Kształtowanie wrażliwości dziecka poprzez sztukę (plik pdf)

INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE
2/2013
Kszta³towanie wra¿liwoœci dziecka
poprzez szktukê
S£ÓW KILKA O SZTUCE
Potrzeba kontaktu dziecka ze sztuk¹ jest ogromna,
gdy¿ w³aœnie w wieku przedszkolnym rozwijaj¹ siê wszelkiego rodzaju zainteresowania i zdolnoœci. Jeœli wiêc w tym
okresie zapewnimy dzieciom dobry kontakt z muzyk¹,
plastyk¹ i literatur¹, jeœli nauczymy ich s³uchaæ, obserwowaæ i rozumieæ, to tym samym stworzymy im warunki do pe³nego rozwoju. Zatem warto uœwiadomiæ sobie,
¿e muzyka i plastyka to dziedziny wiedzy równie wa¿ne
jak nauki humanistyczne czy œcis³e. Niedocenienie wagi
edukacyjnej tych przedmiotów stwarza ogromn¹ lukê
w ogólnym rozwoju dziecka, o czym czêsto we wspó³czesnej edukacji zapominamy. A przecie¿ nie od dziœ wiadomo, ¿e obcowanie ze sztuk¹ ³agodzi obyczaje.
Poni¿ej przedstawiam kilka m¹drych, wa¿nych i refleksyjnych myœli o SZTUCE.
***
Sztuka jest szczególnie wa¿nym narzêdziem kszta³towania wyobraŸni. Bezpoœredni kontakt z arcydzie³ami
wzbogaca doœwiadczenie estetyczne podmiotu. Dostarcza równie¿ „po¿ywki” dla jego wyobraŸni. Z kolei w³asna ekspresja twórcza cz³owieka wyra¿a najpe³niej mo¿liwoœæ tej dysproporcji psychicznej. W pedagogice
istniej¹ dwie przeciwstawne koncepcje twórczego rozwoju cz³owieka. Jedna bierze pod uwagê samorodn¹
i spontaniczn¹ twórczoœæ jednostki – nieska¿on¹ inspiracjami sztuki profesjonalnej, druga koncepcja zaleca wrêcz obcowanie ze sztuk¹ istniej¹c¹, jako cennym Ÿród³em informacji o œwiecie oraz narzêdziem
rozwoju postawy twórczej (J. Górniewicz, 1997, s. 96).
Sztuka to nie tylko tworzenie dzie³ zawieraj¹cych
jak¹œ formê i treœæ, sztuka to tak¿e styl ¿ycia, postawa do ¿ycia (J. Górniewicz, 1997, s. 97).
Wychowanie przez sztukê to tak¿e wychowanie, które
uznaje sztukê za czynnik kszta³towania osobowoœci.
W procesie tym rola sztuki jest ogromna, poniewa¿ sztuka nie ogranicza siê wy³¹cznie do oddzia³ywania na wra¿liwoœæ estetyczn¹, ale wywiera wp³yw na wszystkie dziedziny ludzkiego ¿ycia: na postawê moraln¹, ¿ycie
umys³owe ucznia (I. Wojnar, 1964, s. 15).
Wychowanie przez sztukê jest jedynym rodzajem
wychowania, które odpowiada potrzebie kszta³towania
równowagi psychicznej wspó³czesnego cz³owieka. Wychowanie to sprawia, ¿e cz³owiek bêdzie umia³ ¿yæ w sposób spontaniczny i twórczy, ma równie¿ umo¿liwiæ mu
osi¹gniêcie harmonii ¿ycia zmys³owego, uczuciowego i intelektualnego. Podkreœlaj¹c wielokrotnie, ¿e ta harmonia
zosta³a w œwiecie wspó³czesnym mocno zachwiana, ak-
24
centuje siê potrzebê kszta³towania szczególnie strony uczuciowo-wyobra¿eniowej cz³owieka (I. Wojnar, 1964,
s. 185). Sztuka wywiera wp³yw na odbiorcê znacznie
wczeœniej, zanim zdobêdzie on umiejêtnoœci jej rozumienia. Dzie³o sztuki mo¿e bowiem wzruszaæ nawet bardzo m³odych s³uchaczy i widzów. Muzyka przemawia
przede wszystkim do wra¿liwoœci odbiorcy i mo¿e byæ
dostêpna nawet dla bardzo ma³ych dzieci (I. Wojnar,
1964, s. 231).
Sztuka zrodzi³a siê z magii, wierzeñ, z prze¿ywania
wzruszeñ: radoœci, cierpieñ i uniesieñ, z potrzeby intymnoœci, ale tak¿e i z potrzeby wypowiedzi i porozumienia,
z zabawy, ale i z kontemplacji. Nadal s³u¿y cz³owiekowi
w ten sam wielostronny sposób, choæ w ci¹gu wieków
i tysiêcy lat jej postacie zmienia³y siê, bogaci³y, komplikowa³y i wraca³y do Ÿróde³ (M. Przychodziñska-Kaciczak,
1984, s. 295).
Doznawanie piêkna muzycznego, a tak¿e licznych
jakoœciowo wzruszeñ wywo³ywanych muzyk¹, w niezast¹piony sposób wzbogaca nas. A w³aœnie we wzbogacaniu doœwiadczeñ i intensywnoœci prze¿yæ mo¿na
dopatrywaæ siê istotnego sensu ludzkiej egzystencji.
¯ycie cz³owieka mo¿na przed³u¿yæ tylko do okreœlonych
granic, lecz nasyciæ ka¿d¹ jego chwilê mo¿na w sposób
potencjalnie nieograniczony.(...) Podkreœlmy te¿ wp³yw
kontaktów z muzyk¹ na rozwój wyobraŸni i twórczego
myœlenia. Indywidualnoœæ i emocjonalnoœæ aktów estetycznego prze¿ywania muzyki uaktywniaj¹ zdolnoœci twórcze. W wyniku tego ka¿dy odbiorca na swój sposób kszta³tuje w umyœle obraz poznawanego dzie³a, staj¹c siê
w pewnym sensie jego wspó³twórc¹. Nie budzi te¿ w¹tpliwoœci stwierdzenie, ¿e w sytuacji, gdy mi³oœnik muzyki sam jest twórc¹ lub odtwórc¹ utworów muzycznych,
ewokowane s¹ w nim si³y twórcze. W takim to rozumieniu zarówno recepcja, jak i ekspresja muzyczna, wp³ywaj¹ na aktywizacjê wyobraŸni i myœlenia otwartego na
ró¿ne, w tym i nietypowe, rozwi¹zania. Ufaj¹c takiemu
przebiegowi kontaktów ze sztuk¹, wielu wspó³czesnych
psychologów twierdzi, i¿ kontakty te mog¹ byæ modelem edukacyjnym, przyk³adem kszta³cenia twórczego cz³owieka do poznawanej prze¿ywanej rzeczywistoœci (M. Przychodziñska-Kaciczak, 1984, s. 296-297).
EDUKACJA MUZYCZNA
PRZEDSZKOLAKA
Obserwuj¹c dzisiejsz¹ edukacjê muzyczn¹, która czêsto ma pocz¹tek dopiero w szkole podstawowej, a nawet
w gimnazjum, wspó³czujê uczniom i nauczycielom. Uwa-
INFORMATOR OSWIATOWY
INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE
2/2013
¿am, ¿e rozpoczynanie nauki muzyki w póŸniejszych etapach edukacyjnych jest znaczenie opóŸnione i utrudnione, gdy¿ wra¿liwoœæ muzyczna rozwijana w latach póŸniejszych ni¿ wiek przedszkolny nie daje oczekiwanych
rezultatów.
Okres przedszkolny w ¿yciu dziecka jest najbardziej w³aœciwy do objêcia go edukacj¹ muzyczn¹ i realizowania z nim ró¿nych form aktywnoœci muzycznej. Naturalna potrzeba ruchu dzieci w wieku
przedszkolnym, ich rozwój emocjonalny i intelektualny,
sprzyja ró¿nym formom percepcji i ekspresji muzycznej.
Chêæ uprawiania muzyki jest dla maluchów czymœ naturalnym. Mog¹ one dziêki niej œpiewaæ, tañczyæ, graæ,
wyra¿aæ swoje emocje, relaksowaæ siê. Wszystkie te formy aktywnoœci wp³ywaj¹ na rozwój intelektualny ma³ego
cz³owieka, na jego pamiêæ, emocje, sprawnoœæ fizyczn¹,
ponadto ucz¹ systematycznoœci i odpowiedzialnoœci. Dziêki aktywnoœci muzycznej dzieci staj¹ siê samodzielne, kreatywne i wytrwa³e w d¹¿eniu do wyznaczonego celu. Przedszkolaki maj¹ poczucie akceptacji i spe³nienia, co z kolei
wp³ywa na budowanie w nich poczucia w³asnej wartoœci.
O muzyce mówi siê, ¿e jest to sztuka wymagaj¹ca
odpowiednich predyspozycji i umiejêtnoœci. Jednak moim
zdaniem, ka¿de nawet najmniejsze dziecko „nosi”
w sobie swoj¹ w³asn¹ muzykê i potencja³ do jej tworzenia oraz realizacji. Dzieci w wieku przedszkolnym
bardzo chêtnie tworz¹ swój w³asny muzyczny œwiat i bardzo szybko nabywaj¹ wiele muzycznych umiejêtnoœci.
***
Jestem nauczycielem wychowania przedszkolnego,
z wieloletnim doœwiadczeniem w prowadzeniu zajêæ z rytmiki na ró¿nych etapach edukacji szkolnej. Pracuj¹c
w Przedszkolu Miejskim nr 25 im. Kubusia Puchatka
w S³upsku, opracowa³am i wdro¿y³am innowacjê muzyczn¹, której myœl¹ przewodni¹ jest rozwój zdolnoœci muzycznych i muzykalnoœci dzieci. Inspiracj¹ do
napisania programu by³y moje doœwiadczenia z codziennej pracy wychowawczo-dydaktycznej z dzieæmi, a g³ównie zajêcia muzyczne, które darzê wyj¹tkow¹ sympati¹.
Celem innowacji jest wszechstronny rozwój dziecka poprzez rozwijanie: ekspresji twórczej, zdolnoœci do improwizowania, poczucia rytmu, umiejêtnoœci percepcji muzyki, ekspresji ruchowej oraz wyobraŸni muzycznej.
Wszystko to wp³ywa na kszta³towanie u dzieci poczucia
piêkna, a tak¿e umo¿liwia samorealizacjê i wyzwala zdolnoœci do aktywnego i twórczego dzia³ania.
Realizacjê innowacji rozpoczê³am cztery lata temu
w swojej grupie dzieci trzyletnich i kontynuujê ja do dziœ.
Innowacja ta jest œciœle powi¹zana z treœciami innych dzia³ów programu wychowania przedszkolnego.
Przez 4 lata trwania programu obserwujê rozwój
moich podopiecznych. Widzê, ¿e potrafi¹ oni bardzo dobrze radziæ sobie w „œwiecie muzyki”, a proponowane
formy aktywnoœci muzycznej daj¹ im du¿o radoœci i fraj-
INFORMATOR OSWIATOWY
dy. Zajêcia te przyczyniaj¹ siê do ich wszechstronnego
rozwoju, zarówno intelektualnego, emocjonalnego, ruchowego, jak i spo³ecznego.
Ró¿ne formy aktywnoœci muzycznej stosujê w codziennej pracy, dziêki czemu dzieci nabra³y „og³ady” muzycznej. Nie maj¹ problemu z prezentowaniem swoich
umiejêtnoœci przed publicznoœci¹ – czuj¹ siê pewnie. Nie
sprawia im trudnoœci zaœpiewanie piosenki, wyrecytowanie wiersza, wykonanie æwiczeñ rytmicznych przy pomocy instrumentów perkusyjnych, czy te¿ niekonwencjonalnych Ÿróde³ dŸwiêku. Chêtnie wykonuj¹ improwizacje instrumentalne do muzyki klasycznej. Lubi¹ zagospodarowywaæ przestrzeñ ruchem i odtwarzaæ krótkie
uk³ady taneczne do piosenek i polskich tañców narodowych. Obserwuj¹c dzieci podczas zabaw dowolnych, s³yszê jak nuc¹ piosenki, urz¹dzaj¹ wystêpy, wykorzystuj¹c
dostêpny sprzêt (mikrofony, odtwarzacz CD, p³yty CD,
instrumenty perkusyjne), czy te¿ bawi¹ siê, realizuj¹c zapisy rytmiczne.
Moje przedszkolaki z wielkim zapa³em i zaanga¿owaniem bior¹ udzia³ w przygotowywaniu inscenizacji na
ró¿ne okazje. Czasami s¹ podekscytowane i rozgadane, czasami marudne, a czasami po prosu zmêczone powtarzaniem
swoich ról. Zawsze jednak naszej pracy towarzyszy jakiœ
element muzyczny, który pozwala na chwilê odprê¿enia,
dziêki czemu ³atwiej jest znieœæ „trudy” przygotowañ. Zwieñczeniem mozolnych prób jest prezentacja „gotowej” inscenizacji przed publicznoœci¹, a najwiêksz¹ nagrod¹ dla moich
milusiñskich s¹ brawa widowni (ma³ej i doros³ej) i s³owa
pochwa³y. W naszej wspólnej czteroletniej wêdrówce przez
krainê muzyki mieliœmy wiele takich premier.
Dziœ – maj¹c w pamiêci pracê z 3, 4, 5, a obecnie ju¿
z 6-latkami – widzê ogromn¹ ró¿nicê w ich rozwoju
i wiem, ¿e du¿a w tym zas³uga edukacji muzycznej. Mam
ogromn¹ satysfakcjê, ¿e odpowiednio dobrane formy i metody pracy by³y i s¹ dla dzieci atrakcyjne i pomog³y im
w rozwijaniu zdolnoœci muzycznych i muzykalnoœci.
Zachêcam wszystkich pedagogów maj¹cych wp³yw
na wychowanie dzieci do kszta³towania ich poprzez sztukê. Daje to ogromne zadowolenie nie tylko samym dzieciom, ale równie¿ nauczycielom. Klimat zaufania, radoœci, poczucia wspólnego dzia³ania opartego na otwartoœci
i akceptacji, bycie jednym zespo³em – jedn¹ orkiestr¹, jest
jedyny i niepowtarzalny, bo ka¿de dziecko jest jak muzyk
w orkiestrze i nuta w piosence... ö
Alicja Nosewicz
Przedszkole Miejskie nr 25 im. Kubusia Puchatka
w S³upsku
SPIS LITERATURY CYTOWANEJ: § Górniewicz J.: Kategorie pedagogiczne. Olsztyn: Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna. 1997 § Przychodziñska-Kaciczak M.: Zrozumieæ muzykê. Warszawa: Nasza Ksiêgarnia. 1984 § Wojnar I.: Sztuka i wychowanie. Warszawa: Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe. 1964
25