Szuba Ewelina, Walenty Poczta - EFEKTY INTEGRACJI POLSKI Z

IX Kongres Ekonomistów Polskich
Ewelina Szuba, Walenty Poczta
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
EFEKTY INTEGRACJI POLSKI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ W SEKTORZE ROLNYM
Streszczenie: Celem artykułu jest przedstawienie skutków wpływu akcesji Polski do UE na rozwój rolnictwa w Polsce w
ujęciu sektorowym (mezoekonomicznym). Po przystąpieniu do Wspólnoty polska gospodarka rolno-żywnościowa zaczęła
funkcjonować na Jednolitym Rynku Europejskim oraz otrzymywała wsparcie ze środków WPR. Wiązało się to ze
zmianami popytu na produkty rolno-żywnościowe (wzrost popytu wewnętrznego i zewnętrznego) oraz z oddziaływaniem
na stronę podażową (wsparcie strukturalne gospodarstw oraz wsparcie dochodów rolniczych). W celu ukazania wpływu
akcesji na rolnictwo polskie analizie poddane zostały przemiany strukturalne, jakie nastąpiły w rolnictwie po przystąpieniu
do UE (m. in. zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw, zmiany w zasobach czynników produkcji) a także zmiany w
produkcji i dochodach uzyskiwanych w tym dziale gospodarki po roku 2004 (w porównaniu do okresu sprzed akcesji).
Analiza została przeprowadzona w oparciu o dane pochodzące z powszechnej statystyki publicznej krajowej i UE, w tym z
Rachunków Ekonomicznych Rolnictwa publikowanych przez Eurostat.
Summary: Summary: The aim of the study was to show the effects of the polish accesion to the EU on the development of
agriculture by sectors. After accesion to EU polish Agro- food economy recieved a suport from CAP and started to
function In The Single European Market. It was associated with changes of demand for agri-food products (increase of
internal and external deman) and influence In supply direction (structural support for farms and income agriculture. The
impact of accession on Polish agriculture were analysed by structural changes that have been taken place in agriculture
after accession to the EU. (structural land farm’s changes and changes In resources of production factors) as well as,
changes in production and income gained by the department economy after 2004 (compared to the period before
accession). The analysis was based on data from the general public statistics of the national and the EU, including the
Economic Accounts for Agriculture published by Eurostat.
Słowa kluczowe: integracja, rolnictwo, dochody, przemiany strukturalne, sytuacja ekonomiczna
Key words: integration, agriculture, income, structural change, economic situation
Wstęp
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1.05.2004 roku w istotny sposób wpłynęło na przemiany strukturalne oraz
sytuację produkcyjną i dochodową w rolnictwie. Funkcjonowanie na Jednolitym Rynku Europejskim i postępujące procesy
globalizacyjne w znaczący sposób oddziałują na konkurencyjność polskiego rolnictwa (Grzelak 2008, Czyżewski, PocztaWajda 2011) oraz na sytuację dochodową i produkcyjną w tym sektorze (Poczta 2010). Prowzrostowa polityka
makroekonomiczna prowadzona na obszarze Wspólnoty stymuluje wzrost popytu na produkty rolno-spożywcze (Zegar
2009; Judzińska, Łopaciuk 2011). Funkcjonowanie polskiego sektora rolno-żywnościowego na Wspólnym rynku pozwoliło
na ujawnienie się efektów kreacji i przesunięcia w handlu produktami rolno-spożywczymi (Poczta, Pawlak 2011). Ponadto
objęcie polskich gospodarstw rolnych systemem dopłat bezpośrednich w znaczący sposób zwiększyło poziom dobrobytu
rolników (Piskorz 2004, Czyżewski, Henisz-Matuszczak 2004). Do końca sierpnia 2013 roku poprzez system dopłat
bezpośrednich do polskich rolników trafiło ponad 90,7 mld zł.
W celu przystosowania się do zmian w otoczeniu rynkowym i sprostaniu rosnącej konkurencji na rynku towarów rolnospożywczych polskie rolnictwo może korzystać również ze środków przeznaczonych na wsparcie przemian strukturalnych
i poprawę efektywności gospodarowania. Kluczową rolę odgrywają w tym przypadku środki kierowane do rolnictwa w
ramach II filaru WPR (Sadowski, Girzycka 2011; Sadowski, Girzycka 2012). Jeszcze przed akcesją do UE polscy rolnicy
korzystali ze środków programu SAPARD 1. Na wsparcie przemian strukturalnych i dofinansowanie inwestycji w
rolnictwie w ramach tego programu przeznaczono ponad 4,47 mld zł. Po przystąpieniu do Wspólnoty środki finansowe na
modernizację i restrukturyzację rolnictwa pochodziły z Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i
modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” (3,48 mld zł) i Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013) (Czubak 2012). Do połowy września 2013 roku ze środków
PROW 2007-2013 rolnikom w Polce wypłacono 48,2 mld zł w ramach refundacji poniesionych kosztów inwestycyjnych.
Również w kolejnej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 planowane jest dalsze wsparcie przemian strukturalnych i
modernizacyjnych w rolnictwie (Czubak, Sadowski, Poczta 2011). Zachodzące zmiany strukturalne, poprawa efektywności
gospodarowania i wzrost konkurencyjności polskich produktów rolno-spożywczych na rynku europejskim w korzystny
sposób wpływają także na sytuację dochodową w rolnictwie, co stymuluje dalsze pozytywne przemiany.
W obliczu tak znacznego dofinansowywania środkami z WPR rolnictwa w Polsce przez ostatnie kilkanaście lat (Czudec
2013) konieczna jest analiza zmian sytuacji strukturalnej, produkcyjnej i dochodowej w tym dziale gospodarki.
Materiał i metodyka badań
1
Specjalny Przedakcesyjny Program na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich SAPARD (ang. Special
Accession Programme for Agriculture and Rural Development)
1
Dane wykorzystane do analiz pochodziły z Eurostat i GUS.
W celu ukazania zmian strukturalnych w polskim rolnictwie analizie poddane zostały zasoby użytków rolnych i
struktura gospodarstw rolnych oraz zasoby siły roboczej, zasoby majątku trwałego i nakłady kapitałowe (zużycie pośrednie
i amortyzacja) oraz wielkość nakładów inwestycyjnych. Obliczone zostały również relacje pomiędzy poszczególnymi
czynnikami produkcji w wybranych latach.
W celu ustalenia zmian sytuacji produkcyjnej i dochodowej sektora rolnego w Polsce po przystąpieniu do UE analizie
poddano zmiany wartości produkcji i zużycia pośredniego oraz indeksów wolumenu i cen produkcji oraz zużycia
pośredniego. Przeanalizowano również wartości dochodów uzyskiwanych w rolnictwie oraz dotacji do produktów i
pozostałych dotacji przeznaczonych dla sektora rolnego. Ustalenia zmian sytuacji produkcyjnej i dochodowej w rolnictwie
polskim po przystąpieniu do UE dokonano poprzez porównanie średnich wartości analizowanych cech w okresie
przedakcesyjnym (w latach 1999-2003) z okresem po akcesji (w latach 2004-2012).
Dane związane z wartością brutto i netto środków trwałych oraz stopniem ich zużycia podano w cenach bieżących,
natomiast pozostałe dane wykorzystane do obliczeń ujęto w cenach stałych z 2005 roku.
Zmiany strukturalne w rolnictwie
Od momentu przystąpienia Polski do UE, pomimo niewielkich zmian w powierzchni użytków rolnych ogółem,
zaobserwować można duże zmiany w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych. W roku 2010 w Polsce funkcjonowało
blisko 1,5 mln gospodarstw rolnych użytkujących około 14,4 mln ha gruntów rolnych (tabela 1 i 2). W porównaniu do roku
2003 liczba gospodarstw rolnych w Polsce zmalała o 646 tys. Związane to było przede wszystkim ze spadkiem liczby
gospodarstw najmniejszych, o powierzchni poniżej 2 ha użytków rolnych. Ich liczba zmniejszyła się prawie trzykrotnie (o
ponad 576 tys.) a powierzchnia gruntów rolnych będących w posiadaniu tych gospodarstw zmalała o bisko 245 tys. ha.
Takie same kierunki przeobrażeń strukturalnych zaobserwowano w gospodarstwach sklasyfikowanych we wszystkich
grupach obszarowych o powierzchni poniżej 20 ha użytków rolnych. Wzrost liczby gospodarstw i powierzchni użytków
rolnych obserwowany jest w grupach gospodarstw o powierzchni większej niż 30 ha. Łączna liczba takich gospodarstw na
przestrzeni lat 2003-2010 wzrosła o około 14 tys. a powierzchnia użytków rolnych będących w posiadaniu tych
gospodarstw uległa zwiększeniu o ponad 980 tys. ha. W gospodarstwach o powierzchni powyżej 30 ha użytków rolnych w
2010 roku znajdowało się prawie 40% wszystkich użytków rolnych.
Przemiany w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych w Polsce są korzystne i zachodzą w odpowiednich kierunkach.
Zmniejszeniu ulega liczba gospodarstw małych, które charakteryzują się niską efektywnością produkcji. Grunty rolne,
wcześniej należące do tych gospodarstw, przejmowane są przez gospodarstwa o powierzchni powyżej 30 ha. Sprzyja to
produktywności pracy i poprawie efektywności wytwarzania. Przemiany zachodzące w strukturze gospodarstw i użytków
rolnych korzystnie wpływają na procesy koncentracji produkcji, a te ze względu na występowanie efektów skali, są
pożądane z punktu widzenia opłacalności prowadzenia działalności rolniczej. Wzrost liczby gospodarstw dużych,
osiągających lepsze wyniki ekonomiczne pozytywnie wpływa również na procesy modernizacyjne w polskim rolnictwie.
Z przemianami zachodzącymi w strukturze agrarnej bezpośrednio powiązane są zmiany nakładów pracy w rolnictwie.
Na przestrzeni lat 1999-2012 nakłady pracy zmalały o blisko 14% czyli o 285 tys. AWU2 (tabela 3). W latach 1999-2003
średnio w rolnictwie, w przeliczeniu na AWU, zatrudnionych było ponad 2,4 mln tych jednostek. W latach 2004-2012 było
to średnio o 8% mniej (ponad 2,2 mln AWU) (tabela 4).
Przed przystąpieniem do UE polskie rolnictwo na tle innych państw Wspólnoty charakteryzowało się bardzo wysoką
pracochłonnością. Zmiany obserwowane w nakładach pracy w latach 2003-2010 są korzystne i sprzyjają wzrostowi
wydajności pracy rolniczej. Kierunek tych zmian pozwala na zmniejszanie różnicy w pracochłonności polskiej produkcji
rolnej w porównaniu do innych państw Wspólnoty, a ich ewolucyjne tempo umożliwia skierowanie stopniowo
uwalnianych nadwyżek pracy do innych działów gospodarki.
Dużo mniej dynamiczne zmiany obserwowane były w okresie od 1999 do 2012 w wartości nakładów kapitałowych
(zużycia pośredniego i amortyzacji) w rolnictwie (tabela 3). W latach 1999-2003 nakłady te (w cenach stałych 2005 roku)
wynosiły średnio ponad 42,3 mld zł rocznie. W okresie od 2004 do 2012 roku nakłady kapitałowe (zużycie pośrednie i
amortyzacja) wzrosły w niewielkim stopniu (średnio o nieco ponad 1,5%) i wynosiły średnio ponad 43 mld zł (tabela 4).
Większą dynamiką wzrostu cechowały się nakłady inwestycyjne w rolnictwie i łowiectwie, które w okresie po akcesji
do UE były średnio o ponad 14% wyższe niż średnie nakłady inwestycyjne do roku 2004. Średnie nakłady inwestycyjne na
1 ha UR po akcesji wzrosły o blisko 26% i w roku 2011w cenach stałych z 2005 roku wynosiły blisko 230 zł (tabela 3).
Wzrost nakładów inwestycyjnych związany jest przede wszystkim z objęciem polskich gospodarstw programami
proinwestycyjnymi WPR. Przed wstąpieniem Polski do UE wartość nakładów inwestycyjnych malała. Po roku 2004
tendencja ta została odwrócona. Wyraźny wzrost nakładów inwestycyjnych (w cenach stałych z 2005 roku) nastąpił od
momentu rozpoczęcia wdrażania w Polsce PROW 2007-2013. Pomimo rosnących nakładów inwestycyjnych majątek w
rolnictwie na przestrzeni badanego okresu uległ dekapitalizacji. W okresie po akcesji do UE wzrosła wartość brutto
środków trwałych w rolnictwie i łowiectwie (średnio o około 15% do poziomu ponad 126 mld zł w roku 2011) ale na
skutek wzrostu stopnia zużycia środków trwałych o około 10 punktów procentowych ich średnia wartość netto w latach
2004-2011 była o prawie 15% niższa w porównaniu do średniej z lat 1999-2003. Rosnący stopień zużycia środków
trwałych w rolnictwie oraz spadek ich wartości netto wynika z nadal wadliwej struktury agrarnej w Polsce. Pomimo
pozytywnych przemian zaobserwowanych po 2003 roku około 75% gospodarstw rolnych w Polsce w roku 2010 to
2
1 AWU (ang. Annual Work Unit – robocza jednostka pracy) – EUROSTAT przyjmuje 1800 godzin pracy w roku (225
dni x 8 godzin).
2
gospodarstwa o powierzchni poniżej 10 ha użytków rolnych. W gospodarstwach tej wielkości znaczna część majątku uległa
już dużej dekapitalizacji, a mała skala produkcji nie pozwala na wygenerowanie nadwyżek finansowych, które mogłyby
być przeznaczone na odtworzenie majątku trwałego.
W związku ze zmianami jakie zaobserwowano w czynnikach produkcji rolnej przekształceniu uległy również wzajemne
relacje pomiędzy nimi. Na skutek przemian agrarnych średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w Polsce wzrosła z 6,7
ha w roku 2003 do 9,6 ha użytków rolnych w roku 2010 (tabela 4). W roku 2010 na 1gospodarstwo rolne przypadało 1,4
AWU i było to o 0,3 AWU więcej niż w roku 2003. Wzrost tej wartości wynikał z bardziej dynamicznego spadku liczby
gospodarstw rolnych niż nakładów pracy w rolnictwie. Średnia powierzchnia użytków rolnych przypadająca na jedną
jednostkę AWU zwiększyła się i w 2010 roku wyniosła ona 6,9 ha (o 0,6 ha więcej niż w roku 2003). Nakłady kapitałowe
(zużycie pośrednie i amortyzacja) na 1 jednostkę AWU w 2010 roku w porównaniu do roku 2003 były o prawie 2 tys.
wyższe i wynosiły 20,5 tys. zł. Kierunki zmian w relacjach pomiędzy tymi czynnikami produkcji wynikają ze zmniejszenia
się nakładów pracy w rolnictwie przy bardzo niewielkich zmianach w powierzchni użytków rolnych i nakładach
kapitałowych w latach 2003-2010. Korzystne zmiany świadczące o większej intensywności produkcji rolnej
zaobserwowano w średniej wartości nakładów kapitałowych (zużycia pośredniego i amortyzacji) przypadających na jedno
gospodarstwo rolne (wzrost o prawie 10 tys. zł do poziomu blisko 29 tys. zł w 2010 roku) i na 1 ha użytków rolnych
(wzrost w latach 2003-2010 o 100 zł).
Zmiany produkcyjno-dochodowe w rolnictwie
Istotnym czynnikiem wpływającym na ocenę efektów integracji Polski z UE dla rolnictwa jest wielkość produkcji
uzyskiwanej w tym dziale gospodarki. Od momentu przystąpienia Polski do UE odnotowano wzrost średniej rocznej
wartości produkcji w ujęciu realnym na poziomie ponad 23% (tabela 5). Średnia roczna wartość produkcji w okresie po
akcesji (lata 2004-2012) była większa o 13,3 mld zł i wynosiła 69,9 mld zł. Na wzrost średniej wartości produkcji w ujęciu
realnym wpływ miał ponad 19% wzrost wolumenu produkcji i blisko 3,5% wzrost cen realnych produkcji rolnej
(119,2x1,034=123,4) (tabela 6). Duże znaczenie we wzroście wartości produkcji miały dotacje do produktów3, które
stanowiły blisko 6% średniej wartości produkcji w latach 2004-2012. Średnia wartość realnej produkcji rolnej bez dotacji
do produktów w cenach stałych z 2005 roku w latach 2004-1012 była o blisko 10 mld zł (niecałe 18%) większa niż w
okresie przed akcesją (tabela 5).
Zmiany wartości zużycia pośredniego w ujęciu realnym w Polsce w latach 1999-2012 kształtowały się podobnie jak
zmiany wartości produkcji. Średnia wartość zużycia pośredniego w okresie po akcesji do UE była wyższa o 20% w
porównaniu do lat 1999-2003 (tabela 6). Wartość zużycia pośredniego wzrosła ze średniego poziomu ponad 35 mld zł w
latach 1999-2003 do średniego poziomu 42,4 mld zł w latach 2004-2012. Na zmiany w kształtowaniu się wartości zużycia
pośredniego w latach 2004-2012 wpływ miał wzrost wolumenu zużycia pośredniego średnio o 4,6% oraz wzrost cen
zużycia pośredniego średnio o 14,6% (104,6x1,146=120) (tabela 7). Wzrost wolumenu zużycia pośredniego (nakładów
ponoszonych na produkcję) był mniejszy niż wzrost wolumenu produkcji, co może świadczyć o wzrastającej efektywności
wytwarzania w rolnictwie.
Analizując zmiany średniego poziomu dochodu w ujęciu realnym uzyskiwanego z rolnictwa w Polsce po akcesji do UE
zaobserwować można blisko 140% wzrost (tabela 8). Dochody uzyskiwane z rolnictwa z średniego poziomu nieco ponad
10 mld zł w latach 1999-2003 zwiększyły się do średniego poziomu blisko 25 mld zł w latach 2004-2012. Istotny wpływ na
te zmiany miał wzrost wartości dotacji w ujęciu realnym z średniego poziomu niespełna 1 mld zł w okresie przed akcesją
do średniego poziomu prawie 12 mld zł w okresie po przystąpieniu Polski do UE. W okresie od roku 2004 do roku 2012
średni wzrost wartości dotacji do produktów w ujęciu realnym wyniósł ponad 800%, pozostałych dotacji ponad 1450% a
dotacji ogółem blisko 1170%. Udział dotacji ogółem w wartości produkcji rolnej wzrósł ponad 10-krotnie z średniego
poziomu 1,7% w latach 1999-2003 do ponad 17% w latach 2004-2012. Rola dochodotwórcza dotacji zwiększyła się w tym
okresie z ponad 9% do blisko 50%. Oznacza to, że istotny wpływ na poprawę sytuacji dochodowej w rolnictwie Polskim
po wstąpieniu Polski do UE mają przede wszystkim dotacje otrzymywane przez rolnictwo.
3
Dotacje kierowane do rolnictwa obejmują dotacje do produktów rolnych oraz dotacje dla producentów.
3
Tabela1. Liczba (tys.) i struktura (%) gospodarstw rolnych w Polsce w wybranych latach
Liczba
Ogółem mniej niż 2 ha 2-4,9 ha 5-9,9 ha 10-19,9 ha 20-29,9 ha 30-49,9 ha 50-99,9 ha
gospodarstw
tys.
2 144,7
931,7
485,6
372,5
246,7
60,5
29,8
11,3
2003
%
100,0
43,4
22,6
17,4
11,5
2,8
1,4
0,5
tys.
2 465,8
1 207,2
533,0
370,2
237,9
62,9
33,9
13,5
2005
%
100,0
49,0
21,6
15,0
9,6
2,5
1,4
0,5
tys.
2 380,1
1 046,2
580,2
389,4
239,3
64,4
37,0
15,8
2007
%
100,0
44,0
24,4
16,4
10,1
2,7
1,6
0,7
tys.
1 498,7
355,2
468,2
335,0
218,5
60,0
35,3
16,8
2010
%
100,0
23,7
31,2
22,4
14,6
4,0
2,4
1,1
Źródło: Farm structure, Eurostat; obliczenia własne
Tabela 2. Powierzchnia (tys. ha) i struktura (%) użytków rolnych w Polsce w wybranych latach
Powierzchnia Ogółem mniej niż 2 ha 2-4,9 ha 5-9,9 ha 10-19,9 ha 20-29,9 ha 30-49,9 ha 50-99,9 ha
gospodarstw
a
ha
14 426,3
719,8 1 589,4 2 656,5
3 388,9
1 451,3
1 111,0
756,9
2003
%
100,0
5,0
11,0
18,4
23,5
10,1
7,7
5,2
ha
14 754,9
864,7 1 726,8 2 634,6
3 267,9
1 514,3
1 274,3
900,5
2005
%
100,0
5,9
11,7
17,9
22,1
10,3
8,6
6,1
ha
15 477,2
843,2 1 880,9 2 764,2
3 292,3
1 548,9
1 381,6
1 058,4
2007
%
100,0
5,4
12,2
17,9
21,3
10,0
8,9
6,8
ha
14 447,3
474,9 1 529,3 2 387,3
3 010,8
1 447,4
1 331,7
1 145,0
2010
%
100,0
3,3
10,6
16,5
20,8
10,0
9,2
7,9
Źródło: Farm structure, Eurostat; obliczenia własne
100 ha i więcej
6,6
0,3
7,2
0,3
7,9
0,3
9,7
0,6
100 ha i
więcej
2 752,6
19,1
2 571,8
17,4
2 707,8
17,5
3 120,9
21,6
4
Tabela 3. Nakłady pracy, nakłady kapitałowe w rolnictwie, nakłady inwestycyjne, wartość netto i brutto oraz stopień
zużycia środków trwałych w rolnictwie i łowiectwie w Polsce
Wyszczególnienie
Zasoby
Nakłady
Nakłady
Nakłady
Wartość
Wartość
Stopień
siły
kapitałowe
inwestycyjne inwestycyjne
brutto
netto ŚT w
zużycia
roboczej
(zużycie
w rolnictwie i (zł 1 ha UR,
środków
rolnictwie i środków
ogółem
pośrednie i
łowiectwie
na dzień
trwałych w łowiectwie trwałych w
(tys.
amortyzacja)
(mln zł, na
30.06; ceny
rolnictwie i
(na dzień rolnictwie i
AWU)
(mln zł, ceny dzień 31.12;
stałe z 2005
łowiectwie 31.12; ceny łowiectwie
stałe z 2005
ceny stałe z
r.)
(na dzień
bieżące w
(%)
r.)
2005 r.)
31.12; ceny
mln zł)
bieżące w
mln zł)
1999
2 504,9
43 742,0
2 905,9
157,6
109 134,8
36 035,2
64,7
2000
2 494,9
41 959,5
2 697,5
151,4
109 073,8
34 301,7
68,2
2001
2 524,3
41 993,7
2 586,0
140,7
109 675,0
32 626,3
70,2
2002
2 266,8
42 213,6
2 635,8
155,9
110 479,5
32 265,7
69,0
2003
2 279,4
2 414,1
41 629,8
42 307,7
2 400,6
2 645,2
148,4
150,8
110 935,4
109 859,7
31 087,6
33 263,3
70,2
68,5
2 283,6
43 140,1
2 302,0
141,0
110 935,4
30 998,4
70,3
2005
2 291,9
41 491,0
2 398,0
150,8
112 777,1
30 712,2
71,0
2006
2 291,9
42 390,3
2 903,4
181,9
115 076,1
28 693,0
73,5
2007
2 299,3
42 683,1
3 288,0
203,2
177 739,9
28 557,1
74,2
2008
2 299,3
42 957,1
3 451,2
213,6
119 921,4
28 336,2
74,9
2009
2 213,8
43 404,4
3 185,8
197,7
122 570,0
27 806,0
76,0
2010
2 101,3
43 094,1
3 152,8
203,4
124 296,9
27 390,4
76,7
2011
2 101,3
43 710,4
3 515,2
227,6
127 081,8
27 975,2
76,8
2012
2 101,3
44 137,0
.
.
.
.
.
2004-2012 (średnio)
2 220,4
43 000,8
3 024,6*
189,9*
126 299,8*
28 808,6*
74,2*
1999-2003 (średnio)
2004
1999-2003=100
92,0
101,6
114,3
125,9
115,0
86,6
108,3
Źródło: Economic Accounts for Agriculture, Agricultural Labour Input Statistics, Eurostat, Roczniki Statystyczne
Rolnictwa 2001-2012, GUS; obliczenia własne
*średnia z lat 2004-2011
Tabela 4. Relacje pomiędzy czynnikami produkcji w Polsce w wybranych latach (ceny stałe 2005 roku)
Wyszczególnienie
Średnia
Średnia wartość
Średnia
Średnia
Liczba AUW
Średnia
powierzchnia
nakładów
wartość
powierzchnia przypadająca
wartość
UR
kapitałowych
nakładów
gospodarstwa
na 1
nakładów
przypadając
przypadająca na kapitałowych
(ha UR)
gospodarstwo kapitałowych
na 1 AWU
1 AWU (tys.
na 1 ha UR
przypadająca
(ha/1 AWU)
zł/1 AWU)
(tys. zł)
na
gospodarstwo
(tys. zł)
2003
6,3
18,3
2,9
6,7
1,1
19,4
2005
6,4
18,1
2,8
6,0
0,9
16,8
2007
6,7
18,6
2,8
6,5
1,0
17,9
2010
6,9
20,5
3,0
9,6
1,4
28,8
Źródło: Economic Accounts for Agriculture, Eurostat; Roczniki Statystyczne Rolnictwa 2001-2012, GUS; obliczenia
własne
5
Wyszczególnienie
Wartość
produkcji (mld zł)
Indeks realnej
wartości
produkcji
Wartość
produkcji bez
dotacji do
produktów (mld
zł)
Indeks realnej
wartości
produkcji bez
dotacji do
produktów
Tabela 5. Produkcja rolnicza w Polsce (wartości realne, ceny stałe z 2005 roku)
2002 2003 1999-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
(średnio)
1999
2000
2001
2011
2012
2004-2012
(średnio)
55,9
56,7
59,9
55,3
55,3
56,6
66,1
60,6
62,1
72,2
70,5
67,0
69,0
79,5
82,1
69,9
92,3
93,7
98,9
91,3
91,3
93,5
109,1
100,0
102,5
119,3
116,3
110,6
114,0
131,2
135,5
115,4
55,6
56,4
59,5
54,7
54,8
56,2
62,5
56,8
57,5
68,0
66,8
62,3
64,6
75,8
80,2
66,1
19992003=100
123,4
117,6
97,9
99,4
104,7
96,3
96,4
98,9
110,1
100,0
101,3
119,8
117,5
109,6
113,7
133,5
141,2
116,3
Tabela 6. Zużycie pośrednie w rolnictwie (wartości realne, ceny stałe z 2005 roku)
2002 2003 1999-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
(średnio)
2011
2012
2004-2012
(średnio)
Źródło: Economic Accounts for Agriculture, Eurostat; obliczenia własne
Wyszczególnienie
1999
2000
2001
Zużycie
34,4
35,5
36,1
34,7
35,8
35,3
pośrednie (mld zł)
Indeks realnej
wartości zużycia
95,4
98,5 100,3
96,4
99,3
98,0
pośredniego
Źródło: Economic Accounts for Agriculture, Eurostat; obliczenia własne
38,9
36,0
37,1
42,3
44,9
41,4
41,9
48,4
50,6
42,4
108,0
100,0
102,9
117,4
124,5
115,0
116,3
134,2
140,3
117,6
19992003=100
120,0
Tabela 7. Zmiany indeksów wolumenu i cen realnych produkcji rolnej oraz zużycia pośredniego (poziom roku 2005=100)
2000 2001 2002 2003 1999-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2004-2012
(średnio)
(średnio)
Wyszczególnienie
1999
Indeks produkcji
(wolumen)
88,6
85,2
89,4
89,7
88,5
88,3
100,4
100,0
99,0
105,1
105,4
111,8
108,3
107,2
109,7
105,2
119,2
102,1
98,0
98,7
99,4
98,1
99,3
102,7
100,0
102,3
103,5
103,7
105,1
103,9
105,8
107,0
103,8
104,6
Indeks zużycia
pośredniego
(wolumen)
19992003=100
6
Indeks cen
realnych
produkcji rolnej
104,1
110,0
110,6
101,7
103,2
105,9
Indeks cen
realnych zużycia
93,4 100,6 101,6
97,0 101,2
98,8
pośredniego
Źródło: Economic Accounts for Agriculture, Eurostat; obliczenia własne
Wyszczególnienie
Wartość
produkcji (mld zł)
Dochód (mld zł)
Dotacje do
produktów (mld
zł)
Pozostałe dotacje
(mld zł)
108,7
100,0
103,5
113,5
110,4
98,9
105,2
122,4
123,5
109,6
103,4
105,1
100,0
100,6
113,5
120,1
109,4
112,0
126,8
131,1
113,2
114,6
Tabela 8. Wartość produkcji, dochody oraz wsparcie rolnictwa środkami publicznymi (wartości realne, ceny stałe z 2005 roku)
1999 2000 2001 2002 2003 1999-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2004-2012
(średnio)
(średnio)
19992003=100
55,9
56,7
59,9
55,3
55,3
56,6
66,1
60,6
62,1
72,2
70,5
67,0
69,0
79,5
82,1
69,9
123,4
9,9
10,3
12,4
9,6
8,8
10,2
20,5
18,4
21,1
26,1
21,6
24,0
27,0
33,1
27,6
24,4
239,0
0,3
0,3
0,4
0,6
0,5
0,4
3,6
3,8
4,5
4,2
3,7
4,7
4,4
3,6
1,8
3,8
909,6
0,6
0,7
0,5
0,4
0,3
0,5
4,3
4,8
6,7
7,6
8,0
9,8
10,6
12,8
8,3
8,1
1 557,3
7,9
8,5
11,2
11,8
11,7
14,5
15,0
16,4
10,1
11,9
1 268,3
12,0
14,1
18,1
16,3
16,6
21,7
21,8
20,6
12,4
17,1
x
38,8
46,4
53,2
45,0
54,1
60,6
55,6
49,4
36,8
48,9
x
Dotacje razem
0,9
1,0
0,9
1,0
0,9
0,9
(mld zł)
Udział dotacji w
wartości
1,7
1,7
1,6
1,8
1,6
1,7
produkcji (%)
Udział dotacji w
9,3
9,5
7,6
10,3
9,8
9,3
dochodzie (%)
Źródło: Economic Accounts for Agriculture, Eurostat; obliczenia własne
7
Podsumowanie i wnioski
Przystąpienie Polski do UE miało duży wpływ na przemiany obserwowane w rolnictwie. Zwiększyło się tempo
pozytywnych zmian zachodzących w strukturze agrarnej kraju. Wzrastać zaczęła liczba i powierzchnia gospodarstw
średnich i dużych, co pozwoliło na poprawę efektywności produkcji rolnej i sprzyjało procesom modernizacyjnym w
rolnictwie. Na skutek zmian agrarnych kontynuowany jest proces uwalniania z rolnictwa nieefektywnych zasobów pracy,
jednak proces ten zachodzi bardzo wolno. Rosnące nakłady inwestycyjne, będące wynikiem objęcia rolnictwa środkami II
filaru WPR, pozwoliły zahamować procesy dekapitalizacji majątku trwałego w rolnictwie i umożliwiły modernizację
polskich gospodarstw. Na skutek postępujących procesów mechanizacji możliwe jest zmniejszanie zasobów pracy w
rolnictwie i wzrost efektywności produkcji. Po przystąpieniu do UE wzrosły średnia powierzchnia gospodarstwa oraz
nakłady kapitałowe (zużycie pośrednie i amortyzacja) na 1 ha użytków rolnych i 1 gospodarstwo, co świadczy o większej
intensywności i efektywności produkcji rolnej i skutkować może poprawą pozycji konkurencyjnej gospodarstw rolnych w
Polsce na tle innych państw UE. Zmiany te mogą być bodźcem do dalszych przemian struktury agrarnej i produkcyjnej w
rolnictwie.
Akcesja do Wspólnoty wpłynęła również na zmiany sytuacji produkcyjnej i dochodowej w rolnictwie. W znaczący
sposób wzrosła wartość i wolumen produkcji rolnej oraz zużycia pośredniego. Pozytywnym zjawiskiem, świadczącym o
lepszej efektywności produkcji po akcesji do UE jest mniejszy wzrost średniej wartości wolumenu zużycia pośredniego w
porównaniu do wzrostu wolumenu produkcji. Od momentu przystąpienia do UE obserwowana jest także poprawa sytuacji
dochodowej w rolnictwie.
Przemiany w strukturze agrarnej gospodarstw i zachodzące procesy restrukturyzacyjne i modernizacyjne w rolnictwie w
sposób korzystny wpływają na efektywność produkcji w tym dziale gospodarki stymulując dalsze pozytywne zmiany
podnoszące konkurencyjność i dochodowość rolnictwa w Polsce.
1. Czubak W., Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej wspierających inwestycje w gospodarstwach rolnych,
Journal of Agribusiness and Rural Development z. 3 (25) 2012, Poznań 2012, s. 57-59
2. Czubak W., Sadowski A., Poczta W., Modele płatności bezpośrednich w krajach UE po 2013 [w] Dopłaty
bezpośrednie i dotacje budżetowe a finanse oraz funkcjonowanie gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych (red.
Kulawik J.), IERiGŻ PIB, Warszawa 2011, s. 40-43.
1. Czudec A., Cierpiał-Wolan M., Strukturalne i przestrzenne uwarunkowania rozwoju podkarpackiego rolnictwa,
Wydawnictwo Oświatowe „FOSZE”, Rzeszów 2013,s. 7.
2. Czyżewski A., Henisz-Matuszczak A., Rolnictwo Unii Europejskiej i Polski. Studium porównawcze struktur
wytwórczych i regulatorów rynków rolnych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004, s.
273.
3. Czyżewski A., Poczta-Wajda A., Polityka rolna w warunkach globalizacji. Doświadczenia GATT/WTO, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 18-20.
4. Grzelak A., Związki gospodarstw rolnych z rynkiem w Polsce po roku 1990. Próba określenia intensywności i
efektywności, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008, s. 35-41.
5. Judzińska A., Łopaciuk W., Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na rolnictw, IERIGŻ PIB, Warszawa 2011, s. 50-51.
6. Piskorz W., Implikacje Wspólnej Polityki Rolnej dla polskiego sektora rolnego [w] Polska w Unii Europejskiej
tom II (red. Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E.), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego,
Warszawa 2004, s. 74-76.
7. Poczta W., Pawlak K.., Międzynarodowy handel rolny. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s.
119-126.
8. Poczta W., Sytuacja dochodowa gospodarstw rolnych w Polsce po akcesji do UE i jej determinanty jako
przesłanka rozwoju rolnictwa, Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t. 97, z. 3, PAN, Warszawa 2010, s. 205-206.
9. Sadowski A., Girzycka W., Rolnicze inwestycje modernizacyjne i dostosowujące do standardów UE, finansowane
ze środków unijnych, Zeszyty Naukowe SGGW, Polityki Europejskie, Finanse i Marketing nr 6 (55) 2011,
Warszawa 2011, s.122
10. Sadowski A., Girzycka W., Charakterystyka gospodarstw korzystających ze wsparcia inwestycji
modernizacyjnych i dostosowawczych na tle innych form pomocy Unii Europejskiej, Journal of Agribusiness and
Rural Development z. 1(23) 2012 , Poznań 2012, s. 123-124.
11. Zegar J., St., Sytuacja ekonomiczna polskiego rolnictwa po akcesji do Unii Europejskiej, IERIGŻ PIB, Warszawa
2009, s. 7-16.
12. Economic
Accounts
for
Agriculture,
Eurostat
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database (data dostępu 1.10.2013).
13. Agricultural
Labour
Input
Statistics,
Eurostat
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database (data dostępu 1.10.2013).
14. Farm structure, Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database (data dostępu
1.10.2013).
15. Roczniki Statystyczne Rolnictwa 2001-2012, Główny Urząd Statystyczny.
8