–76, 155–159).
370. KONIECZNY Jerzy Ryszard, Malinowski Tadeusz: Mała encyklopedia lotników polskich. Warszawa 1983 Wydawnictwa
Komunikacji i Łączności ss. 198, nlb. 2.
378. OSIŃSKI J.: Geneza i organizacja
klubów lotniczych w Polsce. Młody Lotnik.
1930 nr 2 s. 46–47.
Zawiera biogramy Jarosława Naleszkiewicza (1904–
1969) (s. 120–126) i Zygmunta Puławskiego (1901–1931)
(s. 143–150).
M. in. o powstaniu Aeroklubu Podlasko-Poleskiego
w 1927 r.
371. KOZAK Zygmunt: Organizacja
i działalność Ligi Obrony Powietrznej Państwa w latach 1923–1928. Biuletyn Wojskowej
Służby Archiwalnej. Nr 17: 1994 s. 26–43.
379. PIĘĆ lat pracy i istnienia Klubu Lotniczego Podlaskiej Wytwórni Samolotów
1929–1934. Biała Podlaska 1934.
380. POLISH Sport Aircraft: Polish Sport
Aircraft 1920–1929. Polish Sport Aircraft
1930–1939. Polish Sport Aircraft 1960–1969.
[B. m. w.] 2010 General Books LLC ss. 108.
Dotyczy m.in. lubelskiego czasopisma lotniczego
„Ster” i Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej.
372. KRÓLIKIEWICZ Tadeusz: Z dziejów polskiego lotnictwa sportowego. Wojskowy Przegląd Historyczny. R. 16:1971 nr 4
s. 201–221.
Dotyczy m.in. samolotów Lublin R-X i Lublin R-XII
oraz zawodów samolotowych w Lublinie i Białej Podlaskiej.
381. [SIEDEMNASTE] XVII Lubelskie
Zimowe Zawody Samolotowe o puchar przechodni wojewody lubelskiego mgr Tadeusza
Wilka, Świdnik, 14–19 luty 1984 r. Oprac. programu Józef Wroński, historia LZZS Tadeusz
Chwałczyk. Świdnik 1984 Wytwórnia Sprzętu
Komunikacyjnego PZL Świdnik ss. nlb. 16.
373. KUROWSKI Adam: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939.
Warszawa 1978 Wydawnictwo Ministerstwa
Obrony Narodowej. Warszawa 1978.
(s. 435–438).
382. TŁUCZKIEWICZ Tadeusz: Sport
nad lubelską ziemią. Kalendarz Lubelski. R. 9:
1966 s. 168–169.
374. MAJEWSKI Mariusz Wojciech:
Działalność klubów lotniczych na Lubelszczyźnie w latach 1927–1939. Studia Humanistyczne (Akademia Wychowania Fizycznego
w Krakowie). Nr 10: 2010 s. 87–104.
80
8. Łowiectwo
383. TŁUCZKIEWICZ T.: Trzydziestu
upartych i deszcz. Kalendarz Lubelski. R. 9:
1966 s. 145–148.
388. PIĄTEK Lucjan: Akademickie
Mistrzostwa Polski, Karpacz, marzec 1947
rok. Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego
Akademickiego Związku Sportowego. 1997 nr
2 s. 27–30.
8. Łowiectwo
Dotyczy udziału lubelskiej drużyny narciarskiej
w Akademickich Mistrzostwach Polski w roku 1947.
Zob. też poz. 25–26, 42, 68, 557.
384. JANKIEWICZ Kalikst: Łowiectwo
w Polsce oraz środkowo-wschodniej krainie
przyrodniczo-łowieckiej 1923–1983. Lublin
1983 Polski Związek Łowiecki Zarząd Wojewódzki w Lublinie ss. 15, nlb. 1.
11. Piłka koszykowa
Zob. też poz. 23, 66–67, 127, 208, 659, 698.
389. KĄCKI Tadeusz: Szkoły im.
A. i J. Vetterów w Lublinie i ich uczniowie
1866–2000. Lublin 2000 Komitet Redakcyjny
Zespołu Szkół Ekonomicznych i Stowarzyszenia Wychowanków i Przyjaciół Szkół im.
A. i J. Vetterów w Lublinie ss. 557.
385. KOBYLARZ Wojciech Stanisław:
Łowiectwo w okręgu Biała Podlaska. 80 lat
działalności Polskiego Związku Łowieckiego
1923–2003. Podlaski Kwartalnik Kulturalny.
2003 nr 3 s. 22–33.
Dotyczy początków kariery koszykarek: Anny Czopek, Iwony Goduli (s. 182, 473, 497) oraz Barbary Fiali
koszykarki Klubu Sportowego „Start” Lublin (s. 135, 139,
143, 164, 174, 204, 430, 433, 473, 490–492, 497).
9. Łucznictwo
390. ŁASZKIEWICZ Krzysztof: Polska
koszykówka męska 1928–2004. Inowrocław
2004 Zakład Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL ss. 850.
Zob. też poz. 440, 582, 583.
386. ZAWIŚLAŃSKI Roman: 50 lat
sportu łuczniczego w Polsce. Warszawa 1989
Polski Związek Łuczniczy ss. 327.
Największe sukcesy drużyn koszykówki Klubu
Sportowego „Start” Lublin (s. 156–158, 165–168, 321–
327,335–340), Wojskowego Klubu Sportowego „Lublinianka” (s. 160–162, 169–170) i AZS Lublin (s. 447).
Dotyczy m.in. okręgu Polskiego Związku Łuczniczego w Lublinie 1933 r. (s. 17, 96), reaktywowania okręgu w 1949 r. (s. 21, 23–24), sędziów Polskiego
Związku Łuczniczego z Lublina w 1933 r. (s. 28–29), kursów łuczniczych w Lublinie w 1936 roku (s. 47), II Narodowych Zawodów Łuczniczych z udziałem zawodników
34 Pułku Piechoty z Białej Podlaskiej (s. 59), zawodników Klubu „Spartakus” Lublin na XIII Łuczniczych
Mistrzostwach Polski Juniorów w 1967 r. (s. 90), Zespołu
Sportowego „Strzelec” Biała Podlaska (s. 57–61), Ireny
Stefańskiej – mistrzyni Polski w łucznictwie w 1929 r.
(s. 140–148).
391. [SZEŚĆDZIESIĄT pięć] 65 lat. Akademickiego Związku Sportowego w Lublinie.
III Ogólnopolski Turniej Koszykówki Kadetów i Młodzików o puchar wojewody lubelskiego. Lublin 1987 ss. nlb. 10.
392. WAWRZYCKI Andrzej: Pasjonaci.
22 lata pod amatorskimi koszami Lublina
(1979–2001). Lublin 2001 Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej, Liga Koszykówki
ss. 312.
10. Narciarstwo
387. MICHNA Edward, Paczos Stanisław:
O warunkach śniegowych Roztocza w świetle
potrzeb turystyki i sportów zimowych. Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Sectio: D. 1971 vol. 12 s. 7–12.
393. WOLTMANN Bernard, Gaj Jerzy:
Sport w Polsce 1919–1939. Gorzów Wielkopolski 1997 Polskie Towarzystwo Naukowe
Kultury Fizycznej Oddział w Gorzowie Wielkopolskim ss. nlb. 4, 106.
81
Brązowy medal Mistrzostw Polski kobiet w koszykówce w roku 1934 dla „Unii” Lublin (s. 43).
176–179), eliminacyjnych spotkań „Lublinianki” o awans
do ekstraklasy w roku 1947 (s. 106–107, 188), występów
„Lublinianki” i „Gwardii” Lublin w II lidze w l. 1949–
1953 (s. 113–116, 209–213), losów WKS „Lublinianka”
i KS „Motor” Lublin w II lidze w l. 1960–1969 (s. 132–
136, 215–224,), sukcesów piłkarskiej drużyny juniorów
„Lublinianki” i „Motoru” (s. 225, 231–232).
12. Piłka nożna
Zob. też poz. 27, 38, 43, 53, 66–68, 107, 110, 198,
207–209, 211, 214, 236–237, 241, 253–255, 257–259, 295,
351, 443, 560–562, 569, 573, 621, 637, 640, 647, 653, 685,
690, 698, 700–701, 705.
400. HINCE Cezary: Piłkarski AZS [Akademicki Związek Sportowy]. Historia, mecze
i piłkarze AZS [Akademickiego Związku
Sportowego] AWF [Akademii Wychowania
Fizycznego] Biała Podlaska w latach 1974–
1996. Siedlce 2013 Piotr Tołwiński Panoramix
ss. 245.
394. BIELSKI Konrad: Most nad czasem.
Lublin 1963 Wydawnictwo Lubelskie ss. 266.
Piłka nożna w Lublinie w okresie międzywojennym,
rywalizacja Wojskowego Klubu Sportowego, Akademickiego Związku Sportowego i „Lublinianki” (s. 142–143,
238).
401. JĘDRYSIAK Zygmunt: Mały przewodnik piłkarski. Lublin 1960 Lubelski Okręgowy Związek Piłki Nożnej ss. 32.
395. CHABROS Tadeusz: Kronika wydarzeń w Lublinie 21 VII 1944–1 II 1945. Lublin
1974 Wydawnictwo Lubelskie ss. 173.
Przewodnik piłkarski okręgu lubelskiego na rok
1960.
Dotyczy m.in. zebrania członków byłego Wojskowego Klubu Sportowego „Unia” i sportowców niezrzeszonych w celu założenia klubu sportowego (s. 29), meczu
drużyny piłkarskiej Klubu Sportowego Domu Żołnierza z reprezentacją lotników Armii Czerwonej stacjonujących w Zamościu (s. 75), meczu Klubu Sportowego
Stalowa Wola z Klubem Sportowym Domu Żołnierza
w Lublinie (s. 81).
402. KĘDZIORA Andrzej, Radziejewski
Krzysztof: Zamojszczyzna między bramkami.
Dzieje zamojskiej piłki nożnej. Zamość 1993
Akra ss. XXXII, 152.
Rec.: GÓRSKA Halina. Zamojski Kwartalnik Kulturalny. [R. 10]:1993 nr3 s. 46.
396. CICIRKO Zofia: Z kart historii piłki
nożnej Wojskowego Klubu Sportowego 22.
Pułku Piechoty w latach 1922–1939. Szkice
Podlaskie. Z. 11: 2003 s. 77–85.
403. KITA Artur: Piłka nożna kobiet
w strukturach Zrzeszenia LZS [Ludowe
Zespoły Sportowe] w latach 1989–2009. W:
Z najnowszych dziejów kultury fizycznej
i turystyki w Polsce. Red. Teresa Drozdek-Małolepsza, Joanna Rodziewicz-Gruhn. T. 2:
Kultura fizyczna i turystyka w Polsce w latach
1989–2010. Teoretyczne i praktyczne uwarunkowania kultury fizycznej i turystyki. Częstochowa 2011 Wydawnictwo im. Stanisława
Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza
s. 37–50.
397. GÓRSKI Kazimierz: Piłka jest okrągła. Współpr. Paweł Zarzeczny. Włocławek
2004 Expol ss. 336.
Wspomnienia Kazimierza Górskiego (1921–2004),
piłkarza i trenera polskiej reprezentacji, a w roku 1963
także trenera drużyny piłkarskiej WKS „Lublinianka”
Lublin.
398. GÓRSKI K.: Z ławki trenera. Wyd. 1
Warszawa 1974 ss. 138.
Dotyczy m.in. LKS „Cisy” Nałęczów oraz KS „Kinga”
Krasnystaw (s. 40–41, 44–45).
Wyd. 2 rozszerz. Warszawa 1975 ss. 239, nlb. 1. Wyd.
3 popr. i rozszerz. Warszawa 1981 ss. 375, nlb. 1.
404. KORNAK Marcin: Brunatna księga
1987–2009. Warszawa 2009 Stowarzyszenie
„Nigdy Więcej”. Collegium Civitas ss. 470.
399. HAŁYS Józef: Polska piłka nożna.
Almanach. Wyd. 3 Kraków 1977 Krajowa
Agencja Wydawnicza ss. 576.
Chuligańskie ekscesy kibiców drużyn piłkarskich
klubów: „Chełmianka” Chełm (s. 189, 218), „Motor”
Lublin (s. 328, 442), „Hetman” Zamość, „Avia” Świdnik
(s. 155, 208).
Dotyczy m.in.: udziału drużyn piłkarskich klubów
sportowych „Lublinianka” i „Unia” Lublin w rozgrywkach centralnych w latach 1922–1932 (s. 33–35, 40, 60,
82
13. Piłka ręczna
Dzieje piłki nożnej w Chełmie w latach 1919–
2010. Chełm 2010 P.H.U. Kingraff Kinga Wójcicka ss. 56.
413. TERESZCZUK Mirosław, Śledź
Zbigniew: 90 lat Tomasovii. Piłkarska historia klubu sportowego 1923–2013. Tomaszów
Lubelski 2013 P. W. „DAN-TE” Daniel Tereszczuk ss. 416.
406. LASZUK Roman: Ćwierćwiecze bialskopodlaskiego futbolu. Biała Podlaska 2001
Bialskopodlaski Okręgowy Związek Piłki Nożnej ss. 222.
414. WAWRZYCKI Andrzej: Niezłomni.
Lublin–Dęblin 1940–1943. Lublin 2000 Lubelski Okręgowy Związek Piłki Nożnej ss. 112,
nlb. 8.
Dotyczy działalności Bialskopodlaskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej.
Traktuje o konspiracyjnych rozgrywkach piłkarskich,
a także o okupacyjnym meczu bokserskim w roku 1944.
Zawiera sylwetki zawodników, szkoleniowców i działaczy.
407. LASZUK R.: XX-lecie Bialskopodlaskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej.
Biała Podlaska 1996 POW Rapid Press ss. 59.
415. WAWRZYCKI A.: 75 lat lubelskiego
OZPN [Okręgowego Związku Piłki Nożnej].
Zarys historii piłki nożnej na Lubelszczyźnie
1922–1997. Oprac. Andrzej Wawrzycki. Lublin 1997 LOZPN [Lubelski Okręgowy Związek
Piłki Nożnej] ss. 221, nlb. 2.
408. MIGUELEZ Martinez Antonio: Ultras y hooligans, una tormenta sobre
Europa. Madrid 2011 ss. 356.
Chuligańskie ekscesy na stadionie „Motoru” Lublin
(s. 345).
409. PIĄTEK Lucjan: AZS [Akademicki Związek Sportowy] Lublin w rozgrywkach mistrzowskich Lubelskiego Okręgowego
Związku Piłki Nożnej w latach 1945–1949 (...).
s. 21–26.
416. ŻÓŁTO-NIEBIESCY 1952–2012.
60 lat. Oprac. Jacek Kosierb. Świdnik 2012
ss. 370.
Dotyczy sekcji piłkarskiej KS „Avia” Świdnik.
13. Piłka ręczna
Tekst referatu wygłoszonego w dniu 28 III 1987 r.
w Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu w Lublinie.
Zob. też poz. 66–67, 596, 698.
417. FRYC Adam: Udział Polaków w turniejach gier zespołowych w ramach letnich
Spartakiad Armii Zaprzyjaźnionych w latach
1958–1989 (w świetle źródeł prasowych).
Historyków Kultury Fizycznej. Red. Leonard Nowak. Gorzów Wielkopolski 2004 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej
s. 329–337.
410. PIKOR Barbara: Kodeks zachowań
polskich kibiców piłki nożnej (na przykładzie
kibiców drużyny „Hetman” Zamość – sondaż
diagnostyczny. Zamojskie Studia i Materiały.
R. 7: 2005 z. 1 s. 223–226.
411. POLKOWSKI Maciej, Szwabe
Andrzej: Lubelska piłka nożna. Ludzie, kluby,
wydarzenia. Lublin 2008 Wydawnictwo Jantar
ss. 216.
412. RKS [Robotniczy Klub Sportowy]
Motor. Pierwsza liga piłki nożnej 1984/85.
[Informator]. Autorzy tekstów Jan Boluk
[i in.], opracowanie Andrzej Szwabe. Lublin 1985 Krajowa Agencja Wydawnicza ss. 47,
nlb. 1.
Dotyczy startów lubelskich piłkarzy ręcznych w roku
1969 i siatkarzy w 1973 roku (s. 333–334).
418. SZWABE Andrzej: Puchary, wrzutki,
wkrętki. 45 lat piłki ręcznej na Lubelszczyźnie.
Lublin 2005 ss. 192.
83
423. [PIĘĆDZIESIĄT] 50 lat Akademickiego Związku Sportowego przy Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim 1922–1972. Program jubileuszowego turnieju piłki siatkowej mężczyzn o puchar prof. Cz[esława] Martyniaka. Lublin 25–26 III 1972. Lublin 1972
ss. 16.
14. Piłka siatkowa
Zob. też poz. 64, 67, 127, 417, 620, 678, 698.
419. GRZYBOWSKI Tomasz: Piłka siatkowa w Akademickim Związku Sportowym
w latach 1924–2007. W: Z najnowszej historii
kultury fizycznej w Polsce. T. 8: Prace naukowe
Letniej Szkoły Historyków Kultury Fizycznej.
424. SZNAJDER Mirosław: Historia kraśnickiej siatkówki. Cz. 1: Sekcja mężczyzn FKS
[Fabrycznego Klubu Sportowego] Stal. Regionalista. Nr 15: 2000 s. 69–71.
Sekcja siatkówki AZS Lublin w latach 30. XX wieku
(s. 360); AZS Lublin w rozgrywkach tzw. Klasy Wydzielonej w latach 50. XX wieku (s. 363).
Fabryczny Klub Sportowy „Stal” Kraśnik.
425. WOŹNIAK Wojciech: Najlepsi na
świecie? O fenomenie siatkówki i jej kibiców
w Polsce. W: Społeczne zmagania ze sportem. Red. Łukasz Rogowski, Radosław Skrobacki. Poznań 2011 Wydawnictwo Naukowe
Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu
Adama Mickiewicza w Poznaniu s. 289–308.
420. GRZYBOWSKI T.: Piłka siatkowa
w Zrzeszeniu Sportowym „Start” do roku
1989. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 7: Prace naukowe Letniej
Szkoły Historyków Kultury Fizycznej. Red.
Leonard Nowak. Gorzów Wielkopolski 2006
wyd. s. 425–430.
Tomasz Wójtowicz, siatkarz (s. 290).
Dotyczy sekcji siatkówki Zrzeszenia Sportowego
„Start” Lublin (s. 427).
15. Pływanie
421. KROTKIEWSKI Eugeniusz [i in.]:
Zarys historii piłki siatkowej w Polsce w latach
1919–1958. Red. Andrzej Ojrzanowski. Warszawa 1993 Wydawnictwo AWF Warszawa
ss. 195.
Zob. też poz. 64, 66–67, 76, 582, 677, 679.
426. TULISZKA Marian: 85 lat Polskiego
Związku Pływackiego 1922–2007. Poznań
2007 Oficyna Edukacyjna Wydawnictwa
eMPi² ss. 200.
Dotyczy m.in.: początków siatkówki w Lublinie
(s. 21), lubelskich drużyn siatkówki klubów KS „Unia”
Lublin, „Strzelec” Lublin, AZS Lublin, LWS Lublin w rozgrywkach centralnych w okresie od 1930 do 1939 roku
(s. 23–45); sekcji siatkówki w WKS „Lublinianka” Lublin
oraz AZS Lublin w latach 1945–1957 (s. 50–65, 77–79),
startów siatkarzy i siatkarek „Sparty” Lublin i „Startu”
Lublin w Pucharze Polski (s. 155–172).
Dotyczy m.in. Ludowego Klubu Sportowego Ryki
oraz Klubu Sportowego Sobieszyńskiej Szkoły Rolniczej,
współzałożycieli Polskiego Związku Pływackiego w 1923
roku (s. 18–19), osiągnięć pływaków: Tomasza Duszyńskiego (Uczniowskie Towarzystwo Sportowe „Orlik” Lublin) (s. 63), Mariana Raczyńskiego (RKS ”Avia” Świdnik)
(s. 63), Anny Uryniuk (”Wisła” Puławy) (s. 73, 166–169),
Mariusza Siembidy (”Lublinianka” Lublin) (s. 75, 111,
117, 167–172, 177), Pauliny Barzyckiej (”Orlik” Lublin)
(s. 75, 167–168, 170, 178, 185), Dagmary Komorowicz
(”Lublinianka” Lublin) (s. 167, 172, 176), Marcina Kulisza (”Lublinianka” Lublin) (s. 176), Joanny Pizoń (”Lublinianka” Lublin) i Tomasza Wolskiego (s. 177), Macieja
Kajaka (”Lublinianka” Lublin) (s. 178), Aleksandry
Miciul (”Avia” Świdnik) (s. 185) i Ewy Kucińskiej (”Spółdzielca” Lublin) (s. 188).
422. KUNIEWICZ Monika, Mroczkowska Helena, Stupnicki Romuald: Spójność
wewnątrzgrupowa w żeńskich trzecioligowych
zespołach piłki siatkowej. Rocznik Naukowy
(Akademia Wychowania Fizycznego. Instytut
Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej).
T. 7: 2000 s. 185–198.
Na podstawie badań zespołów m.in. z Białej Podlaskiej, Lublina i Tomaszowa Lubelskiego.
84
Historyków Kultury Fizycznej. Gorzów Wielkopolski 2002 s. 451–460.
427. TABACZEK-BEJSTER Iwona: Ewolucja ogólnopolskich zawodów w ratownictwie wodnym w latach 1967–2010. W: Kultura fizyczna w Polsce Ludowej i w Trzeciej
Rzeczpospolitej. Red. Leonard Nowak, Przemysław Pieczyński, Renata Urban. Gorzów
Wielkopolski 2012 Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej Poznańskiej AWF w Gorzowie
Wielkopolskim s. 241–254.
431. POWAŁA-NIEDŹWIECKI Maciej,
Wierzbicki Jacek: Encyklopedia polskiego
rugby. Lublin 2004 Przedsiębiorstwo Wydawnicze Związku Niewidomych „Print 6” Sp. z o.
o. ss. 944.
Zawiera słownik biograficzny osób związanych
z rugby w Polsce (s. 11–122), wykaz rozgrywek I i II ligi
rugby (s. 211–916), zestawienia statystyczne (s. 915–928)
oraz informacje o drużynach rugby: AWF Biała Podlaska
(s. 173), AZS Lublin (s. 175), „Budowlani” Lublin (s. 178–
179), „Kometka” Biała Podlaska – TKKF (s. 187), „Lublinianka” Lublin – TKS „Sparta” (s. 190).
Dotyczy m.in. Wojciecha Blechara (Mistrz Polski
w ratownictwie wodnym w 1984 r.) i Krzysztofa Wabicza (Mistrz Polski w ratownictwie wodnym w 1988 r.)
(s. 246–247) oraz innych sukcesów lubelskich ratowników (s. 248–253).
432. POWAŁA-NIEDŹWIECKI M.,
rugby. Suplement 2004–2006. Lublin 2007
Przedsiębiorstwo Wydawnicze Związku Niewidomych „Print 6” Sp. z o. o. ss. 168.
428. TABACZEK-BEJSTER I.: Ogólnopolskie zawody w ratownictwie wodnym
kultury fizycznej w Polsce. T. 8: Prace naukowe
Letniej Szkoły Historyków Kultury Fizycznej.
oraz informacje o drużynach rugby: „Budowlani” Lublin (s. 45), Uczniowski Klub Sportowy Tyszowce (s. 63),
Wożuczyn Szkoła Podstawowa (s. 64), Uczniowski Klub
Sportowy „Żaczek” Michów (s. 64–65), Uczniowski Klub
Sportowy „Żak” Łaszczów (s. 65).
Sukcesy Wojciecha Blechara i ekipy lubelskiej
w latach 1984–1988 (s. 699–700).
433. POWAŁA-NIEDŹWIECKI M.,
rugby. Suplement 2. 2007–2009. Lublin 2010
Przedsiębiorstwo Wydawnicze Związku Niewidomych „Print 6” Sp. z o. o. ss. 240.
429. TABACZEK-BEJSTER I.: Udział
reprezentacji Polski w mistrzostwach świata
FIS [Federation Internationale de Sauvetage
et Sports Utilitaires] w ratownictwie wodnym
(1978–2003). W: Z tradycji kultury fizycznej
w Polsce po II wojnie światowej. Pod red. Stanisława Zaborniaka i Marcina Obodyńskiego.
oraz informacje o drużynach rugby: „Budowlani” Lublin
(s. 64–65), Uczniowski Klub Sportowy „Kadet” Rachanie (s. 50), Rugby Oldboy Club Lublin (s. 96), Wożuczyn
Szkoła Podstawowa (s. 107), Uczniowski Klub Sportowy
„Żaczek” Michów (s. 108), Uczniowski Klub Sportowy
„Żak” Łaszczów (s. 108).
17. Rugby
Zob. też poz. 66.
434. RADZIKOWSKI Leon: 50 lat rugby
w Polsce. Warszawa 1993 Polski Związek
Rugby ss. 119.
430. OKAPA Krzysztof, Powała-Niedźwiecki Maciej: Początki i rozwój sekcji rugby
KS [Klubu Sportowego] „Budowlani” Lublin
kultury fizycznej w Polsce. Red. Bernard Woltmann. T. 5: Prace naukowe Letniej Szkoły
85
w roku 1936 (s. 78) oraz budowy strzelnicy w Milanowie
w roku 1930 (s. 79).
18. Sport samochodowy i motocyklowy
Zob. też poz. 44–45, 52, 212, 443.
441. MAŁOLEPSZY Eligiusz: Wychowanie fizyczne i sport w działalności Związku
Strzeleckiego na wsi w latach 1919–1939.
Zarys problematyki. W: Szkice z historii sportu i sprawności fizycznej. Red. Jerzy
Urniaż. Olsztyn 2009 Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego Wydział Wychowania Fizycznego s. 65–76.
435. MAZUREK Leszek: Polski Związek
Motorowy. Kalendarz Lubelski. R. 15: 1972
s. 223–227.
436. REGULAMIN Jazdy Konkursowej
do Lublina organizowanej przez Automobilklub Lubelski w związku z „Dniami Lublina,
Zamościa i Lubelszczyzny”. [Lublin] 1939
Automobilklub Lubelski ss. 16.
Dotyczy m.in.: działań Okręgu II Związku Strzeleckiego (Lublin) (s. 67, 69).
437. REGULAMIN zjazdu plakietowego
motocyklowo-samochodowego oraz wyścigu
terenowego w Kazimierzu Dolnym n/Wisłą.
[Lublin 1948] Lubelski Klub Motocyklowy
i Automobilklub Polski Oddział w Lublinie
s. 9, nlb. 19.
442. ROZWADOWSKI Piotr: Państwowy
Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego 1927–1939. Warszawa
2000 Dom Wydawniczy Bellona ss. 179.
438. ROTKIEWICZ Maria: Rozwój
sportu automobilowego kobiet w Polsce (do
roku 1939). W: Z najnowszej historii kultury
443. ZAKRZEWSKA Aldona: Związek
Strzelecki 1919–1939. Wychowanie obywatelskie młodzieży. Kraków 2007 Impuls ss. 351.
Dotyczy szkolenia paramilitarnego w Lublinie
w latach 1921–1926 (s. 15, 22).
Dotyczy m.in.: drużyn piłkarskich Okręgu Związku
Strzeleckiego Lublin (s. 245), udziału ekipy lubelskiej
w biegu o mistrzostwo Związku Strzeleckiego w 1933
roku (s. 246–247), udziału ekipy lubelskiej w IV Bokserskich Mistrzostwach Związku Strzeleckiego w 1933 roku
(s. 253) i sekcji motocyklowej Okręgu Związku Strzeleckiego Lublin (s. 259).
Dotyczy m.in. I Rajdu Samochodowego w roku 1913
na trasie Piotrków–Lublin i Lublin–Warszawa (s. 195).
439. RYŃSKI Leszek: Automobilklub
Lubelski 1930–2000. 70 lat. Lublin 2000
ss. 154.
20. Szachy
Zob. też poz. 66–67, 76, 160, 220, 444–445, 601.
444. Olimpiada Szachowa. [Informator wydany z okazji IV Olimpiady Szachowej
Kobiet zorganizowanej w dniach 7–24 X 1969
w Lublinie]. [Lublin 1969] Przedsiębiorstwo
Imprez Sportowych ss. 31, nlb. 1.
19. Strzelectwo
Zob. też poz. 36, 68, 114–115, 161–162, 296, 569,
574–575, 588–590.
Sport łuczniczy i strzelecki kobiet w okresie
międzywojennym. W: Szkice z historii sportu
i sprawności fizycznej. Red. Jerzy Urniaż.
Olsztyn 2009 Olsztyńska Szkoła Wyższa im.
Józefa Rusieckiego. Wydział Wychowania
445. PYTEL Krzysztof: X Szachowy Festiwal im. PKWN. Lublin 15 VII–2 VIII 1974.
Szachy. 1974 nr 10 s. 297–307.
Dotyczy m.in.: kursów strzeleckich w Lublinie
w roku 1923 (s. 80–81) i 1928 (s. 77), i w Białej Podlaskiej
86
21. Szermierka
451. CZARTORYSKI P.: Na nartach przez
Bieszczady. Warszawa 1956 Wydawnictwo
Sport i Turystyka ss. 85, nlb. 3.
21. Szermierka
Zob. też poz. 596.
Literacka relacja z zimowej narciarskiej wyprawy
członków Okręgowej Komisji Taternictwa PTTK (potem
Lubelskie Koło Klubu Wysokogórskiego) grzbietami
Bieszczadów w 1955 r.
446. GAJ Jerzy, Woltmann Bernard: Rozwój sportu w dwudziestoleciu międzywojennym i jego losy w czasie drugiej wojny światowej. W: Zarys historii sportu w Polsce 1867–
1997. Red. Jerzy Gaj, Bernard Woltmann.
Gorzów 1999 Polskie Towarzystwo Naukowe
Kultury Fizycznej Sekcja Historii KF [Kultury
Fizycznej] s. 61–157.
452. CZARTORYSKI P.: Przez Bieszczady
na nartach. Wierchy. T. 24: 1955 s. 184–186.
Zimowa narciarska wyprawa członków Okręgowej
Komisji Taternictwa PTTK (potem Lubelskie Koło Klubu
Wysokogórskiego) grzbietami Bieszczadów w 1955 r.
M. in. o sekcji szermierki AZS Lublin (s. 119).
453. FALCZYŃSKI Waldemar: Lubelski
Klub Wysokogórski. Taternik. R. 57: 1981 nr
1 s. 37.
447. ŁUCZAK Maciej: Pochodzenie i rozwój szermierki w Polsce do 1939 roku. W:
Z dziejów turystyki i sportu w Polsce. Red.
Tomasz Jurek, Kazimierz Obodyński, Stanisław Zaborniak. Rzeszów 2009 Wydawnictwo
Uniwersytetu Rzeszowskiego s. 51–65.
454. GZELLA Alojzy Leszek: Lubelski
KW [Klub Wysokogórski]. Taternik. R. 55:
1979 nr 2 s. 66–68.
M. in. o sekcji szermierki w AZS Lublin w roku 1922
(s. 57).
455. GZELLA A. L.: Wyprawa w góry
Mongolii. Kalendarz Lubelski. R. 14: 1971
s. 216–218.
22. Wschodnie sporty walki
Dotyczy wyprawy członków Lubelskiego Koła Klubu
Wysokogórskiego w góry Mongolii w roku 1969.
Zob. też poz. 35, 51, 67, 682.
456. JASIŃSKI Andrzej: Taternicy lubelscy w Tatrach. Taternik. R. 37: 1961 nr 1 s. 17.
448. LITWINIUK Stefan: Rys historyczny
taekwon-do w Białej Podlaskiej. W: Optymalizacja struktury treningu i współzawodnictwa
w sportach walki. Pod red. Stefana Litwiniuka,
Zbigniewa Bujaka, Artura Litwiniuka. Biała
Podlaska 2000 s. 98–101.
457. KARAŚ Romuald: Himalajska tragedia. Wyd. 1. Warszawa 1976 „Czytelnik”
ss. 127, nlb. 1.
Wyd. 2. Warszawa 1987 Studencka Oficyna Wydawnicza ZSP „Almapress” ss. 127, nlb. 1.
Reportaż o wyprawie Lubelskiego Koła Klubu Wysokogórskiego w Himalaje Zachodnie (rejon Lahul) w roku
1973.
23. Wspinaczka wysokogórska
Zob. też poz. 37, 76, 567, 570, 578, 592–593.
458. KOWALCZYK Jan: Z Koła Lubelskiego KW [Klubu Wysokogórskiego]. Taternik. R. 37: 1961 nr 2 s. 108.
449. CZARNECKI Zdzisław Jerzy, Stepek
Zbigniew: Lubelska wyprawa w góry Mongolii
– lato 1969. Taternik. T. 46: 1970 nr 2 s. 74–80.
459. LUBELSKI Klub Wysokogórski.
Zarys historii 1953–1984. Oprac. Andrzej
Rządkowski. Lublin 1985 Lubelski Klub Wysokogórski ss. 98.
450. CZARTORYSKI Paweł: Grzbietami
Bieszczadów na nartach. Wierchy. T. 23: 1956
s. 247–248.
Zimowa narciarska wyprawa członków Okręgowej
Komisji Taternictwa PTTK (potem Lubelskie Koło Klubu
Wysokogórskiego) grzbietami Bieszczadów w 1955 r.
Druk do użytku wewnętrznego.
460. LUBLINIANIE w Lahulu. Taternik.
R. 50: 1974 nr 1 s. 38.
87
461. NASALSKI Zygmunt: Himalaje
Lahul. Wyprawy lubelskie 1973–2008. Zamek
Lubelski, kwiecień–maj 2009. [Lublin 2009].
24. Zapasy i sumo
Zob. też poz. 64, 127, 238, 663, 699, 704.
Informator wydany z okazji wystawy fotograficznej
w Muzeum Lubelskim poświęconej wyprawom Lubelskiego Koła Klubu Wysokogórskiego w roku 1973 oraz
Medycznego Klubu Turystycznego w roku 2008 do Indii
w Himalaje Zachodnie (rejon Lahul).
468. DOBROMILSKA Grażyna: Wspaniali ludzie kraśnickich zapasów. 25 lat kraśnickich zapasów. Red. Grażyna Dobromilska.
Kraśnik 2003 MAD Graf ss. 102, nlb. 2.
462. PAPRZYCKI Piotr, Krawczyk Paweł:
Lubelska Wyprawa Medycznego Klubu Turystycznego w Himalaje Lahul. Tam, gdzie nie
dochodzą święte krowy. Alma Mater. 2008 nr 4
s. 122–129.
469. DOBROMILSKA G.: 30 lat kraśnickich zapasów 1978–2008. Kraśnik 2008 MAD
Graf ss. 90, nlb. 12.
470. GIZOWSKI Mariusz: Początki i rozwój sumo w Polsce. W: Z dziejów kultury
fizycznej w Polsce. Red. Stanisław Zaborniak.
463. PAPRZYCKI P., Krawczyk P.:
Podróż w czasie czyli jak himalajska wyprawa
Medycznego Klubu Turystycznego zwiedzała
Indie. Alma Mater. 2009 nr 1 s. 92–105.
M. in. o turnieju w Kraśniku i Łukowie w 1998 r.
(s. 200).
464. RUBINOWSKA Teresa, Czarnecki Zdzisław Jerzy: Wyprawa rekonesansowa
w Himalaje Zachodnie. Taternik. R. 51: 1975
nr 1 s. 10–11.
471. GODLEWSKI Piotr: Olimpijskie turnieje zapaśnicze 1896–1996. Udział Polaków
w zapaśniczych turniejach olimpijskich 1924–
1996. Warszawa 1996 Polskie Towarzystwo
Naukowe Kultury Fizycznej Sekcja Historii KF
[Kultury Fizycznej] ss. 280.
465. SADŁOŃ Narcyz: Nanda Devi East
(1939–2009). Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. T. 18: 2009 [dr. 2010
s. 143–166.
Dotyczy m.in. zapaśników: Krzysztofa Grabczuka
(s. 206), Andrzeja Głąba (s. 213), Dariusza Jabłońskiego
(s. 215), Piotra Jabłońskiego (s. 215), Roberta Kosteckiego (s. 217) i Jana Krzesiaka (s. 217).
W zdobyciu szczytu Nanda Devi East (Indie) 2 VII
1939 uczestniczył Adam Karpiński (1897–1939) inżynier,
konstruktor lotniczy i pilot związany zawodowo m.in.
z Lublinem i Białą Podlaską.
472. GODLEWSKI P.: Polski Związek
Zapaśniczy 1922–2004. Gorzów Wielkopolski 2004.
466. STEPEK Zbigniew: Charchira.
Posłowie Zdzisław Jerzy Czarnecki. Lublin
1974 Wydawnictwo Lubelskie ss. 231.
Dotyczy m.in. Klubu Sportowego „Gryf ” Chełm
(s. 89–90), Klubu Sportowego „Start” Krasnystaw (s. 114),
Krzysztofa Grabczuka (s. 129), Klubu Sportowego „Włodawianka” Włodawa i Klubu Sportowego „Górnik ”
Łęczna (s. 216–217).
Reportaż z wyprawy Lubelskiego Koła Klubu Wysokogórskiego w góry Mongolii 13 VII – 3 IX 1969 r. Posłowie zawiera sprawozdanie z wyprawy.
467. STEPEK Z.: Lubliniacy w Pirinie.
Taternik. R. 46: 1970 nr 2 s. 83.
473. MISIEWICZ Eugeniusz: Zaczęli od
wypożyczenia maty. Merkuriusz Łęczyński. [R.
3]: 1988 s. 23.
Pierwszy pozatatrzański obóz Lubelskiego Koła
Klubu Wysokogórskiego w Bułgarii w sierpniu 1968 r.
Sekcja zapasów w Łęcznej.
88
25. Żużel
476. MARTYNIKIN Andrzej: Czarny
sport. Warszawa 1973 Sport i Turystyka
ss. 217.
25. Żużel
Zob też poz. 47, 66–67, 556, 627, 640.
474. DELIJEWSKI Jan: Życie na torze.
Poznań 1986 Krajowa Agencja Wydawnicza
ss. 180.
477. SZWENDROWSKI Włodzimierz:
Na ostrym wirażu. Wspomnienia. (Reportaże,
Wspomnienia, Opowiadania). Oprac. Franciszek Bąbol. Warszawa 1956 Wydawnictwo
Sport i Turystyka ss. 78.
475. MAJ Maciej: Z Koziołkiem na plastronie. RKS [Robotniczy Klub Sportowy]
Motor Lublin 1962–1995. Lublin 1999 ss. 294.
Wyd. 2 Leszno 1994 AWA-PRESS ss. 32. Wspomnienia Włodzimierza Szwendrowskiego (1931–2013), lubelskiego żużlowca. Pierwsza polska książka poświęcona
tematyce żużlowej.
wództwie lubelskim. Wychowanie Fizyczne
i Higiena Szkolna. R. 10: 1962 nr 2 s. 6–10.
1. Szkoły podstawowe i średnie
Zob. też poz. 7–18, 58–59, 61–63, 76–77, 80, 82–83,
89, 93, 97–98, 125, 151, 161–162, 184, 210, 236, 247, 262,
282, 290, 298, 389, 569, 571–572, 576, 582–583, 585, 603.
482. GIERMAKOWSKI Marian: Szkoła
im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Lublinie w latach 1915—1990. Przemiany organizacyjne, programowe i kadrowe. Lublin 1995
Lubelskie Towarzystwo Naukowe ss. 522.
478. CICIRKO Zofia: Problemy wychowania fizycznego w szkolnictwie elementarnym na Lubelszczyźnie w XIX i XX wieku. W:
Wychowanie fizyczne – dzień dzisiejszy i perspektywy. Materiały z konferencji naukowo-metodycznej zorganizowanej 21–22 września
1984 roku w Białej Podlaskiej. Red. Stanisław
Arasymowicz. Warszawa 1988 s. 155–162.
Dotyczy sportu szkolnego, lekkoatletów, sekcji pięściarskiej (s. 94, 160, 202, 239, 286–288, 355–356); Aleksandra Strycharzewskiego, opiekuna koła sportowego
od 1945 do 1953 roku (s. 160, 177); Jana Kolasińskiego,
mistrza w sprincie w roku 1947 (s. 160); sukcesów Szkolnego Koła Sportowego „Grom” w latach 1957–1959
(s. 239); Henryka Kukiera, absolwenta szkoły (s. 342).
479. CICIRKO Z.: Wychowanie fizyczne
w szkole na Lubelszczyźnie w dwudziestoleciu
międzywojennym. W: Rola tradycji w kształtowaniu współczesnego modelu kultury
fizycznej. Warszawa 1986 s. 104–121.
483. GOLANKO Renata: Wychowanie
fizyczne i sport szkolny w gimnazjach w Białej Podlaskiej w dwudziestoleciu międzywojennym. Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1996
nr 1 s. 17–24.
480. DOROSZEWSKI Jerzy: Szkolnictwo
miasta Lublina w latach 1918–1939. Lublin
2004 Lubelskie Towarzystwo Naukowe ss. 174.
484. JĘDRASIAK Zygmunt: 25 lat Międzyszkolnego Klubu Sportowego w Lublinie.
Wstęp Józef Mąż. [Lublin] 1959 Szkolny Związek Sportowy ss. 32.
Zawiera informacje dotyczące Jana Piechoty (1888–
1981), nauczyciela wychowania fizycznego, animatora sportu w Lublinie (s. 90–91); Józefa Rudolfa Mazia
(1894–1966), nauczyciela wychowania fizycznego, animatora sportu w Lublinie (s. 91).
485. KLUKOWSKI Zygmunt.: Dawne
Szkoły im. Zamojskich w Szczebrzeszynie
(1811–1852). Zarys dziejów. Zamość 1927
ss. nlb. 2, 86, nlb. 1.
481. GERŁOWSKI Henryk: Stan wychowania fizycznego w szkołach wiejskich w woje-
89
Zawiera m.in. informacje o lekcjach wychowania
fizycznego w konwikcie Karola Ksawerego Szuszkiewicza
(s. 35–36).
493. NOWAK Leonard: Wychowanie
fizyczne i sport w państwowym szkolnictwie
ogólnokształcącym w Polsce w latach 1918–
1939. Poznań 1996 ss. 260 (Monografie AWF
im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu; nr
325).
486. KLUKOWSKI Z.: Higiena, wychowanie fizyczne i lekarz w dawnej szkole wojewódzkiej w Szczebrzeszynie (1811–1852).
Lublin 1933 ss. 8.
Dotyczy m.in. remontu sal gimnastycznych w Lublinie w 1929 r. (s. 59), przystani wioślarskiej w Puławach
w latach 30. XX w. (s. 66), wakacyjnych kursów wychowania fizycznego dla nauczycieli szkół powszechnych Lubelszczyzny w Puławach po 1936 r. (s. 120), Powszechnej
Odznaki Sportowej w województwie lubelskim w latach
1931–1933 (s. 192) i początków Międzyszkolnego Klubu
Sportowego w Lublinie (s. 203–204).
Czarniecczycy zasłużeni dla kultury fizycznej.
W: Księga pamiątkowa Czarniecczyków. T. 5.
Chełm 2005 s. 129–144.
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Stefana
Czarnieckiego w Chełmie.
494. PIETRUSZYŃSKI Bronisław: Aby
wieloletnie doświadczenia zostały upowszechnione. W: Pamiętniki wychowawców
fizycznych. Warszawa 1977 Sport i Turystyka
s. 50–55.
488. KOZŁOWSKI W. A.: Kultura
fizyczna w dziejach Czarniecczyków (1915–
2000). W: Księga pamiątkowa Czarniecczyków. T. 3. Chełm 2000 s. 102–120.
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Stefana
Czarnieckiego w Chełmie.
Wybór pamiętników nadesłanych w 1972 r. na konkurs dla absolwentów szkół wyższych wychowania fizycznego. Bronisław Pietruszyński (193–1981) – lekkoatleta „Pogoni” Lwów, nauczyciel wychowania fizycznego
w szkołach średnich Szczebrzeszyna, twórca „zielonych”
sal gimnastycznych i współzałożyciel LKS „Roztocze”
Szczebrzeszyn.
489. KOZŁOWSKI W. A.: Wychowanie
fizyczne i sport szkolny w Chełmie w latach
1918–1939. Chełm 2008 Drukarnia „Seykam”
ss. 205, nlb. 7.
490. MAJCHRZYK-MIKUŁA Joanna:
Higiena szkolna na Lubelszczyźnie w latach
1918–1939 na tle całego kraju. Piotrków Trybunalski 2012 Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie ss. 509.
495. SIŁAKIEWICZ Piotr, Golanko
Renata: Uczniowskie Kluby Sportowe alternatywą dla innych form uczestnictwa w kulturze
fizycznej dzieci i młodzieży w województwie
bialskopodlaskim. W: Sport pływacki i lekkoatletyczny w szkole. Konferencje Naukowe
Wrocław–Srebrna Góra, 19–21 kwietnia 1996,
18–20 kwietnia 1997. Red. nauk. Paweł Kowalski, Juliusz Migasiewicz. Wrocław 1998 Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
s. 191–194.
491. MIERZWIŃSKI Henryk: Wybrane
problemy kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli wychowania fizycznego
w woj. bialskopodlaskim w latach 1975–
1982. W: Warsztat pracy nauczyciela wychowania fizycznego – stan i perspektywy. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Metodycznej, Biała Podlaska, 11–12 czerwca
1982 r. Cz. 2. [kom. red. Zbigniew Krawczyk
przewodniczący]. Warszawa 1984 Wydawnictwo AWF w Warszawie s. 197–204.
496. STRYCHARZEWSKI Aleksander: Czy należycie spełniłem swą misję? W:
Pamiętniki wychowawców fizycznych. Warszawa 1977 Wydawnictwo Sport i Turystyka
s. 50–55.
Wybór pamiętników nadesłanych w 1972 r. na konkurs dla absolwentów szkół wyższych wychowania fizycznego. Aleksander Strycharzewski (1906–1991) – nauczyciel wychowania fizycznego w liceach Lublina, trener
i instruktor.
Zainteresowania młodzieży szkolnej Lubelszczyzny zagadnieniami wychowania fizycznego i sportu. Kultura Fizyczna. [R. 14]: 1960
nr 10 s. 717–726.
90
2. Szkoły wyższe
497. SZKOŁA czterech wieków. Liceum
Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica
w Lublinie. Pod red. Ryszarda Kuchy. Lublin 1992 Zakład Komputerowo-Wydawniczy
„Laser-Graf ”, Zakład Historii Wychowania
UMCS ss. 293.
tutu WFiS [Wychowania Fizycznego i Sportu]
w Białej Podlaskiej wobec różnych aspektów
sportu. Przegląd Naukowy Instytutu Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego WSP w Rzeszowie. T. 4: 2000 z. 3 s. 207–211.
503. CICIRKO Zofia: Geneza i rozwój
Zakładu Historii Kultury Fizycznej. Biuletyn
Sekcji Historii Polskiego Towarzystwa Naukowego Kultury Fizycznej. Nr 10: 2009 s. 7–8.
Sport szkolny (s. 173, 188–189, 204, 235).
498. SZYSZKA Bogdan: Szkolnictwo
Zamościa w dwudziestoleciu międzywojennym. Warszawa 1987 PWN ss. 228.
504. CICIRKO Z.: Zatrzymane we wspomnieniach. W: Od Filii do Wydziału Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej. Zjazd
absolwentów z okazji XXXV-lecia uczelni,
3–5 czerwca 2005 r. Red. Teresa Jaślikowska-Sadowska. Biała Podlaska 2005 Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej s. 99–105.
Dotyczy m.in. sportu w Państwowym Gimnazjum
Męskim im J. Zamoyskiego (s. 113–114).
499. ZAWADZKI Zbigniew Stefan: Kultura fizyczna, sport i turystyka w „Zamoju”
w połowie XX wieku. Wspomnienia belfra od
„skakania przez sznurek”. Lublin 2006 ss. 315.
2. Szkoły wyższe
505. CIESZKOWSKI Jerzy: Artystyczne
i sportowe organizacje młodzieży KUL. Więź.
R. 7: 1964 nr 9 s. 117–119.
Zob. też poz. 46, 55, 76–77, 79, 103–104, 193, 198,
232–233, 236–237, 357, 388, 390, 394, 400, 409, 419, 423,
446–447, 554, 620, 628, 660, 665, 668, 680–681.
506. CIEŚLIŃSKI Ryszard, Mierzwiński Henryk, Cieślińska Danuta: Zamiejscowy
Wydział Wychowania Fizycznego Biała Podlaska. W: Akademia Wychowania Fizycznego
Józefa Piłsudskiego w Warszawie 1929/1903–
2009/2010. Księga pamiątkowa. Red. Kajetan
Hądzelek, Krzysztof Zuchora. Warszawa 2010
s. 430–486.
500. BARABASZ Zbigniew [i in.]: Działalność Studiów Wychowania Fizycznego
i Sportu po roku 1989 w Polsce. W: Akademicka kultura fizyczna na przełomie stuleci. T. 2:
Uwarunkowania historyczno-socjologiczne.
Red. Emilian Zadarko, Zbigniew Barabasz.
Krosno 2009 Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej s. 121–138.
Dotyczy m.in. historii uczelni (s. 430– 461) i jej działalności sportowej s. 462–480).
Dotyczy m.in. infrastruktury sportowej uczelni
lubelskich w latach 1978–1985 (s. 128).
507. [CZTERDZIEŚCI] 40 lat minęło...
Wydziałowi Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej. Zjazd Absolwentów z okazji
40-lecia uczelni, 11–12 września 2010 r. Red.
Teresa Jaślikowska-Sadowska. Warszawa–
Biała Podlaska 2010 ss. 484.
501. BIELEC Grzegorz, Mirkiewicz
Agnieszka: Przedstawiciele polskich akademickich organizacji gimnastycznych w ruchu
olimpijskim (1932–2008). W: Akademicka
kultura fizyczna na przełomie stuleci. T. 2:
Uwarunkowania historyczno-socjologiczne.
Red. Emilian Zadarko, Zbigniew Barabasz.
Krosno 2009 Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej s. 71–90.
508. DOBOSZ Stanisław: 70 lat AZS
[Akademickiego Związku Sportowego] Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego: 22.01.1922–
22.01.1997. Lublin 1997 Katolicki Uniwersytet
Lubelski ss. 32.
Dotyczy m.in. AZS Lublin w roku 1922 roku (s. 74).
502. BODASIŃSKA Anna, Cicirko
Leszek, Jadach Agnieszka: Studenci Insty91
509. DOBOSZ S.: 80 lat AZS [Akademickiego Związku Sportowego] Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 22.01.1922–
22.01.2002. Lublin 2002 Katolicki Uniwersytet
Lubelski ss. 47.
2006/2007. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie wicemistrzem. Lublin 2007
Studium Wychowania Fizycznego i Sportu
UMCS ss. 110.
517. KASPRZAK Kazimierz: Bialska filia
Akademii Wychowania Fizycznego kuźnią
kadr dla sportu. Kalendarz Lubelski. R. 21:
1978 s. 120–121.
510. DOLIŃSKI Wiesław: Wychowanie
fizyczne w UMCS. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Informator. [R. 6]:
1979 nr 4 s. 7–8.
518. KAWECKI Lechosław: Studium
Wychowania Fizycznego i Sportu AR [Akademii Rolniczej]. Aktualności Akademii Rolniczej
w Lublinie. R. 2: 1998 nr 3 s. 2–3.
511. FIEDOROWICZ Karolina, Sobolewski Krzysztof Ludwik: 60 lat Akademickiego
Związku Sportowego na Podlasiu. Białystok
2010 Dział Wydawnictw i Publikacji Wyższej
Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki
ss. 147, nlb. 1.
Dotyczy Studium Wychowania Fizycznego i Sportu
Akademii Rolniczej w Lublinie.
519. KRUSZEWSKI Wacław: Na boiskach. W: Katolicki Uniwersytet Lubelski
w oczach wychowanków. Założenia, wspomnienia, sprawozdania. Red. Marian Rechowicz [i in.]. Lublin 1958 Towarzystwo
Naukowe KUL s. 111–117.
512. FILIA Akademii Wychowania
Fizycznego w Białej Podlaskiej. W: Działalność
dydaktyczno-naukowa Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie w latach 1960–
1979. Wychowanie Fizyczne i Sport. T. 17: 1973
nr 3 s. 153–167.
520. KRUSZEWSKI W.: Wychowanie
fizyczne [studentów KUL]. W: Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Red. Stefan Kunowski i in.
Lublin 1969 Katolicki Uniwersytet Lubelski
s. 263–268.
513. GERŁOWSKI Henryk: Rozwój Studiów WF [Wychowania Fizycznego] i Sportu
w środowisku lubelskim w okresie XXV-lecia.
W: Seminarium XXV-lecia studiów wychowania fizycznego i sportu szkół wyższych w Lublinie. Lublin 1976 s. 1–24.
521. KUDELSKI Władysław: Działalność
sportowa. W: Akademia Wychowania Fizycznego na Podlasiu (Filia i Zamiejscowy Wydział
Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej
1969–1989). Biała Podlaska 1990 Mazowiecki
Ośrodek Badań Naukowych s. 102–115.
514. GÓRNIAK Krystyna: Działalność
uczelni w środowisku. W: Akademia Wychowania Fizycznego na Podlasiu. Filia i Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego
w Białej Podlaskiej 1969–1989. Pod red. Katarzyny Zonn. Biała Podlaska 1990 Mazowiecki
Ośrodek Badań Naukowych s. 116–126.
522. MIERZWIŃSKI Henryk: XXX lat
Akademii Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej. Rocznik Naukowy (Akademia
Wychowania Fizycznego w Warszawie. Instytut
Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej). T. 7: 2000 s. 7–16.
515. JAWORSKI Zygmunt: Zarys działalności uczelni wychowania fizycznego w Polsce w latach 1950–2000. Zeszyty Historyczne
Zarządu Głównego Akademickiego Związku
Sportowego. 2000 nr 1 s. 5–18.
Wykład wygłoszony na inauguracji roku akademickiego IWFiS w Białej Podlaskiej 12 X 1999 r.
Tekst z niewielkimi zmianami przedrukowany z czasopisma Kultura Fizyczna. R. 56: 2002 nr 11–12 s. 19–26.
523. MIERZWIŃSKI H.: Działalność
naukowo-badawcza. W: Akademia Wychowania Fizycznego na Podlasiu (Filia i Zamiej-
516. KOSOWSKI Jakub [i in.]: Mistrzostwa Polski Szkół Wyższych w Lublinie
92
2. Szkoły wyższe
Wspomnienie Lucjana Piątka z letniego obozu AZS
w Międzyzdrojach.
scowy Wydział Warszawskiej AWF w Białej
Podlaskiej 1969–1989). Biała Podlaska 1990
Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych
s. 69–101.
532. PIĄTEK L.: Rys historyczny Klubu
AZS [Akademickiego Związku Sportowego]
Lublin od 1922 roku do końca lat 50. Zeszyty
Historyczne Zarządu Głównego Akademickiego
524. MIERZWIŃSKI H.: Z dziejów
Zamiejscowego Wydziału Wychowania
Fizycznego AWF z siedzibą w Białej Podlaskiej
(1970–2009). Biuletyn Sekcji Historii Polskiego
Towarzystwa Naukowego Kultury Fizycznej
Gorzów Wielkopolski. Nr 10: 2009 s. 4–6.
533. [PIĘĆDZIESIĄT] 50 lat Akademickiego Związku Sportowego przy Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim 1922–1972. Program jubileuszowego turnieju piłki siatkowej
mężczyzn o puchar prof. Cz. Martyniaka, Lublin 25–26 III. [Lublin] 1972 Katolicki Uniwersytet Lubelski s. 3–16.
525. Od Filii do Wydziału Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej. Zjazd
absolwentów z okazji XXXV-lecia uczelni,
3–5 czerwca 2005 r. Red. Teresa Jaślikowska-Sadowska. Biała Podlaska 2005 Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie,
Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej ss. 230, nlb. 1.
534. POWOJENNE początki... Zeszyty
Historyczne Zarządu Głównego Akademickiego
Dotyczy m.in. reaktywacji AZS w Lublinie po II wojnie światowej (s. 14).
526. OLSZOWSKI Antoni: Filia Akademii Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej. Wychowanie Fizyczne i Sport. T. 23: 1979
nr 3 s. 153–167.
535. PRĘDKIEWICZ Andrzej: Rok
XXX-lecia PRL [Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej] – rokiem pracy i sukcesów uniwersyteckiego sportu. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Informator. [R. 1]: 1974 (maj)
s. 30–32.
527. ORZEŁ H.: Wokół hymnu AZS
[Akademickiego Związku Sportowego] i nie
tylko… Alma Mater. 2000 nr 3 s. 156–161.
536. RECHOWICZ Marian: Katolicki
Uniwersytet Lubelski w oczach wychowanków. Lublin 1958 Towarzystwo Naukowe KUL
ss. 187
528. PEPŁOWSKI Andrzej: 40 lat sportu
studenckiego w Akademii Medycznej. Alma
Mater. 1993 nr 1 s. 19, 22, 24.
529. PIĄTEK Lucjan: AZS – Akademicki
Związek Sportowy [Lublin]. Alma Mater. 1995
nr 4 s. 18–19.
AZS KUL w okresie międzywojennym (s. 111–117).
537. ROGOWSKI Tomasz: 70 lat AZS
[Akademickiego Związku Sportowego] w Lublinie. Przegląd Uniwersytecki. 1992 nr 1 s. 5–7.
530. PIĄTEK L.: AZS [Akademicki
Związek Sportowy] Lublin w rozgrywkach
mistrzowskich Lubelskiego Okręgowego
Związku Piłki Nożnej w latach 1945–1949.
s. 21–26.
AZS Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
538. ROUPPERT Leszek Maria: 50 lat
Akademickiego Związku Sportowego w Lublinie 1922–1972. Lublin 1972 Komitet Organizacyjny Obchodów 50-lecia AZS [Akademickiego Związku Sportowego] Lublin ss. 72.
531. PIĄTEK L.: Pierwszy powojenny
obóz sportowy ZG AZS. Międzyzdroje – sierpień 1946. Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego Akademickiego Związku Sportowego.
1996 nr 1 s. 25–28.
539. ROUPPERT L. M.: Działalność sportowa studentów UMCS. Życie Szkoły Wyższej.
R. 27: 1979 nr 10 s. 73–80.
93
V. OSOBY
540. ROUPPERT L. M.: Rys historyczny
klubu AZS [Akademickiego Związku Sportowego] Lublin, od 1922 roku do końca lat 50.
Tekst oprac. Ewa Spaczyńska. Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego Akademickiego
545. SPRAWOZDANIE z działalności
ZWWF [Zamiejscowego Wydziału Wychowania Fizycznego] w Białej Podlaskiej w roku
akademickim 2004/2005 oraz podsumowanie kadencji za lata 2002–2005. Biała Podlaska 2005.
541. ROUPPERT L. M.: 35 lat działalności KU AZS [Klubu Uczelnianego Akademickiego Związku Sportowego]. Uniwersytet
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Informator. [R. 6]: 1979 nr 2/3 s. 12–13.
546. WASILEWSKI Erazm: Bialska Akademia Wychowania Fizycznego. W: Od Akademii Bialskiej do AWF [Akademii Wychowania Fizycznego]. Pod red. Mariana Kowalskiego. Międzyrzec Podlaski 1973 Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk s. 25–49.
542. ROUPPERT Leszek M.: Ze sportu.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Informator. [R. 4]: 1977 nr 2/3 s. 11, [R. 5]: 1978
nr 2 s. 8–9.
547. WRYK Ryszard: Akademicki Związek Sportowy 1908–1983. Wspomnienia
i pamiętniki. Poznań 1985 Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza
ss. 503.
543. ROUPPERT L. M.: Złote gody lubelskiego AZS. Rocznik Ogniska Nauczycielskiego
w Lublinie. T. 5: 1974 s. 175–187.
Początki AZS Lublin (s. 11, 16, 264, 270).
548. WRYK R.: Z dziejów Akademickiego
Związku Sportowego w latach II wojny światowej. W: Z dziejów kultury fizycznej. Księga
dedykowana Profesorowi Jerzemu Gajowi
z okazji 65 rocznicy urodzin. Red. Bogdan
J. Kunicki, Bernard Woltmann. Gorzów Wielkopolski 1996 s. 111–121.
Dotyczy AZS Lublin w latach 1922–1939 i 1944–
1972.
544. SPRAWOZDANIE z działalności
uczelni [Zamiejscowy Wydział Wychowania
Fizycznego w Białej Podlaskiej] za kadencję
2002–2005. Warszawa 2005.
M.in. o AZS Lublin (s. 117–118).
V. OSOBY
Zob. też poz. 49, 57–80, 102, 105, 119, 127, 161, 203,
205, 236–237, 299, 302–303, 328, 346, 349, 352, 354, 358,
360, 370, 386, 389, 397–398, 425–427, 465, 471–472, 477,
480, 482, 494, 496, 667.
okresu międzywojennego. Mężczyźni. Warszawa 2004 Komisja Statystyczna PZLA [Polskiego Związku Lekkiej Atletyki] ss. 261.
Zawiera biogram Teodora Bieregowoj-Bieregowskiego (s. 24).
549. WOŁEK Tomasz: Teodor B i e r e g o w o j - B i e r e g o w s k i . Lekkoatletyka.
1974 nr 8 s. 24–25.
551. WRYK Ryszard: Sport olimpijski
w Polsce 1919–1939. Biogramy olimpijczyków.
Poznań 2006 ss. 462.
Teodor Bieregowoj-Bieregowski (1908–1986) –
lubelski lekkoatleta, uczestnik Igrzysk Olimpijskich
w Berlinie w 1936 roku.
Zawiera informacje biograficzne o Teodorze Bieregowoj-Bieregowskim (s. 36–37, 187).
550. KURZYŃSKI Henryk, Pietkiewicz
Stefan, Rynkowski Marian: Od Adamczaka
do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich
552. ZINS Henryk: Historia Lublina
w zarysie 1317–1968. Lublin 1972 Wydawnictwo Lubelskie ss. 263.
94
2. Szkoły wyższe
Dotyczy m.in. Mieczysława B i e r n a c k i e g o
(1862–1948), prezesa Wojskowego Klubu Sportowego
„Lublinianka” Lublin (s. 136).
561. ŁAWECKI Tomasz: Kazimierz Górski. Z piłką przez życie. Warszawa 2010 Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „ADAM”
ss. 172.
553. CHWAŁCZYK Tadeusz: Jerzy
C o r d é e . Pamiętam pierwsze lubelskie
samoloty. Kalendarz Lubelski. R. 26: 1983
s. 60–64.
Wzmianka o pobycie Kazimierza Górskiego w Lublinie w roku 1963 i pracy w charakterze trenera piłkarskiej
drużyny Wojskowego Klubu Sportowego „Lublinianka”
Lublin (s. 73).
Jerzy Cordée (1903–1983) – pionier produkcji lotniczej w Lublinie, pracownik Fabryki Samolotów „E. Plage
i T. Laśkiewicz”, pilot Royal Air Force.
562. WĘGRZYN Józef: Kaziu – Polska Ci
dziękuje. Warszawa 2006 Media Corporation
ss. 138.
554. ZIMMER Bolesław: Harcerskie sylwetki Lubelszczyzny. Lublin 1993 ss. 58.
Dotyczy trenera piłkarskiego Kazimierza Górskiego.
Emil C z a p l i ń s k i (1892–1976) – działacz harcerski i sportowiec AZS Lublin (s. 8–9).
563. PRUSKI Witold: G r a b o w s k i
Ludwik. W: Polski słownik biograficzny. T. 8.
Wrocław–Kraków–Warszawa 1959–1960
s. 500–501.
555. PIECH Krzysztof: Bronisław C z e c h
– olimpijczyk rodem z Podlasia. Podlaski
Kwartalnik Kulturalny. 1993 nr 3 s. 30–35.
Ludwik Grabowski (1821–1903) – ziemianin, właściciel stadniny koni w Łęcznej, a potem w Sernikach
k. Lubartowa.
556. MAJ Maciej: DaDi. Przerwany
wyścig. Lublin 2007 ss. 300.
564. SPADEK po śp. Ludwiku Grabowskim. Gazeta Lubelska. 1903 nr 190, 193.
Biografia sportowa Roberta D a d o s a (1977–2004),
żużlowca Klubu Sportowego „Motor” Lublin, potem jeżdżącego w barwach klubów Grudziądza i Wrocławia,
a także w lidze duńskiej.
565. H. W. [WIERCIEŃSKI Henryk]:
Ze wspomnień o śp. Ludwiku Grabowskim.
Gazeta Lubelska. 1903 nr 206.
557. SOBIECH E.: Jerzy Filip D y l e w s k i (1893–1978). Rocznik Międzyrzecki.
T. 10: 1978 s. 215–218.
566. PAMIĘCI Ludwika Grabowskiego.
Gazeta Lubelska. 1904 nr 242.
Jerzy Filip Dylewski – znawca łowiectwa.
567. NASALSKI Zygmunt: Andrzej
G r z ą z e k – pożegnania. Taternik. R. 50:
1974 nr 3 s. 137.
558. PRUSKI Witold: E b e r h a r d Filip.
W: Polski słownik biograficzny. T. 6. Kraków
1948 s. 193–194.
Andrzej Grzązek – lekarz, zginął razem ze Zbigniewem Stepkiem 17 VIII 1973 r. w Himalajach Zachodnich
podczas wyprawy Lubelskiego Koła Klubu Wysokogórskiego.
Eberhard Filip (zm. 1871) – inspektor Stada Rządowego Koni w Janowie Podlaskim.
559. ROMANKÓWNA Mieczysława:
Emilia Gosselin. W: Polski słownik biograficzny. T. 8. Wrocław–Kraków–Warszawa
1959–1960 s. 357.
568. BUDZYŃSKI Marian: Kazimierz
G u z i k – wieloletni dyrektor PSO [Państwowej Stadniny Ogierów] Białka. Koń Polski.
R. 20: 1985 nr 2 s. 20–21.
Zawiera informacje o Janie G o s s e l i n oficerze,
potem dyrektorze stadniny rządowej w Janowie Podlaskim.
569. A R A SYMOW IC Z St an i s ł aw,
Wyrostkiewicz Roland: Eugeniusz H a j k o w s k i – pionier wychowania fizycznego,
sportu i rekreacji na Lubelszczyźnie. Rocznik
Naukowy (Akademia Wychowania Fizycznego
w Warszawie. Instytut Wychowania Fizycz-
560. KAZIMIERZ G ó r s k i (1921–
2004). Trener tysiąclecia. Red. Katarzyna Beliniak [i in.]. Warszawa De Agostini Polska
ss. 47, nlb. 1 (Wielcy Polacy; 27).
95
V. OSOBY
Bolesław (Kruczek) Wirski – nauczyciel matematyki i wychowania fizycznego w szkołach Kocka, Łukowa
i Chełma, opiekun klubów sportowych, propagator
sportu.
nego i Sportu w Białej Podlaskiej). T. 1: 1995
s. 51–64.
Eugeniusz Hajkowski (1907–1983) – nauczyciel
wychowania fizycznego w Zamościu, instruktor (piłka
nożna, lekka atletyka, strzelectwo), popularyzator sportu.
577. KOZŁOWSKI W. A.: Bolesław Zygmunt (Kruczek)-Wirski: (1900–1972) i jego
dokonania (Szkolne Koło Sportowe „Zdrów”
1923–1966 i Międzyszkolny Klub Sportowy
1934–1939). Chełm 2012 ss. 54.
570. PIECZYKOLAN Irmina: Janusz
H u ń c z a k – pożegnania. Taternik. R. 52:
1976 nr 4 s. 184.
Janusz Huńczak – członek Lubelskiego Klubu Wysokogórskiego. Zginął podczas wspinaczki w Tatrach 13 III
1976 razem ze Zbigniewem Lubiarzem.
578. LUBIARZ Urszula: Zbigniew
L u b i a r z – pożegnania. Taternik. R. 52:
1976 nr 4 s. 184.
Kazimierz Paweł J a n c z y k o w s k i (1888–
1972). W: Księga pamiątkowa Czarniecczyków. T. 1. Chełm 1995 s. 76–86.
Zbigniew Lubiarz – członek Lubelskiego Klubu
Wysokogórskiego. Zginął podczas wspinaczki w Tatrach
13 III 1976 razem z Januszem Huńczakiem.
579. CIECHAN Barbara: Wincenty hrabia Ł o ś – zarys biografii i twórczości. W: Studia z dziejów ziemian lubelskich w XIX i XX
wieku. Lublin 2002 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej s. 35–45.
Kazimierz Paweł Janczykowski – etnograf, geograf,
regionalista, nauczyciel w Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie, autor podręcznika wychowania
fizycznego wydanego w roku 1916.
572. KOZŁOWSKI W. A.: Kazimierz
Paweł Janczykowski i jego dokonania 1888–
1972. Chełm 2011 ss. 64.
Wincenty Łoś (1857–1918) – ziemianin, autor eseju
„Książę Józef jako sportsman” (s. 41).
580. PRZEGALIŃSKI Andrzej: Zainteresowania oraz pasje kulturalne i artystyczne
lubelskiego ziemiaństwa. W: Studia nad ziemiaństwem w XIX i XX wieku. Red. Albin
Koprukowniak, Zofia Gołębiowska. Lublin
2008 Lubelskie Towarzystwo Naukowe s. 227–
258.
573. MAINYU Eldon A.: Zygmunt
K a l i n o w s k i . Lakewood 2012 International Book Marketing Service Ltd. ss. 72.
Zygmunt Kalinowski (ur. 1949) – piłkarz, bramkarz
i trener lubelskich drużyn piłkarskich. Książka zawiera
przedruki artykułów opublikowanych w Wikipedii.
574. DEMIDOWICZ Tomasz: K i e r z k o w s k i Kazimierz (1890–1942) działacz
niepodległościowy i sportowy. Wychowanie
Fizyczne i Sport. T. 38: 1994 nr 2 s. 122–123.
Esej Wincentego Łosia „Książę Józef jako sportsman”
(s. 237).
581. WIERZBICKA Elżbieta: Zainteresowania literackie i historyczne przedstawicieli
rodu Łosiów. W: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Red. Róża Maliszewska. Kozłówka 2003
Muzeum Zamoyskich w Kozłówce s. 509–534.
Kazimierz Kierzkowski – ur. w Międzyrzecu Podlaskim, w latach 1923–1929 komendant główny Związku
Strzeleckiego.
575. DEMIDOWICZ T.: Rodem z Południowego Podlasia. Kazimierz Kierzkowski
i jego wkład w rozwój strzelnictwa i łucznictwa sportowego w II Rzeczypospolitej. Rocznik Międzyrzecki. T. 33: 2002 s. 135–153.
Esej Wincentego Łosia „Książę Józef jako sportsman”
(s. 528–529).
582. DEMIDOWICZ Tomasz: Mistrz
łuku i pióra Zygmunt Marian Ł o t o c k i
(1904–1940). W: Życiorysy w trzy kultury
wpisane. Włodawskie biografie. Red. Marek
Bem, Adam Duszyk. Radom 2008 Radomskie
Towarzystwo Naukowe s. 215–226.
Bolesław Zygmunt ( K r u c z e k ) - W i r s k i
(1900–1972). Rocznik Chełmski. T. 5: 1999
s. 459–463.
96
2. Szkoły wyższe
Zygmunt Marian Łotocki – pływak, lekkoatleta,
łucznik, trener łucznictwa, nauczyciel języka polskiego,
dziennikarz sportowy, zamordowany w Katyniu.
wychowania fizycznego i sportu. Wychowanie
Fizyczne i Sport. T. 39: 1995 nr 2 s. 101–102.
590. DEMIDOWICZ T.: Z baronowskim
tytułem i duszą społecznika. Stanisław Rosenwerth (1885–1955). W: Studia z dziejów ziemian lubelskich w XIX i XX wieku. Red.
Albin Koprukowniak. Lublin 2002 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
s. 161–169.
583. PIECH Krzysztof: Zygmunt Marian
Łotocki – sportowiec, absolwent Gimnazjum im. J. I. Kraszewskiego w Białej Podlaskiej. Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1994 nr
4 s. 36–40.
584. PIĄTEK Lucjan: Pamięci doktora
Waldemara M a l i k a. Alma Mater. R. 17:
2007 nr 1 s. 192–193.
591. MIECZKOWSKI Antoni: Stanisław
S o k o ł o w s k i . Sportowiec i żołnierz. Krasnystaw–Lublin 1994 ss. 56, nlb. 16.
Waldemar Malik (1939–2007) – lekarz, koszykarz
AZS Lublin i „Lublinianki” Lublin.
Stanisław Sokołowski (1913–1945) – lekkoatleta
związany z Krasnymstawem, żołnierz Batalionów Chłopskich, więzień Majdanka.
585. PAŃCZYK Władysław: Wychowywał osobistym przykładem. Nowa Szkoła.
1984 nr 2 s. 82–83.
592. GZELLA Alojzy Leszek: Zbigniew
S t e p e k – pożegnania. Taternik. R. 50: 1974
nr 3 s. 137–138.
Dotyczy Bronisława P i e t r u s z y ń s k i e g o (1913–
1981) – lekkoatlety „Pogoni” Lwów, nauczyciela wychowania fizycznego w szkołach średnich Szczebrzeszyna,
twórcy „zielonych” sal gimnastycznych i współzałożyciela
LKS „Roztocze” Szczebrzeszyn.
Zbigniew Stepek (1932–1973) – zginął razem
z Andrzejem Grzązkiem 17 VIII 1973 r. w Himalajach
Zachodnich podczas wyprawy Lubelskiego Koła Klubu
Wysokogórskiego.
586. KALINOWSKI Szczepan: Aleksander P o t o c k i – twórca janowskiej stadniny.
Gościniec Bialski. 2007 nr 7–8 s. 43–44.
593. NASALSKA Anna: Zbigniew Stepek – w 10-tą rocznicę śmierci. Lublin 1983
Muzeum Okręgowe Oddział im. Józefa Czechowicza ss. 53.
Aleksander Potocki (1776–1845) – oficer, od 1816
przewodniczący Dyrekcji Stadnych Stacji Królestwa Polskiego, organizator stadniny w Janowie Podlaskim.
587. KUSYK Marcin: Mirosław P r z e c h o w s k i – lotnik z Lubartowa (1916–1941).
Lubartów i Ziemia Lubartowska. [T. 17]: 2010
s. 398–409.
594. PIECH Krzysztof: Czesława T a ń s k i e g o próby lotnicze na Podlasiu. Podlaski Kwartalnik Kulturalny. 1993 nr 3 s. 36–40.
588. DEMIDOWICZ Tomasz: Baron Stanisław R o s e n w e r t h (1885–1955). Ziemianin podlaski, przedsiębiorca, działacz
samorządowy, gospodarczy, sportowy, filantrop. W: Wybitni przedstawiciele ziemiaństwa
podlaskiego w XIX i XX wieku. Red. wybór
i opis materiału ilustracyjnego Sławomir Kordaczuk. Siedlce 2011 Muzeum Regionalne
w Siedlcach s. 77–90.
Dotyczy Jana U m i e n i e c k i e g o (zm. 1891),
dzierżawcy dóbr Bzowiec k. Krasnegostawu, hodowcy
koni.
596. WAWRZYCKI Andrzej: Sportowe
sylwetki – ppłk Józef W i ś n i e w s k i . Kalendarz Lubelski. R. 19: 1976 s. 187–188.
Stanisław Rosenwerth – nestor strzelectwa rzutkowego w II Rzeczypospolitej, trener strzelectwa i popularyzator sportów lotniczych.
597. WYSTAWY gubernialne. Gazeta
Lubelska. 1897 nr 128.
595. Gazeta Lubelska. 1891 nr 63.
Józef Wiśniewski – podpułkownik Wojska Polskiego,
szermierz i piłkarz ręczny, kierownik WKS „Lublinianka”
Lublin.
Dotyczy m.in. Bogusława W y d ż g i właściciela
majątku Raciborowice koło Hrubieszowa i autora pro-
589. DEMIDOWICZ T.: Rosenwerth Stanisław (1885–1955). W: Słownik biograficzny
97
jektu dorocznych wystaw
w miastach gubernialnych.
rolniczo-przemysłowych
Dotyczy działalności Adama hr. Zamoyskiego
(s. 230).
598. MAJ Maciej: Ring wolny. Fotobiografia Stanisława Z a l e w s k i e g o legendy polskiego boksu. Lublin 2013 Standruk ss. 246.
601. DOMAŃSKI Cezary W., Lissowski Tomasz: Arcymistrz z Lublina. Prawda
i legenda o Janie Hermanie Z u k e r t o r c i e ,
wybitnym szachiście XIX wieku, uczestniku
meczu o mistrzostwo świata. Warszawa 2002
Wydawnictwo Szachowe „Penelopa” ss. 279.
Stanisław Zalewski (1916–2001) – bokser, trener,
masażysta, współpracownik Feliksa Stamma.
599. PAWLUCZUK Zdzisław: Adam
Michał hr Z a m o y s k i i jego rodzina w polskim i międzynarodowym ruchu sokolim. W:
Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 5: Prace naukowe Letniej Szkoły Historyków Kultury Fizycznej. Pod red. Bernarda
Woltmanna. Gorzów Wielkopolski 2002
s. 97–123.
Johannes Hermann Zukertort (Jan Herman Cukiertort) (1842–1888) – światowej sławy szachista urodzony
w Lublinie.
602. DEMIDOWICZ Tomasz: Z y c h - P ł o d o w s k i Zdzisław. Z lotniczych tradycji Podlasia. Ppłk pilot doc. inż. mechanik
Zdzisław Zych-Płodowski (1892–1927). Szkice
Podlaskie. Nr 11: 2003 s. 169–173.
Zawiera także informacje o sporcie w międzywojennym Lubartowie i Lublinie, Okręgu Lubelskim Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w latach 1924–1936
i Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” w Kozłówce.
603. SZWED J.: Wspomnienie o nauczycielu Franciszku Z y c h o w i c z u (1 IV 1902–
30 VII 1941). Rocznik Międzyrzecki. T. 9: 1977,
s. 147–149.
600. ZEČEVIČ Ljubiša: Z dziejów polsko-jugosłowiańskich kontaktów sportowych.
W: Studia i szkice z dziejów kultury fizycznej. Księga wydana z okazji 60. rocznicy urodzin profesora Bernarda Woltmanna. Poznań–
Gorzów Wielkopolski 1992 Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej Sekcja Historii Kultury Fizycznej s. 229–231.
604. CHWAŁCZYK Tadeusz: Skrzydlate
pasje Ż u r a k o w s k i c h . Kalendarz Lubelski. R. 28: 1985 s. 192–197.
Dotyczy Bronisława Żurakowskiego (1911–2009)
konstruktora lotniczego i pilota oraz jego brata Janusza
Żurakowskiego (1914–2004) pilota.
607. GOLANKO Renata: Kultura fizyczna
w województwie bialskopodlaskim w latach
1975–1995 ss. 239. AWF w Poznaniu 1999,
promotor prof. dr hab. Bernard Woltmann.
1. Prace doktorskie
605. BOCHENEK Anna: Kultura fizyczna
w systemie wartości studentów Instytutu
Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej
Podlaskiej i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Warszawa 2004 ss. 294. AWF w Warszawie, promotor dr hab. prof. AWF Ryszard
Cieśliński.
608. ZARADKIEWICZ Tadeusz: Diagnostyczne i prognostyczne aspekty kultury
fizycznej w województwie bialskopodlaskim.
Warszawa 1985 ss. 230. AWF w Warszawie,
promotor prof. dr hab. R. Trześniowski.
606. CICIRKO Zofia: Kultura fizyczna
na Lubelszczyźnie w latach 1918–1939. Warszawa 1991 ss. 360. AWF w Warszawie, promotor prof. dr hab. Henryk Mierzwiński.
98
617. CEGLARSKI Artur: Działalność
RKS „Stal” Poniatowa w zakresie upowszechniania sportu w Poniatowej w latach 1951–
2001. Warszawa 2004 ss. 79. AWF w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
609. ADAMCZYK Małgorzata: Działalność i znaczenie Muzeum Kultury Fizycznej
i Sportu w Lublinie. Biała Podlaska 1991 ss. 73.
Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu
w Białej Podlaskiej, promotor prof. dr hab.
Albin Koprukowniak.
618. CZAJKA Wojciech: Produkcja samolotów w Lublinie w latach 1920–1939. Lublin
1978. UMCS w Lublinie, promotor doc. dr
hab. Zygmunt Mańkowski.
610. BICZ S.: Dzieje Lubelskiego Klubu
Jeździeckiego w latach 1962–2000. Kraków
2000 ss. 131. AWF w Krakowie, promotor dr
Dobiesław Dudek.
619. ĆWIK Hubert: Powstanie i działalność klubu sportowego „AGROS” w Zamościu w latach 1976–1999. Warszawa 2004 ss. 66.
AWF w Warszawie, promotor dr S. Wanat.
611. BIELECKI T.: Model akademickiego
nauczyciela wychowania fizycznego w percepcji studentów uczelni Lublina. Lublin 2004.
UMCS w Lublinie, promotor dr hab. Z. Bartkowicz.
620. DENISOW M.: Działalność sportowa sekcji piłki siatkowej kobiet AZS Lublin w latach 1945–1973. Warszawa 1975 ss. 82.
AWF w Warszawie, promotor doc. dr hab.
Z. Kraus.
612. BOCHNIARZ Radosław: Powstanie i działalność Robotniczego Klubu Sportowego “Motor” w latach 1950–1989. Lublin
2003. UMCS w Lublinie, promotor prof. Emil
Horoch.
621. FURMAŃCZUK Radosław: Powstanie, rozwój i działalność Zamojskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej w latach 1976–
613. BROJEK Z.: Wychowanie fizyczne
i sport w Białej Podlaskiej w latach 1918–1939.
Biała Podlaska 2005. ZWWFiS w Białej Podlaskiej, promotor prof. dr hab. Henryk Mierzwiński.
622. GOLA Waldemar: Stan i rozwój
sportu w Puławach w perspektywie przemian
społeczno-ustrojowych. Warszawa 1998 ss. 49.
AWF w Warszawie, promotor dr S. Wanat.
614. BRZYSKI J.: Analiza szkolenia sportowego młodzieży w szkołach podstawowych m. Lublina. Warszawa 1975 ss. 46. AWF
w Warszawie, promotor doc. dr W. Kłyszejko.
623. GÓRNIAK H.: Powstanie i rozwój
sportu w Łukowie do 1939 roku. Warszawa
1973. AWF w Warszawie, promotor doc. dr
Kajetan Hądzelek.
615. BUCZEK T.: Rozwój klubu sportowego „Łada” na terenie miasta Biłgoraja po
II wojnie światowej 1945–1975. Kraków 1980
ss. 33. AWF w Krakowie, promotor doc. dr
Kazimierz Toporowicz.
624. GRZEGORCZYK J.: Rozwój lekkiej
atletyki w województwie lubelskim w latach
1945–1957. Warszawa 1958. AWF w Warszawie.
625. GUTOWSKI W.: Działalność
zarządu lubelskiego okręgowego Związku
Lekkiej Atletyki. Warszawa 1973 ss. 47. AWF
w Warszawie, promotor mgr Henryka Młodzianowska.
616. BUCZEK Z.: Organizacja, działalność i osiągnięcia sportowe Międzyzakładowego Klubu Sportowego „Hetman” Zamość
w latach 1980–1986. Kraków 1995 ss. 60. AWF
w Krakowie, promotor dr B. Banach.
626. HASIAK J.: Rozwój kultury fizycznej w Biłgoraju w latach 1944–1997. Kraków
99
Ewa Kałamacka.
627. JESIONEK Tomasz: Klub Żużlowy
RKS [Robotniczy Klub Sportowy] Motor
w latach 1990–1995. Lublin 2008. UMCS
w Lublinie, promotor prof. Zbigniew Zaporowski.
628. KALINOWSKI Artur: Sekcja lekkoatletyczna AZS [Akademickiego Związku
Sportowego] w Lublinie w latach 1945–2008.
Lublin 2009. UMCS w Lublinie, promotor
prof. dr E. Horoch.
629. KARBOWIAK Marek: Fabryczny
Klub Sportowy „Avia” Świdnik w latach 1952–
1995. Lublin 2000. UMCS w Lublinie, promotor prof. Emil Horoch.
630. KARWOWSKI Mirosław: Okręgowy
Związek Kolarski w Lublinie w latach 1949–
631. KEDRA Krystyna: Zagadnienie
wychowania fizycznego i sportu lubelskiego
na łamach prasy lokalnej w latach 1918–1921.
Warszawa 1971 ss. 117. AWF w Warszawie,
promotor mgr Henryka Młodzianowska.
632. KITA J.: Stan i wykorzystanie obiektów sportowo-rekreacyjnych Zamościa. Kraków 1984 ss. 69. AWF w Krakowie, promotor
dr M. Łabaj.
633. KITLIŃSKI Piotr: Lekkoatletyka
w województwie lubelskim w okresie międzywojennym 1918–1939. Lublin 1996. UMCS
w Lublinie, promotor prof. dr hab. Jan Lewandowski.
634. KOLEK Krzysztof Adam: Historia
Zakładów Mechanicznych „E. Plage i T. Laśkiewicz” 1860–1939. Lublin 1997. UMCS
w Lublinie, promotor prof. dr hab. Bronisław
Mikulec.
635. KOWALEWSKA M.: Rozwój i stan
organizacyjny Wojskowego Klubu Sportowego
„Lublinianka” w Lublinie. AWF w Warszawie.
636. KOZINA Mieczysław: Z dziejów
Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Chełmie w okresie międzywojennym. Warszawa
2003 ss. 100. AWF w Warszawie, promotor dr
Jerzy Chełmecki.
637. 637 KRAWCZYK W.: Działalność
sekcji piłki nożnej seniorów Gminnego Klubu
Sportowego „Sparta” Wożuczyn w latach
1998–2008. Biała Podlaska 2009. IWFiS w Białej Podlaskiej.
638. KUFREJSKI W.: Udział reprezentantów okręgu lubelskiego i białostockiego w rozwoju lekkoatletyki w XXX-leciu PRL. Biała
Podlaska 1976. Filia AWF w Białej Podlaskiej.
639. KUPCZAK Krzysztof: Geneza
powstania i rozwój boksu w Zamościu. Warszawa 1991 ss. 56. AWF w Warszawie, promotor doc. dr W. Nowak.
640. KUREK Damian: Historia powstania
i działalność sekcji piłki nożnej TKS „Tomasovia” w Tomaszowie Lubelskim w latach 1960–
2008. Kraków 2009 ss. 54. AWF w Krakowie,
promotor dr hab. prof. nadzw. AWF Dobiesław Dudek.
641. KUROWSKI Sebastian: Historia
lubelskiego sportu żużlowego. Lublin 2006.
UMCS w Lublinie, promotor prof. dr hab.
Emil Horoch.
642. KURZYŃSKA Marta: Osiągnięcia
i działalność organizacyjna sekcji tenisa stołowego KS „Ogniwo” Chełm w aspekcie realizowanych procesów treningowych. Kraków
hab. prof. nadzw. AWF Stanisław Żak.
643. KUŹMA Piotr: Klub Sportowy Hetman Zamość w latach 1999–2002. Kraków
hab. prof. nadzw. AWF Ryszard Wasztyl.
644. KYCKO Tomasz: Działalność Klubu
Sportowego Hetman Zamość w latach 1934–
100
645. LASZUK W.: Działalność Ludowych
Zespołów w województwie bialskopodlaskim
na tle społeczno-gospodarczym. Biała Podlaska 1980. Zamiejscowy Wydział Wychowania
Fizycznego w Białej Podlaskiej.
646. LATEK B.: Rozwój lekkiej atletyki
w województwie lubelskim w latach 1953–
1961. Warszawa 1969. AWF w Warszawie.
647. MACIĄG H.: 50 lat Lubelskiego
Okręgowego Związku Piłki Nożnej. Warszawa
1973 ss. 55. AWF w Warszawie, promotor mgr
Henryka Młodzianowska.
648. MAJEWSKI Marcin: Klub sportowy
„Wisła” Puławy w dobie transformacji ustrojowej. Warszawa 1999 ss. 74. AWF w Warszawie,
promotor dr A. Karwacki.
649. MENDRYK-URBAN Małgorzata
Monika: Oddział Lubelski Warszawskiego
Towarzystwa Higienicznego. Lublin 2003.
UMCS w Lublinie, promotor prof. dr hab. Bronisław Mikulec.
650. MUZYCZUK Małgorzata: Lekka
atletyka w Hrubieszowie. Warszawa 1997
ss. 111. AWF w Warszawie, promotor doc. dr
Kajetan Hądzelek.
651. NOWAK Alicja: Rola Szkolnego
Klubu Sportowego w kształtowaniu i realizacji zainteresowań sportowych w Zespole Szkół
Chemicznych w Puławach. UMCS w Lublinie.
1973 ss. 48. AWF w Warszawie, promotor mgr
Henryka Młodzianowska.
655. PATRYN Jerzy: Urządzenia sportowe i ich konserwacja na terenie miasta
i powiatu lubelskiego. Poznań 1960 ss. 137.
AWF w Poznaniu, promotor prof. dr hab. Józef
Burbelka.
656. PIĄTKOWSKA Renata: Wartości preferowane przez kibiców RKS „Motor”
Lublin. Lublin 2009. UMCS, promotor dr
D. Wosik-Kawala.
657. PIETRUSZKIEWICZ G.: Historia
Aeroklubu Lubelskiego. Biała Podlaska 2004.
ZWWFiS w Białej Podlaskiej, promotor prof.
dr hab. Henryk Mierzwiński.
658. PILUŚ M.: Dzieje Aeroklubu Lubelskiego w latach 1919–1939. Kraków 2000
ss. 111. AWF w Krakowie, promotor prof. dr
hab. Kazimierz Toporowicz.
659. PLEBANEK J.: Koszykówka w wojskowym Klubie Sportowym „Lublinianka”
w latach 1944–1972. AWF w Warszawie.
660. POCHROŃ A.: Organizacja i zadania wychowania fizycznego i sportu w wyższej uczelni na podstawie doświadczeń UMCS.
Lublin 1981. UMCS w Lublinie, promotor doc.
dr hab. K. Sand.
652. OSZAJCA Jarosław: Historia Biłgorajskiego Klubu Sportowego Łada 1945–2007.
Lublin 2008. UMCS w Lublinie, promotor
prof. dr hab. Zbigniew Zaporowski.
661. POPŁAWSKI Janusz: Skoki lekkoatletyczne mężczyzn na Lubelszczyźnie
w świetle danych statystycznych i metod treningowych (lata 1945–1959). Poznań 1960
ss. 79. AWF w Poznaniu, promotor prof. dr
hab. Karol Hoffmann.
653. PAJĄK Z.: Badania nad nieformalną
strukturą społeczną drużyn piłki nożnej juniorów MZKS „Hetman” Zamość. Kraków 1982
ss. 54. AWF w Krakowie, promotor dr W. Srokosz.
662. PRAŻMO Dariusz: Działalność
Ogniska Towarzystwa Krzewienia Kultury
Fizycznej „Czuby” w Lublinie w latach 1985–
2002. Gdańsk 2003 ss. 137. AWFiS w Gdańsku, promotor dr W. Moska.
654. PALUCH A.: Zagadnienia wychowania fizycznego i sportu lubelskiego na łamach
prasy lokalnej w latach 1925–1927. Warszawa
663. PROST Bartosz: Powstanie i działalność organizacyjno-szkoleniowa sekcji zapaśniczej klubu sportowego „Gryf ” Chełm. War-
101
szawa 1993 ss. 64. AWF w Warszawie, promotor dr A. Głaz.
664. RADOMSKA A.: Ludowy Klub
Sportowy „Znicz” w Biłgoraju w latach 1989–
promotor dr hab. prof. nadzw. AWF Ryszard
Wasztyl.
665. RODZIK W.: Aktywność studentów UMCS w dziedzinie sportu. Lublin 1980.
UMCS w Lublinie, promotor dr J. Saran.
666. RUBIN D.: Sport wiejski na terenie
województwa bialskopodlaskiego w latach
1985–1990. Biała Podlaska 1993. IWFiS w Białej Podlaskiej.
667. SIEMION Marcin: Janusz Kasperek – mistrz niezastąpiony 1960–1998. Z kart
historii akrobacji samolotowej. Biała Podlaska
2000. IWFiS w Białej Podlaskiej, promotor dr
Tomasz Demidowicz.
668. SINIARSKI P.: Trzy piłki w historii
lubelskiego Akademickiego Związku Sportowego 1945–1989. Lublin 2006. UMCS w Lublinie, promotor prof. dr hab. Małgorzata Willaume.
669. SOBASZEK Z.: Dzieje RKS [Robotniczego Klubu Sportowego] „Stal” przy
Kraśnickiej Fabryce Wyrobów Metalowych
w latach 1948–1972. Warszawa 1974 ss. 75.
AWF w Warszawie, promotor mgr Henryka
Młodzianowska.
670. SOKOŁOWSKI M.: Baza sportowa
szkół ponadpodstawowych miasta Puław oraz
stopień jej wykorzystania w latach 1990–1993.
Kraków 1994 ss. 63. AWF w Krakowie, promotor dr B. Banach.
skiego na łamach prasy lokalnej w latach
1922–1924. Cz. 1–2. Warszawa 1973 ss. 94.
AWF w Warszawie, promotor mgr Henryka
Młodzianowska.
673. SUCHORAB Bartosz: Dzieje sportu
w Lubartowie. Warszawa 2000 ss. 63. AWF
w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
674. SULOWSKI T.: Organizacja, działalność i osiągnięcia sportowe Klubu Sportowego „Lublinianka” Lublin w latach 1991–
promotor dr B. Banach.
675. SZERARD-SZCZYGIEŁ Aneta: Rozwój sportu w Łukowie w latach 1945–2000.
Warszawa 2004 ss. 80. AWF w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
676. SZEWCZYK Maria: Potrzeby rekreacyjne mieszkańców osiedla im. A. Mickiewicza w Lublinie a działalność instytucji upowszechniających kulturę fizyczną. Lublin 1978.
UMCS w Lublinie, promotor dr K. Kowalik.
677. SZYMANEK Jacek: Rozwój pływania sportowego w Puławach w latach 1984–
1993. Warszawa 1994 ss. 51. AWF w Warszawie, promotor dr E. Bartkowiak.
678. SZYMCZYK M.: Działalność organizacyjno-szkoleniowa sekcji piłki siatkowej w FKS [Fabrycznego Klubu Sportowego]
„Avia” Świdnik w latach 1952–97. Kraków
H. Zdebska.
679. ŚLIWIAK Sylwia: Rozwój pływania
sportowego w Puławach w latach 1984–1993.
Warszawa 1998 ss. 55. AWF w Warszawie, promotor prof. dr hab. M. Witkowski.
671. STASZEWSKA U.: Rozwój i stan
organizacyjny Spółdzielczego Klubu Sportowego „Start” w Lublinie. Warszawa 1974 ss. 85.
AWF w Warszawie, promotor doc. dr E. Kosman.
680. TARNOWSKA M.: System wartości a kierunek studiów studentów Akademii
Wychowania Fizycznego i Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej. Lublin 2003. UMCS
w Lublinie, promotor prof. dr hab. S. Popek.
672. STEFANOWSKI Grzegorz: Zagadnienia wychowania fizycznego i sportu lubel-
681. TARNOWSKI M.: Uczestnictwo
w kulturze fizycznej studentów UMCS a spo-
102
żywanie alkoholu. Lublin 2004. UMCS w Lublinie, promotor dr hab. Z. Palak.
682. TKACZYK M.: Zarys dziejów karate
w Biłgoraju. Kraków 1999 ss. 60. AWF w Krakowie, promotor dr hab. prof. nadzw. AWF
Ryszard Wasztyl.
683. WAJSZCZUK J.: Kultura fizyczna
w 34 Pułku Piechoty Wojska Polskiego. Biała
Podlaska 2004. ZWWFiS w Białej Podlaskiej,
promotor prof. dr hab. Henryk Mierzwiński.
684. WASIL J.: Historia sekcji podnoszenia ciężarów w Ludowym Klubie Sportowym
Terespol w latach 1976–1993. Biała Podlaska
1994. IWFiS w Białej Podlaskiej.
685. WEREMKO A.: Rozwój piłki nożnej
na terenie województwa lubelskiego w latach
1945–1959. AWF w Warszawie.
686. WIŚNIEWSKI T.: Działalność Ludowego Klubu Sportowego „Partyzant” w osadzie Piszczac powiatu bialskiego. ZWWF
w Białej Podlaskiej.
687. WITKOWSKI Bartłomiej: Działalność Miejsko-Gminnego Klubu Sportowego
„Start” Krasnystaw w latach 1944–1990. Lublin 2011. UMCS w Lublinie, promotor prof. dr
hab. Janusz Wrona.
688. WŁODARCZYK Zbigniew Marek:
Monografia Zalewu Zemborzyckiego. Lublin 1991. UMCS w Lublinie, promotor doc. dr
hab. M. Sirko.
691. WRONA W.: Dzieje Międzyzakładowego Klubu Sportowego „Opolanka” w latach
1980–1999. Kraków 1999 ss. 41. AWF w Krakowie, promotor dr Ewa Kałamacka.
692. WYROSTEK Joanna: Międzyszkolny
Klub Sportowy „Monteks” Lublin w latach
1992–2001. Lublin 2001. UMCS w Lublinie,
promotor prof. dr hab. Emil Horoch.
693. ZAPASA Teresa: Aeroklub Robotniczy w Świdniku (1952–1994). Lublin 1995.
UMCS w Lublinie, promotor prof. dr hab.
Grażyna Rosińska.
694. ZEMELKE J.: Działalność wojskowych klubów sportowych w II Rzeczypospolitej w latach 1918–1939. Warszawa 1968. AWF
w Warszawie.
Praca w dużej mierze dotyczy Wojskowego Klubu
Sportowego „Lublinianka” w Lublinie.
695. ZIĘCINA S.: Sport mniejszości
narodowej na terenie województwa lubelskiego w latach 1919–1939 (w świetle wybranych akt Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Lublinie). Warszawa 1972 ss. 73. AWF
w Warszawie, promotor mgr Henryka Młodzianowska.
696. ŻUKOWSKI J.: Rozwój kultury
fizycznej w powiecie Puławy w latach 1944–
1970. Warszawa 1973 ss. 149. AWF w Warszawie.
689. WOJTUSZKIEWICZ K.: Działalność Ludowego Klubu Sportowego „Rolnik” w Białej Podlaskiej na tle przemian społeczno-gospodarczych miasta. Biała Podlaska
1982. Filia Akademii Wychowania Fizycznego
w Białej Podlaskiej.
697. BLACHA Łukasz: Powstanie i rozwój BKS [Biłgorajskiego Klubu Sportowego]
„Łada” Biłgoraj w latach 1980–2001. Warszawa 2006 ss. 48. AWF w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
690. WÓJCICKI Jacek: Działalność Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Białej Podlaskiej w latach 1975–1998. Lublin 2006. UMCS
w Lublinie, promotor prof. dr hab. Zbigniew
Zaporowski.
698. GAP Krzysztof: Piłka nożna, piłka
ręczna, siatkówka, koszykówka w Lubelskiem
w latach 1944–2011. Zestawienie bibliograficzne. Lublin 2013 ss. 96 UMCS w Lublinie,
promotor dr Artur Znajomski.
103
699. KOZINA Mieczysław: Dzieje sekcji zapaśniczej miejskiego klubu sportowego
Cement-Gryf Chełm w latach 1966–2000.
Warszawa 2001 ss. 88. AWF w Warszawie.
700. KYCKO Tomasz: Historia sekcji piłki
nożnej klubu sportowego Hetman Zamość
AWF w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
701. LUDWIKOWSKI Robert: Historia
klubu sportowego piłki nożnej „Opolanka”
Opole Lubelskie. Warszawa 1997 ss. 41. AWF
w Warszawie, promotor mgr R. Kapera.
702. MADEJA Grzegorz: Powstanie klubu
sportowego ZKS [Zakładowego Klubu Sportowego] „Start 1944” Krasnystaw i jego rozwój
AWF w Warszawie, promotor doc. dr Kajetan
Hądzelek.
703. MUZYCZUK Małgorzata: Lekkoatletki w miejskim klubie sportowym „Unia”
Hrubieszów w latach 1965–1994. Warszawa
1995 ss. 91. AWF w Warszawie, promotor doc.
dr Kajetan Hądzelek.
704. OCHNIK Karol: Geneza i działalność sekcji zapaśniczej klubu sportowego
„Orlęta” w Łukowie. Warszawa 1996 ss. 46.
AWF w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
705. SUCHORAB Bartosz: Dzieje sekcji piłki nożnej Miejskiego Klubu Sportowego
Lewart Lubartów. Warszawa 1998 ss. 59. AWF
w Warszawie, promotor dr Jerzy Chełmecki.
706. ŻUKOWSKI J.: Rozwój kultury
fizycznej w powiecie Puławy w latach 1944–
1970. AWF w Warszawie.
4. Inne
707. KUZDRA Dariusz: Sport w Wożuczynie. Wożuczyn 2003. Maszynopis w Filii
Biblioteki Gminnej w Wożuczynie.
708. OLSZAK Z.: Wojskowy Klub Sportowy „Lublinianka”. Lublin 1963. Maszynopis
w Archiwum KS „Lublinianka”.
709. RYS historyczny 60-lecia WKS [Wojskowego Klubu Sportowego] „Lublinianka”.
Lublin. Maszynopis w Archiwum KS „Lublinianka”.
710. VOGELGESANG Władysław: Kronika sportu tomaszowskiego. Maszynopis
w Muzeum Regionalnym im. Janusza Petera
w Tomaszowie Lubelskim.
Pozycje dodane po oddaniu
bibliografii do składu
711. LUBELSKI Sport Express. [Tyg.]
Lublin Emka-Press. Red. Mariusz Giezek. Nr
1: 2005 (7 marca) — 2009
712. PIŁKARSKA Lubelszczyzna. Magazyn Lubelskiego Związku Piłki Nożnej. [Niereg.] Lublin Lubelski Związek Piłki Nożnej. Oprac. i red. Maciej Polkowski, Andrzej
Szwabe. Nr 1: 2009 — Nr 4: 2011.
713. TYLKO Motor. Przewodnik piłkarski. Jesień 2008. Lublin Lubelski Klub Piłkarski Motor 2008 ss. 64.
714. DERECKI Mirosław: Na studenckim
szlaku. Lublin 1995 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ss. 179.
Wspomnienie o sekcji szermierki AZS KUL
(s. 72–76) i o basenie przy ul. Godebskiego (s. 77–80).
715. DERECKI M.: Weekend wspomnień.
Lublin 1998 Gazeta Wyborcza Gazeta w Lublinie ss. 125.
Wspomnienia o stadionie przy ul. Okopowej
(s. 44–50) i lodowisku przy ul. Grottgera w Lublinie
(s. 114–118).
104
Indeks
Indeks obejmuje bibliografię (opisy bibliograficzne i adnotacje). Uwzględniono w nim:
kryptonimy, nazwiska autorów, współautorów, redaktorów, wydawców, recenzentów,
promotorów, a także nazwiska wymienione w tytułach prac. Indeks obejmuje także
nazwy miejscowości, regionów i państw oraz hasła przedmiotowe (nazwy organizacji, dyscyplin sportowych, wydarzeń i obiektów sportowych i in.). Liczby oznaczają
numery pozycji bibliograficznych.
A
Adamczyk Małgorzata 609
Adamski Wojciech 254
Aeroklub Lubelski 76, 361, 363, 368,
657–658
Aeroklub Podlasko-Poleski 361, 378
Aeroklub Robotniczy (Świdnik) 76,
279–280, 363, 693
„Agros”, Klub Sportowy (Zamość) 358, 619
Akademia Medyczna (Lublin) 76, 528
Akademia Rolnicza (Lublin) 518
Akademia Wychowania Fizycznego
(Warszawa) 46, 55
Akademia Wychowania Fizycznego
(Warszawa) Filia w Białej
Podlaskiej patrz Wydział
Wychowania Fizycznego i Sportu (Biała
Podlaska)
Akademicki Związek Sportowy (Lublin)
76, 79, 103–104, 193, 198, 236, 354, 357,
390–391, 394, 400, 409, 419, 421, 423,
431, 446–447, 501, 505, 508–509, 511,
527, 529–543, 547–548, 554, 584, 620,
628, 668, 714
Akademickie Mistrzostwa Polski 388
Albigowska Zofia 1
Albigowski Andrzej 42
Aleksandrowicz Robert Michał 66
Amatorski Klub Sportowy
(Hrubieszów) 178
antropologia kulturowa 95
Arasymowicz Stanisław 478, 569
archiwa 242, 695
Archiwum Państwowe (Lublin) 695
Armia Czerwona 395
Arnowski M. 681
Atlanta 27
Automobilklub Lubelski 436, 439
„Avia”, Fabryczny Klub Sportowy (Świdnik)
277–280, 404, 416, 426, 629, 678
B
Banach B. 616, 670, 674
Baniewicz Jadwiga 308
Barabasz Zbigniew 500–501
Bartel Ryszard 361
Bartkowiak E. 677
Bartkowicz Z. 611
Barzycka Paulina 426
Baszyńska Wiesława 1–3
Bataliony Chłopskie 591
Bąbol Franciszek 477
Bednarski Waldemar Wojciech
268, 283–284
Bednarzak-Libera Mirosława 91, 167
Bednarzewska Hanna 67
Beliniak Katarzyna 560
Bełżyce 163
Bem Marek 582
Bergier Józef 68
Berlin 549
Bialskopodlaski Okręgowy Związek Piłki
Nożnej 406, 407, 690
Biała Podlaska
miasto 11, 27, 46, 55, 57, 72, 76, 103–106,
108, 111, 136–137, 164–168, 362,
365–368, 371–373, 375–377, 379–380,
105
Biała Podlaska: miasto (c.d.)
385–386, 406–407, 422, 431, 440, 442,
448, 465, 483, 502, 504, 506–507, 512,
514, 517, 521–526, 544–546, 582–583,
605, 607–608, 613, 689–690
powiat 108, 686
województwo 107, 111, 338, 491, 495,
607–608, 645, 666
Bicz S. 610
biegi 39, 79, 161, 346–347, 359–360, 403,
443
Bielec Grzegorz 304, 501
Bielecki T. 611
Bielski Konrad 394
Bieregowoj-Bieregowski Teodor 64, 358,
549–551
Biernacki Mieczysław Józef Franciszek
76, 552
Bieszczady 450–452
Biłgoraj 38, 53, 169, 615, 626, 645, 652, 664,
666, 682, 689–690, 697
Blacha Łukasz 697
Blechar Wojciech 427–428
Bloch Henryk 320–321
Błeszyńska R. 82
Bobrowski Antoni 326
Bochenek Anna 605
Bocheńczyk Wiesław 255
Bochniarz Radosław 612
Bodasińska Anna 502
Bogucki Andrzej 285
boiska sportowe 219, 296
boks 64, 67, 105, 120, 214, 241, 295,
299–303, 414, 443, 482, 598, 639
Boluk Jan 412
Bondyr N. 331
Borek Paweł 309
Bownik-Zawadzka Grażyna 18
Brodowski Janusz 286
Brodzisz Paweł 74
Brojek Z. 613
Bronikowski S. 188
Brzeziński Wiktor 328
Brzozowski Witold 51
Brzyski J. 614
Buczek T. 615
Buczek Z. 616
„Budowlani”, Klub Sportowy (Lublin)
67, 430–433
Budzyński Marian 568
Bujak Zbigniew 448
Bukat Wojciech 310
Burbelka Józef 655
Burek Andrzej 266–267
Burzyński Witold Jan 57
Bychawa 170
Bystrzyca 162
„Bystrzyca”, Miejski Ośrodek Sportu
i Rekreacji (Lublin) 66
Bzowiec 595
C
Cabaj Jarosław 90, 97
Ceglarski Artur 617
„Cement-Gryf ”, Miejski Klub Sportowy
(Chełm) 125, 472, 663, 699
Chabros Tadeusz 395
Chaliburda Ireneusz 95–96, 136
Charchira 466
Charków 236
Chełm
miasto 27, 30, 38, 63, 69, 113–115, 124,
148, 161, 171–174, 325–326, 334–335,
404–405, 472, 487–489, 571–572,
576–577, 636, 642, 663, 699
powiat 30, 172
ziemia 113–115, 171
„Chełm”, Wojskowy Klub Sportowy
(Chełm) 148
Chełmecki Jerzy 122, 189, 333, 617, 621,
630, 636, 644, 673, 675, 697, 700,
704–705
„Chełmianka”, Klub Sportowy (Chełm) 404
Chełmskie Towarzystwo Cyklistów 335
Chojnacka Helena Marta 58
chód sportowy 358
Chromcewicz Paweł 27
Chwałczyk Alicja 66
Chwałczyk Tadeusz 362–365, 381, 553, 604
Cicirko Leszek 502
Cicirko Zofia 57, 89–93, 190–191, 396,
478–479, 503–504, 606
Ciechan Barbara 579
106
Indeks
Cieszkowski Jerzy 505
Cieślak Franciszek 81
Cieślińska Danuta 506
Cieśliński Igor 95–96, 136
Cieśliński Janusz 66–67
Cieśliński Ryszard 46, 96, 136, 506, 605
Cisło Bolesław 60
„Cisy”, Ludowy Klub Sportowy
(Nałęczów) 403
Ciupak Zofia 94
„Concordia” (korporacja związkowa) 193
Cordée Jerzy 553
Cynarski Wojciech 99, 121, 131, 236, 333
Cywiński Stanisława 76
Czajka Wojciech 618
Czapliński Emil 554
Czarnecki Zdzisław Jerzy 449, 464, 466
„Czarni” („Granit”), Klub Sportowy
(Bychawa) 170
Czartoryski Paweł 450–452
Czech Bronisław 555
Czempiński Waldemar 68
Czopek Anna 389
Czubala Waldemar Kazimierz 66
Czuby 662
Dni
Konia 309
Lotnictwa 276
Lublina, Zamościa i Lubelszczyzny 436
Morza 207
Dobosz Stanisław 508–509
Dobromilska Grażyna 468–469
Dobrowolski Rafał 193
Dobrzyński Zygmunt Szczepan 66
Doliński Gustaw 76, 205
Doliński Wiesław 510
Dom Żołnierza (Lublin) 76, 201, 395
Domański Cezary W. 601
Doroszewski Jerzy 63, 77, 194, 223, 480
Drabik Józef 98
Drabko Marian Stanisław 66
Drozdek-Małolepsza Teresa 99–100, 195,
228, 403, 440
Drużkowski Andrzej 66
Dubeczno 176
Dudek Dobiesław 101, 610, 640
Dunecka (Gajewska) Małgorzata 64
Dunecki Leszek 64, 128, 346, 349
Duszyk Adam 582
Duszyński Tomasz 426
Dylewski Jerzy Filip 68, 557
dziedzictwo kulturowe 141
Ć
Ćwik Hubert 619
Ćwik Władysław 179
D
Dados Robert 556
Danilkiewicz Grażyna 262
Dąbrowski Stanisław Jan 61–62
Delijewski Jan 474
Demidowicz Tomasz 11, 57, 67, 72, 97,
164, 311–313 366–367, 574–575, 582,
588–590, 602, 667
Denisow M. 620
Derecki Mirosław 714-715
Dęblin 148, 175, 347, 350, 360, 414
„Dęblin”, Wojskowy Klub Sportowy
(Dęblin) 148
Dębowczyk Maria 170
Dębski Nerlich Paweł Julian 68
E
Eberhard Filip 558
Ejsmont Anna Elżbieta 66
ekslibris 204
EMBE 196
Euro 2000 27
Europa 136, 149
F
Falczyński Waldemar 453
Fedaczyński Rafał 358
Ferenc Jakub 334
Fiala Barbara 389
Fiederowicz Karolina 511
Fijałkowski Edward 102
Filipiuk Marian 64
Filipowicz Władysław 262
107
Fiszman-Sznajdman Róża 197
Flisiński Jerzy 366
Francja 27, 39
Frontowa Oficerska Szkoła Piechoty
Fryc Adam 417
Frykowski Janusz 286
Furmańczuk Radosław 621
208
G
Gaczyński Michał 58
Gaj Jerzy 103–104, 198, 212, 350, 393, 446,
548
Gajewski Mirosław 369
Gałkowski Józef 289
Gański Tadeusz 199
Gap Krzysztof 698
Garwacka Anna Maria 66
Gauda Alfred 204
Gawarecka Maria 20, 200
Gawarecki Henryk 81
„Gazeta w Lublinie” (dodatek do „Gazety
Wyborczej”) 234
Gąsiorowski Stanisław 79
Gąssowski Wacław 359
Gerłowski Henryk 352, 481, 513
Gerwinowa (Jesionowska) Celina 64
Giermakowski Marian 482
gimnastyka 58, 76, 92, 99–100, 120,
130–134, 142, 160, 188, 191, 193, 196,
226–227, 235, 238, 247, 285, 296,
304–308, 357, 501
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące
im. Stefana Czarnieckiego
(Chełm) 487–488
Gimnazjum im. J. I. Kraszewskiego (Biała
Podlaska) 583
Gimnazjum Męskie im J. Zamoyskiego
(Zamość) 498
Giezek Mariusz 711
Gizowski Mariusz 470
Glass Andrzej 365
Gliński Andrzej 271
Głaz A. 663
Głąb Andrzej 64, 128, 470
„Głos Lubelski” (dziennik) 347, 360
Głuszek Zygmunt 64
Gmitruk Janusz 90, 97, 167
Gmurkowski Jan 294
Godel Arkadiusz 64
Godlewski Piotr 105, 470, 472
Godula Iwona 389
Gola Waldemar 622
Golan Jan Stefan 66
Golanko Renata 106–109, 483, 495, 607
Gołębiowska Zofia 580
Gołębiowski Tomasz 236–237
Gondek Leszek 201
Gosselin Emilia 559
Gosselin Jan 559
Góra Tadeusz 120
Górko Jerzy 110
Górniak H. 623
Górniak Krystyna 514
„Górnik”, Górniczy Klub Sportowy
(Łęczna) 254, 257–259, 472
Górska Halina 402
Górski Andrzej 202
Górski Kazimierz 397–398, 560–562
Góźdź Ireneusz 181, 256
Grabczuk Krzysztof 470
Grabowski Ludwik 322, 563–566
Graczyk Zbigniew 203
Grafik Ryszard 260
Gralewski Wacław 76
„Granit”, Klub Sportowy (Bychawa) 170
„Grom”, Szkolne Koło Sportowe (Lublin) 482
Grudziądz 556
gry ludowe 95–96, 136, 139, 141
Grybel-Meksuła Maria 204
Grychowski August 205
„Gryf ”, Klub Sportowy
(Chełm) patrz „Cement-Gryf ”
Grys Iwona 206
Gryżewski Kazimierz 299
Grzązek Andrzej 568, 592
Grzegorczyk J. 624
Grzybowski Tomasz 419–420
Grzywiński Dariusz 64
Gutowski W. 625
Guzik Kazimierz 568
„Gwardia”, Milicyjny Klub Sportowy
(Lublin) 105, 399
108
Indeks
Gzella Alojzy Leszek
592
37, 207–208, 454–455,
H
Hajkowski Eugeniusz 569
Halski Eugeniusz 310
Hałys Józef 399
Hanusz Halina 346
Harcerski Klub Sportowy (Lublin) 158, 161
Harcerski Klub Sportowy (Puławy) 161
harcerstwo 61–62, 80, 82, 158, 161–162,
210, 554
Harhalowa Irena 1, 3
Hasiak J. 626
Hądzelek Kajetan 198, 506, 623, 650,
702–703
Herman Henryk 91
„Hetman”, (Wojskowo-Cywilny) Klub
Sportowy (Zamość) 67, 295, 404, 410,
616, 643–644, 653, 700
higiena 76, 83, 151, 238, 486, 490
Himalaje 457, 460–462, 567, 592
Hince Cezary 400
historiografia 131
hodowla koni patrz stadnina
Hoffmann Karol 661
hokej 66–67
Hołub (Drozd) Beata 64
Homziuk Jerzy 64
Hordejuk Sławomir 72
Horoch Emil 209, 262, 318, 612, 628–629,
641, 692
Hrubieszów
miasto 38, 53, 177–178, 358, 597, 650,
703
powiat 177
hufiec żeglarski (Lublin) 161
Huńczak Janusz 570, 578
„Huragan”, Klub Sportowy (Międzyrzec
Podlaski) 68, 261
Huskowski Stanisław 326
Huss Ryszard 295
„Hutnik”, Klub Sportowy (Dubeczno) 176
I
Igrzyska Olimpijskie patrz olimpiady
Igrzyska Sportowe Szkół Rolniczych
(Lublin) 159
Indie 457, 460–465
instruktor 58, 67, 76, 496, 569
Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu
(Biała Podlaska) patrz Wydział
Wychowania Fizycznego i Sportu
inwalidzi 138
inwalidztwo 137
J
J. J. 111
Jabłoński Dariusz 64, 470
Jabłoński Piotr 64, 470
Jachimski Jerzy 287
Jadach Agnieszka 502
Jadczak Stanisław 163
Janczykowski Kazimierz Paweł 571–572
Jankiewicz Kalikst 384
Janota Jolanta 64
Janów Lubelski
powiat 122
Janus Zdzisław 272–273
Jarecki Bogusław 64
Jarzembowski Kazimierz 210
Jasińska Zofia 20
Jasiński Andrzej 456
Jaślikowska-Sadowska Teresa 507, 525
Jaworski Zygmunt 515
Jednacz Stanisław 59
Jesionek Tomasz 627
„Jeździec i Hodowca” (tygodnik) 314
jeździectwo 54, 68, 214, 262, 309–330,
558–559, 563–566, 568, 586, 595, 610
Jędrych Stanisław 58
Jędrejkowa (Panasiukówna) Danuta 64
Jędrysiak Zygmunt 401, 484
Jędrzejewski Ryszard 352
Józefów 179
Juda Maria 16
Jurek Tomasz 106–107, 206, 211–212, 347,
447
109
„Junior”, Parafialny Uczniowski Klub
Sportowy (Zwierzyniec) 298
K
„Kadet”, Uczniowski Klub Sportowy
(Rachanie) 433
Kajak Maciej 426
kajakarstwo 58, 158, 331–332
Kalbarczyk Ryszard 182–183
Kalinowski Artur 628
Kalinowski Szczepan 314, 586
Kalinowski Zygmunt 573
„Kalinowszczyzna”, Klub Sportowy
(Lublin) 217
Kaliszuk Danuta 59
Kałamacka Ewa 626, 691
Kapera R. 701
Kapitan Bolesław 67
Kaproń Andrzej 213
Karaś Romuald 457
karate 35, 67, 682
Karbowiak Marek 629
Karpacz 388
Karpiński Adam 465
Karwacki A. 648
Karwowski Mirosław 630
Kasperek Janusz 667
Kasperek Józef 214
Kasprzak Andrzej 64
Kasprzak Kazimierz 112, 517
Katolicki Uniwersytet Lubelski 76, 423, 505,
508–509, 519–520, 533, 536–537, 605
Katyń 236, 582
Kawecki Lechosław 518
Kazimierczuk Zdzisław 70
Kazimierz Dolny 437
Kącki Tadeusz 389
Kedra Krystyna 631
Kędzierska Kazimiera 11
Kędziora Andrzej 65, 70, 402
Kępa Marek 66
kibice 404, 410, 425, 656
Kierzkowski Kazimierz 68, 574–575
„Kinga”, Klub Sportowy (Krasnystaw) 403
Kiryczuk Michał 68
Kita Andrzej 343
Kita Artur 403
Kita J. 632
Kitliński Marek Ambroży 177–178
Kitliński Piotr 633
Klub Lotniczy Podlaskiej Wytwórni
Samolotów (Biała Podlaska) 379
Klub Sportowy (Stalowa Wola) 395
Klub Sportowy Domu Żołnierza
(Lublin) 395
Klub Sportowy Sobieszyńskiej Szkoły
Rolniczej 426
Klub Strzelecki (Puławy) 162
Klub Szachowy (Chełm) 160
Klub Szachowy (Lublin) 160
kluby
lotnicze 76, 279–280, 361, 363, 368, 374,
378–379, 657–658, 693
rowerowe 338
sportowe 90, 165, 169–170, 175–176,
178, 180–182, 184–186, 192, 194–195,
197–198, 201–203, 207–209, 211, 217,
220–223, 229, 239, 411, 576
szachowe 160
Klukowski Zygmunt 485–486
Kłyszejko W. 614
Kobylarz Wojciech Stanisław 385
Kociuba Dagmara 215
Kock 576
Kojtych Marianna 273
kolarstwo 76, 87–88, 333–345, 630
Kolasiński Jan 482
Kolek Krzysztof Adam 634
Koliński Izydor 361
Koło Lubelskie Klubu Wysokogórskiego
patrz Lubelski Klub Wysokogórski
Kołodziejczyk Halina 18
„Kometka”, drużyna rugby (Biała Podlaska)
431
Komisja Edukacji Narodowej 151
Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki 159
Komitet Pokoju 217
Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej
Partii Robotniczej (Lublin) 86
Komitet Wychowania Fizycznego
i Przysposobienia Wojskowego 117,
237
Komorowicz Dagmara 64, 426
110
Indeks
Komunistyczna Partia Polski 209
Konieczny Jerzy Ryszard 370
konkursy hipiczne patrz wyścigi konne
Kopeć Zbigniew 71
Koprukowniak Albin 57, 238, 262, 580, 590,
609
Kordaczuk Sławomir 588
Kornacki Ryszard 68
Kornak Marcin 404
korty tenisowe 214, 296
Korzeniowski Robert 358
Kosierb Jacek 416
Kosiewicz Jerzy 236, 333
Kosioł Ryszard 67
Kosman E. 671
Kosowski Jakub 516
Kostecki Robert 470
Kośniak-Kamysz Kazimierz 317
Kot Edyta 298
Kowal Ryszard 281–282
Kowalczyk Artur 332
Kowalczyk Jan 458
Kowalczyk Stanisław 216
Kowalewska M. 635
Kowalik K. 676
Kowalski Marian 12, 546
Kowalski Paweł 495
Kowieska Urszula 175
Kozak Zygmunt 371
Kozina Mieczysław 636, 699
Kozłowski Leszek 291
Kozłowski Waldemar Antoni 69, 113–115,
171–174, 335, 405, 487–489, 571–572,
576–577
Kozłówka 121, 599
Kozyra Waldemar 116–117
krajoznawstwo 173
Krasnostawskie Koło Sportowo-Hodowlane 326
Krasnystaw 38, 53, 56, 105, 472, 591, 595,
687, 702
Kraśnicka Fabryka Wyrobów Metalowych
(Kraśnik) 669
Kraśnicki Jerzy 47
Kraśnik 161, 180, 424, 468–470, 669
Kraus Z. 620
Krawczak Roman 58
Krawczyk Marian 352
Krawczyk Paweł 462–463
Krawczyk W. 638
Krawczyk Zbigniew 490
Krawczyński W. 165
Krotkiewski Eugeniusz 421
Król Władysław 64
Królestwo Polskie 97, 151, 333, 336
Królikiewicz Tadeusz 372
(Kruczek) Wirski Bolesław Zygmunt
576–577
Kruszewski Wacław 519–520
Krychowski Andrzej Bogdan 66
Krzesiak Jan 470
Krzewiński Ignacy 348–350
Krzykała Stanisław 200, 217
Krzyszkowiak Zdzisław 64
Krzyształowicz Andrzej 315–316, 328
Krzyżanowski Witold 292
Księstwo Warszawskie 151
Kubińska Zofia 126
Kuchar Tadeusz 358
Kucińska Ewa 426
Kucińska-Mrugała Ewa 64
Kudelski Władysław 521
Kufrejski W. 638
Kukier Henryk 64, 105, 120, 302–303, 482
Kulisa Maria 318
Kulisz Marcin 426
kultura 97, 194, 200
kultura fizyczna 93, 107, 111, 113, 122–124,
127, 130, 138, 144–145, 150–151,
166–167, 172, 175, 183, 195, 198, 201,
211, 225, 487–488, 495, 499, 605–608,
626, 676, 681, 683, 696, 706
Kuna Halina 218
Kunicki Bogdan J. 548
Kuniewicz Monika 422
Kunowski Stefan 520
Kupczak Krzysztof 639
Kupiec Dariusz 70
Kurek Damian 640
„Kurier Lubelski” (dziennik) 76, 234, 345
Kurowski Adam 373
Kurowski Sebastian 641
Kurzyńska Marta 642
Kurzyński Henryk 550
111
Kusyk Marcin 587
Kuwałek Robert 219
Kuzdra Dariusz 705
Kuźma Piotr 643
Kwiatkowska Agnieszka 257
Kwiatkowski Wawrzyniec 76
Kwiek Andrzej 119, 278
Kycko Tomasz 644, 700
„Kyokushin”, Lubelski Klub Karate (Lublin)
35
L
Lahul (Himalaje Zachodnie) 457, 460–462,
464–465
Lameński Lechosław 323
Lancmański Wacław Romuald 237
Laszuk Roman 406–407
Laszuk W. 645
Latek B. 646
Lebiedowicz Henryk 178
Lech-Jabłońska Bożena 4–10
lekka atletyka 39, 63–64, 66–68, 76, 79, 127,
203, 346–360, 443, 482, 494, 549–551,
569, 582, 585, 590–591, 624–625, 628,
633, 637–638, 646, 650, 661, 703
Leśniewska Ewa Józefa 318–323
Lewandowski Jan 220, 633
„Lewart”, Miejski Klub Sportowy
(Lubartów) 181–182, 185–186, 705
Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława
Staszica (Lublin) 63, 497
Liceum Ogólnokształcące im. Jana
Zamoyskiego (Lublin) 482, 499
Liebhart Stanisław Gustaw 76
Liga Obrony Powietrznej Państwa 371
Link Ryszard 67
Lis Tadeusz 79
Lissowski Tomasz 601
Litwiniuk Artur 448
Litwiniuk Stefan 448
Litwiński Robert 221
„Lot”, Klub Sportowy (Dęblin) 175
lotnictwo 67, 72, 76, 119, 158, 161, 276,
279–280, 295, 361–383, 553, 587, 594,
602, 604, 618, 634, 664, 667, 693
Lubartów
miasto 121, 181–187, 587, 599, 673, 705
powiat 122
Lubelski Klub Jeździecki 324, 329, 610
Lubelski Klub Lotniczy patrz Aeroklub
Lubelski
Lubelski Klub Wysokogórski 37, 76,
449–467, 567, 570, 578, 592–593
Lubelski Makroregionalny Związek Piłki
Ręcznej 66
Lubelski Okręgowy Związek Bokserski 300
Lubelski Okręgowy Związek Kolarski 341,
630
Lubelski Okręgowy Związek Lekkiej Atletyki
355, 625
Lubelski Okręgowy Związek Piłki Nożnej
66, 409, 415, 530, 647
Lubelskie Towarzystwo Cyklistów 76,
87–88, 333, 336, 340, 342
Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 216
Lubelskie Towarzystwo Wyścigów Konnych
323
Lubelsko-Wołyńskie Towarzystwo Zachęty
do Hodowli Koni 214
Lubelszczyzna 1–10, 17–18, 77, 80, 82–83,
89–162, 194, 205, 234, 343, 363, 374,
415, 418, 436, 478–479, 490, 492–493,
554, 569, 606, 661, 698
Lubiarz Urszula 578
Lubiarz Zbigniew 578
Lublin
miasto 27–29, 32–37, 39, 41–42, 44–45,
47–48, 50–52, 54, 63, 66–67, 71, 76,
79, 81, 86, 103–105, 116, 120, 126,
128, 148–150, 158–161, 188–253,
303, 305–307, 310, 323, 326, 329,
333–334, 340, 344–345, 348-349, 351,
356–357, 363, 368, 380, 386, 389–395,
397, 399, 404, 408–409, 411–412, 414,
419–423, 426, 430–433, 436, 438,
440–444, 446–447, 465, 475, 480, 482,
484, 493, 496–497, 499, 501, 513, 516,
518, 529–530, 532–534, 536–538, 540,
542–543, 547–548, 552–554, 556, 561,
584, 596, 599, 601, 609, 611, 614, 618,
620, 628, 630, 635, 641, 649, 656, 659,
662, 665, 671, 674, 676, 692, 694, 695,
708, 709
112
Indeks
Lublin: (c. d.)
powiat 122, 655
region 20, 125
województwo 16, 32–34, 41, 67, 86, 100,
102, 124, 135, 149, 481, 493, 624, 633,
646, 685, 695
„Lublin”, Okręgowy Wojskowy Klub
Sportowy 229, 303
„Lublinianka”, (Wojskowy) Klub Sportowy
(Lublin) 66–67, 76, 103–104, 198,
201–202, 208, 211, 228, 236, 348, 390,
394, 397, 399, 421, 426, 431, 552, 584,
596, 635, 659, 674, 694, 708–709
Ludowe Zespoły Sportowe
patrz Zrzeszenie Ludowe Zespoły
Sportowe
Ludowy Klub Sportowy (Ryki) 122, 426
Ludowy Klub Sportowy (Terespol) 684
Ludwikowski Robert 701
Ł
Łabaj M. 632
„Łada”, Klub Sportowy (Biłgoraj) 169, 615,
652, 697
Łasko Lech 64
Łaszczów 432–433
Łaszkiewicz Krzysztof 390
Ławecki Tomasz 561
Łęczna 74, 254–259, 318–321, 326,
472–473, 563–566
Łęczyńskie Towarzystwo Wyścigów
Konnych 318–319, 326
Łosowski Janusz 74
Łoś Wincenty 579–581
Łoś Witold 326
Łotocki Zygmunt Marian 237, 582–583
łowiectwo 25–26, 42, 68, 384–385, 557
Łuczak Maciej 447
łucznictwo 237, 386, 440, 575, 582
Łuków 68, 260, 326, 470, 576, 623, 675, 704
M
Mach Gerard 64
Maciąg H. 647
Maciejewski Andrzej 67
Madeja Grzegorz 702
Mainyu Eldon A. 573
Maj Maciej 475, 556, 598
Majchrzyk-Mikuła Joanna 83, 490
Majdanek 591
Majewski Adam Kazimierz 76
Majewski Marcin 648
Majewski Mariusz Wojciech 374–375
„Makkabi” (związek sportowy)
Lublin 195
Włodawa 292
Malik Waldemar 584
Malinowski Tadeusz 370, 376
Małolepszy Eligiusz 121–125, 142, 148, 212,
235, 441
Mańkowski Zygmunt 222–223, 618
Marcinkowski Krzysztof 35
Markiewicz Grażyna 13–14, 19, 22, 73
Markiewicz Jerzy 169
Markiewicz Marian 78
Marszałek Adam 215
Martyniak Czesław 76, 423, 533
Martyniak Zygmunt Stanisław 236
Martynikin Andrzej 476
Maślany Marek 64
Matczuk Alicja 15–16
Mazurek Leszek 435
Mazurek-Kusiak Anna K. 126
Maź Józef Rudolf 63, 480
Mącznik Helena 75
Mącznik Jan 75
medale 128, 159
Medyczny Klub Turystyczny 461–463
Mendryk-Urban Małgorzata Monika 649
Michalski Stanisław Edmund 292
Michna Edward 387
Michów 432–433
Miciul Aleksandra 426
Mieczkowski Antoni 591
Mierzwiński Henryk 11, 90, 97, 127,
166–167, 491, 506, 522–524, 606, 613,
657, 683
Międzyrzec Podlaski 68, 261, 574–575
Międzyszkolny Klub Sportowy
Chełm 577
Lublin 484, 493
Międzyzdroje 531
113
Migasiewicz Juliusz 495
Miguelez Martinez Antonio 408
Mikołajczuk Marian 377
Mikulec Bronisław 634, 649
Mikulski Bogumił 26
Mikulski Zygmunt 351
Milanów 440
Mileniczuk Hanna 325
Mirkiewicz Agnieszka 501
Mirkiewicz Marek 99, 121
Misiewicz Eugeniusz 74, 473
Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej
(Francja) 27, 39
Mityng Popularny (Lublin) 329
Młodzianowska Henryka 625, 631, 647,
654, 669, 672, 695
młodzież 126, 193
mniejszości narodowe 160, 194–195, 197,
209, 217, 220, 222–223, 239, 242, 247,
292, 695
modelarstwo 58
Mongolia 449, 455, 466
Moniewski Tadeusz 82
„Monteks”, Międzyszkolny Klub Sportowy
(Lublin) 692
„Montex”, Miejski Klub Sportowy
(Lublin) 66
Mortka Jan 183
Moska W. 662
Moskalewski Franciszek 29
„Motor”, Robotniczy Klub Sportowy
(Lublin) 192, 399, 404, 408, 412, 475,
556, 612, 627, 656
Mroczkowska Helena 422
Mroczkowski Antoni Ernest 76
Mróz Cezary 23
Mulak Ireneusz 64
Muszkieta Radosław 125
Muzeum Kultury Fizycznej i Sportu
(Lublin) 204, 206, 230, 351, 363, 409,
609
Muzeum Lubelskie (Lublin) 461
Muzeum Sportu (Warszawa) 334
Muzeum Techniki (Warszawa) 363
Muzyczuk Małgorzata 650, 703
N
Nabożna Iwona Maria 66
Nadodrze 211
Nadwieprzański Ludowy Klub Sportowy
(Ryki) 122
„Najlepsi Sportowcy Lubelszczyzny”
(plebiscyt) 119, 234
Naleszkiewicz Jarosław 370
Nałęcka Danuta 126
Nanda Devi East (Himalaje) 465
narciarstwo 230, 387–388, 450–452
Narkiewicz Janusz 66
Nasalska Anna 593
Nasalski Zygmunt 461, 567
Nastalski Mariusz 274
nauczyciel 58–59, 63, 77, 236, 480, 491,
493–494, 496, 560, 571, 576, 582, 585,
603, 611
„Nefryt”, Młodzieżowy Klub Lekkoatletyczny
(Lubartów) 184
Nesterowicz Zbigniew 128
Niedźwiecki-Powała Maciej 66, 119,
430–433
Niewiadomski Michał 305, 336
Niewiadomski Mieczysław 224, 306, 492
Nizioł Anna 337
Noskiewicz-Czarnecka Krystyna 66
Nowak Alicja 651
Nowak Leonard 100–101, 195, 329, 332,
336, 346, 417, 419–420, 427–428, 438,
493
Nowak Mieczysław 76
Nowak Paweł 314
Nowak W. 639
Nowak Wiesław 184
Nowakowski Andrzej 131, 134, 225
Nowodworski Witold 20
O
obiekty sportowe 116–117, 149, 188, 214,
219, 232, 247, 255, 296, 493–494, 500,
585, 632, 714-715
Obodyński Kazimierz 99, 107, 121, 131,
236, 333, 337, 447
Obodyński Marcin 429
114
Indeks
obozy jenieckie 236–237, 582
Ochmański Marian 185–186
Ochnik Karol 704
odznaki sportowe 100, 161, 493
„Ogniwo”, Klub Sportowy (Chełm) 642
Ogród Zabaw i Gier Ruchowych im. W. E.
Raua (Lublin) 198, 212, 356
Ojrzanowski Andrzej 421
Okapa Krzysztof 430
Okręg Strzelecki (Lublin) 36
Okręgowa Komisja Taternictwa
PTTK patrz Lubelski Klub
Wysokogórski
olimpiady 153, 470, 549–551, 555
„Olimpiakos”, Ludowy Klub Sportowy
(Tarnogród) 281–282
Olszak Z. 708
Olszewski Edward 291–292
Olszowski Antoni 55, 526
„Opolanka”, Międzyzakładowy Klub
Sportowy (Opole Lubelskie) 691, 701
Opole Lubelskie 691, 701
organizacje paramilitarne 114–115
Orlewicz-Misał Małgorzata 151
„Orlęta”, Klub Sportowy (Łuków) 68, 260,
704
„Orlęta”, Ludowy Klub Sportowy (Radzyń
Podlaski) 272–273
„Orlęta”, Wojskowy Klub Sportowy
(Dęblin) 347, 350, 359, 360
„Orlik”, Uczniowskie Towarzystwo Sportowe
(Lublin) 426
„Orzeł”, Gminny Klub Sportowy
(Urzędów) 289–290
Orzeł H. 527
Osiński J. 378
Ostaszewicz Nikodem 352
Ostrowski Waldemar 269–270
Ostrów Lubelski 78
Osuch Dariusz 64
Osuchowski Kazimierz 79
Oszajca Jarosław 652
Oszast Alicja 324
ośrodki
jazdy konnej 325
sportowe 135, 271
rekreacyjne 135
oświata 17–18, 97, 194
Otrocki Tadeusz 263
P
Paczos Stanisław 387
Padziński Marek 43
Pająk Z. 653
Palak Z. 681
palant 139
Paluch A. 654
pamiętniki 299, 494, 496, 547
Pańczyk Władysław 130, 585
Państwowa Odznaka Sportowa 100, 161
Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego
i Przysposobienia Wojskowego 442
Paprzycki Piotr 462–463
Parczew 262
partie chłopskie 149
„Partyzant”, Ludowy Klub Sportowy
(Piszczac) 686
Paszkowski Augustyn 41
patologie sportu 253, 404, 408
Patryn Jerzy 655
Pawluczuk Zdzisław 131–134, 142, 201,
227–229, 235, 599
Pawłowski Bogusław 292
Pawłowski Marek 135
Pazura Wiesława 21
Pepłowski Andrzej 230, 528
Petek Ryszard 303
Petruczenko Faustyn 68
„Piast”, Klub Sportowy (Zamość) 103–104,
198
Piątek Lucjan 232–233, 352, 388, 409,
529–532, 584
Piątkowska Renata 656
Piech Ewa 168
Piech Krzysztof 136–141, 168, 338–339,
555, 583, 594
Piechota Jan 63, 480
Pieczykolan Irmina 570
Pieczyński Przemysław 427
Pietkiewicz Stefan 550
Pietrusik Krzysztof 329
Pietrusiński Dionizy 118
Pietruszkiewicz G. 657
115
Pietruszyński Bronisław 494, 585
Pikor Barbara 410
Piluś M. 658
piłka
koszykowa 23, 66–67, 127, 208, 389–393,
584, 659, 698
nożna 27, 38, 43, 53, 66–68, 107, 110,
198, 207–209, 211, 214, 236–237, 241,
253–255, 257–259, 295, 351, 394–416,
443, 530, 560–562, 569, 572–573,
621, 637, 640, 647, 653, 685, 690, 698,
700–701, 705, 712-713
ręczna 66–67, 417–418, 596, 698
siatkowa 64, 67, 127, 417–425, 533, 620,
678, 698
Piotrków 438
Piotrowice 263–264
Piotrowski Szymon Tadeusz 7 6
Piórkowski Zbigniew 64
Pirin (Bułgaria) 467
Pisiewicz (Rybak) Ewa 64
Piszczac 686
Pizoń Joanna 426
Plebanek J. 659
plebiscyt „Najlepsi Sportowcy Lubelszczyzny”
119, 234
Płaza Tomasz 257
pływanie 64, 66–67, 76, 426, 582, 677, 679
Pochroń A. 660
Podlasie 72, 90, 97, 99, 110, 139, 141, 309,
339, 511, 555, 574, 594, 602
Podlaska Wytwórnia Samolotów (Biała
Podlaska) 362, 365, 367–368, 371–373,
375, 377, 379, 386
podnoszenie ciężarów 684
Pogonowski Sławomir 258
„Pogoń”, Klub Sportowy (Lwów) 494, 585
Pogudz-Kusiak Małgorzata 67
Pokrzycka Lidia 234
Polak Andrzej 187
Policyjny Klub Sportowy (Lublin) 221
Polkowski Maciej 411
Polska 90, 95–97, 102–103, 117, 150
Polska Agencja Prasowa 245
Polska Partia Robotnicza 188
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza 86
Polski Związek Gimnastyczny (Okręg
Lubelski) 304
Polski Związek Jeździecki 329
Polski Związek Kajakowy
(lubelska delegatura) 332
Polski Związek Lekkiej Atletyki 360
Polski Związek Łowiecki 26, 385
Polski Związek Łuczniczy
(Okręg Lubelski) 386
Polski Związek Motorowy (Zarząd Okręgowy
w Lublinie) 44–45, 52, 435
Polski Związek Pływacki 426
Polski Związek Taekwon-Do 51
Polski Związek Zapaśniczy 472
Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (Oddział Lublin) 126
„POM” Piotrowice, Zakładowy Ludowy Klub
Sportowy 263–264
Ponczek Mirosław 124, 142, 148, 235–236
Poniatowa 265, 617
Poniatowski Józef 579–581
Popek S. 680
Popławski Feliks 63
Popławski Janusz 661
Postój Leszek Wojciech 66–67
Potocki Aleksander 586
Powała-Niedźwiecki Maciej 66, 119,
430–433
Powszechna Odznaka Sportowa 493
Półchłopek Wojciech 237
prasa 20–30, 35–43, 46–56, 234, 244–245,
371, 582, 631, 654, 672
Prawdzic A. 340
prawo szkolne 151
Prażmo Dariusz 662
Prędkiewicz Andrzej 535
Prost Bartosz 663
Prus Bolesław 205
Pruski Witold 326–327, 558, 563
Pryll Romuald 176
Przechowski Mirosław 587
Przegaliński Andrzej 238–239, 580
„Przegląd Sportowy” (tygodnik) 76
przystań wodna 58, 162, 493
Puławski Rafał Zygmunt 76
Puławski Zygmunt 370
116
Indeks
Puławy
miasto 58–59, 75, 121, 161–162,
266–271, 426, 648, 493, 622, 648, 651,
670, 677, 679, 694, 706
powiat 122, 706
Pyda Zbigniew Michał 66–67
Pylak Bolesław 118
Pytel Krzysztof 445
R
Rachanie 433
Raciborowice 597
Raczyński Marian 426
Radomska A. 664
Radziejewski Krzysztof 402
Radzik Tadeusz 76, 209, 220, 223, 240–241,
247, 252
Radzikowski Leon 434
Radzyń Podlaski
miasto 12, 121, 272–273
powiat 122
ratownictwo wodne 427–429
Rau Wilhelm Ellis 198
Rechowicz Marian 536
Rejowiec 38
rekordy 143
rekreacja 66, 172, 569, 676
Rodziewicz-Gruhn Joanna 403
Rodzik W. 665
Rogala Jan 12
Rogowski Łukasz 425
Rogowski Tomasz 537
Rokicki Jarosław 242
„Rolnik”, Ludowy Klub Sportowy (Biała
Podlaska) 689
Romankówna Mieczysława 559
Rosenwerth Stanisław 588–590
Rosińska Grażyna 693
Rosja 333
rosyjski zabór 101
Rotkiewicz Maria 438
Rouppert Leszek Maria 538–541, 543
Royal Air Force 553
„Roztocze”, Ludowy Klub Sportowy
(Szczebrzeszyn) 494, 585
Rozwadowski Piotr 442
Rubin D. 666
Rubinowska Teresa 464
ruch
olimpijski 501
sportowy 212
turystyczno-krajoznawczy 171
Rudasz Jan 328
rugby 66, 430–434
Rugby Oldboy Club (Lublin) 433
Rychta Tadeusz 122
Ryki 121–122, 274, 426
Rykowska (Sobocińska) Kazimiera 64
Rymarz Ferdynand 263
Rynkowski Marian 550
Ryński Leszek 341, 344, 439
Rysz Andrzej 291
rytmika 196
Rządkowski Andrzej 459
S
Saczuk Jerzy 96
Sadłoń Narcyz 465
sale gimnastyczne 493–494, 585
„Samson”, klub sportowy (Lublin) 160, 194
Sand K. 660
Saran J. 665
Sawicki Bogusław 126
Schwarzer Zbigniew 189
Szczebrzeszyn 485–486, 494, 585
Siembida Mariusz 66–67, 426
Siemion Marcin 667
Sieńko Henryk 43
„Siew”, Centralny Związek Młodzieży
Wiejskiej 122–123, 149
Siłakiewicz Piotr 495
Siniarski P. 668
Sirko M. 688
Skarbek Jan 76
skauting 247
Skawiński Marek 144–145, 342
Skowron Bogdan 265
Skrobacki Radosław 425
Słowik Andrzej 290
Smolarek Joanna 64
snooker 66–67
Sobaszek Z. 669
117
Sobiech E. 557
Sobolewski Krzysztof Ludwik 511
Sokołowski M. 670
Sokołowski Stanisław 591
Sondel Krzysztof 243
Sontag Andrzej 64
Sozański Marian 79
Spaczyńska Ewa 354
spadochroniarstwo 67, 158, 161
„Sparta”, Gminny Klub Sportowy
(Wożuczyn) 637
spartakiady 2 4, 231, 417
„Spartakus”, Klub Sportowy (Lublin) 386
sport
akademicki 46, 55, 76–77, 79, 103–104,
193, 198, 232–233, 236–237, 357, 388,
390, 394, 400, 409, 419, 423, 446–447,
500–548, 554, 611, 620, 628, 660, 665,
668, 680–681
kobiet 100, 403, 438, 440, 444, 620
niepełnosprawnych 137–138, 218
parafialny 118
szkolny 7–18, 58–59, 61–63, 76–77,
79–80, 82–83, 89, 93, 97–98, 119, 125,
151, 161–162, 184, 210, 236, 247, 262,
281–282, 290, 298, 389, 478–499, 569,
571–572, 576–577, 582–583, 585, 603,
614, 651
wiejski 94, 125, 146–147, 441, 481, 666
wojskowy 140, 148, 198, 201–202,
228–229, 237, 292, 295, 309, 386, 694
żydowski 194–195, 197, 209, 217, 220,
222–223, 242, 292
sport samochodowy i motocyklowy 44–45,
52, 212, 435–439, 443
„Spółdzielca”, Klub Sportowy (Lublin) 104,
426
Sroczyńska Bogumiła 296
Srokosz W. 653
stadion 149, 188, 214, 219, 247, 255, 715
„Stadion” (tygodnik) 76
stadnina
Białka 568
Czernięcin 326
Janów Podlaski 311–315, 317, 326–328,
330, 558–559, 586
Kijany 319
Łabunie 326
Łęczna 320–321, 563
Piotrowice 326
Serniki 322
Snopków 326
Stado Rządowe Koni w Janowie
Podlaskim patrz stadnina Janów
Podlaski
„Stal”, Fabryczny Klub Sportowy
(Kraśnik) 180, 424, 669
„Stal”, Robotniczy Klub Sportowy
(Poniatowa) 265, 617
Stamm Feliks 299, 598
Stankowa Maria 81
„Start” (czasopismo) 100, 195
„Start”, Klub Sportowy (Lublin) 203, 345,
349, 389–390, 421, 671
„Start”, Miejsko-Gminny Klub Sportowy
(Krasnystaw) 56, 105, 472, 687, 702
„Start”, Zrzeszenie Sportowe 24, 420
Staszewska U. 671
Stefanowski Grzegorz 672
Stefańska Irena 386
Stepek Zbigniew 76, 449, 466–467, 568,
592–593
„Ster” (czasopismo) 371
Stępień Marek 64
Stępnik Krzysztof 314
Stoma Grażyna 17–18
stowarzyszenia sportowe 101, 243
Strojnowski Jerzy 76
Strycharzewski Aleksander 76, 161, 482,
496
„Strzelec” (organizacja) (Lublin) 116
„Strzelec”, Zespół Sportowy (Biała
Podlaska) 386
Strzelecka Urszula 17
strzelectwo 36, 68, 114–116, 161–162, 296,
440–443, 569, 574–575, 588–590
strzelnica 440
Strzyżewice 263
studium wychowania fizycznego 500, 513,
518
Stupnicki Romuald 422
Suchorab Bartosz 673, 705
Sulewski W. 147
sumo 470
118
Indeks
Surdacki Marian 289–290
szachy 66–67, 76, 160, 220, 444–445, 601
Szaflik Józef Ryszard 149
Szalak Janusz 66
Szalak Zbigniew 66–67
Szczepański Henryk 244
Szczepański Jerzy 55
Szczygieł Ryszard 169–170, 262, 281–282,
286, 288–290, 292
Szeniawski Andrzej 353
Szeptycki Aleksander 326
Szerard-Szczygieł Aneta 675
szermierka 446–447, 596
Szewczyk Maria 676
szkoły
podstawowe i średnie 7–18, 58–59,
61–63, 76–77, 80, 82–83, 89, 93, 97–98,
125, 151, 161–162, 184, 210, 236, 247,
262, 282, 290, 298, 389, 478–499, 569,
571–572, 576, 582–583, 585, 603, 670
wyższe 46, 55, 76–77, 79, 103–104, 193,
198, 232–233, 236–237, 357, 388, 390,
394, 400, 409, 419, 423, 446–447, 494,
496, 500–548, 554, 620, 628, 660, 665,
668, 680–681
Sznajder Marian 180
Sznajder Mirosław 424
„Sztern”, Robotnicze Stowarzyszenie
Wychowania Fizycznego (Lublin) 160,
194, 209, 217, 239
Sztochel Marek 38
Sztorc Andrzej 15
Szubert Rafał 150
Szujecki Krzysztof 344
Szwabe Andrzej 48, 67, 258, 411–412
Szwed J. 603
Szwendrowski Włodzimierz 66–67, 447
szybownictwo 158
Szymanek Jacek 677
Szymański Józef 1
Szymański Leonard 151, 189, 202, 211, 229
Szymczyk Henryk 40, 152
Szymczyk M. 678
Szyszka Bogdan 288, 498
Ś
Śladkowski Wiesław 169
Śląsk 236
Śledź Zbigniew 287, 413
Śliwiak Sylwia 679
Śliwkowa-Pankowa (Serkizówna) Maria 64
Światowe Igrzyska Polonijne (Lublin) 251
Świdnik 15, 31, 76, 275–280, 363, 381, 404,
416, 426, 629, 678, 693
świetlice 117
Święcki Antoni 328
Święto Lotnictwa (Świdnik) 31
Świrk Mariusz 259
T
Tabaczek-Bejster Iwona 427–429
taekwon-do 448
„Taekwon-do” (czasopismo) 51
Tański Czesław 594
Tarnogród 14, 281–282
Tarnowska M. 680
Tatry 456, 570, 578
„Technik”, Wojskowy Klub Sportowy
(Zamość) 295
tenis 66, 236, 296
stołowy 158, 642
tereny sportowe 215
Terespol 331, 684
Tereszczuk Mirosław 287, 413
Tkaczyk M. 682
Tłuczkiewicz Tadeusz 382–383
„Tomasovia”, Klub Sportowy (Tomaszów
Lubelski) 284, 287–288, 413, 640
Tomaszów Lubelski 38, 53, 60, 283–288,
413, 422, 640, 710
Toporowicz Kazimierz 615, 658
Towarzystwo Cyklistów
Chełm 335
Lublin 333, 336, 340, 342, 343
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”
Chełm 636
Królestwo Polskie 142, 235
Lubelszczyzna 1 21, 133, 599
Lublin 76, 99, 131, 133, 188, 191, 193,
227, 235, 357
119
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (c.d.)
Mazowsze 99, 131
Podlasie 92, 132
Rosja 142, 235
Tomaszów Lubelski 285
Zamość 134
Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
106, 246, 268, 296, 662
trener 63, 66–68, 237, 397–398, 496, 560,
561–562, 573, 582, 588, 598
Tryczyński Stanisław Arkadiusz 62
Trześniowski R. 608
Tuliszka Marian 426
Turowski Jan 279
Turuk Jan 328
turystyka 86, 125, 171, 173, 242, 244, 388
Tuszyński Bogdan 79, 245
Tyszkowski Ryszard 328
Tyszowce 432
U
Uczniowski Klub Sportowy (Tyszowce) 432
uczniowskie kluby sportowe patrz sport
szkolny
Umieniecki Jan 595
„Unia”, Miejski Klub Sportowy
(Hrubieszów) 178, 202, 358, 703
„Unia”, Wojskowy Klub Sportowy
(Lublin) 67, 148, 393, 395, 399, 421
uniwersjada 346
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
(Lublin) 539, 541–542, 665, 680–681
Urban Robert 13, 19, 73, 329–330, 427
urbanizacja 130
Urniaż Jerzy 251, 440–441
Uryniuk Anna 66–67, 426
Urząd Wojewódzki (Lublin) 116
Urząd Wychowania Fizycznego
i Przysposobienia Wojskowego 188
urządzenia sportowe 655
Urzędów 289–290
V
„Victoria”, Miejski Klub Sportowy
(Parczew) 262
Vogelgesang Władysław
710
W
W. C. 307
Wabicz Krzysztof 427
Wachowski Eugeniusz 329
Waffen-SS 219
Wajszczuk J. 682
Walczak Jan 162
Wanat S. 619, 622
Warman (Ber) Bolesław 76
Warszawa 344
Warszawskie Towarzystwo Higieniczne
(Lubelski Oddział) 190, 649
Wasil J. 684
Wasilewski Erazm 546
Wasilewski Jacek 302
Waszczeniuk Katarzyna 15
Wasztyl Ryszard 151, 643, 664, 682
Wawryniuk Henryk 68, 261
Wawrzycki Andrzej 153–157, 246, 392,
414–415, 596
Welcz Andrzej 67
Weremko A. 685
Węgrzyn Józef 562
„Wici” (czasopismo) 124
„Wici”, Klub Sportowy (Lublin) 104, 198
„Wici”, zespoły sportowe 124
Wiejak Izydor 353
Wieniawa 219
„Wieniawa”, klub sportowy (Lublin)
160, 194, 197, 209, 217
Wiercieński Henryk 565
Wierzbicka Elżbieta 581
Wierzbicki Jacek 431–433
Wierzchowski Jerzy 353
Wiewióra Jan 264
Wilk Tadeusz 381
Wilkołaz 121
Willaume Małgorzata 668
Winiarz Adam 158, 247
wioślarstwo 158
Wirski (Kruczek) Bolesław Zygmunt
576–577
Wisła 58, 162
120
Indeks
„Wisła”, Klub Sportowy (Puławy)
267–270, 426, 648
Wiśniewski Honorat 66–67
Wiśniewski Józef 596
Wiśniewski Stanisław 1
Wiśniewski T. 686
Witkowski Bartłomiej 687
Witkowski M. 679
Witusik Adam Andrzej 76
Włodarczyk Zbigniew Marek 688
Włodawa 291–293, 472, 582
„Włodawianka”, Klub Sportowy (Włodawa)
291–292, 472
Włodek Sabina 67
Wnuk Ryszard 248–250
Wojcieszków 294
Wojciukiewicz Edward 328
Wojewódzka Biblioteka Publiczna
im. Hieronima Łopacińskiego
(Lublin) 16
Wojewódzka Rada Polskiego Związku
Łowieckiego 25–26
Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej
(Lublin) 105
Wojewódzki Urząd Wychowania Fizycznego
i Przysposobienia Wojskowego
(Lublin) 105
Wojsko Polskie 91, 140, 148, 167, 202,
207–208, 228–229, 292, 295, 309, 596,
683
wojskowe kluby sportowe 66–67, 76, 84–85,
91, 103–104, 148, 198, 201–202, 208,
211, 229, 236, 292, 295, 303, 347, 350,
359–360, 390, 394, 396–397, 399, 421,
426, 431, 552, 584, 596, 635, 659, 674,
694, 708–709
Wojskowe Lubelskie Towarzystwo Wyścigów
przy Dowództwie Okręgu Generalnego
Lublin 326
Wojskowy Klub Sportowy (9 Pułku Artylerii
Ciężkiej) (Włodawa) 292
Wojskowy Klub Sportowy 22 Pułku
Piechoty 396
Wojtkowski Andrzej 16
Wojtulewicz Henryk 159
Wojtuszkiewicz K. 689
Wolska Halina 20
Wolski Tomasz 426
Woltmann Bernard 106, 108–109, 123, 206,
212, 251, 347–350, 393, 430, 446, 548,
599–600, 607
Wołek Tomasz 549
Wosik-Kawala D. 656
Wożuczyn 432–433, 707
Woźniak Wojciech 425
Wójcicki Jacek 690
Wójcikowski Grzegorz 252
Wójcikowski Włodzimierz 252
Wójtowicz Tomasz 64, 128, 425
Wrocław 556
Wrona Janusz 687
Wrona W. 691
Wróbel-Lipowa Krystyna 297
Wroński Józef 276, 381
Wrotków 214
Wryk Ryszard 547–548, 551
wschodnie sporty walki 35, 51, 67, 448, 682
wspinaczka wysokogórska 37, 76, 449–467,
567, 570, 578, 592–593
wspomnienia 113, 283–284, 287, 299, 351,
397, 477, 499, 504, 531, 547
wychowanie
fizyczne 16, 58, 63, 86, 89, 91, 98, 100,
104, 107, 116, 148, 151, 168, 172, 189,
205, 216, 229, 236–237, 441, 478–481,
483, 485–486, 489, 491, 492, 493, 494,
496, 500, 510, 513, 515, 518, 520, 569,
571, 576, 585, 589, 611, 613, 631, 654,
660, 672
zdrowotne 172
Wydział Wychowania Fizycznego
i Przysposobienia Wojskowego
(Chorągiew Lubelska) 161
Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu
(Biała Podlaska) 11, 44–45, 55, 400,
431, 502–505, 507, 512, 514, 517,
521–526, 544–546, 605, 680
wypoczynek aktywny 126
wyprawy górskie 449–450
Wyrostek Joanna 692
Wyrostkiewicz Roland 569
Wyskok Wiesław 219
wystawy 128, 238–239, 334, 363, 461, 597
Wyścig Pokoju 334
121
wyścigi
kolarskie 334, 344–345
konne 54, 214, 309–310, 318, 323, 326
motorowe 212
Wyżga Bogusław 597
Z
zabawy ludowe 95–96, 136, 141
Zabielska Teresa 4
Zabłocki Wojciech 271
Zaborniak Stanisław 107, 131, 203,
303–304, 337, 355–360, 429, 447, 470
zabór rosyjski 101
Zadarko Emilian 500–501
Zagłębie 236
Zagor Józef 64
Zakłady Mechaniczne „E. Plage
i T. Laśkiewicz” 368, 553, 634
Zakrzewska Aldona 443
Zalew Zemborzycki 688
Zalewski Czesław 63
Zalewski Czesław Józef 236–237
Zalewski Stanisław 598
Załuski Krzysztof 280
Zamojski Okręgowy Związek Piłki
Nożnej 621
Zamojszczyzna 13, 22, 70, 402
Zamość
miasto 13, 19, 22, 27, 38, 53, 65, 67,
69–70, 73, 84–85, 98, 109–110, 133, 148,
161, 198, 295–297, 331, 358, 395, 402,
404, 410, 436, 498, 569, 616, 619, 632,
639, 643–644, 653, 700
powiat 98
„Zamość”, Wojskowy Klub Sportowy
(Zamość) 84–85, 148, 295
Zamoyski Adam 49
Zamoyski Adam Michał 599–600
Zamoyski Stanisław Kostka 297
Zapasa Teresa 693
zapasy 64, 127, 238, 468–469, 471–473, 663,
699, 704
Zaporowski Zbigniew 627, 652, 690
Zaradkiewicz Jadwiga 11
Zaradkiewicz Tadeusz 608
„Zasłużony Sędzia Lekkiej Atletyki”
(tytuł honorowy) 63
Zawadzki Zbigniew Stefan 499
Zawiślański Roman 386
zawody
jeździeckie 262
latawcowe 275
lotnicze 76, 295, 364, 380–381
łucznicze 386
spadochronowe 295
Zečevič Ljubiša 600
Zdebska H. 678
„Zdrów”, Szkolne Koło Sportowe
(Chełm) 577
Zemelke J. 694
Zespół Szkół Chemicznych (Puławy) 651
Zieliński Konrad 160
Zieliński Łukasz 271
Zieliński Roman 253
Zieliński Tomasz 286
Zięcina S. 695
Zimmer Bolesław 80, 161, 162, 554
Ziniewicz Jan 328
Zins Henryk 552
Ziółek Jan 76
Ziubrak Józef 203
Zmarzlik Jerzy 303
Znajomski Artur 15, 698
„Znicz”, Ludowy Klub Sportowy
(Biłgoraj) 169, 664
„Znicz”, Uczniowski Klub Sportowy
(Parczew) 262
„Znicz”, Uczniowski Klub Sportowy
(Urzędów) 290
Zołotow Paweł 76
Zonn Katarzyna 514
Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe
109, 125, 150, 305, 403, 645
Zrzeszenie Sportowe Spółdzielczości
Pracy 138
Zuchora Krzysztof 506
Zukertort Jan Herman 601
Związek Harcerstwa
Polskiego patrz harcerstwo
Związek Lekkiej Atletyki 638
Związek Młodzieży Wiejskiej 147
Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” 127
122
Indeks
Związek Nauczycielstwa Polskiego 77
Związek Samopomoc Chłopska 225
Związek Sokolstwa Polskiego 49
Związek Strzelecki 296, 574
Okręg II (Lublin) 441, 443
Związek Wojskowych Klubów
Sportowych 229
związki zawodowe 175
Zwierzyniec 298
Zych Hanna 17
Zych-Płodowski Zdzisław 602
Zychowicz Franciszek 68, 603
Ź
źródła do historii sportu
81–88
Ż
„Żaczek”, Uczniowski Klub Sportowy
(Michów) 432–433
Żak Stanisław 642
„Żak”, Uczniowski Klub Sportowy
(Łaszczów) 432–433
żeglarstwo 161
Żmuda Władysław 64
Żołyński Antoni 328
Żukowski J. 696, 706
Żurakowski Bronisław 604
Żurakowski Janusz 604
żużel 47, 66–67, 474–477, 556, 627, 640
Żydowski Związek Skautów 247
Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczne 160
Żydzi 160, 194–195, 197, 209, 217, 220,
222–223, 239, 242, 247
123
Idea powołania Lubelskiego Centrum
Z
łożone motywy, a co za tym idzie również potrzeby wdrożenia projektu pod nazwą
Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu poddać należy określonemu
porządkowi determinowanemu wielorakimi celami, jakim ma ono służyć w chwili
obecnej i w najbliższej przyszłości.
Te naukowe wynikają z oceny stanu badań nad dziejami lubelskiego sportu i turystyki. Na ogół niedoceniana w Polsce subdyscyplina (daleka od autonomii „historia
sportu”) szczególnie w odniesieniu do Lublina i Lubelszczyzny czyni z miasta i regionu
prawdziwą białą plamę w eksplorowanym obszarze. Drobne w charakterze publikacje mają niemal wyłącznie wymiar przyczynkarskich prób podejmowanych na ogół
przez entuzjastów sportu. Nie mogą one skutkować ani analityczną, ani syntetyczną
wiedzą w zakresie tej dziedziny życia, która z perspektywy właściwej roli i znaczenia
sportu w funkcjonowaniu jakiejkolwiek wspólnoty nie może być marginalizowana lub
trywializowana. Na tym rodzaju wiedzy najłatwiej przecież budować określone więzy,
pożądane społeczne interakcje, stymulować właściwe postawy, kreować autentyczny
lokalny patriotyzm.
Ponieważ badania nad dziejami sportu należą do niezwykle złożonych (sport ciągle
nie jest wartością samą w sobie, pełni rolę służebną wobec polityki, systemu wychowania, jest częścią gospodarki itd., wobec czego zdefiniowanie źródeł jego poznania
nastręcza wiele trudności) wysiłki w tym zakresie powinny być roztropne i przemyślane. Katalizatorem zmian może okazać się Centrum, które w oparciu o nowoczesne
techniki zajmie się gromadzeniem na ogół rozproszonego materiału źródłowego. Ten
zaś, jako część dokumentów życia codziennego (tzw. dżesy), ze względu na specyficzny
charakter (np. ulotność i wydawałoby się jedynie efemeryczną wartość) do niedawna
nie był systematycznie gromadzony w archiwach i bibliotekach. Wiele tego typu placówek nadal się nim nie zajmuje, a gros najcenniejszych źródeł znajduje się tradycyjnie
w rękach prywatnych (co nie gwarantuje ani trwałości tej spuścizny, ani dostępności
do niej). Celem Centrum byłoby zatem nie tylko porządkowanie, ale również digitalizowanie najciekawszych materiałów źródłowych (niekiedy dużo bardziej wartościowych i ciekawszych niż spuścizna klubów i instytucji sportowych) i udostępnianie ich
w formie atrakcyjnej strony WWW wszystkim zainteresowanym, zwłaszcza młodym
badaczom, regionalistom, dziennikarzom, amatorom historii sportu. Nie ulega wątpliwości, że łatwość dostępu do generalnie nieznanych dokumentów, fotografii, plakatów itp. wywoła znaczący progres w stanie wiedzy o mieście i regionie od XIX wieku
poczynając na aktualiach kończąc.
125
Na bazie najbardziej reprezentatywnych i spektakularnych dokumentów gromadzonych w Centrum relatywnie łatwo i niemal „bezkosztowo” stworzyć należy Wirtualne Muzeum Historii Lubelskiego Sportu i Turystyki (prezentujące w tej nowoczesnej formie także inne, materialne przejawy i dowody funkcjonowania sportu, które
fizycznie mogą nadal pozostawać w rękach swych właścicieli). Trudno w tej inicjatywie nie doceniać nie tylko ważkich walorów promocyjnych, ale też korzyści edukacyjnych i wychowawczych. Być może przywoływanie wspaniałych sylwetek bezinteresownych „dawnych mistrzów” choćby tylko w minimalnym stopniu wpłynie na kondycję
współczesnego sportu, profesjonalnego i ponad miarę poddanego komercji…
Realizacja wspomnianej inicjatywy wymaga sprawnego współdziałania różnych
środowisk związanych ze sportem, samorządu, organizacji pozarządowych (np. Stowarzyszenia Sportowy Lublin) i instytucji naukowych. Ich koordynowanie i inspirowanie
będzie stanowić istotną sferę funkcjonowania Centrum.
Dariusz Słapek
126
Kalendarium działalności Lubelskiego Centrum
I 2013 – Zrazu nieśmiało formułowane opinie Dariusza Słapka na temat konieczności
zintensyfikowania badań nad dziejami lubelskiego sportu padają na podatny grunt.
Wokół osoby historyka z UMCS udaje się zebrać kilkuosobowe grono amatorów
historii sportu. Są wśród nich lubelscy dziennikarze (redaktorzy Andrzej Kwiek,
Krzysztof Basiński, Kamil Kozioł), studenci historii (Paweł Markiewicz, który
pociąga za sobą członków Studenckiego Koła Naukowego Archiwistów UMCS).
W toku kilku spotkań rodzi się idea, z pomysłu zaś bardzo konkretny projekt.
Zamysł pozytywnie weryfikuje bowiem pierwsze wspólnie zrealizowane zadanie –
skromna wystawa o historii lubelskiego pięściarstwa pokazana lubelskiej publiczności przy okazji zawodów bokserskich w hali lubelskiego MOSIR-u przy Alejach
Zygmuntowskich w marcu 2013 roku.
III-IV 2013 – Zrozumienie dla potrzeby prowadzenia poważnej refleksji nad historią
sportu na Lubelszczyźnie wyrazili Dziekan i Prodziekan Wydziału Humanistycznego UMCS, Profesorowie Robert Litwiński i Marek Woźniak. Dawne wspólne
mecze halowej piłki nożnej przyniosły nadspodziewane efekty… O idei rozmawialiśmy jednak głownie na Radzie Naukowej Instytutu Historii. W klimacie konsensusu zrodził się projekt powołania Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii
Sportu. Szybko przekonały się do niego władze rektorskie oraz włodarze Lublina.
21 V 2013 – w Ratuszu następuje uroczyste podpisanie umowy pomiędzy Jego Magnificencją Rektorem UMCS Profesorem Stanisławem Michałowskim a Prezydentem
Miasta Lublina Doktorem Krzysztofem Żukiem o powołaniu Lubelskiego Centrum
Dokumentacji Historii Sportu, działającego przy Instytucie Historii UMCS pod
kierownictwem Dariusza Słapka, Dyrektora Instytutu Historii UMCS.
15 VI 2013 – LCDHS zadebiutowało na pierwszej dużej imprezie sportowej. Promowaliśmy nasze działania w trakcie VII Pucharu Świata w Karate Tradycyjnym
w lubelskiej hali Globus. Stare sportowe fotografie wzbudziły spore zainteresowanie widzów. Tak jak wcześniej w hali MOSiR, wielu z nich rozpoznało się na pożółkłych zdjęciach, deklarowali pomoc i wsparcie.
25 VI 2013 – w siedzibie Polskiego Komitetu Olimpijskiego w Warszawie odbyło się
uroczyste wręczenie „Wawrzynów Olimpijskich 2012”. „Srebrny Wawrzyn Olimpijski” w kategorii „Dzieła naukowe” (za lata 2009–2012) jury przyznało Dariuszowi
Słapkowi za monumentalną pracę Sport i widowiska w świecie antycznym, Kraków-Warszawa 2010. Wspominały o tym lubelskie media, a to z kolei stało się okazją
do publicznego przypominania o istnieniu LCDHS.
1 VII 2013 – LCDHS „wystartowało” ze swoją stroną internetową www.historiasportu.
umcs.lublin.pl, której autorem jest Maciej Sieradzki. Na co dzień dba o nią P. Mar127
kiewicz, za zgodą JM Rektora UMCS pomaga mu w tym dr Ewa Zielińska, która
odkrywa w sobie bakcyla sportu. Zaczęło się od fascynacji dziejami lubelskiego
himalaizmu.
VII-VIII 2013 – próbujemy rozpoznawać środowisko nestorów lubelskiego sportu,
ludzi, bez których nie byłoby wielu jego sukcesów. Nawiązaliśmy współpracę
z pasjonatem sportu, wieloletnim sędzią piłkarskim Panem Lucjanem Piątkiem,
który udostępnił nam część swoich przebogatych zbiorów i sportowych pamiątek.
Wkrótce pojawiły się one na naszej stronie internetowej. W toku wielu rozmów na
temat swego rodzaju „lokomotywy”, która będzie w stanie „rozpędzić” badania nad
historią sportu w Lublinie i regionie, zrodził się niezwykle racjonalny pomysł rozpoczęcia prac nad budowaniem bibliografii historii lubelskiego sportu i gromadzeniem podręcznej, otwartej dla wszystkich chętnych biblioteki.
IX 2013 – LCDHS i Muzeum Lubelskie na Zamku (dzięki zaangażowaniu i otwartości
Dyrekcji, Pana dr Zygmunta Nasalskiego i Pani dr Grażyny Jakimińskiej), po podpisaniu stosownej umowy, rozpoczęły współpracę polegającą na digitalizacji zbiorów nieistniejącego już Muzeum Sportu w Lublinie. Zdecydowanie przybyło korzystających z naszej strony internetowej.
IX 2013 – do LCDHS dołączyli historycy, Jakub Szponar i Piotr Boroń, wspierali nas
studenci, Tomek Brzuszkiewicz, Maciek Sieradzki, Arek Borysiuk. Rozpoczęliśmy
zbieranie (nagrywanie i archiwizowanie) relacji ustnych od byłych sportowców
i ludzi związanych ze sportem.
24 IX 2013 – w Muzeum Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej przy ulicy Radziszewskiego 11 odbył się wernisaż pierwszej profesjonalnej wystawy, przygotowanej
wysiłkiem osób związanych z Lubelskim Centrum Dokumentacji Historii Sportu
oraz Muzeum UMCS, pt.: Kolarstwo w międzywojennym Lublinie – ze zbiorów Mai
Lambert-Zamorowskiej. Ucieszył nas fakt, że wernisaż stał się pretekstem do spotkania i wspomnień wielu byłych zawodników, reprezentantów tej widowiskowej
dyscypliny sportu. Wpisy do księgi pamiątkowej pokazują też, jak licznie wystawę
odwiedzały wycieczki szkolne.
1 X 2013 – dzięki uprzejmości Pana Dziekana Wydziału Humanistycznego UMCS
Profesora Roberta Litwińskiego otrzymaliśmy do dyspozycji pokój 217 w budynku
„Starej Humanistyki”, który stał się naszą pracownią. Gromadzimy w niej literaturę
przedmiotu, sporo dawnej prasy, ale, co najważniejsze, sportowe pamiątki wielu
otwartych na współpracę z nami Lublinian.
5 X 2013 – LCDHS wspólnie z kilkoma tysiącami uczestników, świętowało 60 urodziny wybitnego siatkarza Tomasza Wójtowicza w lubelskiej Hali Globus. Oczywiście, rejestrowaliśmy tę wspaniałą i potrzebną uroczystość.
18 X 2013 – w Hali Globus odbyła się doroczna Gala Akademickiego Związku Sportowego, połączona z obchodami 90 rocznicy powstania AZS Lublin. Na gali tej
128
Kalendarium działalności Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu
nie mogło zabraknąć LCDHS prezentowanego przez Pawła Markiewicza i Krzysztofa Basińskiego, który przygotował ciekawą okolicznościową wystawę. W efekcie
w niejednym oku, niejednego z obecnych gości zakręciła się łezka.
13 XI 2013 – Wspólnie z Zespołem Szkół nr 2 im. Księcia Pawła Karola Sanguszki
w Lubartowie organizujemy konkurs dla młodzieży pt. „Sport w mojej małej
ojczyźnie też ma ciekawą historię… ”. Liczymy na specyficzną wrażliwość uczniów
i… możliwość pozyskania zupełnie nowych i oryginalnych informacji o dziejach
sportu w regionie. Finał konkursu przewidziany jest na wiosnę 2014 roku.
24 XI 2013 – Dr hab. Dariusz Słapek i Paweł Markiewicz, dzięki uprzejmości TVP
Lublin i Tomasza Jasiny, wzięli udział w programie Magazyn Sportowy. Była to
doskonała okazja do zaprezentowania idei, celów, zadań powołania oraz metod
i sposobów funkcjonowania Centrum.
27 XI 2013 – zainaugurowaliśmy najważniejszy jak dotychczas projekt LCDHS pt. Piłkarskie tradycje Lublina. Okazją do tego było spotkanie z Redaktorem Stefanem
Szczepłkiem poświęcone Kazimierzowi Górskiemu. Nasz warszawski gość, znakomity znawca historii futbolu i autor wielu pasjonujących książek poświęconych tej
dyscyplinie, mówił sporo o lubelskim epizodzie w karierze „Trenera Tysiąclecia”,
który pół wieku temu był trenerem Lubinianki. Wykład pt. Między Lwowem a Warszawą. Sportowe peregrynacje Kazimierza Górskiego wzbudził ogromne zainteresowanie wśród studentów. Sala pękała w szwach, a my mamy coraz więcej młodych
współpracowników.
III 2014 – sumptem LCDHS wydana zostaje Bibliografia historii lubelskiego sportu
powstała wysiłkiem dr hab. Dariusza Słapka i dr Ewy Zielińskiej. Sygnalne egzemplarze (wraz z przybliżeniem idei funkcjonowania LCDHS) D. Słapek prezentował na posiedzeniu Polskiej Akademii Olimpijskiej w Warszawie. Mamy ogromną
nadzieję, że efekty publikacji liczone będą dziesiątkami nowych naukowych
i popularno-naukowych prac o dziejach tej ważnej dziedziny życia w Lublinie i na
Lubelszczyźnie.
Ze sportowym pozdrowieniem,
„Drużyna LCDHS”
Opracowanie Dariusz Słapek i Paweł Markiewicz
129
Mieszkańcy Lublina i Lubelszczyzny, Amatorzy Sportu!
Powstanie Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu trudno uznać za najbardziej istotne wydarzenie sportowe w regionie, bo przykuwający Naszą uwagę sport
dzieje się tu i teraz. W największym stopniu mieści się on w teraźniejszości, w aktualiach, a ekscytuje też samą myślą o możliwości w nim uczestniczenia w najbliższej
przyszłości. Ważny w tych wymiarach sport wymyka się zwykle refleksji historycznej i w tej perspektywie bywa lekceważony. Z dnia na dzień koncentrują naszą uwagę
kolejne „nowe” zawody, igrzyska i olimpiady, choć nigdy chyba w tej swego rodzaju
sztafecie nie umyka zupełnie wspomnienie wielkich historycznych wiktorii, sukcesów
i rekordów.
Pamięć tę należy niewątpliwie utrwalać i wzmacniać z innych przyczyn niż tylko
z powodu zupełnie naturalnego identyfikowania się ze zwycięzcami. Sport kojarzy
nam się z młodością, zdrowiem, radością, wolnością i swobodą. Także z tych powodów
kodujemy go w naszej pamięci. Zjawisko to ma wymiar bardzo osobisty, rzec nawet
można intymny i sentymentalny. Warto sobie jednak uświadomić rolę sportu w zbiorowym doświadczeniu. Oto niektóre mecze piłkarskie w Lublinie gromadziły przecież
ponad dwudziestotysięczną widownię i dopiero w takiej sytuacji wielu uświadamiało
sobie, że stanowią cząstkę dużo większej całości… To pewnie wtedy mogło rodzić się
specyficzne poczucie przywiązania do małej ojczyzny. Nie sposób nad tym rodzącym
się w ramach sportu wspólnotowym myśleniem przechodzić do porządku dziennego!
Apelujemy zatem do wszystkich lubelskich amatorów sportu, podzielcie się z nami
swoją pamięcią, swoimi pełnymi emocji wspomnieniami! Utrwalaliście je w fotografiach, a ich ślad tkwi także w starych dyplomach, medalach, odznakach, plakatach,
sprzęcie sportowym, a nawet biletach wstępu na piłkarskie mecze… Jeśli tę spuściznę
pragniecie oddać zbiorowej pamięci ocalić od zapomnienia i bezpiecznie zachować
młodemu pokoleniu, prosimy o kontakt z Centrum Dokumentacji Historii Sportu.
Część z niej możecie pozostawić w depozycie (ciągle pozostanie Waszą własnością),
część jedynie udokumentujemy (sfotografujemy, poddamy digitalizacji), natychmiast
oddając je właścicielom. Ogromną wartość będą miały także Wasze relacje ustne, które
także utrwalimy za pomocą najnowszych zdobyczy techniki.
Dzięki Wam ma szansę powstać unikalna w charakterze baza danych. Swoje
pamiątki i wspomnienia odnajdziecie z pewnością w popularnych i naukowych publikacjach firmowanych przez Lubelskie Centrum Dokumentacji Historii Sportu przy
Instytucie Historii UMCS!
Dariusz Słapek
131
Czekamy na wszystkich amatorów sportu
lub oczekujemy z nimi kontaktu poprzez następujące adresy:
pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, pok. 217 20–031 Lublin
tel. +48 (81) 537 53 81, e-mail: [email protected]
dr hab. Dariusz Słapek
Dyrektor Instytutu Historii UMCS
pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4a, pok. 304 20–031 Lublin
tel./fax +48 81 537 26 88, e-mail: [email protected]
dr Ewa Zielińska
tel. + 48 605 179 777, e-mail: [email protected]
mgr Paweł Markiewicz
tel. +48 515 867 816, e-mail: [email protected]
Sekretariat Instytutu Historii
pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4a, pok. 309 20–031 Lublin
poniedziałek–piątek godz. 9–12
tel./fax +48 81 537 52 82, e-mail: [email protected]
Muzeum UMCS
ul. Radziszewskiego 11 (gmach Biblioteki Głównej UMCS)
20-031 Lublin
poniedziałek–piątek godz. 12-15
tel. +48 81 537 58 31, e-mail: [email protected]
132

Bibliografia historii lubelskiego sportu

Transkrypt

Podobne dokumenty