Recenzja z prezentacji Dizionario delle collocazioni Paoli

prof. UW dr hab. Elżbieta Jamrozik
Instytut Kulturologii i Lingwistyki Antropocentrycznej
Wydział Lingwistyki Stosowanej UW
Warszawa, 13. 03. 2013.
Recenzja z prezentacji Dizionario delle collocazioni Paoli Tiberii
W dniu 06. 03 br we Włoskim Instytucie Kultury w Warszawie (a następnego dnia w
Krakowie) miała miejsce prezentacja słownika Dizionario delle collocazioni. Le combinazioni
delle parole in italiano autorstwa Paoli Tiberii (wyd. Zanichelli, Bologna 2012)
zorganizowana we współpracy z krakowską księgarnią Italicus. Jest to pierwsza inicjatywa
tego formatu: aczkolwiek właścicielka księgarni, p. Krystyna Juszkiewicz-Mydlarz
organizowała już – we współpracy najpierw z Katedrą Italianistyki, a później z Instytutem
Kulturologii i Lingwistyki Antropocentrycznej Uniwersytetu Warszawskiego - spotkania z
autorami podręczników do nauki języka włoskiego, były one przeznaczone przede wszystkim
dla nauczycieli języka włoskiego i miały charakter seminaryjny. Otwarcie na szerszą
publiczność, za pośrednictwem Instytutów Kultury w Warszawie i Krakowie niewątpliwie
stanowi dalszy krok na drodze do rozpowszechniania wśród polskiej publiczności istotnych
dla dydaktyki języka włoskiego pozycji.
Dizionario delle collocazioni - słownik kolokacji – jest bowiem pozycją niewątpliwie
przydatną zarówno w uczeniu się, jak w nauczaniu języka włoskiego, komplementarną w
stosunku do słowników jednojęzycznych i dwujęzycznych. Kolokacje, czyli połączenia
wyrazowe jeszcze nieustabilizowane, opierają się na częstotliwości współwystępowania
jednostek leksykalnych. Są to związki wyrazowe dążące do skostnienia, ale jeszcze luźne, nie
będące frazeologizmami, a zatem na ogół nie obejmowane, lub obejmowane tylko częściowo,
przez wspomniane słowniki jedno i dwujęzyczne. Ich znajomość jest natomiast bardzo istotna
w procesie dydaktycznym, ponieważ współwystępowanie jednostek leksykalnych jest tylko
częściowo umotywowane, częściowo zaś arbitralne, a więc nie podlegające w pełni procesom
dowolnego wyboru leksykalnego. Tym samym osoba ucząca się języka nie zawsze jest w
stanie w sposób adekwatny połączyć ze sobą wyrazy tworzące kolokację, dla przykładu: jeśli
miejsce to zarówno posto, jak luogo, można by przypuszczać, że miejsce pracy w znaczeniu
‘stanowisko’ to posto di lavoro lub/i luogo di lavoro, podczas gdy tylko pierwsze z podanych
połączeń wyrazowych odpowiada terminowi polskiemu. Tego rodzaju przykłady można
mnożyć, ograniczę się zatem do zacytowania kolokacji podanych przez Autorkę podczas
prezentacji: mocna kawa to po włosku wyłącznie caffè forte, ewentualnie stretto, w żadnym
zaś razie nie potente, aczkolwiek przymiotnik ten jest jednym z synonimów forte;
analogicznie słaba kawa wyklucza połączenie *caffè debole, na rzecz caffè leggero, podobnie
jak bliski przyjaciel to amico intimo, nie zaś *vicino. Podane przykłady kolokacji o strukturze
‘rzeczownik + przymiotnik’ można rozszerzyć o równie istotną grupę połączeń rzeczownik +
czasownik: jakiego mianowicie czasownika można użyć np. z rzeczownikiem gratitudine?
Innymi słowy, co się językowo robi z ‘wdzięcznością’? I tu wspomniany słownik wskazuje
szereg możliwych połączeń w układzie alfabetycznym, np. dovere, dimostrare, esprimere,
guadagnare, manifestare, meritare, mostrare, nutrire, portare, provare, ricordare con,
testimoniare. Użytkownik dysponuje zatem od razu szerokim wachlarzem możliwości
leksykalnych, potencjalnych połączeń akceptowalnych w języku włoskim, z których część
jest w relacji synonimii, co nie jest bez znaczenia dla stylistyki wypowiedzi, zwłaszcza
pisemnej.
Siatka haseł słownika obejmuje ponad 6 tysięcy wyrazów należących do kategorii
gramatycznych rzeczownika, przymiotnika i czasownika. Pozwala to ustalić połączenia
rzeczowników z przymiotnikami i czasownikami, przymiotników z przysłówkami, a
czasowników z właściwymi strukturami rzeczownikowymi lub przysłówkami, a zatem
określić podstawowe dla języka struktury leksykalne. Należy zauważyć, że Autorka
ograniczyła się do połączeń najczęstszych dla współczesnego języka włoskiego, pomijając
użycia literackie, regionalne, czy specyficzne, co czyni jej Dizionario delle collocazioni
praktycznym narzędziem dydaktycznym, godnym polecenia osobom pragnącym adekwatnie
używać języka włoskiego mowie i piśmie, tym bardziej że do słownika dołączona została
płyta CD ułatwiająca poszukiwania leksykalne.