szkolny program profilaktyki - GIMNAZJUM Nr 13 im. HUBERTA
Transkrypt
szkolny program profilaktyki - GIMNAZJUM Nr 13 im. HUBERTA
PROGRAM PROFILAKTYKI 2015/2016 GIMNAZJUM NR 13 im. HUBERTA WAGNERA w OLSZTYNIE Akty prawne obowiązujące przy konstruowaniu Programu Profilaktyki: 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 283 z późn. zm.). 2. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526). 3. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2013 r. poz. 532). 4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2012 r. poz. 977 z późn. zm.). 5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2015 r., poz. 1214). 6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1113). 7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 18 sierpnia 2015 r. z zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. z 2015 r., poz. 1249). 8. Uchwała Nr 130/2014 Rady Ministrów z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie przyjęcia rządowego programu na lata 2014-2016 „Bezpieczna i przyjazna szkoła”. 9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 2015 r. w sprawie realizacji Rządowego programu wspomagania w latach 2015-2018 organów prowadzanych szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach - „Bezpieczna+” (Dz.U. z 2015 r., poz. 972). 10. Uchwała Nr 89/2015 Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 2015 r. w sprawie Rządowego programu wspomagania w latach 2015-2018 organów prowadzących szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach - „Bezpieczna+”. 11. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). 12. Ustawy z dnia 26 listopada 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r., poz. 19). 13. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz.U. z 2010 r., nr 127, poz. 857). 14. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz.124). 15. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości w przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2013 r. poz. 1563). 16. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2014 r., poz. 382). 1 17. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375). 18. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). 19. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 298). 20. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380, z późn. zm.); 21. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1340, z późn. zm.); 22. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2015 r. poz. 332); 23. Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzoną w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169). Inne zadania nadające kształt Programowi Profilaktyki zostały określone przez Dyrektora, nauczycieli i uczniów w porozumieniu z rodzicami. Program Profilaktyki opracowany na podstawie: Obowiązujących aktów prawnych; Statutu Gimnazjum nr 13 im. Huberta Wagnera w Olsztynie; Programu Wychowawczego; Programu „Trzymaj formę”; Rządowego programu na lata 2014-2016 „Bezpieczna i przyjazna szkoła” oraz rządowego programu wspomagania w latach 2015-2018 organów prowadzących szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach - „Bezpieczna+”. 6) Koncepcji Pracy Szkoły; 7) Polityki bezpieczeństwa internetowego; 8) Harmonogramu imprez szkolnych, zawodów i konkursów. 1) 2) 3) 4) 5) Celem główny programu jest przygotowanie ucznia do zdrowego i bezpiecznego życia Cele szczegółowe programu: 1. Wspomaganie czynników chroniących młodzież przed zachowaniami ryzykownymi i zagrażającym zdrowiu, poszerzenie zakresu działań pozytywnie wpływających na młodzież. 2. Ograniczenie występowania zjawisk patologicznych związanych z używaniem wszelkich substancji psychoaktywnych (narkotyków, nikotyny, alkoholu, dopalaczy i in.). 3. Kształtowanie umiejętności uczniów w zakresie prawidłowego funkcjonowania w środowisku cyfrowym, w szczególności w środowisku tzw. nowych mediów oraz przeciwdziałanie zjawisku cyberprzemocy. 2 4. Przeciwdziałanie agresji i przemocy ze strony rówieśników oraz rodziny i innych dorosłych. 5. Eliminowanie zachowań ryzykownych i poprawa stanu bezpieczeństwa poprzez budowanie pozytywnych relacji interpersonalnych i tworzenie przyjaznego klimatu społecznego w szkole. 6. Promowanie zdrowego stylu życia poprzez zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu żywienia i aktywności fizycznej na zdrowie. 7. Nabycie umiejętności udzielania pierwszej pomocy. 8. Zwiększenie kompetencji społecznych i emocjonalnych uczniów. 9. Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w szkole poprzez zaangażowanie pracowników szkoły, uczniów i rodziców w organizację pracy szkoły i współpracę z organizacjami młodzieżowymi oraz przedstawicielami środowiska lokalnego. 10. Zwiększenie umiejętności wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli oraz rodziców. 11. Opóźnienie wieku inicjacji seksualnej. 12. Promowanie turystyki i krajoznawstwa. 13. Rozwiązywanie kryzysów rozwojowych i życiowych uczniów. 14. Rozwijanie świadomości dotyczącej bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Treści programu: 1. Promocja zdrowego stylu życia oraz zapobieganie przyczynom i negatywnym skutkom zachowań ryzykownych, a także zagrażających zdrowiu i życiu. 2. Wyrównywanie braków w zakresie kompetencji społecznych. Zasady realizacji Programu Profilaktyki: 1. Integralnymi częściami procesu edukacji są: nauczanie, kształcenie i wychowanie. 2. Program Profilaktyki traktowany jest jako element składowy Programu Wychowawczego i realizuje najważniejsze zagadnienia z programu „Bezpieczna i przyjazna szkoła” oraz „Bezpieczna+”. Profilaktyka winna uzupełniać wychowanie, nie może go jednak zastąpić. 3. Konieczne jest ścisłe wiązanie podejmowanych na terenie szkoły przedsięwzięć profilaktycznych z całokształtem jej działalności wychowawczej. 4. Wszyscy pracownicy szkoły współpracują ze sobą, podejmując odpowiedzialność za efekty realizacji Programu Profilaktyki. 5. Konieczne jest włączenie rodziców do świadomego i kompetentnego eliminowania zagrożeń. 6. W realizacji Programu Profilaktyki biorą udział wszyscy uczniowie. 3 PROGRAM PROFILAKTYKI MINIMALIZOWANIE ODDZIAŁYWANIA CZYNNIKÓW RYZYKA ZADANIA Wzmocnienie opiekuńczej roli szkoły w zakresie zapobiegania przemocy i agresji. Podniesienie kompetencji wychowawczych rodziców w zakresie zapobiegania przemocy i agresji. Wspieranie ucznia w sytuacjach trudnych. Przeciwdziałanie agresji oraz innym ryzykownym zachowaniom, np. uzależnieniom, AIDS. SPOSÓB REALIZACJI 1) Współpraca z instytucjami wspierającymi szkołę w przeciwdziałaniu nikotynizmowi, alkoholizmowi, narkomanii (Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Biurem do spraw Przeciwdziałania Narkomanii, Oddziałem Psychiatrii i Neurologii Szpitala Psychiatrycznego, Stacją Sanitarno -Epidemiologiczną, Stowarzyszeniem „Monar”; Wydziałem Zdrowia i innymi); 2) Udział w projektach i programach proponowanych przez instytucje zewnętrzne, m.in. MZPiTU; 3) Przeprowadzenie szkoleń dla nauczycieli: „Seksualizm ucznia”, „Świat nastolatka”. 1) Poradnictwo psychoedukacyjne dla rodziców prowadzone przez szkolnych specjalistów. 2) Pedagogizacja rodziców w zakresie podniesienia kompetencji wychowawczych, m.in.: „O problemach wieku dorastania i roli rodziców w procesie wspierania dzieci”, „Seksualizm mojego dziecka”, „Zagrożenia okresu dojrzewania”; 3) Pedagogizacja rodziców na zebraniach z rodzicami w zakresie m.in. przeciwdziałania ryzykownym zachowaniom z wykorzystaniem nowych mediów (cyberprzemoc w tym seksting, gry komputerowe i hazard), seksualności nastolatków i obyczajowości, problematyki agresji i przemocy rówieśniczej, homofobii, budowania dobrego klimatu w szkole i rodzinie; 4) Spotkania rodziców z pracownikami PP-P Nr 1 na terenie szkoły (dyżury). 1) Skrzynka pytań na lekcjach wychowania do życia w rodzinie; 2) Porady indywidualne, opieka psychopedagogiczna skierowana do uczniów, których rodzice wyjechali za granicą w celach zarobkowych; 3) Jednolity system reagowania w razie konieczności - procedury postępowania w sytuacji zagrożenia; 4) Indywidualne kontakty z wychowawcą; 5) Zapewnienie uczniom posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności odpowiednich warunków do nauki. - 1) Przeprowadzenie pogłębionej diagnozy szkoły w zakresie przeciwdziałania narkomanii we współpracy z MZPiTU; 2) Zajęcia warsztatowe dotyczące rozpoznawania uczuć i rozumienia zachowań agresywnych na godzinach wychowawczych i wdżwr; 3) Prelekcje i pogadanki przeprowadzane przez specjalistów z dziedziny profilaktyki uzależnień; 4) Warsztaty i prelekcje z profilaktyki AIDS na zajęciach wdżwr i biologii w klasach drugich; - - OSOBY ODPOWIEDZIALNE/ WSPÓŁPRACUJĄCE nauczyciele wychowawcy pedagodzy psycholog pielęgniarka szkolna specjaliści z PP-P Nr 1 specjaliści MZPiTU w Olsztynie pedagodzy specjaliści z PP-P Nr 1 w Olsztynie specjaliści z WM ODN wychowawcy pielęgniarka szkolna - wszyscy pracownicy szkoły - rodzice pedagodzy wychowawcy opiekunowie SK PCK opiekun SU koordynatorzy programu „Trzymaj formę” - n-le wdżwr SPODZIEWANE EFEKTY Zminimalizowanie przejawów przemocy i zachowań nieakceptowanych społecznie. Wzrost kompetencji wychowawczych nauczycieli. Zminimalizowanie przejawów przemocy i zachowań nieakceptowanych społecznie. Wzrost kompetencji wychowawczych rodziców. Uczniowie czują się bezpiecznie, otrzymują wsparcie ze strony wszystkich pracowników szkoły, znają procedury postępowania w sytuacjach zagrożenia. Uczniowie nie sięgają po środki psychoaktywne. Uczestniczą w konkursach i innych formach edukacji. Wzrost kompetencji 4 Promocja zdrowego stylu życia. 5) Projekcja filmu „Żyję bez ryzyka AIDS” w klasach drugich; 6) Zajęcia warsztatowe na godzinach wychowawczych w klasach pierwszych w ramach realizowanych programów np. „Znajdź właściwe rozwiązanie”; 7) Uczestnictwo w happeningu: „Smak życia czyli o dopalaczach”; 8) Konkursy z profilaktyki uzależnień organizowane przez SK PCK; 9) Gazetki i ulotki z profilaktyki uzależnień i AIDS - SK PCK; 10) Szkolenie dla młodzieży klas pierwszych: „Odpowiedzialność nieletnich w świetle prawa”; 11) Stałe podnoszenie kompetencji nauczycieli i wychowawców w zakresie psychoprofilaktyki - uczestnictwo w warsztatach, szkoleniach, udostępnianie nauczycielom materiałów dotyczących zagadnień z profilaktyki; 12) Praktykowanie metody kontraktu w celu eliminowania niewłaściwych zachowań (wg potrzeb); 13) Wdrażanie procedur postępowania w sytuacjach stanowiących zagrożenie; 14) Upowszechnienie wśród uczniów i rodziców informacji o placówkach udzielających pomocy dziecku i rodzinie; 15) Aktualizacja harmonogramu dyżurów pełnionych przez nauczycieli podczas przerw; 16) Monitoring wizyjny; 17) Stałe dyżury psychologa, pedagogów i doradcy zawodowego dla rodziców (wg potrzeb). 1) Realizacja zadań wynikających z programów: „Trzymaj formę”, „Żyj smacznie i zdrowo”, „ Rowerowa szkoła” i planu pracy SK PCK i innych; 2) Udział w konkursach, olimpiadach, zawodach promujących zdrowy styl życia m.in.: „Olimpiada promocji zdrowego stylu życia”, „Mistrz genetyki” (klasa druga), „Tajemnice ciała” (klasa druga), „Żyję bez nałogów”; 3) Zajęcia pozalekcyjne podnoszące sprawność i promujące aktywność fizyczną uczniów; 4) Rozwijanie zainteresowań sportowych w ramach pracy z uczniem zdolnym i uczniem z dysfunkcjami ruchowymi; 5) Rajdy i wycieczki organizowane w ramach Koła Miłośników Turystyki; 6) Rajdy i wycieczki rowerowe realizowane we współpracy z MZPiTU w ramach kampanii społecznej „Jadę nie tankuję”; 7) Zajęcia warsztatowe z promocji zdrowego stylu życia na godzinach wychowawczych, biologii, zajęciach technicznych, zajęciach wychowania fizycznego; 8) Obliczanie wskaźnika BMI na informatyce; 9) Bilansowanie diety i obliczanie wartości odżywczej na zajęciach matematyki; 10) Warsztaty psychoedukacyjne niwelujące zagrożenia zdrowia psychicznego w tym stresu szkolnego (klasy trzecie); 11) Organizacja zawodów sportowych, turniejów poprawiających kondycję fizyczną; 12) Przygotowanie przez młodzież projektów edukacyjnych o tematyce prozdrowotnej (klasy drugie); 13) Sklepik szkolny promujący zdrową żywność; stołówka szkolna, której zadaniem jest zapewnienie odpowiednio zbilansowanej diety dostosowanej do potrzeb dzieci, a także zapewnienie jej bezpieczeństwa zdrowotnego; 14) Umożliwienie uczniom dostępu do wody pitnej w czasie zajęć edukacyjnych; - Dyrektor - MZPiTU - - pielęgniarka wychowawcy nauczyciele opiekunowie SK PCK koordynatorzy program o charakterze edukacyjnym i profilaktycznym opiekun SU nauczyciele wychowania fizycznego psycholog pedagodzy wychowawcy koordynator do spraw bezpieczeństwa MZPiTU wychowawczych nauczycieli i rodziców. Nauczyciele skutecznie pełnią dyżury międzylekcyjne. Podniesienie świadomości prozdrowotnej. Eliminacja stresu szkolnego. 5 Pierwsza pomoc przedmedyczna. 15) Pedagogizacja rodziców w zakresie zasad żywienia, uzależnień w tym od Internetu, szkodliwości środków psychoaktywnych; 16) Organizacja akcji promującej zdrowy styl życia pod hasłem „Zdrowy Tydzień”; 17) Organizacja „Europejskiego Tygodnia Sportu”; 18) Promowanie aktywności fizycznej poprzez udział młodzieży w pielęgnacji ogrodu botanicznego; 19) Realizacja działań profilaktycznych „Bezpieczne ferie”, „Bezpieczne wakacje”. 1) Zajęcia warsztatowe z pierwszej pomocy na godzinach wychowawczych, biologii; zajęciach wychowania fizycznego, edukacji dla bezpieczeństwa; 2) Szkolenie z zakresu pomocy przedmedycznej w klasach drugich przeprowadzone przez ratowników medycznych z PCK; 3) Pokazy ratownictwa medycznego na imprezach szkolnych; 4) Zawody ratownictwa medycznego organizowane przez Zarząd Rejonowy PCK w Olsztynie; 5) Udział w zawodach: „Olsztyńskie Mistrzostwa z Pierwszej Pomocy”, 6) Statutowa działalność SK PCK. - wychowawcy, - nauczyciele wf, - specjaliści od udzielania pierwszej pomocy - nauczyciele biologii - nauczyciele edukacji dla bezpieczeństwa - ratownicy medyczni PCK Uczniowie udzielają pierwszej pomocy w sytuacji zagrożenia życia. PROGRAM PROFILAKTYKI WSPIERANIE OSOBISTEGO ROZWOJU UCZNIÓW, JAKO NAJWAŻNIEJSZEGO CZYNNIKA CHRONIĄCEGO Wzmacnianie więzi rodzinnych - OSOBY ODPOWIEDZIALNE/ WSPÓLPRACUJĄCE pedagodzy wychowawcy nauczyciele doradca zawodowy - pedagodzy nauczyciele wychowawcy doradca zawodowy terapeuta SPOSÓB REALIZACJI ZADANIE 1) 2) 3) 4) 5) 1) Rozwijanie kompetencji 2) społecznych uczniów 3) – eliminowanie niepożądanych zachowań. 4) Uczestnictwo (zapraszanie) lub zaangażowanie rodziców do współpracy przy realizacji uroczystości/imprez szkolnych i klasowych, zawodów sportowych; Spotkania z rodzicami, w tym klas terapeutycznych dotyczące m.in. podniesienia motywacji i efektów nauczania, postępów uczniów na zajęciach terapii; Prowadzenie zajęć edukacyjnych przez rodziców w ramach „Spotkań z ciekawymi ludźmi” (rodzice prowadzą zajęcia w obecności nauczyciela); Organizowanie warsztatów dotyczących budowania pozytywnych więzi i relacji rodzinnych; Organizowanie zebrań rodziców, w których uczestniczą uczniowie (formy aktywne, warsztatowe z odgrywaniem ról). Indywidualizacja procesu kształcenia na wszystkich zajęciach edukacyjnych; Kontynuacja pracy w klasach terapeutycznych; Wspieranie uczniów poprzez organizację zajęć z terapii pedagogicznej dla uczniów z dysleksją, terapii psychologicznej i zajęć rewalidacyjnych; Doradztwo specjalistyczne wspierające młodzież o specyficznych problemach SPODZIEWANE EFEKTY Wzrost kompetencji społecznych i profilaktycznych rodziców. Współdecydowanie w realizacji zadań profilaktycznych szkoły. Budowanie pozytywnego klimatu. Wzrost kompetencji społecznych uczniów, podniesienie samooceny, wzrost motywacji 6 i zdolnościach; 5) Zdiagnozowanie klimatu społecznego szkoły, identyfikowanie czynników ryzyka i czynników chroniących przed agresją z wykorzystaniem: a) wyników diagnoz uczniów klas pierwszych: „Moje talenty”, „Typy inteligencji”, „Style uczenia się” pod kątem planowania pracy i wpierania osobowego rozwoju uczniów, b) wyników diagnoz środowiskowych uczniów klas pierwszych pod kątem planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej, c) wyników ankiet socjometrycznych uczniów klas drugich i trzecich w celu uzupełnienia diagnozy wychowawczej; 6) Diagnoza uczniów w zakresie wiedzy i umiejętności języka polskiego, matematyki pod kątem dostosowania wymagań do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów w klasach pierwszych; 7) Prowadzenie doradztwa edukacyjno-zawodowego w klasach pierwszych i drugich (predyspozycje, mocne i słabe strony, postawy, wartości); 8) Prowadzenie doradztwa zawodowego w klasach trzecich - przygotowanie ucznia do wyboru zawodu; realizacja projektu „Wymarzony zawód”; testy psychologiczne potencjału uczniów pod kątem wyboru przyszłego zawodu; 9) Współpraca z fundacjami i organizacjami na rzecz młodzieży, poradnią psychologiczno - pedagogiczną i innymi instytucjami; 10) Spotkania ze specjalistami do spraw przestępczości Komendy Miejskiej Policji w Olsztynie; warsztaty dla uczniów klas pierwszych „Odpowiedzialność nieletnich w świetle prawa ze szczególnym uwzględnieniem konsekwencji prawnych związanych ze stosowaniem środków psychoaktywnych, w tym dopalaczy, przemocy w sieci”; 11) Konsultacje dla młodzieży na wszystkich zajęciach edukacyjnych; pomoc uczniom z trudnościami w nauce podczas zajęć pozalekcyjnych; 12) Zajęcia warsztatowe związane z poczuciem tożsamości oraz rozpoznawaniem i wzmacnianiem mocnych stron uczniów - wychowanie do życia w rodzinie, godzina wychowawcza; 13) Rozwijanie zdolności i zainteresowań poprzez rozszerzenie oferty zajęć pozalekcyjnych; przeprowadzenie ankiety „Oferta Edukacyjna szkoły”; 14) Rozpoznawanie i wzmacnianie specyficznych uzdolnień uczniów - konkursy szkolne i pozaszkolne, zawody sportowe; 15) Zajęcia socjoterapeutyczne realizowane w ramach PPP. 16) Zajęcia psychoedukacyjne z elementami socjoterapii „Kolorowy trening antystresowy”; 17) Wdrażanie autorskich projektów opracowanych przez uczniów; 18) Praca młodzieży w organizacjach szkolnych; 19) Zwiększenie umiejętności społecznych nauczycieli i innych pracowników szkoły; 20) Organizacja Dnia odkrywania talentów; 21) Spotkania z absolwentami i rodzicami w ramach „Spotkań z ciekawymi ludźmi” ; 22) Udział uczniów klas drugich w realizacji projektów edukacyjnych.; - opiekun SU - specjaliści z PP-P Nr 1 w Olsztynie - specjaliści MZPiTU do osiągania sukcesów. Promowanie wartości edukacji. Nabycie pozytywnych doświadczeń i zacieśnienie więzi społecznych. Umiejętność współpracy, kolegialność w podejmowaniu decyzji. Wzrost kompetencji społecznych nauczycieli. 7 Uświadomienie uczniom zagrożeń związanych z cyberprzemocą, grami komputerowymi i hazardem Rozwijanie umiejętności interpersonalnych uczniów. Problem presji seksualnej w tym przedwczesnej inicjacji seksualnej. 23) Rozwijanie wrażliwości społecznej poprzez udział w akcjach charytatywnych organizowanych w ramach działalności SK PCK i SK Wolontariatu; 24) Udział uczniów w debatach organizowanych przez SU: „Inni wśród nas - stop dyskryminacji”, „O przeciwdziałaniu i pomocy dla ofiar przemocy”; 25) Realizacja programów i projektów, m.in: „Znam siebie - mogę zmienić świat”, „Razem mamy siłę: stop dyskryminacji!”, „Marzycielska poczta”, „Bezpieczna różnorodność Warmii i Mazur”. 1) Pogadanki na godzinach wychowawczych dotyczących m.in. kradzieży własności intelektualnej i dzieł chronionych prawami autorskimi oraz kradzieży tożsamości; 2) Warsztaty na godzinach wychowawczych na temat cyberbullingu i cyberbaitingu, sekstingu w sieci; 3) Współpraca z Policją i specjalistami w tej dziedzinie; 4) Realizacja programu „Nowe media - szansa czy zagrożenie?”. 1) Zajęcia warsztatowe na godzinach wychowawczych dotyczące rozwijania umiejętności interpersonalnych - asertywność, komunikaty bezpośrednie, sztuka negocjacji, właściwe reagowanie w sytuacji trudnej; 2) Zajęcia psychoedukacyjne rozwijające kompetencje społeczne prowadzone przez pedagoga i psychologa; 3) Warsztaty dotyczące komunikacji w ramach przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie; 4) Indywidualne rozmowy ucznia z pedagogiem, psychologiem, wychowawcą; 5) Udział uczniów w zawodach sportowych, konkursach, uroczystościach i imprezach szkolnych; 6) Udział uczniów w organizacji imprez i uroczystości szkolnych; 7) Udział uczniów w happeningach i debatach społecznych, obywatelskich i wolontarystycznych; 8) Praca w szkolnych organizacjach; 9) Stosowanie procedur regulujących funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym. 1) Lekcje wychowania do życia w rodzinie dotyczące presji seksualnej, przedwczesnej inicjacji seksualnej, istoty seksualności człowieka, wpływu pornografii na młodego człowieka; 2) Zajęcia psychoedukacyjne zapobiegające prostytucji nieletnich na wychowaniu do życia w rodzinie; 3) Współpraca z Sądem Rejonowym Wydział Rodzinny i Nieletnich, kuratorami i Policją; 4) Indywidualne rozmowy z pedagogiem i psychologiem; 5) Szkolenia dla nauczycieli z obszaru profilaktyki przedwczesnej inicjacji seksualnej, m.in. „Seksualizm ucznia”, „Świat nastolatka”; 6) Pogadanki na godzinach wychowawczych i biologii dotyczące AIDS i innych chorób przenoszonych drogą płciową; 7) Organizacja Dnia walki z AIDS; 8) Realizacja programów „Znam siebie - mogę zmienić świat”, „Nowe media - szansa czy zagrożenie?”. - wychowawcy pedagodzy SU specjaliści z PP-P Nr 1 w Olsztynie specjaliści MZPiTU wychowawcy pedagodzy psycholog nauczyciele wdżwr nauczyciele j. polskiego specjaliści z KMP nauczyciele wdżwr pedagog psycholog specjaliści z PP-P Nr 1 w Olsztynie - specjaliści MZPiTU - Świadome i odpowiedzialne korzystanie przez młodzieży z Internetu i innych środków przekazu. Nabycie umiejętności używania komunikatów bezpośrednich, aktywne słuchanie. Umiejętność współpracy i rozwiązywania konfliktów w zespole klasowym. Wszyscy uczniowie znają swoje prawa i obowiązki, są świadomi konsekwencji łamania prawa. Opóźnienie wieku inicjacji seksualnej. Ochrona przed przemocą seksualną z wykorzystaniem nowych mediów. 8 Realizacja Programu Profilaktyki podczas zajęć edukacyjnych Przedmiot Język polski Treści z podstawy programowej 1. Czytanie i słuchanie. Uczeń: 1) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym, 2) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negacje), 3) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji. 2. Wartości i wartościowanie. Uczeń ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np.: patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja -nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach. 3. Mówienie i pisanie. Uczeń: Język obcy nowożytny 1) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi, 2) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla środków elektronicznych, takich jak SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszukiwania i manipulacji powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii). 1. Uczeń posługuje się bardzo podstawowym zasobem środków językowych [….]umożliwiającym realizacje pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów: 1) człowiek (np.: dane personalne, wygląd zewnętrzny, uczucia i emocje, zainteresowania); 2) życie rodzinne i towarzyskie (np.: członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, styl życia, konflikty i problemy); 3) żywienie (np.: artykuły spożywcze, posiłki, lokale gastronomiczne); 4) podróżowanie i turystyka (np.: środki transportu, orientacja w terenie, informacja turystyczna, zwiedzanie) 5) sport (np.: popularne dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe); 6) zdrowie (np.: higieniczny tryb życia, samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, uzależnienia). 2. Uczeń tworzy bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne: 1) wyraża swoje opinie i uczucia; 2) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość. 3. Uczeń reaguje ustnie w prosty i zrozumiały sposób, w typowych sytuacjach: 1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np.: przedstawia siebie i inne osoby, wita się i żegna, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób); 2) wyraża swoje opinie i życzenia, pyta o opinie i życzenia innych; 3) wyraża swoje emocje (np.: radość, niezadowolenie, zdziwienie); 9 4) prosi o radę i udziela rady. Wiedza o społeczeństwie 4. Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych. 1. Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń: 1) wymienia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w małej grupie (np. bierze udział w dyskusji, zebraniu, wspólnym działaniu); 2) wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji; 3) przedstawia i stosuje w praktyce sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie i miedzy grupami; 4) wyjaśnia na przykładach jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawiać. 2. Życie społeczne. Uczeń: 1) wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia miedzy ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania; 2) rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz związane z nimi oczekiwania. 3. Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń opracowuje – indywidualnie lub w zespole – projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz). 4. Środki masowego przekazu. Uczeń wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; krytycznie analizuje przekaz reklamowy. Geografia 5. Problemy współczesnego świata. Uczeń rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy). 1. Ludność Polski. Uczeń: 1) wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnią długość życia; 2) odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje wielkość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski. Biologia 2. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce; wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie. 1. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka. Uczeń analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia (prawidłowa dieta, aktywność ruchowa, badania profilaktyczne) oraz rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej. Rozumie znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narządów. 2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Uczeń: 1) Układ ruchu. Uczeń przedstawia znaczenie aktywności fizycznej 10 dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała. 2) Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: a) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwas foliowy, D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie; b) omawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; c) wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.) oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się; d) oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa); 3) Układ oddechowy. Uczeń przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie papierosów czynnie i biernie); 4) Układ krążenia. Uczeń przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia; 5) Układ odpornościowy. Uczeń: a) porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie; b) wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny, zgodność tkankowa oraz transplantacja narządów; c) przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantacje narządów po śmierci; 6) Układ nerwowy. Uczeń: a) wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu; b) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem; 7) Narządy zmysłów. Uczeń: a) przedstawia przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm); b) przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka; c) przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu; 8) Układ dokrewny. Uczeń wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów); 9) Skóra. Uczeń opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które wymagają konsultacji lekarskiej; 10) Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: a) przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; b) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową. 11 3. Stan zdrowia i choroby. Uczeń: Chemia 1) przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” (zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba jako zaburzenie tego stanu); 2) przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę); 3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez: wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia; 4) przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady takich chorób; 5) omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych; 6) uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (np. badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar pulsu i ciśnienia krwi); 7) analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji); 8) przedstawia podstawowe zasady higieny; 9) analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się, a funkcjonowaniem organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu. 1. Powietrze i inne gazy. Uczeń wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami. 2. Pochodne węglowodorów. biologicznym. Uczeń: Fizyka Informatyka Wychowanie fizyczne Substancje chemiczne o znaczeniu 1) opisuje właściwości i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm ludzki; 2) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru chemicznego; opisuje właściwości fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu. Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, korzystanie z sieci komputerowej. Uczeń samodzielnie i bezpiecznie pracuje w sieci lokalnej i globalnej. 1. Diagnoza sprawności i aktywności fizycznej oraz rozwoju fizycznego. Uczeń: 1) ocenia poziom własnej aktywności fizycznej; 12 2) wyjaśnia, jakie zmiany zachodzą w budowie ciała i sprawności fizycznej w okresie dojrzewania płciowego; 3) wymienia przyczyny i skutki otyłości oraz nieuzasadnionego odchudzania się i używania sterydów w celu zwiększenia masy mięśni. 2. Trening zdrowotny. Uczeń: 1) omawia zmiany zachodzące w organizmie w czasie wysiłku fizycznego; 2) wskazuje korzyści z aktywności fizycznej w terenie; 3) omawia korzyści dla zdrowia wynikające z podejmowania różnych form aktywności fizycznej w kolejnych okresach życia człowieka; 4) przeprowadza rozgrzewkę; 5) opracowuje i demonstruje zestaw ćwiczeń kształtujących wybrane zdolności motoryczne, w tym wzmacniające mięśnie brzucha, grzbietu oraz kończyn górnych i dolnych, rozwijające gibkość, zwiększające wytrzymałość, a także ułatwiające utrzymywanie prawidłowej postawy ciała; 6) opracowuje rozkład dnia, uwzględniając proporcje miedzy pracą a wypoczynkiem, wysiłkiem umysłowym a fizycznym. 3. Sporty całego życia i wypoczynek. Uczeń wymienia miejsca, obiekty i urządzenia w najbliższej okolicy, które można wykorzystać do aktywności fizycznej. 4. Bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista. Uczeń: 1) wymienia najczęstsze przyczyny oraz okoliczności wypadków i urazów w czasie zajęć ruchowych, omawia sposoby zapobiegania im; 2) wskazuje zagrożenia związane z uprawianiem niektórych dyscyplin sportu; 3) demonstruje ergonomiczne podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o różnej wielkości i różnym ciężarze; 4) wyjaśnia wymogi higieny wynikające ze zmian zachodzących w organizmie w okresie dojrzewania. 5. Edukacja zdrowotna. Uczeń: 1) wyjaśnia, czym jest zdrowie; wymienia czynniki, które wpływają pozytywnie i negatywnie na zdrowie i samopoczucie oraz wskazuje te, na które może mieć wpływ; 2) wymienia zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu oraz wyjaśnia, na czym polega i od czego zależy dokonywanie wyborów korzystnych dla zdrowia; 3) identyfikuje swoje mocne strony, planuje sposoby ich rozwoju oraz ma świadomość słabych stron, nad którymi należy pracować; 4) omawia konstruktywne sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami; 5) omawia sposoby redukowania nadmiernego stresu i konstruktywnego radzenia sobie z nim; 6) omawia znaczenie dla zdrowia dobrych relacji z innymi ludźmi, w tym z rodzicami oraz rówieśnikami tej samej i odmiennej płci; 7) wyjaśnia, w jaki sposób może dawać i otrzymywać różne rodzaje wsparcia społecznego; 8) wyjaśnia, co oznacza zachowanie asertywne i podaje jego przykłady; 13 Edukacja dla bezpieczeństwa 9) omawia szkody zdrowotne i społeczne związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu i używaniem innych substancji psychoaktywnych; wyjaśnia, dlaczego i w jaki sposób należy opierać się presji oraz namowom do używania substancji psychoaktywnych i innych zachowań ryzykownych. 1. Ochrona przed skutkami różnorodnych zagrożeń. Uczeń: 1) przedstawia typowe zagrożenia zdrowia i życia podczas powodzi, pożaru itp.; 2) omawia zasady zachowania się podczas wypadków i katastrof komunikacyjnych, technicznych i innych. 2. Źródła promieniowania jądrowego i jego skutki. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie pojęć: odkażanie, dezaktywacja, dezynfekcja, deratyzacja; 2) wyjaśnia, na czym polegają zabiegi sanitarne i specjalne. 3. Oznakowanie substancji i magazynach. Uczeń: toksycznych na środkach transportowych 1) wymienia rodzaje znaków substancji toksycznych i miejsca ich eksponowania; 2) rozpoznaje znaki substancji toksycznych na pojazdach i budowlach; 3) posługuje się odzieżą ochronną. 4. Ostrzeganie ludności o zagrożeniach i alarmowanie. Uczeń: 1) definiuje i rozpoznaje rodzaje alarmów i sygnałów alarmowych. 5. Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc. Uczeń: Wychowanie do życia w rodzinie 1) uzasadnia znaczenie udzielania pierwszej pomocy; 2) wzywa odpowiednią pomoc; 3) rozpoznaje stopień zagrożenia osoby poszkodowanej i wyjaśnia zasady bezpiecznego postępowania w rejonie wypadku; 4) omawia zasady zabezpieczenia miejsca wypadku; 5) wyjaśnia, jak należy udzielać pomocy w wypadku drogowym, przy kąpieli, załamania lodu, porażenia prądem; 6) omawia sposób wynoszenia poszkodowanego ze strefy zagrożenia; 7) rozpoznaje stan przytomności, bada oddech i tętno; 8) wymienia zagrożenia dla osoby nieprzytomnej; 9) układa osobę nieprzytomną w pozycji bezpiecznej; 10) wykonuje samodzielnie resuscytację krążeniowo-oddechową; 11) udziela pomocy osobie porażonej prądem; 12) wyjaśnia, dlaczego duży krwotok i wstrząs pourazowy zagrażają życiu; 13) tamuje krwotok za pomocą opatrunku; 14) udziela pomocy przy złamaniach i zwichnięciach; 15) udziela pomocy przy zatruciach: pokarmowych, lekami, gazami, środkami chemicznymi; 16) omawia skutki działania niskiej i wysokiej temperatury na organizm ludzki; 17) udziela pomocy osobie poszkodowanej przy oparzeniu termicznym i chemicznym. 1. Rozwój człowieka: faza prenatalna, narodziny, faza niemowlęca, wczesnodziecięca, przedpokwitaniowa, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku późnego. Życie jako fundamentalna wartość. 14 2. Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panująca w rodzinie. Rodzina niepełna. 3. Rola autorytetów w życiu człowieka. 4. Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała. 5. Zachowania asertywne. 6. Dojrzewanie. Rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. 7. Problemy i trudności okresu dojrzewania (napięcia seksualne, masturbacja), sposoby radzenia sobie z nimi, pomoc w rozeznaniu sytuacji wymagających porady lekarza lub innych specjalistów. 8. Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy i wzajemne oczekiwania. 9. Zagrożenia okresu dojrzewania: pornografia, prostytucja nieletnich. presja seksualna, uzależnienia, 10. Główne funkcje płciowości: wyrażanie miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo. 11. Inicjacja seksualna; związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością; dysfunkcje związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej. Ryzyko związane z wczesną inicjacją. 12. Kształtowanie i akceptacja tożsamości płciowej. Możliwości pomocy w pokonywaniu trudności związanych z tożsamością płciową. 13. Płodność wspólną sprawą kobiety i mężczyzny. 14. Planowanie rodziny. Metody rozpoznawania płodności. Antykoncepcja – aspekt zdrowotny, psychologiczny i etyczny. 15. Infekcje przenoszone drogą płciową. AIDS: drogi przenoszenia zakażenia, profilaktyka, aspekt społeczny. 16. Wartości związane z seksualnością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, małżeństwo, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi. Etyka 17. Wpływ sposobu spędzania wolnego czasu (w tym korzystania ze środków masowego przekazu) na człowieka. 1. Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka. 2. Samowychowanie jako droga rozwoju. 3. Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci. Zajęcia techniczne 4. Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody. 1. Bezpiecznie posługuje się narzędziami i przyrządami modelarskimi. 2. Uruchamia modele przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa. 15