Gossypium L. (Bawełna, bawełnica)

Gossypium L. (Bawełna, bawełnica) rodzina Malvaceae (Ślazowate) W stanie dzikim Gossypium rośnie w strefie subtropikalnej. Gossypium to rodzaj roślin, często uważanych za jednoroczne, liczący do 70 gatunków. Jednak tylko cztery z nich mają znaczenie gospodarcze. Liście mają dłoniastoklapowane, ułożone skrętolegle. Kwiaty duże, o płatkach wytwarzających rurkę i pręcikach otaczających pojedynczy słupek. Owocem jest torebka zawierająca liczne nasiona z długimi włoskami, roznoszone przez wiatr. Rośliny włóknodajne, niektóre gatunki wykorzystywane w produkcji włókna ‐ bawełny. Oprócz Gossypium arboreum (bawełny drzewiastej) wykorzystywane są także inne gatunki Gossypium herbaceum (bawełna indyjska, syn. bawełna zielona), Gossypium hirsutum (bawełna kosmata, syn. bawełna zwyczajna), Gossypium barbadense (bawełna peruwiańska). Gossypium arboreum bawełna drzewiasta ‐ krzewy lub półkrzewy, które posiadają długoogonkowe liście oraz duże kwiaty, zmieniające barwę po zapyleniu. Są one pojedyncze, żółte lub białe, a po zapyleniu stają się purpurowe i czarne. Owocem jest wielonasienna torebka, która zawiera 5‐10 nasion, pokrytych długimi (do 5 cm), jednokomórkowymi włoskami. Włoski te stanowią główny surowiec włókienniczy. Z nasion wytłacza się także olej ‐ jest jadalny. Bawełna jest jedną z najstarszych roślin uprawnych (uprawiano ją już 3 tysiące lat p.n.e.), jednak w przemyśle włókienniczym zaczęła odgrywać rolę dopiero w XIX. Roślina nie występuje dziko, jest uprawiana jako roślina użytkowa i czasami ozdobna w mieszkaniach. W rejonach uprawy bawełny jej zastosowanie jest wielorakie. Bawełna ma duże znaczenie w przemyśle tekstylnym ‐ wykorzystywana do produkcji przędz i tkanin bawełnianych. Ma zastosowanie lecznicze, wykorzystuje się jej liście, korzenie i kwiaty. Korę korzeni stosuje się, jako środek powstrzymujący krwawienie, likwidujący obrzęki i ułatwiający gojenie się ran. Rafinowany, odbarwiony i oczyszczony z toksycznego gossypolu olej z nasion bawełny jest wartościowym produktem spożywczym. Po utwardzeniu produkuje się z niego tłuszcz kuchenny (podobny do smalcu) oraz margarynę. Stosowany jest również w leczeniu i profilaktyce choroby miażdżycowej. Olej z nasion bawełny znajduje także zastosowanie do produkcji mydeł, żywic, wosków i kitów, a wytłoki stanowią cenną paszę dla bydła. Mączka otrzymywana z nasion jest wykorzystywana jako nawóz. Również łodygi mają swoje zastosowanie ‐ w przemyśle papierniczym oraz do wyrobu sznurów i powrozów. Rośliny tego gatunku wymagają do wzrostu i rozwoju klimatu ciepłego i suchego. Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu www.mob‐zabrze.pl Gossypium L. (Bawełna, bawełnica) rodzina Malvaceae (Ślazowate) Gossypium hirsutum (Bawełna kosmata, bawełna zwyczajna) ‐ pochodzi z Ameryki Środkowej, gdzie była uprawiana. Skala uprawy bardzo się powiększyła w wyniku wynalezienia maszyn przędzalniczych i rozwoju tkactwa (XVIII i XIX wiek). Wzrosło wtedy zapotrzebowanie na ten surowiec. Do dziś bawełna kosmata jest jednym z ważniejszych surowców dla przemysłu przędzalniczego. Uprawiana jest wszędzie tam, gdzie pozwalają na to warunki klimatyczne. Liście ma ułożone skrętolegle, są dłoniasto 3 do 7 klapowe. Wytwarza kwiaty barwy kremowej. Owocem jest torebka, która zawiera wiele nasion, pokrytych włoskami od 10‐60 mm długości. Z włosków otrzymuje się tzw. włókno techniczne, które używane jest m.in. do wyrobu oraz jako domieszka do różnych tkanin. Z nasion uzyskuje się także olej ‐ jadalny, który jest używany do wyrobu margaryny. Odpady (wytłoki) wykorzystywane są jako pasza dla zwierząt. Oprócz wyrobu sznurów, taśm i tkanin, poprzez specjalną obróbkę odtłuszczania włókien bawełny za pomocą kwasu azotowego i kwasu siarkowego otrzymuje się tzw. bawełnę strzelniczą, która służy do wyrobu prochu bezdymnego. Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu www.mob‐zabrze.pl