Treść wniosku przesłanego do RIO

Kraków, 25 lipca 2014 r.
Prezes Regionalnej Izby
Obrachunkowej w Krakowie
Pan Janusz Kot
[nasza sygn. 2014/0013/FIMO/PŻJSKW/PŻ]
Wniosek
Na podstawie art. 241 Kodeksu postępowania administracyjnego składam w imieniu Fundacji Instytut Myśli
Obywatelskiej im. Stańczyka wniosek o podjęcie weryfikacji zasadności wydatkowania środków publicznych
przez gminę miejską Kraków na kampanię referendalną przed referendum 25 maja 2014 r.
Uzasadnienie
Przekazujemy Panu Prezesowi w ramach Programu Prawnego prowadzonego przez Fundację Instytut Myśli
Obywatelskiej im. Stańczyka wniosek o podjęcie weryfikacji zasadności wydatkowania środków publicznych w
związku z prowadzeniem kampanii referendalnej przez gminę miejską Kraków w okresie przed referendum 25
maja 2014 roku.
Fundacja Stańczyka jest niezależną, niedochodową organizacją pozarządową, której misją jest działanie na rzecz
jawności, otwartości i kontroli obywatelskiej w życiu publicznym oraz rozwoju świadomości obywatelskiej i
kultury prawnej a także budowy zaufania społecznego do instytucji publicznych.
Wyrażamy nasze zaniepokojenie, iż środki publiczne gminy Kraków mogły zostać przeznaczone na prowadzone z
przekroczeniem kompetencji przez organy Miasta Kraków bezzasadne działania promocyjne w ramach tzw.
kampanii referendalnej na gruncie art. 28 ustawy o referendum lokalnym. Taka sytuacja to negatywne
konsekwencje zarówno dla wartości jaką jest majątek komunalny jak i dla zaufania obywateli do organów władzy
w zakresie rzetelności w dostarczaniu informacji potrzebnych do podjęcia decyzji w trakcie referendum.
Wierzymy, że sytuacja ta powinna stać się przedmiotem weryfikacji tut. Izby, jako podmiotu powołanego do
kontroli zasadności, celowości i legalności wydatkowania środków publicznych przez jednostki samorządu
terytorialnego.
Kampania referendalna została rozpoczęta uchwałą NR CI/1553/14 Rady Miasta Krakowa z dnia 1 kwietnia
2014 r. o przeprowadzeniu referendum lokalnego w istotnych sprawach dotyczących mieszkańców Krakowa
zgodnie z art. 29 ustawy i trwała do 24 maja 2014 roku (dnia poprzedzajacego głosowanie). W tym czasie Urząd
Miasta jako jednostka organizacyjna wypełniająca uchwały rady miasta prowadził szeroko zakrojoną działalność
1/4
marketingową prezentującą opinie, poglądy i oceny Rady Miasta, a nie dane, informacje lub też wyjaśnienia istoty
rozstrzyganych w referendum problemów. Przykładem a jednocześnie najważniejszą jej częścią była kampania
billboardowa, wykorzystująca hasło “Bo igrzyska to…” w kilku wersjach kończących się zwrotami: “metoda na
smog”, “metoda na korki” i “35 tys. miejsc pracy”.
W naszej ocenie prowadzone przez gminę miejską Kraków działania w ramach tzw. kampanii referendalnej były
w dużej części naruszeniem jej istoty lub też przekroczeniem podstawy prawnej do prowadzenia tejże kampanii z
art. 28 ustawy o referendum lokalnym.
W opinii Fundacji istotę kampanii referendalnej przedstawia art. 28 ustawy o referendum lokalnym:
1. Kampania referendalna służy wyjaśnieniu przez organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego, który zarządził referendum, istoty problemów rozstrzyganych w referendum, treści
postawionych pytań i wariantów, a także prezentowaniu stanowiska inicjatora referendum oraz
partii politycznych, zrzeszeń i mieszkańców w sprawie poddanej pod referendum.
Tym samym ustawodawca wyróżnił dwie kategorie kampanii referendalnej według kryterium podmiotu, który ją
prowadzi. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, który zarządził referendum ma prawo jedynie
prowadzić kampanię, która “służy wyjaśnieniu (...) istoty problemów rozstrzyganych w referendum,
treści postawionych pytań i wariantów”. Do “prezentowania stanowiska” uprawniony jest natomiast tylko
inicjator referendum oraz partie polityczne, zrzeszenia i mieszkańcy.
O ile “wyjaśnienie” oznacza objaśnianie, zakładające rzetelność i kompletność informacji, o tyle prezentowanie
stanowiska to nic innego jak przedstawianie sposobu pojmowania czegoś lub też zapatrywania się na coś,
uzależnione od indywidualnego i różnego aparatu pojęciowego w tym układu odniesienia, służącego dokonaniu
oceny sytuacji, np. zgodności danego rozwiązania z własnym interesem. Rolą organów samorządu
terytorialnego w kampanii referendalnej jest zaś wsparcie merytoryczne mieszkańców w zrozumieniu
ważnych okoliczności dla podjęcia przez nich decyzji, a nie przekonywanie ich do jednego z wariantów.
Art. 28 korzysta z definicji inicjatora referendum zawartego w art. 11 ust. 2 tej samej ustawy. Definiacja legalna
z ust. 2 odwołuje się do zamkniętego katalogu z ust. 1. Wymienia on w ust. 1 trzy podmioty mogące wystąpić z
inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Brak w
nim organu stanowiącego samorządu terytorialnego. W żadnym więc wypadku organ samorządu
terytorialnego nie może być uznany za inicjatora referendum. Całość wzmacnia argument z umiejscowienia
przepisu regulującego na potrzeby tej ustawy pojęcie inicjatora referendum tj. zamieszczenie go w rozdziale dot.
referendów z inicjatywy mieszkańców a nie w następnym dot. referendów wszczynanych z inicjatywy organu
stanowiącego samorządu.
W świetle powyższego tym bardziej zgodzić się trzeba z sądową interpretacją działań Krakowa dokonaną przy
okazji poddania jednego ze sloganów ocenie Sądu Okręgowego w Krakowie na wniosek w trybie art. 35 ustawy
o referendum. W uzasadnieniu postanowienia z 20 maja oddalającego ten wniosek sąd podnosi, iż
rozpowszechniane materiały (billboardy, ulotki) zawierające hasło “bo igrzyska to metoda na smog”
2/4
“nie są kampanią informacyjną ani konsultacjami społecznymi”1
i
“hasło ma charakter propagandy i agitacji”.
Reklamowy, perwswazyjny charakter kampanii oraz rozpoznanie jej jako referendalnej potwierdził Sąd
Apelacyjny w Krakowie w swoim postanowieniu z 22 maja2 .
W zupełnie sprzeczny do interpretacji sądu sposób wypowiadali się miejscy urzędnicy: "Jeśli chodzi o pytanie
dotyczące Zimowych Igrzysk Olimpijskich, rolę kampanii będą spełniać trwające właśnie konsultacje społeczne” stwierdziła w wypowiedzi dla PAP zacytowanej przez “Gazetę Krakowską” rzeczniczka prezydenta Krakowa
Monika Chylaszek3 . Z kolei w oficjalnym komunikacie na stronie www.krakow.pl Zastępca Dyrektora ds.
Informacji pisze: “Od kampanii referendalnej należy odróżnić konsultacje i prowadzone w ich ramach spotkania z
mieszkańcami. Temat prowadzonych konsultacji i pytania referendalne dotyczą zbliżonych kwestii, niemniej są to
oddzielne sprawy”4 . Jednak sąd w cytowanym już uzasadnieniu do postanowienia z 20 maja podniósł, iż:
“kontroli podlegają hasła itp. które pozostają w związku z referendum” i “fakt oznaczenia pochodzenia
materiałów i źródła finansowania nie ma znaczenia dla możliwości ich kontroli”
Dlatego za kampanię referendalną należy uznać wszelkie działania odbywające się w okresie od przyjęcia
uchwały 1 kwietnia 2014 roku do 24 maja 2014 roku, bez względu na to, czy zostaną one nazwane “konsultacjami
społecznymi” (których obiektywizm jest przedmiotem kontrowersji), “kampanią informacyjną” czy jakkolwiek
inaczej. Dla poddania ich rygorom z ustawy o referendum lokalnym wystarczy, że odnoszą się one do tematyki
oddanej decyzji mieszkańców.
Podsumowując, w ocenie Fundacji wysoce szkodliwym społecznie i niezgodnym z prawem jest każdy przejaw
kampanii referendalnej prowadzonej przez organy samorządów terytorialnych, który ma charakter agitacji lub
jednostronnego przedstawiania argumentów i sposobów głosowania, czyli nie będący rzetelnym i obiektywnym
informowaniem, wyjaśnianiem istoty problemów lub pytań mieszkańcom. Takie działania naruszają istotę
referendum lokalnego jako oddania decyzji mieszkańcom przez organ stanowiący. Zagrażają też zaufaniu
mieszkańców do rzetelności i dobrej wiary w działaniu lokalnych władz, które powinny ułatwić podjęcie im
decyzji, a nie przekonywać do konkretnego wariantu skoro wpierw same zrezygnowały z jej podjęcia, odwołując
się do woli wspólnoty samorządowej.
1
[odczyt: 25.07.2014 http://www.allerhand.pl/index.php/pl/home/716-instytut-allerhanda-udostepniadokumentacje-postepowania -sadowego-o-rzetelnosc-kampanii-referendalnej.html]
2
j.w.
3
[odczyt: 25.07.2014 http://www.gazetakrakowska.pl/artykul/3390905,igrzyska-w-krakowie-przedreferendum-beda-spotkania-z-mieszkancami,id,t.html?cookie=1]
4
[odczyt: 25.07.2014 http://krakow.pl/aktualnosci/105421,26,komunikat,referendum__kampania__
konsultacje_spoleczne___wyjasnienia.html]
3/4
W związku z powyższym weryfikacja zasadności i legalności wydawania przez Gminę Miasta Kraków pieniędzy
na całość działań nazywanych przez miasto “kampanią referendalną” i “konsultacjami społecznymi” w obszarach
poddanych referendum w wskazanym powyżej okresie kampanii, wydaje się być niezbędna. Niezbędna nie tylko
dla funkcji ewaluacji gospodarowania majątkiem komunalnym, co też dla edukacji i prewencji na przyszłość,
chroniąc przy tym szereg cennych społecznie i prawnie wartości.
Mamy nadzieję, że wskazane w niniejszym wniosku okoliczności faktyczne jak i argumenty prawne okażą się
pomocne w podjęciu właściwych czynności przez tut. Izbę i przyczynią się do poprawy jakości gospodarowania
środkami publicznymi związanymi z tego rodzaju przedsięwzięciami przez samorządy terytorialne.
Szef Programu Prawnego i członek Zarządu
Przemysław Żak
4/4