Jan Mazur OSPPE, Afirmacja dobra wspólnego. Katolicka nauka spo

Jan Mazur OSPPE, Afirmacja dobra wspólnego. Katolicka nauka spo

Recenzje
Jan Mazur OSPPE, Afirmacja dobra wspólnego. Katolicka nauka społeczna propozycja dla polityki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
2015, ss. 168, ISBN 978-83-8019-171-6
Papież Franciszek przemawiając 25 września 2015 roku w Siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku przypomniał przedstawicielom społeczności międzynarodowej konieczność budowania i troski
politycznej o dobro wspólne. Mówił wówczas: „Wspólny dom wszystkich
ludzi musi nadal być budowany na poprawnym zrozumieniu powszechnego
braterstwa i na poszanowaniu świętości każdego życia ludzkiego, każdego
mężczyzny i każdej kobiety; ubogich, starszych, dzieci, chorych, nienarodzonych, bezrobotnych, opuszczonych, tych, którzy są osądzani jako możliwi do
odrzucenia, ponieważ uważa się ich, za nic więcej niż liczby tej czy tamtej
statystyki. Wspólny dom wszystkich ludzi musi być także budowany na zrozumieniu pewnej sakralności natury stworzonej. Takie zrozumienie i szacunek wymagają wyższego stopnia mądrości, który akceptowałby transcendencję – tę samą z siebie - wyrzekł się budowy wszechmocnej elity, a zrozumie, że
pełny sens życia indywidualnego i zbiorowego znajduje się w bezinteresownej
służbie dla innych oraz roztropnym i naznaczonym szacunkiem wykorzystaniu stworzenia dla dobra wspólnego. Powtarzając słowa Pawła VI, «gmach
współczesnej cywilizacji, musi rządzić się zasadami duchowymi, zdolnymi nie tylko, by ją wspierać, ale także by ją oświecać i animować». Gaucho
Martin Fierro, klasyk literatury mojej rodzinnej ziemi opiewa: «Niech bracia
będą zjednoczeni, bo to jest pierwsze prawo. Niech zachowują prawdziwą
jedność w każdym czasie, bo jeśli kłócą się między sobą, pożrą ich ci z zewnątrz»”1. Franciszek przypominając zapomnianą nieco idee dobra wspólnego
wskazał zagrożenie dla niej: fragmentaryzację i partykularyzmy prowadzące do walki i konfrontacji. Różnorodność świata winna komponować się na
zasadzie dialogu i „kultury spotkania”, nie zaś walki, konfrontacji i „kultury
odrzucenia”2.
1
2
Franciszek, Przemówienie podczas spotkania z przedstawicielami Organizacji Narodów
Zjednoczonych, Nowy Jork 25.09.2015, w: http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2015/september/documents/papa-francesco_20150925_onu-visita.html [odczyt:
01.10.2015].
D. Tułowiecki, The “culture of encounter” as a way to prevent and resolve conflicts in the
modern world (in light of the teaching of Pope Francis), w: Религия и / или повседневность.
Материальы IV Международной научно-практической конференции Минск, 16–18
апреля 2015 г., red. С. И. Шатравский, М. В. Казмирук, Минск 2015, s. 404-409.
452
Recenzje
Owocem spotkania ludzi i narodów oraz praktycznego wypracowywania dobra wspólnego jest pokój. Tę zasadę przypomniał Franciszek przemawiając na forum Rady Europy 25 listopada 2014 roku: „By osiągnąć dobro, jakim jest pokój, trzeba przede wszystkim do niego wychowywać, odrzucając kulturę konfliktu, która dąży do zastraszenia drugiego, do zepchnięcia
na margines tych, którzy myślą lub żyją inaczej. To prawda, że konfliktu
nie można ignorować czy też ukrywać — trzeba się z nim zmierzyć. Ale jeśli
trwamy w nim uwięzieni, tracimy perspektywę, zacieśniają się horyzonty, a
rzeczywistość staje się fragmentaryczna. Gdy zatrzymujemy się w sytuacji
konfliktowej, tracimy poczucie głębokiej jedności rzeczywistości, powstrzymujemy historię i popadamy w wewnętrzne wyniszczanie przez bezowocne
sprzeczności. Niestety, pokój nadal nazbyt często jest raniony. Dzieje się tak
w wielu częściach świata, gdzie szerzą się różnego rodzaju konflikty. Jest tak
również tutaj, w Europie, gdzie nie ustają napięcia. Ileż bólu i ileż ofiar jest
wciąż na tym kontynencie, który gorąco pragnie pokoju, a mimo to łatwo
ulega pokusom z przeszłości! Dlatego ważne jest i dodające otuchy działanie
Rady Europy w zakresie poszukiwania politycznego zażegnania aktualnych
kryzysów”. I wskazał konkretną drogę do pokoju i budowania świata jako
wspólnego domu – humanizacja: „Konieczny jest nieustanny proces humanizacji, bowiem «nie wystarczy wstrzymać wojny, zawiesić walki (...), nie
wystarczy pokój narzucony, pokój utylitarny i prowizoryczny. Trzeba dążyć
do pokoju miłowanego, wolnego, braterskiego, czyli do pokoju opartego na
pojednaniu dusz»”3. Zdaniem papieża Franciszka, zadaniem Kościoła jest
uwalnianie od kultury konfliktu a przywracanie światu i ludziom dialogu
jako zasady budowania dobra wspólnego. Dobro to, konstruowane na fundamencie definiowanego przez personalizm dobru osoby, jest ważnym argumentem w ogólnoludzkiej dyskusji nad stanem świata, jego problemami
oraz sposobami ich rozwiązywania.
W ten dialog wpisuje się ważna książka autorstwa Jana Mazura OSPPE,
profesora Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, kierownika
Katedry Polityki Społecznej na Wydziale Nauk Społecznych tegoż uniwersytetu. Ten naukowiec zajmujący się od przeszło dwudziestu pięciu lat polityką społeczną oraz katolicką nauką społeczną, stworzył publikację, która
ma – jak sam stwierdził– stanowić głos „w dyskusji o katolickiej nauce społecznej dla polityki” (s. 7). Myśl społeczna Kościoła przypomina bowiem
3
Franciszek, Przemówienie w Radzie Europy, Strasburg 25.10.2015, w: http://w2.vatican.
va/content/francesco/pl/speeches/2014/november/documents/papa-francesco_20141125_
strasburgo-consiglio-europa.html [odczyt: 01.10.2015].
453
Recenzje
niezmiennie zasady i wartości oraz definiuje zasadę dobra wspólnego, jako
zasadę budowania świata bardziej ludzkiego, ukierunkowanego na autentyczne dobro człowieka. A ponieważ większość decyzji co do społeczności
oraz jakości życia poszczególnych osób podejmuje się w sferze politycznej,
niezmiernie ważne jest, by politycy uwzględniali w swych aktywnościach i
decyzjach idee dobra wspólnego (s. 8).
Celem publikacji – jest wedle autora – budowanie świadomości czytelnika, „że niepodobna skutecznie troszczyć się o dobro wspólne bez poszanowania ludzkiej wolności i nie respektując prawdy o człowieku” (s. 8).
W cel ten wpisuje się przywołane na wstępie przypomnienie Franciszka o
idei dobra wspólnego, jako zasadzie i celu działań politycznych. Jan Mazur
– jako znawca nauk o polityce – przywołując współczesne definicje polityki, wskazuje ich niewystarczalność lub wprost redukcjonizm, jeśli nie odwołują się do dobra wspólnego. Samo, bowiem patrzenie na politykę, jako
„zdobycie władzy w państwie, jej utrzymanie, utrwalanie i powiększanie”
odrywa politykę od jej celu. Celem tym jest – wedle autora – „realizowanie
dobra wspólnego” (s. 32). Dlatego poprzez tę publikację chce przypomnieć
podstawowe elementy nauczania Kościoła na temat dobra wspólnego jako
celu działań politycznych. Nie jest to publikacja narzucająca czytelnikowi
chrześcijański ogląd świata i życia społecznego, lecz stanowi przypomnienie i uzasadnienie wyboru zasad wypracowanych przez katolicką naukę
społeczną, jako argumentu w namyśle intelektualnym nad polityką, problemami społecznymi i drogami ich rozwikływania.
Książka jest adresowana przede wszystkim do środowisk akademickich
zainteresowanych nauczaniem społecznym Kościoła, fascynatów osobą i
myślą papieża Franciszka, a przede wszystkim chrześcijańskich polityków,
którym obywatele powierzyli własne losy. Definiowane i doprecyzowywane współcześnie przez Franciszka dobro wspólne – poddane naukowemu
uporządkowaniu i namysłowi przez Jana Mazura – „nie może nie być inspiracją dla polityków, w szczególności zaś dla polityków odwołujących się
do chrześcijańskiego dziedzictwa wartości podstawowych i zasad społecznych” (s. 8). Autor nie ogranicza adresatów publikacji wyłącznie do osób
wierzących. Poprzez racjonalność wywodu oraz klarowność metodologii
wykładu, może stać się ona ponadreligijnym argumentem nad namysłem
o propozycji Kościoła i papieża Franciszka co do jakości życia społecznego zogniskowanego na dobru wspólnym. Propozycje katolickiej nauki
społecznej nie zatrzymują się bowiem wyłącznie na osobach instytucjo-
454
Recenzje
nalnie związanych z Kościołem rzymskokatolickim4, lecz na bazie prawa
naturalnego, Dekalogu i antropologicznej racjonalności. Dlatego społeczna doktryna katolicka może być głosem w pluralistycznym dyskursie ponowoczesności. „Jeśli książka dotrze do ludzi, dla których Ewangelia jest
czymś nieznanym czy obcym, to wydaje się, iż może być także podstawą
do głębszych przemyśleń z uwagi na wspólny fundament antropologiczny
katolików i niekatolików, chrześcijan i niechrześcijan, wierzących i niewierzących” (s. 10).
Publikacja Jana Mazura składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy – to
metodologiczne i teoretyczne wprowadzenie do studiów z katolickiej nauki
społecznej (s. 13-40). Zawiera on definicje nauczania społecznego Kościoła
oraz katolickiej nauki społecznej, przy czym bardzo wyraźnie je wyodrębnia i rozróżnia. Autor w skrótowej, lecz nie pozbawionej konkretu i precyzji
formie podaje zasady metodologiczne nauki, jaką jest katolicka nauka społeczna oraz w ramach której zajmuje się zasadą dobra wspólnego. Wskazuje
przedmiot formalny, materialny, podmiot, źródła, metody badań oraz zasady
interpretacji papieskich dokumentów. Sposoby diagnozy problemów społecznych typowych dla katolickiej nauki społecznej uzupełnia metodami stosowanymi do diagnozy i rozwiązywania problemów społecznych w innych
naukach: pracy socjalnej, polityce społecznej, pedagogice czy psychologii (s.
27-30). Całość rozdziału zamyka wskazaniem uporządkowanego schematu
myślowego poprzez wskazanie przestrzeni politycznej jako areny kreowania
oraz rozwiązywania problemów społecznych oraz ukazaniem istoty personalizmu wraz z jego wizją człowieka i życia społecznego.
Rozdział drugi (s. 41-94) – to syntetyczny wykład na temat aksjologii
katolickiej nauki społecznej. Autor z najwyższym znawstwem i zrozumiałym dla każdego czytelnika językiem przybliża miłość społeczną – jako
fundament nauki społecznej Kościoła, oraz poszczególne zasady i wartości:
dobra wspólnego, pomocniczości, solidarności, sprawiedliwości i pokoju,
wolności i prawdy. Rozdział zakończony jest wykładem na temat chrześcijańskiej wizji polityki oraz aktywności chrześcijan na arenie społeczno-politycznej. Cześć ta odsyła także do aneksu, zawierającego Notę doktrynalną
Kongregacji Doktryny Wiary o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu publicznym (s. 145-156).
Rozdział trzeci (s. 95-111) – to trafne ujecie przez autora społecznego
4
D. Tułowiecki, Społeczna doktryna katolicka, w: Encyklopedia katolicka, t. 18, Lublin 2013,
kol. 695-696.
455
Recenzje
wymiaru kerygmy w ujęciu papieża Franciszka. Autor wychodzi bowiem ze
słusznego założenia, że myśl społeczna Kościoła łączy w sobie niezmienność i dynamikę. „Z jednej strony opiera się na trwałych przesłankach wiary i moralności wynikających z niezmiennego Objawienia chrześcijańskiego, z drugiej odwołuje się do analizy wciąż zmieniających się warunków
życia w rzeczywistości ziemskiej” (s. 95). Jan Mazur w analizach nauczania papieża z Argentyny bazuje przede wszystkim na adhortacji apostolskiej „Evangelii gaudium”. Na jej podstawie wyodrębnia – za Franciszkiem
– „preferencyjną opcję na rzecz ubogich” oraz formułuje „cztery zasady
ważne dla polityki przy realizacji jej podstawowych zadań i celów w kimacie pokoju, sprawiedliwości i braterstwa” (s. 10). Autor, tak jak Franciszek,
patrzy na świat w optyce, wedle której „kerygma posiada nieuchronnie
treść społeczną: w samym sercu Ewangelii znajduje się życia wspólnotowe
i zaangażowanie na rzecz innych” (s. 96). W tej perspektywie krakowski
uczony przybliża rozwinięte przez Franciszka nauczanie Kościoła na temat miejsca ubogich w świecie (s. 97-100), dialogu społecznego (s. 101107), pokoju (s. 107-111). Autor nie ogranicza sie wyłącznie do nauczania
Franciszka, lecz dokonuje także analizy jego myśli oraz jej źródeł: wskazuje powiązania z wypowiedziami innych papieży: Jana Pawła II, Pawła VI,
dokumentami Kościoła oraz wypowiedziami uczonych chrześcijańskich i
badaczy doktryny społecznej.
Rozdział czwarty (s. 113-125) – to prezentacja i rozwiniecie oryginalnych zasad, zaproponowanych przez Franciszka w adhortacji „Evangelii gaudium” na temat nowej ewangelizacji w kontekście społeczno-politycznym. Jan Mazur każdej z tych tez poświęca jeden podrozdział pisząc
o nich: „Mają one coś z mądrości ogólnoludzkiej. Wypływają z intuicji na
wskroś humanistycznej, aczkolwiek w świetle Ewangelii staja sie bardziej
przekonywujące z uwagi na cel ludzkiego życia, któremu służą” (s. 116). Są
to: 1. Czas przewyższa przestrzeń; 2. Jedność przeważa nad konfliktem; 3.
Rzeczywistość jest ważniejsza od idei; 4. Całość przewyższa część. Zasady
te autor osadza w antropologii chrześcijańskiej, choć w taki sposób, by była
ona zrozumiałe i uznane za antropologicznie i społecznie „atrakcyjne” dla
osób o innych poglądach. Owa ponadkonfesyjność myśli społecznej Kościoła i nauczania papieża Franciszka wybrzmiewa w całości publikacji i
jest ponownie przypominana w kończącym publikację Posłowiu: „Katolicki charakter publikacji nie wyklucza bynajmniej z grona jej potencjalnych
czytelników ludzi wyznających inne wartości niż chrześcijańskie. Możliwa jest bowiem – twierdzi autor cytując papieża Franciszka – kultura spo-
456
Recenzje
tkania w wielokształtnej harmonii [...]. Wierzący i niewierzący, katolicy i
niekatolicy mogą spotkać się w owocnym dialogu. Jego najgłębszym motywem będzie dobro wspólne, troska o jego realizację. Dobro zasadniczo
łączy ludzi, wskazuje na wspólne wartości wpisane w naturę człowieka, na
jego sumienie, które jest wewnętrznym głosem Stwórcy” (s. 132). Książkę
zamyka wykaz skrótów (s. 134), bibliografia (s. 135-142), aneks rozbudowany dodatkowo o fragmenty encykliki „Lumen fidei” (s. 157-162) oraz
abstrakt (s. 163-164) i spis treści (s. 165-166) w języku angielskim.
Książka autorstwa Jana Mazura OSPPE jest ważną prezentacją myśli
społecznej papieża Franciszka w świetle adhortacji apostolskiej „Evangelii gaudium”. Autor z najwyższym znawstwem i pełną trafnością odczytał
przesłanie społeczne dokumentu i zaprezentował je czytelnikowi rysując
uprzednio idee nauczania społecznego Kościoła, katolickiej nauki społecznej, zasad i wartości ewangelicznych w życiu społecznym. Prezentacja nauczania społecznego Franciszka ma miejsce na tle dotychczasowego nauczania społecznego Kościoła, myśli społecznej poprzedników na Stolicy
Piotrowej oraz jako rozwinięcie tej myśli we współczesnej rzeczywistości.
W ten sposób autor w godny podziwu i warty najwyższego uznania sposób prezentuje myśl społeczną Kościoła jako trwałą i dynamiczną zarazem,
podkreślając zauważony u papieża Franciszka zmysł trafnego odczytywania problemów współczesnych.
Książka ma także wartość terapeutyczną dla społeczeństwa i życia politycznego. Myśl Franciszka, jak i całe nauczanie Kościoła, stawia sobie za cel
wskazanie przestrzeni spragnionych Ewangelii i w pełni ludzkich rozwiązań problemów społecznych. Jan Mazur przypomina, że celem katolickiej
nauki społecznej jest poszukiwanie takich rozwiązań, by świat był bardziej
ludzki, a człowiek – stawał sie bardziej człowiekiem. Uczłowieczanie człowieka i czynienie świata bardziej ludzkim – to arcyważne zadanie dla katolickiej nauki społecznej. Szczególnie w czasach, w których relacje miedzy
ludźmi i między narodami przypominają walkę każdego z każdym, zasadę
dominacji silniejszych oraz nierozliczania zwycięzców. Pośród tego świata,
autor sytuuje myśl papieża Franciszka, który przypomina o celu rządzenia państwami oraz o zasadach politycznego postepowania. W ten sposób
autor realizuje postawiony przez siebie cel. Należy mieć tylko nadzieję, że
publikacja ta dotrze do tych, którzy mogą i chcą realizować swe polityczne
zadania w „klimacie pokoju, sprawiedliwości i braterstwa” (s. 10).
ks. Dariusz Tułowiecki
457