program nauczania geografii

Transkrypt

Kszta³cenie w zakresie podstawowym
N
O
W
E
Pawe³ W³ad
LI
C
EU
M
PROGRAM
NAUCZANIA GEOGRAFII
W LICEUM OGÓLNOKSZTA£C¥CYM,
LICEUM PROFILOWANYM
I TECHNIKUM
KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM
ORTUS
Wydawnictwo Oświatowe
1
Pawe³ W³ad
Program nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, profilowanym i technikum
Opracowanie redakcyjne
Zofia Tokarzewska-Nowak
Rysunki
Paweł Wład
Opracowanie graficzne, łamanie
Krzysiek Bożek
Fotografia na okładce
Corel Corp.
Program dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu i wpisany do wykazu programów nauczania geografii przeznaczonych do kształcenia w zakresie podstawowym w liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych i technikach, na podstawie recenzji dr. Krzysztofa
Olszewskiego, dr Joanny Angiel i mgr Joanny Szymańskiej.
Numer dopuszczenia: DKW–4015–41/01
© Wydawnictwo Oświatowe ORTUS
Raszyn 2002
Druk i oprawa:
Stella Maris
ul. Rzeźnicka 54/56, Gdańsk
Wydawnictwo Oświatowe ORTUS
ul. Waryńskiego 38, 05-090 Raszyn
tel./fax (0-22) 716-33-44, 715-63-67
[email protected]
www.ortus.com.pl
ISBN 83-88310-13-5
2
Spis treści:
PODSTAWA PROGRAMOWA
5
1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU
7
1.1
CELE EDUKACYJNE GEOGRAFII
8
1.2
CELE ŚCIEŻEK EDUKACYJNYCH POWIĄZANYCH Z GEOGRAFIĄ
8
1.3
OSIĄGNIĘCIA OGÓLNE
9
1.4
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
11
1.5
ZAJĘCIA TERENOWE
13
1.6
OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
14
2. REALIZACJA PROGRAMU
16
GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI
szczegółowe osiągnięcia uczniów według jednostek tematycznych
17
GEOGRAFIA II – CZŁOWIEK GOSPODARZEM ZIEMI
szczegółowe osiągnięcia uczniów według jednostek tematycznych
31
3. PROPOZYCJE METOD SPRAWDZANIA I OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
49
3.1
PISEMNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA
49
3.2
USTNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA
64
3.3
SPRAWDZANIE I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
W SYTUACJACH PRAKTYCZNYCH
67
3.4
OBSERWACJA I OCENA UCZNIA PRACUJĄCEGO W GRUPIE
68
3.5
KONTROLA I OCENA ZESZYTÓW PRZEDMIOTOWYCH
68
4. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA
69
3
Pawe³ W³ad
4
PODSTAWA PROGRAMOWA
CELE EDUKACYJNE
1. Rozszerzenie wiedzy niezbêdnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesów zachodz¹cych w œrodowisku geograficznym w
skali lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionów i œwiata.
2. Poznanie, zrozumienie i interpretowanie zwi¹zków przyczynowo-skutkowych i funkcjonalnych w ró¿nych skalach przestrzennych i czasowych.
3. Zdobycie umiejêtnoœci geograficznych niezbêdnych do stosowania w praktyce opanowanej wiedzy geograficznej.
4. Przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju w³asnego regionu i Polski
oraz podejmowania dzia³añ na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
5. Zrozumienie z³o¿onoœci œwiata, wspó³zale¿noœci jego poszczególnych elementów i gotowoœci do udzia³u w jego przekszta³caniu zgodnie z zasad¹
zrównowa¿onego rozwoju.
ZADANIA SZKOŁY
1. Organizacja procesu uczenia siê, umo¿liwiaj¹cego uczniom samodzielne zdobywanie wiedzy i umiejêtnoœci geograficznych.
2. Zapewnienie uczniom dostêpu do ró¿norodnych Ÿróde³ informacji geograficznej ze szczególnym uwzglêdnieniem materia³ów kartograficznych.
3. Zapewnienie uczniom mo¿liwoœci prowadzenia obserwacji terenowych.
TREŚCI NAUCZANIA
1. Podstawy korzystania z ró¿norodnych Ÿróde³ informacji geograficznej.
2. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi – zjawiska, procesy, wzajemne
zale¿noœci, zmiennoœæ œrodowiska w przestrzeni i w czasie, m.in. zmiany pogody i ich prognozowanie, klêski ¿ywio³owe. Równowaga ekologiczna.
3. Funkcjonalne i przestrzenne powi¹zania oraz wzajemne zale¿noœci w systemie cz³owiek-przyroda-gospodarka. Typy gospodarowania w œrodowisku
i ich nastêpstwa, na wybranych przyk³adach, np. stref, kontynentów, krajów,
ze szczególnym uwzglêdnieniem Polski.
5
Pawe³ W³ad
4. Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludnoœci na Ziemi.
5. Problemy demograficzne spo³eczeñstw (ze szczególnym uwzglêdnieniem
Polski). Wspó³czesne migracje ludnoœci. Procesy przekszta³cania sieci osadniczej (wielkie miasta, suburbia, wyludnianie siê terenów wiejskich itp).
6. Œwiat w fazie przemian spo³ecznych, gospodarczych i politycznych. Modernizacja, restrukturyzacja, globalizacja. Biedni i bogaci wspó³czesnego œwiata.
7. Konflikty zbrojne i inne zagro¿enia spo³eczno-ekonomiczne. Procesy przechodzenia od izolacji do integracji; wspó³praca miêdzy spo³ecznoœciami;
procesy integracji i dezintegracji w Europie (ze szczególnym uwzglêdnieniem roli Polski); euroregiony i miasta (gminy) „bliŸniacze” jako przyk³ad
wspó³pracy miêdzynarodowej na szczeblu regionalnym i lokalnym.
8. Uwarunkowania i nastêpstwa przyrodnicze, spo³eczno-ekonomiczne i kulturowe rozwoju turystyki i rekreacji.
OSIĄGNIĘCIA
1. Pos³ugiwanie siê ze zrozumieniem terminologi¹ geograficzn¹.
2. Rozszerzenie wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu cz³owiek - œrodowisko ze szczególnym uwzglêdnieniem aspektów przestrzennych.
3. Korzystanie z ró¿norodnych Ÿróde³ informacji geograficznej: map, planów,
roczników statystycznych, zdjêæ, profili, przekrojów, rysunków, czasopism,
przewodników, literatury popularnonaukowej, Internetu, GIS-u1 i innych.
4. Selekcjonowanie, porz¹dkowanie, analizowanie i interpretowanie informacji o stanie i zmianach œrodowiska geograficznego oraz sytuacji spo³ecznej,
politycznej i ekonomicznej.
5. Prezentowanie wyników analiz geograficznych ró¿nymi metodami graficznymi (w tym kartograficznymi) i statystycznymi.
6. Dostrzeganie i analizowanie relacji miêdzy poszczególnymi elementami œrodowiska przyrodniczego oraz dzia³alnoœci¹ cz³owieka w skali globalnej, regionalnej i lokalnej.
7. Prognozowanie (na zasadzie ekstrapolacji istniej¹cych trendów) stanu œrodowiska poszczególnych obszarów (z uwzglêdnieniem interakcji Ziemiacz³owiek).
1
Angielski skrót Geograficznych Systemów Informacyjnych (Geographical Information Systems).
6
1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU
Zadaniem programu nauczania geografii w liceum ogólnokszta³c¹cym, liceum
profilowanym i technikum jest zapewnienie warunków do takiego rozwoju osi¹gniêæ absolwenta gimnazjum, aby wzrós³ u niego poziom zrozumienia z³o¿onoœci
zjawisk i procesów geograficznych w ró¿nej skali, a tak¿e zwiêkszy³a siê umiejêtnoœæ praktycznego zastosowania wiedzy o œwiecie. Program ten z jednej strony
przewiduje wyrównanie ró¿nic programowych i powtórzenie treœci nauczania z
poprzedniego etapu kszta³cenia, a z drugiej pog³êbienie tych treœci, tym bardziej,
¿e w jednej klasie mog¹ siê znaleŸæ uczniowie, którzy uczyli siê wed³ug ró¿nych
programów. Od ucznia koñcz¹cego liceum ogólnokszta³c¹ce, profilowane lub technikum nale¿y oczekiwaæ zarówno osi¹gniêæ specyficznych dla tego etapu kszta³cenia, jak i tych samych osi¹gniêæ, co absolwenta gimnazjum, ale na wy¿szym
poziomie sprawnoœci i samodzielnoœci.
Program jest przewidziany do realizacji w ci¹gu co najmniej 80 godzin dydaktycznych. Sk³ada siê on z dwóch modu³ów oraz z 21 dzia³ów, z których ka¿dy obejmuje od jednej do kilkunastu jednostek tematycznych. Jednostki tematyczne zawieraj¹ wykazy szczegó³owych osi¹gniêæ uczniów, maj¹cych na celu ukierunkowanie
nauczyciela w planowaniu pracy dydaktycznej. Szczegó³owe osi¹gniêcia uczniów
powi¹zane s¹ z okreœlon¹ treœci¹ programow¹ i pozwalaj¹ na zdobycie przez nich
za³o¿onych w programie osi¹gniêæ ogólnych oraz zrealizowanie celów edukacyjnych programu, a jednoczeœnie celów podstawy programowej.
Ka¿da jednostka tematyczna mo¿e, ale nie musi odpowiadaæ jednej godzinie dydaktycznej. W niektórych przypadkach nauczyciel, uwzglêdniaj¹c indywidualne predyspozycje i potrzeby uczniów oraz specyficzne warunki nauczania, mo¿e wyd³u¿yæ czas realizacji danej jednostki tematycznej do dwóch godzin dydaktycznych.
Program dzieli siê na dwa modu³y:
1. GEOGRAFIA I – BOGACTWO PRZYRODNICZE ZIEMI
2. GEOGRAFIA II – CZ£OWIEK GOSPODARZEM ZIEMI
Tabela 1. Orientacyjna liczba godzin dydaktycznych przeznaczonych na realizacjê programu wed³ug modu³ów
Liczba godzin
Moduł
Tygodniowo
Ogółem
1
35
2
45
3
80
Razem
7
Pawe³ W³ad
Program zawiera elementy wiêkszoœci œcie¿ek edukacyjnych przewidzianych
do realizacji w podstawie programowej. Z tego powodu oprócz celów kszta³cenia
i wychowania typowych dla geografii, program s³u¿y realizacji niektórych celów
œcie¿ek edukacyjnych. Dla u³atwienia korzystania z programu, obok niektórych
proponowanych tematów lekcji wskazano mo¿liwoœæ realizacji œcie¿ek edukacyjnych za pomoc¹ nastêpuj¹cych symboli literowych:
a) edukacja prozdrowotna – PZ,
b) edukacja ekologiczna – EK,
c) edukacja czytelnicza i medialna – CM,
d) edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie – RG,
e) edukacja europejska – EU,
f) uczestnictwo w kulturze – UK.
1.1 CELE EDUKACYJNE GEOGRAFII
1. Budzenie zainteresowania ró¿norodnoœci¹ zjawisk i procesów przyrodniczych, spo³ecznych i gospodarczych w przestrzeni geograficznej, kszta³towanie potrzeby samodzielnego poszukiwania i odkrywania prawid³owoœci
rz¹dz¹cych tymi zjawiskami.
2. Rozszerzenie wiedzy niezbêdnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesów zachodz¹cych w œrodowisku geograficznym w
skali lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionów i œwiata.
3. Poznanie, zrozumienie i interpretowanie zwi¹zków przyczynowo-skutkowych i funkcjonalnych w ró¿nych skalach przestrzennych i czasowych.
4. Zdobycie umiejêtnoœci geograficznych niezbêdnych do stosowania w praktyce opanowanej wiedzy geograficznej.
5. Przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju w³asnego regionu i Polski
oraz podejmowania dzia³añ na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
6. Zrozumienie z³o¿onoœci œwiata, wspó³zale¿noœci jego poszczególnych elementów i gotowoœci do udzia³u w jego przekszta³caniu zgodnie z zasad¹
zrównowa¿onego rozwoju.
7. Kszta³towanie dociekliwoœci, refleksyjnoœci i zdrowego krytycyzmu wobec
informacji o œwiecie oraz w formu³owaniu indywidualnego pogl¹du na œwiat.
1.2 CELE ŚCIEŻEK EDUKACYJNYCH POWIĄZANYCH Z GEOGRAFIĄ
1. Przygotowanie siê do samokszta³cenia poprzez umiejêtne pozyskiwanie
i opracowywanie informacji pochodz¹cych z ró¿nych Ÿróde³.
8
2. Rozbudzanie pozytywnych doznañ emocjonalnych w kontakcie z przyrod¹
i ró¿norodnymi wytworami dzia³alnoœci cz³owieka.
3. Pog³êbianie wiêzi z regionem i krajem.
4. Poznawanie w³asnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako czêœci
Polski i Europy.
5. Kszta³towanie to¿samoœci regionalnej w kontekœcie wartoœci narodowych
i europejskich.
6. Rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot regionalnych, etnicznych
i narodowych.
7. Przygotowanie do aktywnego i pe³nego uczestnictwa w ¿yciu kulturalnym
oraz bezpoœredniego obcowania z dzie³ami sztuki poprzez rozwijanie poczucia to¿samoœci z kultur¹ w³asnego regionu i kraju.
8. Poznanie za³o¿eñ, celów i historii Unii Europejskiej na tle procesów integracyjnych wspó³czesnego œwiata.
9. Umiejêtnoœæ postrzegania integracji europejskiej w kontekœcie przemian geopolitycznych wspó³czesnego œwiata oraz szans rozwojowych Polski.
10. Rozbudzanie potrzeby dzia³ania na rzecz zachowania zdrowego œrodowiska przyrodniczego.
11. Uœwiadomienie ró¿norodnoœci sposobów negatywnego i pozytywnego oddzia³ywania ludzi na œrodowisko i kszta³towanie umiejêtnoœci praktycznego ich poznawania.
12. Przyjmowanie postawy odpowiedzialnoœci za obecny i przysz³y stan œrodowiska oraz gotowoœci do dzia³añ na rzecz jego zrównowa¿onego rozwoju.
1.3 OSIĄGNIĘCIA OGÓLNE
1. Orientacja w przestrzeni geograficznej.
2. Ocenianie informacji Ÿród³owych pod wzglêdem wiarygodnoœci i przydatnoœci do okreœlonego celu.
3. Aktywne zdobywanie, gromadzenie i selekcja informacji geograficznych pochodz¹cych z ró¿norodnych Ÿróde³: map, planów, rysunków, profilów, przekrojów, fotografii, wykresów, diagramów, schematów, modeli, danych statystycznych i tekstu zawartych w literaturze popularnonaukowej, czasopismach, przewodnikach, Internecie, Geograficznych Systemach Informacyjnych i innych publikacjach.
4. Lokalizowanie za pomoc¹ mapy miejsc na powierzchni Ziemi, okreœlanie
ich wzajemnego po³o¿enia.
5. Poruszanie siê w terenie przy pomocy mapy.
6. Wykorzystanie informacji geograficznych do rozwi¹zywania ró¿norodnych
zadañ.
9
Pawe³ W³ad
7. Wykorzystanie informacji geograficznych do sformu³owania indywidualnego pogl¹du na œwiat, wyra¿ania opinii i uzasadniania punktu widzenia
wobec ró¿nych zagadnieñ spo³ecznych, gospodarczych i œrodowiskowych.
8. Obserwowanie i rozpoznawanie obiektów oraz zjawisk przyrodniczych, bie¿¹ce œledzenie przebiegu zjawisk spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych w skali globalnej, krajowej, regionalnej, lokalnej.
9. Prowadzenie obserwacji oraz wykonywanie podstawowych badañ i pomiarów zjawisk przyrodniczych, w szczególnoœci zjawisk astronomicznych, meteorologicznych i hydrologicznych.
10. Wykonywanie pomiarów d³ugoœci na mapie.
11. Pos³ugiwanie siê terminologi¹ geograficzn¹, prawid³owoœciami i teoriami
w opisywaniu zjawisk przyrodniczych, spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych.
12. Pos³ugiwanie siê danymi statystycznymi do opisywania zjawisk przyrodniczych, spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych.
13. Stosowanie obliczeñ matematycznych w rozwi¹zywaniu zadañ geograficznych.
14. Porównywanie, porz¹dkowanie i pos³ugiwanie siê klasyfikacj¹ informacji
geograficznych.
15. Opisywanie na podstawie uzyskanych informacji zjawisk i procesów przyrodniczych, spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych w skali globalnej, krajowej, regionalnej, lokalnej, z uwzglêdnieniem ich rozmieszczenia,
zró¿nicowania, przebiegu, struktury i mechanizmu dzia³ania, wyjaœnianie
ich przyczyn, wykrywanie zale¿noœci miêdzy nimi.
16. Wykazywanie na przyk³adach zale¿noœci miêdzy œrodowiskiem przyrodniczym i cz³owiekiem oraz jego dzia³alnoœci¹.
17. Prezentowanie wybranego kraju lub regionu ekonomicznego i politycznego œwiata jako ca³oœci z uwzglêdnieniem jego zewnêtrznych i wewnêtrznych powi¹zañ funkcjonalnych, wyeksponowanie jego walorów oraz cech
wyró¿niaj¹cych.
18. Przewidywanie na podstawie uzyskanych informacji zmian w przyrodzie
i w dzia³aniach ludzi, przewidywanie skutków tych zmian w skali globalnej, regionalnej i lokalnej.
19. Ocenianie w kategoriach geograficznych dzia³alnoœci gospodarczej, spo³ecznej i politycznej oraz dzia³añ w³asnych.
20. Uzasadnianie potrzeby ochrony œrodowiska przyrodniczego i racjonalnej
gospodarki jego zasobami.
21. Ocenianie œrodowiska przyrodniczego z punktu widzenia potrzeb spo³eczeñstwa i jego dzia³alnoœci.
10
22. Planowanie dzia³añ z wykorzystaniem informacji geograficznych, w szczególnoœci wytyczanie trasy podró¿y, planowanie wycieczki turystycznej.
23. Opracowanie i przetwarzanie zebranego materia³u z badañ i pomiarów geograficznych.
24. Prezentacja informacji geograficznych w sposób ustny, pisemny i graficzny.
25. Poszanowanie praw przyrody i dziedzictwa kulturowego spo³eczeñstw, w
szczególnoœci kraju ojczystego i w³asnego regionu, dzia³anie na rzecz ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego.
26. Wysuwanie w³asnych propozycji przeciwdzia³ania negatywnym zjawiskom
spo³ecznym, ekonomicznym i politycznym oraz w œrodowisku przyrodniczym.
27. Okreœlanie roli poszczególnych organizacji miêdzynarodowych w rozwi¹zywaniu problemów œrodowiskowych spo³ecznych, ekonomicznych i politycznych.
28. Zdobycie i prezentowanie wieloaspektowej wiedzy o regionie swojego zamieszkania na tle Polski i Europy, w tym o jego walorach przyrodniczych,
problemach spo³ecznych i gospodarczych i dziedzictwie kulturowym, kszta³towanie umiejêtnoœci promowania tego regionu w kraju i za granic¹.
29. Dostrzeganie wartoœci kultury narodowej w jej ró¿norodnoœci regionalnej
na tle kultur innych wspólnot etnicznych i narodowych.
30. Realizowanie zasad zdrowego stylu ¿ycia, w szczególnoœci prawid³owego
od¿ywiania siê oraz aktywnoœci fizycznej i intelektualnej.
31. Stosowanie wiedzy geograficznej w ¿yciu.
1.4 PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
Osi¹gniêcia ogólne uzyskiwane s¹ przez uczniów na kolejnych jednostkach lekcyjnych stopniowo poprzez zdobywanie osi¹gniêæ szczegó³owych. Wiêkszoœæ z
tych osi¹gniêæ nale¿y do wy¿szych kategorii taksonomicznych celów nauczania:
zrozumienia wiadomoœci (B), stosowania wiadomoœci w sytuacjach typowych (C)
i problemowych (D). Natomiast niewielki udzia³ maj¹ osi¹gniêcia z kategorii najni¿szej – zapamiêtania wiadomoœci (A). Dotycz¹ one g³ównie wiadomoœci najczêœciej wykorzystywanych w dalszym nauczaniu geografii. Zak³ada siê bowiem, ¿e
uczeñ powinien nabyæ w pierwszej kolejnoœci umiejêtnoœæ sprawnego i samodzielnego zdobywania informacji, a nastêpnie nauczyæ siê rozwi¹zywaæ zadania problemowe. Wobec powy¿szego w procesie dydaktycznym zamiast metod podaj¹cych, s³u¿¹cych przyswajaniu wiedzy, nale¿y preferowaæ metody operatywne,
æwiczenia obliczeniowe i praktyczne oraz rozmaite inne metody, g³ównie z grupy
poszukuj¹cych i waloryzacyjnych. Zadaniem nauczyciela jest takie zorganizowanie pracy na lekcji i dobranie metod nauczania, aby uczeñ mia³ sposobnoœæ rozwijania kolejno nastêpuj¹cych umiejêtnoœci:
11
Pawe³ W³ad
a)
b)
c)
d)
e)
f)
poszukiwanie Ÿróde³ informacji,
poszukiwanie informacji,
gromadzenie informacji,
selekcja informacji, z uwzglêdnieniem jej aktualnoœci, wiarygodnoœci,
porz¹dkowanie i klasyfikacja informacji wed³ug okreœlonych kryteriów,
dostrzeganie korelacji, odnajdywanie zwi¹zków i wspó³zale¿noœci, odkrywanie przyczyn,
g) przewidywanie skutków, prognozowanie przebiegu wydarzeñ i procesów,
h) ocena zjawisk z punktu widzenia cz³owieka,
i) planowanie dzia³añ w³asnych z uwzglêdnieniem zdobytych informacji.
Do najtrudniejszych i najbardziej z³o¿onych osi¹gniêæ ucznia nale¿¹: przewidywanie skutków, prognozowanie przebiegu wydarzeñ i procesów, a nastêpnie ocena
zachodz¹cych zjawisk. Aby osi¹gniêcia te mog³y siê ujawniæ u ucznia w warunkach pe³nej samodzielnoœci, powinien on równomiernie rozwijaæ umiejêtnoœci o
ni¿szym stopniu z³o¿onoœci. Dopiero zdobycie przez ucznia wszystkich osi¹gniêæ
otwiera mu drogê do przeprowadzenia racjonalnego i skutecznego planowania
swoich dzia³añ. Umiejêtnoœæ planowania (zawieraj¹ca w sobie przewidywanie zdarzeñ i ocenê sytuacji) jest warunkiem uzyskania sukcesu ¿yciowego ucznia.
Pomocne w osi¹gniêciu wy¿ej wymienionych celów nauczania s¹ nastêpuj¹ce
zadania wykonywane przez uczniów:
1. Obserwacje i pomiary obiektów oraz zjawisk przyrodniczych, sporz¹dzanie
na jej podstawie notatek.
2. Wykonywanie na podstawie obserwacji i pomiarów obiektów i zjawisk przyrodniczych prostych rysunków, schematów, szkiców, wykresów.
3. Wykorzystywanie ró¿nych Ÿróde³ informacji: atlasu, podrêcznika, literatury
popularnonaukowej, filmów, multimediów.
4. Odczytywanie, analiza i interpretacja map tematycznych, danych statystycznych, wykresów, diagramów, rysunków schematycznych, fotografii.
5. Wykonywanie obliczeñ matematycznych wed³ug okreœlonego algorytmu.
6. Czytanie mapy topograficznej, turystycznej i planu miasta.
7. Wykonywanie pomiarów odleg³oœci na mapie oraz w terenie.
8. Okreœlanie kierunków za pomoc¹ kompasu.
9. Poruszanie siê w terenie przy pomocy mapy.
10. Wykonywanie i analiza zestawieñ tabelarycznych porz¹dkuj¹cych i klasyfikuj¹cych informacje geograficzne, wysnuwanie na ich podstawie wniosków.
11. Prezentowanie wyników analiz geograficznych ró¿nymi metodami graficznymi, w szczególnoœci poprzez wykonywanie rysunków i schematów, wy12
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
kresów i diagramów, uzupe³nianie map tematycznych, wysnuwanie na ich
podstawie wniosków.
Zapoznawanie siê z prognozami pogody przedstawianymi w œrodkach masowego przekazu.
Planowanie podró¿y poci¹giem za pomoc¹ rozk³adu jazdy poci¹gów.
Wytyczanie trasy podró¿y za pomoc¹ planu miasta, mapy turystycznej
i samochodowej.
Planowanie wycieczek turystycznych za pomoc¹ map i przewodników turystycznych.
Poszukiwanie, wybór, przetwarzanie i prezentacja fragmentów literatury
popularnonaukowej z zakresu geografii.
Bie¿¹ce œledzenie wydarzeñ na œwiecie w Polsce i we w³asnym regionie
za poœrednictwem prasy, radia, telewizji, w miarê mo¿liwoœci równie¿
Internetu.
Wykonanie opracowania charakteryzuj¹cego wybrane pañstwo lub region
œwiata.
Wykonanie opracowania eksponuj¹cego specyfikê i walory w³asnego regionu.
1.5 ZAJĘCIA TERENOWE
Liczbê i tematykê zajêæ terenowych okreœla nauczyciel w zale¿noœci od liczby
godzin dydaktycznych oraz warunków wynikaj¹cych z po³o¿enia geograficznego
szko³y. Program przewiduje nastêpuj¹c¹ tematykê zajêæ terenowych:
1. Ocena warunków rozwoju spo³ecznego i gospodarczego (w tym rolnictwa,
przemys³u, turystyki) w obrêbie miejscowoœci, powiatu i województwa.
2. Zró¿nicowanie u¿ytkowania ziemi w zale¿noœci od warunków œrodowiska
przyrodniczego w obrêbie miejscowoœci, powiatu i województwa.
3. Obserwacje meteorologiczne, hydrologiczne, ewentualnie astronomiczne (np.
zajêcia na stacji meteorologicznej, posterunku hydrologicznym, w miarê mo¿liwoœci równie¿ w obserwatorium astronomicznym).
4. Dziedzictwo kulturowe regionu (poznanie zabytków architektury, uk³adów
urbanistycznych, zajêcia w muzeum regionalnym, izbie regionalnej, skansenie lub wystawie sztuki).
5. Geograficzne aspekty prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej (zajêcia w wybranym przedsiêbiorstwie, np. w zak³adzie przemys³owym, gospodarstwie
rolnym itp.).
6. Ochrona i kszta³towanie œrodowiska przyrodniczego (np. zajêcia w oczyszczalni œcieków lub na wysypisku œmieci).
13
Pawe³ W³ad
1.6 OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Szczegó³owe osi¹gniêcia uczniów podzielono na trzy poziomy:
1. osi¹gniêcia podstawowe,
2. osi¹gniêcia rozszerzone,
3. osi¹gniêcia kompletne.
Osi¹gniêæ rozszerzonych mo¿na oczekiwaæ tylko od tych uczniów, którzy maj¹
ju¿ wiêkszoœæ osi¹gniêæ podstawowych. Z kolei osi¹gniêcia kompletne mog¹ byæ
udzia³em tylko tych uczniów, którzy zdobyli ju¿ ³¹cznie wiêkszoœæ osi¹gniêæ podstawowych i rozszerzonych. Przechodzenie z ni¿szego poziomu osi¹gniêæ uczniów
do wy¿szego polega przede wszystkim na:
a) podnoszeniu sprawnoœci w zdobywaniu, selekcji i w prezentacji informacji
geograficznej;
b) uzupe³nianiu zasobu stosowanych terminów geograficznych, podnoszeniu
sprawnoœci jêzykowej;
c) zwiêkszaniu ró¿norodnoœci poznawanych zjawisk i z³o¿onoœci dostrzeganych powi¹zañ funkcjonalnych w systemach przyrodniczych, spo³ecznych
i ekonomicznych na Ziemi;
d) zwiêkszaniu stopnia z³o¿onoœci zadañ, podnoszeniu sprawnoœci i samodzielnoœci w ich rozwi¹zywaniu;
e) poszerzaniu wiadomoœci o aktualne wydarzenia natury geograficznej na œwiecie, w Polsce i we w³asnym regionie;
f) wzbogaceniu mo¿liwoœci praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej.
Zaproponowany w programie podzia³ osi¹gniêæ uczniów wed³ug poziomów
mo¿e zostaæ zmieniony przez nauczyciela w zale¿noœci od indywidualnych predyspozycji uczniów, liczby godzin dydaktycznych, specyficznych warunków szko³y
i innych czynników. Osi¹gniêcia kompletne s¹ trudne do zdobycia na lekcjach w
ramach obowi¹zuj¹cego przydzia³u godzin dydaktycznych geografii (3 tygodniowo w ci¹gu trzech lat). Nale¿y zatem oczekiwaæ, ¿e bêd¹ one rezultatem nauki
uczniów szczególnie zainteresowanych przedmiotem na zajêciach pozalekcyjnych,
w tym równie¿ w wyniku samokszta³cenia. W zwi¹zku z tym w programie nauczania zapisano tylko te osi¹gniêcia kompletne, które tematycznie wi¹¿¹ siê osi¹gniêciami z ni¿szych poziomów, ale nie s¹ niezbêdne do dalszego uczenia siê geografii
na etapie szko³y ponadgimnazjalnej. Nauczyciel mo¿e je traktowaæ jako przyk³adowe, zmieniaj¹c ich zakres w zale¿noœci od potrzeb.
Osi¹gniêcia uczniów s¹ dokumentowane w postaci ocen bie¿¹cych, które z kolei stanowi¹ podstawê œródrocznej i koñcoworocznej klasyfikacji uczniów. Oceny
klasyfikacyjne: œródroczna i koñcoworoczna powinny byæ wystawione zgodne z
zasadami zawartymi w szkolnym i przedmiotowym systemie oceniania, z uwzglêdnieniem nastêpuj¹cych kryteriów wymagañ:
14
1. Ocenê niedostateczn¹ otrzymuje uczeñ który:
a) nie ma osi¹gniêæ wystarczaj¹cych do dalszego uczenia siê geografii;
b) nie rozwi¹zuje najprostszych zadañ, nawet przy pomocy innych uczniów
lub nauczyciela;
c) nie zachowuje minimalnej dok³adnoœci i starannoœci, koniecznej do poprawnego rozwi¹zywania zadania;
d) nieprawid³owo stosuje terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach
z poziomu podstawowego.
2. Ocenê dopuszczaj¹c¹ otrzymuje uczeñ który:
a) ma czêœæ osi¹gniêæ z poziomu podstawowego w zakresie wystarczaj¹cym do dalszego uczenia siê geografii;
b) rozwi¹zuje proste zadania, korzystaj¹c z pomocy innych uczniów lub
nauczyciela;
c) zachowuje ma³¹ dok³adnoœæ i starannoœæ, jest ona jednak wystarczaj¹ca
do poprawnego rozwi¹zywania zadania;
d) prawid³owo stosuje niektóre terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach z poziomu podstawowego.
3. Ocenê dostateczn¹ otrzymuje uczeñ który:
a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomu podstawowego;
b) samodzielnie rozwi¹zuje proste zadania;
c) zachowuje dok³adnoœæ i starannoœæ wystarczaj¹c¹ do poprawnego rozwi¹zywania zadania;
d) prawid³owo stosuje wiêkszoœæ terminów geograficznych wymienionych
w osi¹gniêciach z poziomu podstawowego.
4. Ocenê dobr¹ otrzymuje uczeñ który:
a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomu podstawowego oraz czêœæ osi¹gniêæ
z poziomu rozszerzonego;
b) samodzielnie rozwi¹zuje zadania o œrednim poziomie z³o¿onoœci;
c) zachowuje dok³adnoœæ i starannoœæ wystarczaj¹c¹ do poprawnego rozwi¹zywania zadania;
d) wypowiada siê pe³nymi zdaniami;
e) prawid³owo stosuje wiêkszoœæ terminów geograficznych wymienionych
w osi¹gniêciach z poziomu podstawowego oraz niektóre z poziomu rozszerzonego.
5. Ocenê bardzo dobr¹ otrzymuje uczeñ który:
a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomów: podstawowego i rozszerzonego;
b) samodzielnie rozwi¹zuje zadania o wysokim poziomie z³o¿onoœci;
c) zachowuje wzorow¹ dok³adnoœæ i starannoœæ w rozwi¹zywaniu zadañ;
d) wypowiada siê pe³nymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;
15
Pawe³ W³ad
e) bezb³êdnie pos³uguje siê nazewnictwem geograficznym;
f) prawid³owo stosuje terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach z
poziomów: podstawowego i rozszerzonego.
6. Ocenê celuj¹c¹ otrzymuje uczeñ który:
a) ma wiêkszoœæ osi¹gniêæ z poziomów: podstawowego i rozszerzonego
oraz ma niektóre osi¹gniêcia z poziomu kompletnego;
b) samodzielnie rozwi¹zuje zadania o najwy¿szym poziomie z³o¿onoœci;
c) zachowuje wzorow¹ dok³adnoœæ i starannoœæ w rozwi¹zywaniu zadañ;
d) wypowiada siê pe³nymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;
e) bezb³êdnie pos³uguje siê nazewnictwem geograficznym;
f) prawid³owo stosuje terminy geograficzne wymienione w osi¹gniêciach z
poziomów: podstawowego, rozszerzonego i kompletnego.
16
2. REALIZACJA PROGRAMU
Tabela 2. Zestawienie treœci nauczania z podstawy programowej wed³ug dzia³ów programu
Treści nauczania
Działy programowe
Liczba jednostek
tematycznych
1. Podstawy korzystania z różnorodnych źródeł
informacji geograficznej
Geografia jako nauka
1
Mapa jako rysunek Ziemi
4
2. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego
Ziemi
Ziemia we Wszechświecie
7
Atmosfera
4
Wody
5
Wnętrze Ziemi
3
Dzieje Ziemi
2
Rzeźba powierzchni Ziemi
6
Świat organizmów żywych
1
Gleby
1
Środowisko przyrodnicze jako
system
1
Moduł I – razem
3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz Człowiek w środowisku
wzajemne zależności w systemie człowiek –
przyrodniczym
przyroda – gospodarka
4. Przyczyny i skutki nierównomiernego
rozmieszczenia ludności na Ziemi
5. Problemy demograficzne społeczeństw
3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz
35
1
Społeczeństwo
6
Osadnictwo
4
Rolnictwo i wyżywienie
4
Procesy uprzemysłowienia
5
Komunikacja
1
Gospodarka morska
3
6. Świat w fazie przemian społecznych,
gospodarczych i politycznych
Warunki życia ludności
3
8. Uwarunkowania i następstwa przyrodnicze,
społeczno-ekonomiczne i kulturowe rozwoju
turystyki rekreacji
Turystyka i wypoczynek
2
6. Świat w fazie przemian społecznych,
gospodarczych i politycznych
7. Konflikty zbrojne i inne zagrożenia
społeczno-ekonomiczne
Przemiany polityczne w świecie
6
3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz
Człowiek a środowisko
10
Moduł II – razem
45
Razem
80
17
Pawe³ W³ad
SZCZEGÓŁOWE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
według jednostek tematycznych
T – zalecane zajêcia terenowe
P – lekcja powtórzeniowa
Poziomy osi¹gniêæ uczniów
1 – podstawowy
2 – rozszerzony
3 – kompletny
Œcie¿ki edukacyjne realizowane w ramach poszczególnych jednostek tematycznych:
PZ – edukacja prozdrowotna,
EK – edukacja ekologiczna,
CM – edukacja czytelnicza i medialna, EU – edukacja europejska,
RG – edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie,
UK – uczestnictwo w kulturze.
Geografia jako nauka
1) Geografia jedn¹ z nauk o Ziemi (CM)
1 – Uczeñ okreœla przedmiot badañ geografii oraz innych nauk o Ziemi powi¹zanych z geografi¹, pos³uguje siê klasyfikacj¹ nauk geograficznych, wymienia Ÿród³a informacji geograficznej, poszukuje informacji geograficznej na okreœlony temat, wymienia przyk³ady zastosowañ osi¹gniêæ nauk
geograficznych w praktyce.
2 – Uczeñ odró¿nia przedmiot badañ geografii fizycznej i spo³eczno-ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej, odnajduje przyk³ady zwi¹zków geografii z
innymi naukami, ocenia wiarygodnoœæ i przydatnoœæ Ÿróde³ informacji.
Mapa jako rysunek Ziemi
2) Mapa jako rysunek powierzchni Ziemi w pomniejszeniu
1 – Uczeñ wykonuje pomiar odleg³oœci na mapie, pos³uguje siê podzia³k¹ mapy,
pos³uguje siê definicj¹ skali mapy, przelicza skalê liczbow¹ na mianowan¹
(i odwrotnie), oblicza wymiary liniowe na mapie i w rzeczywistoœci za
pomoc¹ skali mapy.
2 – Uczeñ konstruuje podzia³kê o okreœlonej skali, oblicza wymiary powierzchniowe na mapie i w rzeczywistoœci za pomoc¹ skali mapy.
3 – Uczeñ oblicza skalê mapy, znaj¹c wymiary na mapie i w rzeczywistoœci.
18
3) Rysunek rzeŸby powierzchni Ziemi na mapie
1 – Uczeñ odró¿nia wysokoœæ wzglêdn¹ od bezwzglêdnej, oblicza wysokoœæ
wzglêdn¹, odczytuje z mapy poziomicowej i hipsometrycznej wysokoœæ
bezwzglêdn¹ oraz kierunek i wielkoœæ nachylenia stoku, rozró¿nia na mapie poziomicowej i hipsometrycznej formy wypuk³e i wklês³e, uzupe³nia
rysunek poziomicowy o barwy hipsometryczne.
2 – Uczeñ wymienia metody przedstawiania rzeŸby terenu na mapach, wykreœla na rysunku poziomicowym linie szkieletowe.
3 – Uczeñ rozpoznaje ró¿ne formy terenu przedstawione na mapach ró¿nymi
metodami, kreœli profil topograficzny, kreœli poziomice na podstawie sieci
punktów wysokoœciowych.
4) Siatka geograficzna i kartograficzna jako podstawa orientacji na Ziemi
1 – Uczeñ wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastosowañ w praktyce, wskazuje na globusie bieguny geograficzne, po³udniki,
równole¿niki, zwrotniki, ko³a podbiegunowe oraz pó³kule, okreœla kierunki g³ówne na globusie, odró¿nia siatkê kartograficzn¹ od geograficznej,
lokalizuje obiekty punktowe i powierzchniowe na mapie, znaj¹c ich wspó³rzêdne geograficzne, okreœla wspó³rzêdne geograficzne obiektów punktowych i powierzchniowych na globusie i mapie, odczytuje z mapy kierunki
z wybranych punktów za pomoc¹ linii siatki kartograficznej.
2 – Uczeñ oblicza rozci¹g³oœæ po³udnikow¹ i równole¿nikow¹ obiektów powierzchniowych w stopniach i kilometrach, wymienia przyk³ady zastosowañ wspó³rzêdnych geograficznych w praktyce, opisuje zniekszta³cenia
siatek kartograficznych: k¹tów, powierzchni, odleg³oœci, wymienia zastosowania poszczególnych rodzajów siatek kartograficznych w praktyce.
3 – Uczeñ opisuje g³ówne rodzaje siatek kartograficznych.
T
P
5) Zastosowanie map w praktyce
1 – Uczeñ orientuje mapê za pomoc¹ kompasu, pos³uguje siê klasyfikacj¹ map
ze wzglêdu na treœæ, szczegó³owoœæ, skalê i przeznaczenie, rozpoznaje poszczególne rodzaje map, odczytuje sygnatury stosowane na mapach przegl¹dowych i topograficznych, odczytuje informacje geograficzne zaprezentowane za pomoc¹ nastêpuj¹cych metod: kropkowej, zasiêgów, izarytm,
kartogramu, kartodiagramu, analizuje wykresy, diagramy, schematy, wyznacza najdogodniejsz¹ trasê podró¿y za pomoc¹ mapy samochodowej lub
mapy sieci kolejowej.
2 – Uczeñ opisuje zasady generalizacji mapy, wymienia przyk³ady zastosowañ map o ró¿nej treœci, szczegó³owoœci i skali, planuje wycieczkê turystyczn¹ za pomoc¹ map, planów i innej literatury Ÿród³owej.
3 – Uczeñ pos³uguje siê map¹ topograficzn¹ w terenie.
19
Pawe³ W³ad
Ziemia we Wszechświecie
T
6) Obserwacja sklepienia niebieskiego
1 – Uczeñ wymienia metody wyznaczania kierunku pó³nocnego, pos³uguje siê
kompasem, wskazuje w terenie kierunki g³ówne i poœrednie z wybranych
punktów, obserwuje zmiany kierunku i d³ugoœci cienia rzucanego przez
gnomon i ró¿ne przedmioty, wyjaœnia przyczynê oddalania siê widnokrêgu
w miarê wzrostu wysokoœci punktu obserwacji, pos³uguje siê terminami:
sklepienie niebieskie, sfera niebieska, zenit, widnokr¹g, horyzont, gwiazdozbiór, wskazuje na mapie nieba gwiazdozbiory Wielkiej i Ma³ej NiedŸwiedzicy oraz Gwiazdê Polarn¹.
2 – Uczeñ rozpoznaje i wymienia w kolejnoœci fazy Ksiê¿yca, wskazuje na
mapie nieba wybrane gwiazdozbiory (zw³aszcza gwiazdozbiory Zodiaku).
3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie zaæmieñ S³oñca i Ksiê¿yca, wyjaœnia powstawanie faz Ksiê¿yca, wykazuje zale¿noœæ miêdzy fazami Ksiê¿yca oraz zaæmieniami S³oñca i Ksiê¿yca.
7) Ziemia jako cz¹stka Wszechœwiata
1 – Uczeñ prezentuje wspó³czesny pogl¹d na powstanie i budowê Wszechœwiata, porównuje odleg³oœci we Wszechœwiecie, opisuje hierarchiczn¹ budowê Wszechœwiata, wyjaœnia terminy: mg³awica, galaktyka, gwiazda, planeta, satelita (ksiê¿yc), przedstawia najistotniejsze za³o¿enia teorii Ptolemeusza i Kopernika, wymienia nazwy planet Uk³adu S³onecznego w kolejnoœci wed³ug rozmiarów i odleg³oœci od S³oñca, wymienia dowody Arystotelesa na kulistoœæ Ziemi, odró¿nia kulê, elipsoidê ziemsk¹ od geoidy,
podaje podstawowe wymiary elipsoidy ziemskiej: obwód, œredni promieñ
i œrednicê, promieñ równikowy i biegunowy.
2 – Uczeñ wymienia nazwy przyrz¹dów s³u¿¹cych do badania Wszechœwiata,
opisuje budowê galaktyki Drogi Mlecznej, opisuje budowê Uk³adu S³onecznego, objaœnia terminy: planetoida, kometa, meteor, meteoryt, czarna
dziura, oblicza obwód Ziemi metod¹ Eratostenesa.
3 – Uczeñ opisuje cechy i zró¿nicowanie pola magnetycznego Ziemi, opisuje
budowê magnetosfery Ziemi, ocenia ochronne znaczenie magnetosfery dla
¿ycia na Ziemi.
8) Nastêpstwa ruchu obiegowego Ziemi
1 – Uczeñ porównuje widome drogi S³oñca na sklepieniu niebieskim w ci¹gu
doby w ró¿nych porach roku, objaœnia terminy: ruch obiegowy, rok, opisuje parametry ruchu obiegowego Ziemi, wskazuje na mapie nieba widom¹
drogê S³oñca na tle gwiazdozbiorów w ci¹gu roku, wymienia ró¿nice miêdzy rokiem przestêpnym i rokiem zwyk³ym, rozpoznaje lata przestêpne na
podstawie ich numeru kolejnego.
20
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ miêdzy widomym ruchem S³oñca na tle gwiazdozbiorów i ruchem obiegowym Ziemi.
3 – Uczeñ wymienia w kolejnoœci znaki Zodiaku, przyporz¹dkowuje znaki Zodiaku do odpowiednich pór roku.
T
9) Zmiany oœwietlenia Ziemi w ci¹gu roku
1 – Uczeñ wymienia nazwy kalendarzowych i astronomicznych pór roku na
pó³kuli pó³nocnej i po³udniowej, wymienia ich daty graniczne, objaœnia
terminy: wysokoœæ górowania S³oñca, noc polarna i dzieñ polarny, opisuje
oœwietlenie Ziemi przez S³oñce w dniach równonocy i przesileñ, wyjaœnia
przyczyny zmian d³ugoœci dnia i nocy, opisuje poszczególne strefy oœwietlenia Ziemi przez S³oñce, opisuje przyk³ady wp³ywu zmian oœwietlenia
Ziemi w ci¹gu roku na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
2 – Uczeñ oblicza wysokoœæ górowania S³oñca na ró¿nych szerokoœciach geograficznych w dniach równonocy i przesileñ, objaœnia termin bia³a noc,
wskazuje na mapie obszary wystêpowania bia³ych nocy.
3 – Uczeñ oblicza wysokoœæ S³oñca nad horyzontem za pomoc¹ gnomonu, wyznacza miejscowy po³udnik za pomoc¹ gnomonu.
10) Nastêpstwa ruchu obrotowego Ziemi
1 – Uczeñ opisuje widom¹ drogê S³oñca na sklepieniu niebieskim w ci¹gu doby
w ró¿nych szerokoœciach geograficznych, objaœnia zjawiska wschodu i zachodu S³oñca, dnia i nocy, pos³uguje siê terminami: ruch obrotowy, doba,
górowanie, wymienia widome nastêpstwa ruchu obrotowego Ziemi, wykazuje zale¿noœæ czasu miejscowego s³onecznego od d³ugoœci geograficznej.
2 – Uczeñ opisuje dzia³anie si³ bezw³adnoœciowych: odœrodkowej i Coriolisa.
11) Ró¿nice czasu na Ziemi
1 – Uczeñ oblicza ró¿nice czasu miejscowego s³onecznego na Ziemi miêdzy
zadanymi punktami za pomoc¹ d³ugoœci geograficznej, pos³uguje siê terminami: czas uniwersalny, strefowy, urzêdowy, zimowy, letni, opisuje
podzia³ Ziemi na strefy czasowe, wskazuje na mapie miêdzynarodow¹
liniê zmiany daty, okreœla czas lokalny za pomoc¹ mapy stref czasowych,
opisuje przyk³ady wp³ywu ró¿nic czasu na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
2 – Uczeñ oblicza czas miejscowy s³oneczny w zadanym punkcie, znaj¹c
d³ugoœæ geograficzn¹ i ró¿nicê czasu, przelicza czas miejscowy s³oneczny na czas uniwersalny i strefowy, okreœla datê po obu stronach miêdzynarodowej linii zmiany daty.
3 – Uczeñ oblicza czas miejscowy s³oneczny z uwzglêdnieniem przekraczania miêdzynarodowej linii zmiany daty.
P
12) Nastêpstwa ruchów Ziemi w Uk³adzie S³onecznym
21
Pawe³ W³ad
Atmosfera
13) Powietrze oraz zró¿nicowanie jego temperatury
1 – Uczeñ wymienia g³ówne sk³adniki powietrza atmosferycznego, opisuje
zró¿nicowanie temperatury i ciœnienia powietrza w przekroju pionowym,
opisuje warstwy atmosfery i wymienia ró¿nice miêdzy nimi, wyjaœnia
znaczenie ozonosfery dla ¿ycia na Ziemi, wymienia nazwy przyrz¹dów
s³u¿¹cych do pomiaru temperatury powietrza, oblicza œredni¹ dobow¹
temperaturê powietrza, oblicza amplitudê temperatury powietrza – dobow¹ i roczn¹, odczytuje z mapy izoterm temperaturê powietrza, opisuje
za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie temperatury powietrza na Ziemi, w Europie i w Polsce.
2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania temperatury powietrza na Ziemi, oblicza temperaturê powietrza na ró¿nych wysokoœciach, znaj¹c pionowy gradient termiczny, opisuje przyk³ady wp³ywu temperatury powietrza na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
3 – Uczeñ opisuje bilans energetyczny atmosfery Ziemi, wyjaœnia powstawanie efektu cieplarnianego, pos³uguje siê terminami: inwersja termiczna, przymrozek, wymienia skale termometryczne, przelicza stopnie Celsjusza na Kelwiny (i odwrotnie).
14) Ciœnienie atmosferyczne i kr¹¿enie powietrza na Ziemi
1 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ ciœnienia atmosferycznego od temperatury
powietrza, wymienia jednostki ciœnienia, wymienia nazwy przyrz¹dów
s³u¿¹cych do pomiaru ciœnienia atmosferycznego oraz prêdkoœci i kierunków wiatrów, odczytuje z mapy izobar ciœnienie atmosferyczne, pos³uguje siê nazwami kierunków wiatrów, wskazuje na mapie obszary
wystêpowania wiatrów zmiennych: bryzy, fenu, opisuje przyk³ady wp³ywu tych wiatrów na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania ciœnienia atmosferycznego na
Ziemi, wyznacza kierunki wiatrów wzglêdem izobar w wy¿u i ni¿u atmosferycznym, opisuje rozmieszczenie uk³adów ciœnieñ oraz kr¹¿enie
powietrza w skali planetarnej, wyjaœnia powstawanie wiatrów sta³ych,
wyjaœnia powstawanie monsunów, wskazuje na mapie obszary ich wystêpowania, wyjaœnia powstawanie wiatrów zmiennych: bryzy, fenu,
wskazuje na mapie obszary wystêpowania cyklonów tropikalnych, opisuje przyk³ady ich wp³ywu na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
3 – Uczeñ przelicza jednostki ciœnienia: hektopaskale na milimetry s³upa rtêci
(i odwrotnie), wyjaœnia powstawanie wybranych wiatrów zmiennych
(wybór zale¿y od nauczyciela), opisuje warunki powstawania cyklonu
tropikalnego, tr¹by powietrznej.
22
15) Powstawanie i zró¿nicowanie opadów atmosferycznych na Ziemi
1 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: wilgotnoœæ powietrza (bezwzglêdna), temperatura punktu rosy, kondensacja pary wodnej, j¹dro kondensacji, wymienia i rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych, wyjaœnia powstawanie chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych, opisuje za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie opadów na Ziemi, w Europie i w Polsce, wyjaœnia przyczyny ich zró¿nicowania, wymienia nazwy przyrz¹dów s³u¿¹cych do pomiaru iloœci opadów.
2 – Uczeñ ocenia wielkoœæ zachmurzenia nieba, wymienia nazwy piêter i rodzajów chmur, wymienia nazwy poszczególnych mas powietrza na Ziemi,
opisuje ich cechy, wymienia i wskazuje na mapie fronty atmosferyczne na
Ziemi, odró¿nia front ciep³y od ch³odnego na podstawie budowy i zjawisk
atmosferycznych, wymienia przewa¿aj¹ce kierunki wiatrów oraz nazwy
mas powietrza wystêpuj¹cych w Polsce, wyjaœnia wp³yw mas powietrza
na kszta³towanie siê pogody i klimatu w Polsce, opisuje przyk³ady wp³ywu opadów atmosferycznych na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
3 – Uczeñ przewiduje nadejœcie frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych.
T
16) Zró¿nicowanie pogody i klimatu na Ziemi
1 – Uczeñ odró¿nia klimat od pogody, wymienia sk³adniki meteorologiczne,
wymienia nazwy i przeznaczenie poszczególnych przyrz¹dów meteorologicznych, wymienia jednostki pomiaru poszczególnych sk³adników meteorologicznych, obserwuje i opisuje zjawiska meteorologiczne, wymienia
czynniki geograficzne decyduj¹ce o klimacie okreœlonego obszaru w skali
globalnej, regionalnej i lokalnej, odró¿nia cechy klimatów: wilgotnego od
suchego oraz morskiego od kontynentalnego, wskazuje na mapie zasiêgi
poszczególnych stref, typów i odmian klimatu, opisuje po³o¿enie Polski
wzglêdem stref klimatycznych i typów klimatu, wymienia nazwy termicznych pór roku, prawid³owo stosuje termin okres wegetacyjny.
2 – Uczeñ odczytuje z mapy symbole synoptyczne, opisuje budowê klatki
meteorologicznej i jej wyposa¿enie, opisuje wspó³czesne metody badañ
pogody i zbierania danych meteorologicznych, opisuje cechy poszczególnych stref i typów klimatów na Ziemi, opisuje cechy klimatów: monsunowego i górskiego, opisuje piêtrowoœæ klimatyczn¹ w górach, opisuje cechy klimatów lokalnych (np. w mieœcie, w kompleksie leœnym, nad
jeziorem), wyjaœnia przyczyny wzrostu kontynentalizmu klimatu Polski
z zachodu na wschód, wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania d³ugoœci okresu wegetacyjnego w Polsce.
3 – Uczeñ rozpoznaje typ klimatu na podstawie jego opisu lub wykresu zmian
temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ci¹gu roku.
23
Pawe³ W³ad
Wody
17) Sk³ad chemiczny oraz ruchy wód morskich i oceanicznych
1 – Uczeñ wskazuje na mapie cieœniny ³¹cz¹ce oceany i g³ówne morza, podaje ich nazwy, wskazuje na mapie wybrane morza i zatoki (wybór zale¿y od nauczyciela), podaje ich nazwy, wskazuje na mapie przyk³ady mórz
otwartych i zamkniêtych, wymienia g³ówne sk³adniki chemiczne wody
morskiej, porównuje, korzystaj¹c z map i innych Ÿróde³ informacji, cechy wybranych mórz œwiata (z uwzglêdnieniem Morza Ba³tyckiego),
opisuje przyk³ady wp³ywu morza na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
2 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie p³ywów morskich, opisuje powstawanie
fali morskiej i jej przekszta³canie siê w miarê zbli¿ania do brzegu, opisuje kr¹¿enie wód oceanicznych w skali planetarnej (pr¹dy powierzchniowe i g³êbinowe), wyjaœnia na przyk³adach wp³yw pr¹dów morskich na
klimat, oblicza zasolenie wody w promilach.
3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania temperatury oraz zasolenia wody
morskiej i oceanicznej, wyjaœnia wp³yw pr¹du morskiego El Nino na pogodê
i klimat, a w konsekwencji tak¿e na dzia³alnoœæ gospodarcz¹ cz³owieka.
18) Zró¿nicowanie wód l¹dowych (EK)
1 – Uczeñ wymienia postaci wystêpowania wody na Ziemi, opisuje obieg wody
w przyrodzie, opisuje poszczególne poziomy wód podziemnych, ocenia przydatnoœæ poszczególnych rodzajów wód podziemnych dla ludnoœci
i ró¿nych dziedzin gospodarki, wyznacza dzia³y wodne na mapie sieci rzecznej, pos³uguje siê terminami: dorzecze, zlewisko, dzia³ wodny, obszar bezodp³ywowy, odró¿nia rzekê g³ówn¹ od dop³ywu, wskazuje na mapie obszary bezodp³ywowe, wskazuje na mapie najd³u¿sze rzeki oraz najwiêksze i
najg³êbsze jeziora œwiata, Europy i Polski, podaje ich nazwy, wskazuje na
mapie zlewiska i g³ówne dorzecza na poszczególnych kontynentach oraz na
terytorium Polski, wyjaœnia przyczyny powstawania jezior, wymienia sposoby zanikania jezior, wymienia funkcje jezior i bagien w przyrodzie
i ró¿nych dziedzinach dzia³alnoœci cz³owieka.
2 – Uczeñ wymienia przyk³ady jezior z Polski i œwiata o ró¿nej genezie, wyjaœnia
powstawanie wód artezyjskich, wskazuje na mapie obszary wystêpowania wód
artezyjskich na Ziemi (w tym równie¿ w Polsce), okreœla zastosowanie wód
artezyjskich w gospodarce, wymienia rodzaje Ÿróde³ mineralnych.
3 – Uczeñ wymienia sk³adniki bilansu wodnego, wymienia przyk³ady zastosowañ Ÿróde³ mineralnych i cieplic w lecznictwie.
T
19) Wahania stanów wody na rzekach kuli ziemskiej
1 – Uczeñ opisuje metody badañ hydrologicznych, odczytuje stan wody na
wodowskazie, wymienia rodzaje zasilania rzek, wyjaœnia przyczyny zmien24
noœci stanu wód w rzekach, odró¿nia rzekê stale prowadz¹c¹ wodê od rzeki okresowej i epizodycznej, wyjaœnia przyczyny powstawania wezbrañ
i ni¿ówek, wskazuje na mapie Polski obszary zagro¿one skutkami powodzi, wymienia sposoby ochrony przeciwpowodziowej, opisuje przyk³ady
wp³ywu wezbrañ i ni¿ówek na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ stanów wody i przep³ywów rzek od rodzaju
zasilania i typu klimatu, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych,
przep³ywy najwiêkszych rzek œwiata.
3 – Uczeñ interpretuje wykresy zmian przep³ywów rzek w ci¹gu roku.
20) Formy wystêpowania lodu na Ziemi
1 – Uczeñ wymienia formy wystêpowania lodu na Ziemi, opisuje warunki powstawania lodowców, wskazuje na mapie l¹dolody i g³ówne obszary wystêpowania lodowców górskich, objaœnia termin granica wieloletniego œniegu,
wymienia czynniki wp³ywaj¹ce na jej wysokoœæ n.p.m., wymienia czêœci
sk³adowe lodowca górskiego, odró¿nia l¹dolód od lodowca górskiego, objaœnia terminy: lodowiec szelfowy i bariera lodowa, wyjaœnia powstawanie
gór lodowych, podaje w porz¹dku chronologicznym nazwy wielkich zlodowaceñ czwartorzêdowych w Europie i w Polsce, wymienia przyk³ady wp³ywu lodu na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka, w szczególnoœci utrudnienia w
¿egludze morskiej i œródl¹dowej, opisuje skutki zatorów lodowych.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ miêdzy rozmieszczeniem lodowców i klimatem, opisuje zró¿nicowanie wysokoœci granicy wieloletniego œniegu w zale¿noœci od szerokoœci geograficznej, wskazuje na mapie zasiêg wystêpowania trwa³ej marz³oci, opisuje jej cechy, wskazuje na mapie zasiêg wystêpowania lodu sta³ego i p³ywaj¹cego na morzach, opisuje cechy l¹dolodu
Antarktydy i Grenlandii.
3 – Uczeñ wymienia i rozpoznaje na ilustracji typy lodowców górskich, opisuje powstawanie i zanikanie pokrywy lodowej na jeziorach i na rzekach.
P
21) Przegl¹d zjawisk zachodz¹cych w atmosferze i hydrosferze
Wnętrze Ziemi
22) Sk³ad chemiczny i budowa wnêtrza Ziemi
1 – Uczeñ wymienia metody badañ wnêtrza Ziemi, wymienia g³ówne pierwiastki i minera³y buduj¹ce skorupê ziemsk¹, opisuje zmiany temperatury, ciœnienia i gêstoœci ze wzrostem g³êbokoœci.
2 – Uczeñ opisuje sk³ad chemiczny i w³asnoœci fizyczne poszczególnych warstw
wnêtrza Ziemi, odró¿nia budowê skorupy kontynentalnej od oceanicznej,
odró¿nia hipocentrum (ognisko) od epicentrum trzêsienia ziemi.
25
Pawe³ W³ad
3 – Uczeñ oblicza temperaturê w g³êbi skorupy ziemskiej, znaj¹c stopieñ
geotermiczny, wyjaœnia zjawisko izostazji.
23) Minera³y i ska³y jako budulce skorupy ziemskiej
1 – Uczeñ odró¿nia terminy: minera³ i ska³a, opisuje cechy fizyczne wybranych
minera³ów i ska³, rozpoznaje ska³y: piaskowiec, zlepieniec, ³upek, granit,
bazalt, wapieñ, wêgiel brunatny i kamienny, sól kamienna, gips, opisuje powstawanie wêgla brunatnego i kamiennego, wymienia g³ówne rodzaje ska³,
wymienia nazwy minera³ów i ska³ bêd¹cych surowcami mineralnymi, wskazuje na mapie obszary wystêpowania najbardziej rozpowszechnionych ska³
(wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia rodzaje surowców mineralnych ze
wzglêdu na pochodzenie, wymienia ich zastosowania w gospodarce.
2 – Uczeñ opisuje budowê podstawowych rodzajów ska³, wyjaœnia powstawanie ska³ osadowych, magmowych i przeobra¿onych, opisuje powstawanie
ska³ osadowych: okruchowych, pochodzenia organicznego i pochodzenia
chemicznego, opisuje powstawanie ska³ magmowych: g³êbinowych, ¿y³owych i wylewnych, rozpoznaje ska³y: torf, gnejs, marmur, kwarcyt, rozpoznaje g³ówne minera³y granitu, opisuje formy wystêpowania z³ó¿ mineralnych, w szczególnoœci soli kamiennej, ropy naftowej, gazu ziemnego.
3 – Uczeñ opisuje cykl ska³otwórczy, odczytuje z mapy stratygraficznej Polski rozmieszczenie ska³ ró¿nego wieku.
24) Nastêpstwa ruchów skorupy ziemskiej
1 – Uczeñ wymienia rodzaje wzajemnych ruchów p³yt skorupy ziemskiej, odró¿nia fa³dy od uskoków, odró¿nia transgresjê od regresji morskiej, pos³uguje siê terminami: tarcza i platforma, wskazuje tarcze i platformy na mapie tektonicznej, odró¿nia wulkany czynne od wygas³ych, opisuje budowê
wulkanu, wymienia produkty wybuchu wulkanu, wskazuje na mapie i podaje nazwy najbardziej znanych wulkanów na Ziemi (wybór zale¿y od
nauczyciela), wyjaœnia pojêcie trzêsienia ziemi, wskazuje na mapie œwiata
obszary sejsmiczne i asejsmiczne.
2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny wzajemnego przemieszczania siê p³yt skorupy
ziemskiej, odró¿nia ruchy l¹dotwórcze od górotwórczych, wyjaœnia powstawanie fa³dów i uskoków, wyjaœnia powstawanie zrêbów i zapadlisk
tektonicznych, wymienia czêœci sk³adowe fa³du i uskoku, wykazuje zale¿noœæ miêdzy ruchami p³yt skorupy ziemskiej i trzêsieniami ziemi, rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów œródoceanicznych, objaœnia dzia³anie gejzeru, wskazuje na mapie œwiata obszary wystêpowania gejzerów,
wymienia przyk³ady wykorzystania energii wnêtrza Ziemi w gospodarce.
3 – Uczeñ przedstawia, korzystaj¹c z lektury uzupe³niaj¹cej, najs³ynniejsze
wybuchy wulkanów i trzêsienia ziemi oraz ich skutki.
26
Dzieje Ziemi
T
25) Przegl¹d dziejów geologicznych Ziemi
1 – Uczeñ odró¿nia wiek wzglêdny od wieku bezwzglêdnego, wymienia metody odtwarzania dziejów Ziemi, wymienia w kolejnoœci ery geologiczne i
ruchy górotwórcze w dziejach Ziemi, wskazuje na mapie tektonicznej œwiata, Europy i Polski górotwory, które powsta³y w wyniku: ruchów górotwórczych hercyñskich, kaledoñskich, alpejskich, odczytuje z tabeli stratygraficznej informacje o rozwoju poszczególnych grup organizmów ¿ywych.
2 – Uczeñ rozpoznaje okres geologiczny na podstawie jego opisu, opisuje
g³ówne wydarzenia w rozwoju geologicznym Polski na tle Europy.
3 – Uczeñ analizuje oraz interpretuje mapy i profile geologiczne, opisuje
zmiany po³o¿enia kontynentów w dziejach Ziemi.
P
26) Nastêpstwa zjawisk zachodz¹cych we wnêtrzu Ziemi
Rzeźba powierzchni Ziemi
27) Wielkie formy ukszta³towania powierzchni Ziemi
1 – Uczeñ rozró¿nia formy ukszta³towania pionowego i poziomego, wskazuje na mapie fizycznej kontynenty, g³ówne pó³wyspy, wyspy, archipelagi, oceany, morza, zatoki i cieœniny, podaje ich nazwy, pos³uguje siê terminem depresja, odró¿nia niziny od wy¿yn i gór, wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz podaje nazwy najwiêkszych nizin i wy¿yn, wybranych pasm górskich oraz g³ównych pó³wyspów, wysp i archipelagów na
Ziemi, wskazuje na mapie batymetrycznej wielkie formy den morskich i
oceanicznych: szelfy, sk³ony kontynentalne, dna basenów morskich i
oceanicznych, ³uki wysp, grzbiety œródoceaniczne i rowy oceaniczne,
wskazuje na mapie i podaje nazwy najg³êbszych rowów oceanicznych na
Ziemi, opisuje przebieg granicy miêdzy Europ¹ i Azj¹, opisuje cechy
ukszta³towania powierzchni Polski.
2 – Uczeñ wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz podaje nazwy najwy¿szych szczytów, wybranych kotlin i najg³êbszych depresji w poszczególnych czêœciach œwiata (wybór zale¿y od nauczyciela), wykazuje zale¿noœæ wielkich form rzeŸby od budowy skorupy ziemskiej na przyk³adach
ze œwiata, Europy i Polski.
3 – Uczeñ kreœli krzyw¹ hipsograficzn¹ wybranego obszaru lub profil topograficzny wzd³u¿ wybranej linii (wybór zale¿y od nauczyciela).
T
28) Rozwój rzeŸby powierzchni Ziemi
1 – Uczeñ wymienia rodzaje wietrzenia, opisuje przebieg poszczególnych rodzajów wietrzenia, pos³uguje siê terminem zwietrzelina, wymienia czyn27
Pawe³ W³ad
niki i procesy rzeŸbotwórcze, opisuje warunki sprzyjaj¹ce dzia³alnoœci rzeŸbotwórczej wiatru, wymienia przyk³ady niszcz¹cej i buduj¹cej dzia³alnoœci wiatru, wyjaœnia za pomoc¹ rysunku rozwój wydmy, rozpoznaje less,
pos³uguje siê terminami: wywiewanie, sp³ukiwanie i erozja gleb, opisuje
budowê w¹wozu i parowu, wskazuje na mapie Polski obszary wystêpowania lessu oraz w¹wozów i parowów, wymienia nazwy ska³ rozpuszczalnych przez wodê, pos³uguje siê terminem kras, wyjaœnia powstawanie jaskiñ, wymienia i rozpoznaje sk³adniki szaty naciekowej w jaskiniach.
2 – Uczeñ rozpoznaje na ilustracji: ¿leb, sto¿ek usypiskowy, piarg, pos³uguje siê terminem akumulacja, wymienia rodzaje wydm, wymienia zagro¿enia dla dzia³alnoœci cz³owieka spowodowane procesami wywiewania i
sp³ukiwania, objaœnia powstawanie lessu, opisuje za pomoc¹ rysunku fazy
powstawania w¹wozów i parowów, odró¿nia formy krasu powierzchniowego i podziemnego, wyjaœnia powstawanie szaty naciekowej w jaskiniach, wskazuje na mapie najbardziej znane na œwiecie, w Europie i w
Polsce obszary krasowe (wybór zale¿y od nauczyciela), podaje ich nazwy, wskazuje na mapie i podaje nazwy najd³u¿szych i najg³êbszych jaskiñ œwiata, Europy i Polski.
3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie osuwisk, wymienia zagro¿enia dla dzia³alnoœci cz³owieka spowodowane osuwiskami.
T
29) RzeŸbotwórcza dzia³alnoœæ wód p³yn¹cych
1 – Uczeñ wymienia i opisuje sposoby dzia³ania wody p³yn¹cej: erozja, transport, akumulacja, pos³uguje siê terminem erozja, odró¿nia erozjê wg³êbn¹,
wsteczn¹ i boczn¹, porównuje cechy rzeki w biegu górnym, œrodkowym
i dolnym, wymienia przyk³ady form powsta³ych w wyniku erozji i akumulacji, odró¿nia dolinê wciosow¹ od p³askodennej, wskazuje na mapie
delty i ujœcia lejkowate.
2 – Uczeñ pos³uguje siê terminem baza erozyjna, wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania procesów rzeŸbotwórczych (erozji, akumulacji) na poszczególnych odcinkach rzeki, opisuje fazy rozwoju zakola rzecznego, wyjaœnia za
pomoc¹ rysunku powstawanie starorzecza, odró¿nia terasê zalewow¹ od
terasy nadzalewowej, wskazuje mo¿liwoœci ich zagospodarowania.
3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie teras rzecznych, oblicza przeciêtny spadek
rzeki, odró¿nia rzeki roztokowe od meandruj¹cych.
T
30) RzeŸbotwórcza dzia³alnoœæ fal i pr¹dów morskich
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady niszcz¹cej i buduj¹cej dzia³alnoœci fal i pr¹dów morskich, pos³uguje siê terminem abrazja, odró¿nia wybrze¿e strome od p³askiego, opisuje elementy wybrze¿a p³askiego i stromego, opisuje poszczególne czêœci sk³adowe wybrze¿a mierzejowo-zalewowego,
28
wymienia zagro¿enia dla dzia³alnoœci cz³owieka spowodowane rzeŸbotwórcz¹ dzia³alnoœci¹ fal i pr¹dów morskich.
2 – Uczeñ opisuje stadia rozwoju wybrze¿a, rozpoznaje i wskazuje na mapie
poszczególne typy wybrze¿y.
31) RzeŸbotwórcza dzia³alnoœæ lodowców i wód pochodz¹cych z ich topnienia
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady niszcz¹cej i buduj¹cej dzia³alnoœci lodowców i
wód polodowcowych, pos³uguje siê terminami: morena, wysoczyzna, rozpoznaje na ilustracji dolinê polodowcow¹, odró¿nia skutki dzia³alnoœci l¹dolodów i lodowców górskich, wymienia w kolejnoœci chronologicznej polskie nazwy zlodowaceñ czwartorzêdowych, wskazuje na mapie geologicznej zasiêgi zlodowaceñ czwartorzêdowych w Polsce, wymienia formy i osady powsta³e w wyniku dzia³alnoœci lodowców czwartorzêdowych w Polsce.
2 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: ¿³ób i cyrk lodowcowy, wymienia i odró¿nia rodzaje moren, wyjaœnia za pomoc¹ rysunku powstawanie kot³ów
i rynien podlodowcowych, oczek wytopiskowych, sandrów i pradolin, wskazuje na mapie Polski przyk³ady rynien jeziornych i pradolin, odró¿nia rzeŸbê
staroglacjaln¹ od m³odoglacjalnej, wymienia pozosta³oœci zlodowacenia
Tatr i Karkonoszy, opisuje etapy rozwoju Morza Ba³tyckiego.
3 – Uczeñ wyjaœnia powstawanie wyg³adów i rys lodowcowych, wyjaœnia
powstawanie ozów.
P
32) Przegl¹d form rzeŸby powierzchni Ziemi
1 – Uczeñ wymienia czynniki i procesy rzeŸbotwórcze – wewnêtrzne i zewnêtrzne, rozpoznaje poszczególne rodzaje form terenu, opisuje zró¿nicowanie rzeŸby powierzchni Polski.
2 – Uczeñ wymienia rodzaje form terenu ze wzglêdu na pochodzenie, wyjaœnia za pomoc¹ rysunku powstawanie poszczególnych form terenu, opisuje przyk³ady wp³ywu procesów rzeŸbotwórczych na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
Świat organizmów żywych
33) Zró¿nicowanie szaty roœlinnej na Ziemi
1 – Uczeñ pos³uguje siê terminem flora i fauna, wymienia przyk³ady przystosowania siê roœlin i zwierz¹t do warunków œrodowiska przyrodniczego, rozpoznaje na ilustracjach i opisuje strefowe formacje roœlinne: las
równikowy wilgotny, sawannê, pó³pustyniê, las twardolistny, step, tajgê,
tundrê, opisuje przyk³ady astrefowych i œródstrefowych formacji roœlinnych, wykazuje zale¿noœæ szaty roœlinnej i œwiata roœlinnego od wysokoœci n.p.m., wymienia kolejno, rozpoznaje na ilustracjach i opisuje poszczególne piêtra roœlinne w górach Polski.
29
Pawe³ W³ad
2 – Uczeñ wykazuje na przyk³adach zale¿noœæ szaty roœlinnej i œwiata zwierzêcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby,
opisuje warunki ¿ycia w poszczególnych strefach mórz i oceanów, objaœnia terminy: nekton, plankton, opisuje zró¿nicowanie zasobów ¿ywych
mórz i oceanów, wymienia kolejno i opisuje poszczególne piêtra roœlinne w górach œwiata.
3 – Uczeñ opisuje przyk³ady regionalnych odmian g³ównych formacji roœlinnych Ziemi, odró¿nia endemit od reliktu, wymienia przyk³ady endemitów i reliktów w Polsce.
Gleby
34) Powstawanie i budowa warstwy glebowej
1 – Uczeñ wymienia czynniki rozwoju gleb, opisuje proces glebotwórczy,
wymienia genetyczne typy gleb na œwiecie i w Polsce, ocenia ich przydatnoœæ rolnicz¹, odró¿nia glebê brunatn¹ od bielicowej, opisuje za pomoc¹ mapy rozmieszczenie g³ównych typów gleb na œwiecie i w Polsce,
opisuje ogólne zró¿nicowanie gleb Polski.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ w³asnoœci fizycznych i chemicznych gleby
od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych, szaty roœlinnej,
opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego, przyporz¹dkowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roœlinnych, przyporz¹dkowuje gleby astrefowe do ska³ pod³o¿a i warunków wodnych.
3 – Uczeñ opisuje poszczególne klasy bonitacyjne gleb Polski.
Środowisko przyrodnicze jako system
35) Wspó³zale¿noœci miêdzy elementami œrodowiska przyrodniczego (EK)
1 – Uczeñ wymienia elementy œrodowiska przyrodniczego, odnajduje przyk³ady zale¿noœci miêdzy poszczególnymi elementami œrodowiska przyrodniczego, opisuje za pomoc¹ mapy strefowe zró¿nicowanie œrodowiska przyrodniczego na Ziemi, porównuje cechy œrodowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w poszczególnych strefach krajobrazowych na Ziemi.
2 – Uczeñ opisuje przyk³ady zmian w œrodowisku przyrodniczym, opisuje
przyk³ady i wymienia konsekwencje zak³ócenia równowagi w œrodowisku przyrodniczym, opisuje za pomoc¹ mapy przyk³ady astrefowego zró¿nicowania œrodowiska przyrodniczego.
3 – Uczeñ obserwuje i opisuje wybrany fragment œrodowiska przyrodniczego z uwzglêdnieniem zale¿noœci miêdzy jego elementami.
30
Człowiek w środowisku przyrodniczym
36) Wp³yw œrodowiska przyrodniczego na ¿ycie i dzia³alnoœæ spo³eczeñstwa (EK)
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady poœredniego i bezpoœredniego oddzia³ywania œrodowiska przyrodniczego na cz³owieka i jego dzia³alnoœæ, wymienia czynniki przyrodnicze sprzyjaj¹ce dzia³alnoœci cz³owieka oraz ograniczaj¹ce tê dzia³alnoœæ, wymienia przyk³ady wp³ywu klimatu oraz pogody na ¿ycie i dzia³alnoœæ cz³owieka.
2 – Uczeñ wymienia przyk³ady ró¿norodnoœci form gospodarowania w ró¿nych strefach i piêtrach krajobrazowych.
3 – Uczeñ ocenia œrodowisko przyrodnicze z punktu widzenia okreœlonych
potrzeb dzia³alnoœci cz³owieka.
Społeczeństwo
37) Zró¿nicowanie rasowe ludnoœci œwiata
1 – Uczeñ wymienia rasy g³ówne i poœrednie, wymienia ich cechy antropologiczne, rozpoznaje na ilustracjach przedstawicieli poszczególnych ras g³ównych, wskazuje na mapie œwiata rozmieszczenie ras g³ównych i poœrednich.
2 – Uczeñ wymienia regiony wystêpowania konfliktów rasowych, analizuje
przyczyny konfliktów rasowych.
3 – Uczeñ wymienia sposoby rozwi¹zywania konfliktów rasowych.
38) Zró¿nicowanie etniczne, jêzykowe i religijne ludnoœci œwiata (RG)
1 – Uczeñ wskazuje na mapie pañstwa o du¿ym udziale mniejszoœci narodowych, przyporz¹dkowuje wybrane jêzyki œwiata do odpowiednich grup i
rodzin jêzykowych (wybór zale¿y od nauczyciela), wyjaœnia termin jêzyk urzêdowy, wskazuje na mapie rozmieszczenie najbardziej liczebnych
jêzyków oraz wielkich religii œwiata, przyporz¹dkowuje jêzyk polski do
odpowiedniej grupy i rodziny jêzykowej, umieszcza religiê rzymskokatolick¹ wœród g³ównych religii europejskich, opisuje rozmieszczenie
mniejszoœci narodowych i religijnych w Polsce, wskazuje na mapie rozmieszczenie Polaków na œwiecie.
2 – Uczeñ opisuje naród jako wspólnotê terytorialn¹, jêzykow¹, kulturow¹,
religijn¹ i polityczn¹, wymienia jêzyki miêdzynarodowe, martwe i sztuczne, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, liczebnoœæ wielkich
religii œwiata, wymienia regiony wystêpowania konfliktów etnicznych
i religijnych, analizuje przyczyny konfliktów etnicznych i religijnych, po31
Pawe³ W³ad
równuje liczebnoœæ mniejszoœci narodowych i religijnych w Polsce przed
drug¹ wojn¹ œwiatow¹ i obecnie, wyjaœnia przyczyny nierównomiernego
rozmieszczenia mniejszoœci narodowych i religijnych w Polsce.
3 – Uczeñ wymienia sposoby rozwi¹zywania konfliktów etnicznych i religijnych, wymienia formy autonomii politycznej i kulturalnej.
39) Ruch naturalny ludnoœci œwiata
1 – Uczeñ opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, zmiany liczby ludnoœci
œwiata, kreœli wykres zmian liczby ludnoœci œwiata, wyjaœnia przyczyny
i wymienia skutki eksplozji demograficznej, porównuje strukturê demograficzn¹ spo³eczeñstw m³odych i starzej¹cych siê, opisuje za pomoc¹ mapy
zró¿nicowanie przyrostu naturalnego na œwiecie, w Europie i w Polsce.
2 – Uczeñ oblicza wspó³czynniki: urodzeñ, zgonów i przyrostu naturalnego,
porównuje modele rodziny w ró¿nych regionach œwiata, wyjaœnia przyczyny zmian modelu rodziny na œwiecie i w Polsce, wyjaœnia przyczyny
zmian stopy urodzeñ i zgonów, przyrostu naturalnego, struktury p³ci w
Polsce po 1939 roku, interpretuje piramidê p³ci i wieku, porównuje piramidy p³ci i wieku dla Polski i wybranych krajów œwiata (wybór zale¿y od
nauczyciela), wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania przyrostu naturalnego
na œwiecie, w Europie i w Polsce.
3 – Uczeñ opisuje teoriê cyklu demograficznego, przewiduje skutki wysokiego i niskiego przyrostu naturalnego, wymienia przyczyny zró¿nicowania d³ugoœci trwania ¿ycia na œwiecie.
40) Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludnoœci œwiata
1 – Uczeñ oblicza gêstoœæ zaludnienia, wskazuje na mapie obszary koncentracji ludnoœci oraz obszary s³abo zaludnione i bezludne, wymienia bariery i atrakcje osadnicze, porównuje aktualn¹ liczbê ludnoœci i gêstoœæ
zaludnienia Polski z innymi krajami Europy i œwiata.
2 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: ekumena, subekumena, anekumena, wskazuje na mapie g³ówne anekumeny na Ziemi, wykazuje na przyk³adach
zale¿noœæ gêstoœci zaludnienia od œrodowiska przyrodniczego, czynników spo³ecznych i ekonomicznych, wymienia atrakcje i bariery osadnicze wystêpuj¹ce na terytorium Polski, wyjaœnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludnoœci œwiata, Europy i Polski.
41) Praca Ÿród³em utrzymania ludnoœci
1 – Uczeñ wymienia g³ówne grupy spo³eczno-zawodowe ludnoœci, opisuje,
korzystaj¹c z danych statystycznych, zmiany struktury zatrudnienia ludnoœci oraz zró¿nicowanie stopy bezrobocia na œwiecie, w Europie i w Polsce, pos³uguje siê terminami: aktywny zawodowo, bierny zawodowo, bez-
32
robotny, stopa bezrobocia, wyjaœnia na przyk³adach przyczyny i wymienia
skutki bezdomnoœci oraz bezrobocia, oblicza stopê bezrobocia.
2 – Uczeñ wymienia przyczyny zmian struktury zatrudnienia ludnoœci, wykazuje zale¿noœæ struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego pañstwa,
ocenia wp³yw zapóŸnieñ cywilizacyjnych niektórych pañstw œwiata (analfabetyzm, w³asnoœæ feudalna) na poziom rozwoju spo³eczno-ekonomicznego,
wyjaœnia przyczyny dwuzawodowoœci i starzenia siê ludnoœci wsi w Polsce,
wymienia negatywne skutki niedoboru wykszta³conych pracowników, wymienia spo³eczne skutki restrukturyzacji i modernizacji gospodarki.
3 – Uczeñ wymienia sposoby przeciwdzia³ania bezrobociu, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, poziom wykszta³cenia ludnoœci Polski i
innych krajów, uzasadnia koniecznoœæ dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniaj¹cych siê potrzeb gospodarki.
42) Migracje ludnoœci œwiata
1 – Uczeñ pos³uguje siê terminami: migracja, emigracja, imigracja, repatriacja, deportacja, odró¿nia migracje od przemieszczeñ dobowych, wyjaœnia przyczyny migracji ludnoœci, wymienia skutki migracji ludnoœci,
wymienia przyk³ady wielkich migracji ludnoœci œwiata, Europy i Polski
– odbywaj¹cych siê wspó³czeœnie i w czasach historycznych.
2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny migracji ludnoœci ziem polskich, opisuje przyk³ady wp³ywu ruchów migracyjnych na rozmieszczenie ludnoœci.
3 – Uczeñ wymienia i wskazuje na mapie przyk³ady krajów emigracyjnych
i imigracyjnych, porównuje cechy spo³eczeñstw krajów emigracyjnych
i imigracyjnych, analizuje motywy migracji poszczególnych grup ludnoœci Polski.
Osadnictwo
43) Struktura i funkcjonowanie miast œwiata (RG)
1 – Uczeñ odró¿nia miasto od wsi, porównuje strukturê zatrudnienia ludnoœci miasta i wsi, wymienia funkcje miast, wymienia na przyk³adach z
Polski, Europy i œwiata dawne i obecne czynniki rozwoju miast, wskazuje na mapie œwiata, Europy i Polski przyk³ady aglomeracji miejskich,
wyró¿nia spoœród nich konurbacje.
2 – Uczeñ opisuje na przyk³adzie w³asnego lub najbli¿szego miasta jego wewnêtrzn¹ strukturê funkcjonaln¹, opisuje strukturê wewnêtrzn¹ aglomeracji miejskiej (na przyk³ad Warszawy), opisuje rozwój aglomeracji miejskich z uwzglêdnieniem zmian rozmieszczenia ludnoœci, okreœla rangê
miasta na podstawie liczby mieszkañców i zasiêgu oddzia³ywania jego
us³ug, opisuje hierarchiczny uk³ad sieci osadniczej Polski na tle podzia³u
33
Pawe³ W³ad
administracyjnego (stolica – miasta wojewódzkie, miasta – krajowe oœrodki rozwoju, miasta powiatowe, pozosta³e miasta, wsie gminne, wsie so³eckie, pozosta³e miejscowoœci).
3 – Uczeñ opisuje na przyk³adach uk³ady urbanistyczne miast powsta³ych w
ró¿nych okresach historycznych, opisuje specyfikê wielkich miast amerykañskich, ocenia wybrany teren z najbli¿szego otoczenia szko³y z punktu
widzenia potrzeb rozwoju zabudowy miejskiej.
44) Zró¿nicowanie procesów urbanizacyjnych na œwiecie
1 – Uczeñ wskazuje na mapie i podaje nazwy wielkich miast œwiata, opisuje,
korzystaj¹c z danych statystycznych, zmiany ludnoœci wielkich miast
œwiata, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, odsetki
ludnoœci miejskiej w wybranych krajach œwiata (wybór zale¿y od nauczyciela), wyjaœnia przyczyny dojazdów do pracy, wyjaœnia przyczyny
migracji ludnoœci miêdzy miastem i wsi¹, opisuje, korzystaj¹c z danych
statystycznych, przebieg migracji ludnoœci miêdzy miastem i wsi¹ w
Polsce po drugiej wojnie œwiatowej.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ poziomu urbanizacji od struktury zatrudnienia ludnoœci, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, zró¿nicowanie procesów urbanizacyjnych wed³ug czêœci œwiata.
3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny przerostu stolic niektórych pañstw (np. Argentyny, Austrii, Meksyku, Urugwaju, Wêgier).
45) Problemy wielkich miast i aglomeracji miejskich œwiata (EK, RG)
1 – Uczeñ wymienia pozytywne i negatywne skutki koncentracji ludnoœci w
miastach, porównuje cechy demograficzne ludnoœci miast i wsi, przewiduje skutki nadmiernej koncentracji ludnoœci w miastach.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ korzyœci aglomeracji od wielkoœci miasta, wyjaœnia na przyk³adach przyczyny zahamowania procesu migracji ludnoœci
ze wsi do miast pod koniec XX w. w krajach wysoko zurbanizowanych,
pos³uguje siê terminami: deglomeracja i dezurbanizacja, wymienia przyk³ady przenoszenia stolic pañstw do nowo wybudowanych miast.
3 – Uczeñ planuje rozwój przestrzenny w³asnego lub najbli¿szego miasta, bior¹c pod uwagê uwarunkowania przyrodnicze, spo³eczne i ekonomiczne.
P
46) Cz³owiek zasiedla przestrzeñ geograficzn¹
Rolnictwo i wyżywienie ludności
47) Zró¿nicowanie warunków produkcji rolnej na œwiecie
1 – Uczeñ wymienia i porównuje ze sob¹ sposoby zdobywania ¿ywnoœci przez
cz³owieka (zbieractwo, myœlistwo, pasterstwo, rybo³ówstwo, rolnictwo),
34
opisuje czynniki sprzyjaj¹ce oraz ograniczaj¹ce produkcjê roln¹, opisuje, korzystaj¹c z mapy, zró¿nicowanie warunków produkcji rolnej na
œwiecie, wymienia formy w³asnoœci gospodarstw rolnych na œwiecie,
opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych lub mapy, zró¿nicowanie
struktury u¿ytkowania ziemi oraz chemizacji i mechanizacji rolnictwa
na œwiecie, opisuje regionalne zró¿nicowanie u¿ytkowania ziemi.
2 – Uczeñ opisuje za pomoc¹ map i danych statystycznych warunki produkcji rolnej w wybranym kraju lub regionie œwiata, Europy i Polski (wybór
zale¿y od nauczyciela), wskazuje na mapie œwiata g³ówne obszary nawadniane i odwadniane, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych,
zmiany u¿ytkowania ziemi na œwiecie i w Polsce, ocenia na przyk³adach
wp³yw struktury w³asnoœciowej i obszarowej gospodarstw rolnych oraz
chemizacji i mechanizacji rolnictwa na wielkoœæ produkcji rolnej.
3 – Uczeñ wymienia czynniki ograniczaj¹ce rozwój rolnictwa w Polsce: rozdrobnienie gospodarstw, rozproszenie gruntów nale¿¹cych do jednego
w³aœciciela, wyjaœnia przyczyny niekorzystnej struktury agrarnej Polski,
opisuje wspó³czesne przekszta³cenia w³asnoœciowe w polskim rolnictwie,
ocenia rolê Agencji W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa w przekszta³ceniach strukturalnych w polskim rolnictwie.
48) G³ówne kierunki produkcji rolnej w wybranych pañstwach œwiata
1 – Uczeñ prawid³owo stosuje terminy: plony i zbiory roœlin uprawnych, oblicza plony roœlin uprawnych, odró¿nia gospodarkê intensywn¹ od ekstensywnej, towarow¹ od konsumpcyjnej, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, wielkoœæ i strukturê produkcji roœlinnej oraz
zwierzêcej w wybranych pañstwach i regionach rolniczych œwiata (wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia przeznaczenie poszczególnych
roœlin uprawnych i zwierz¹t hodowlanych.
2 – Uczeñ ocenia wymagania glebowo-klimatyczne i wodne wybranych roœlin
uprawnych (wybór zale¿y od nauczyciela), wskazuje ich zastosowania, ocenia wymagania paszowe i znaczenie niektórych zwierz¹t gospodarskich,
wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania natê¿enia upraw wybranych roœlin oraz
chowu wybranych zwierz¹t gospodarskich na œwiecie, w Europie i Polsce.
3 – Uczeñ wykazuje na przyk³adach zale¿noœæ rozmieszczenia upraw wybranych roœlin oraz rozmieszczenia chowu niektórych gatunków zwierz¹t gospodarskich od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i pozaprzyrodniczych).
49) Problemy wy¿ywienia ludnoœci œwiata (PZ, EK)
1 – Uczeñ porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, wielkoœæ produkcji rolnej na jednego mieszkañca w wybranych pañstwach i regionach œwiata, opisuje zró¿nicowanie dobowych dawek po¿ywienia na jed35
Pawe³ W³ad
nego mieszkañca na œwiecie, wymienia zasady racjonalnego od¿ywiania
siê, wymienia przyczyny g³odu i niedo¿ywienia na œwiecie, objaœnia okreœlenie „zielona rewolucja”, dostrzega jej znaczenie dla pañstw s³abiej
rozwiniêtych, wymienia zagro¿enia wynikaj¹ce z intensyfikacji produkcji rolnej, uzasadnia potrzebê rozwoju gospodarstw ekologicznych i produkcji „zdrowej” ¿ywnoœci, uzasadnia koniecznoœæ zapewnienia rozwoju zrównowa¿onego w gospodarce rolnej.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ poziomu wy¿ywienia ludnoœci od warunków
produkcji rolnej, porównuje poziom przemys³owego przetworzenia artyku³ów ¿ywnoœciowych w Polsce i w innych krajach, wyjaœnia przyczyny
wysokich kosztów produkcji rolnej w Polsce, uzasadnia potrzebê rozwoju gospodarstw ekologicznych i produkcji „zdrowej” ¿ywnoœci.
3 – Uczeñ wymienia sposoby rozwi¹zywania problemów g³odu i niedo¿ywienia w niektórych regionach œwiata, przewiduje zmiany w rolnictwie
Polski spowodowane jej integracj¹ z Uni¹ Europejsk¹.
T
50) Przegl¹d g³ównych regionów rolniczych œwiata i Polski (EK, RG)
1 – Uczeñ wskazuje na mapie œwiata i Polski g³ówne regiony rolnicze œwiata, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze w poszczególnych regionach rolniczych
œwiata i Polski, wymienia g³ówne uprawy i zwierzêta hodowlane w poszczególnych regionach rolniczych, ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki produkcji rolnej w regionie swojego zamieszkania.
2 – Uczeñ porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, typy gospodarki rolnej w g³ównych regionach œwiata i Polski.
3 – Uczeñ sporz¹dza wykresy porównuj¹ce warunki i wielkoœæ produkcji rolnej w poszczególnych krajach i regionach rolniczych œwiata, ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki produkcji rolnej oraz rynek zbytu
wybranego gospodarstwa rolnego w regionie swojego zamieszkania.
Procesy uprzemysłowienia
T
51) Dlaczego przemys³ rozmieszczony jest nierównomiernie? (EK, RG)
1 – Uczeñ porównuje cechy przemys³u i rolnictwa, wymienia g³ówne dzia³y
przemys³u, wymienia nazwy surowców i wyrobów poszczególnych dzia³ów przemys³u, wymienia na przyk³adach czynniki lokalizacji przemys³u: przyrodnicze, techniczno-ekonomiczne, spo³eczno-polityczne.
2 – Uczeñ wymienia czynniki lokalizacji wybranych g³ównych zak³adów
przemys³owych w Polsce (wybór zale¿y od nauczyciela).
3 – Uczeñ ocenia lokalizacjê wybranego zak³adu przemys³owego w okolicy
miejsca swojego zamieszkania, wymienia powi¹zania kooperacyjne oraz
36
okreœla rynek zbytu wybranego zak³adu przemys³owego w okolicy miejsca swojego zamieszkania.
52) Problemy pozyskiwania i wykorzystania surowców i energii (EK)
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady zasobów odnawialnych, nieodnawialnych
i sta³ych, wymienia przyk³ady surowców przemys³owych (w tym surowce mineralne, drewno, p³ody rolne), wyjaœnia przyczyny wzrostu zapotrzebowania na surowce i energiê, opisuje, korzystaj¹c z mapy i danych
statystycznych, rozmieszczenie i wielkoœæ zasobów oraz wydobycie najpowszechniej stosowanych w gospodarce surowców mineralnych na
œwiecie i w Polsce, w szczególnoœci surowców energetycznych, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, strukturê produkcji energii
elektrycznej wed³ug rodzajów elektrowni w wybranych krajach œwiata,
wymienia zalety i wady elektrowni wodnych, wymienia wady i zalety
elektrowni j¹drowych, opisuje œwiatowe tendencje w gospodarowaniu
ró¿nymi Ÿród³ami energii, wymienia nazwy surowców eksportowanych
i importowanych przez Polskê.
2 – Uczeñ wymienia skutki eksploatacji, transportu i wykorzystania tradycyjnych surowców energetycznych, wyjaœnia przyczyny wyczerpywania
siê tradycyjnych Ÿróde³ energii, wymienia alternatywne Ÿród³a energii,
uzasadnia koniecznoœæ racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi
i energi¹ oraz zapewnienia zrównowa¿onego rozwoju w gospodarce surowcowej, uzasadnia przyczyny dominacji energetyki cieplnej w Polsce,
uzasadnia koniecznoœæ oszczêdnoœci energii, przewiduje skutki rabunkowej gospodarki zasobami naturalnymi.
3 – Uczeñ ocenia mo¿liwoœci wykorzystania w Polsce alternatywnych Ÿróde³
energii, wyjaœnia przyczyny zmian wydobycia wybranych surowców
mineralnych.
53) Zmiany i obecne zró¿nicowanie produkcji przemys³owej œwiata i Polski
1 – Uczeñ opisuje rozwój poszczególnych ga³êzi przemys³u na tle rewolucji
naukowo-technicznych, wymienia przyk³ady najszybciej rozwijaj¹cych
siê ga³êzi przemys³u, wymienia cechy nowoczesnego przemys³u, opisuje
wp³yw przemys³u na rozwój spo³eczny i gospodarczy œwiata.
2 – Uczeñ wykazuje zale¿noœæ struktury ga³êziowej przemys³u od poziomu rozwoju gospodarczego kraju, uzasadnia korzyœci wynikaj¹ce z rozwijania nowoczesnych ga³êzi przemys³u, opisuje na przyk³adach cechy nowoczesnego
przemys³u (np. krajów Unii Europejski, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii,
Japonii i innych Tygrysów Azji), opisuje zmiany struktury ga³êziowej i przestrzennej przemys³u na ziemiach obecnej Polski w XX wieku.
3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny specjalizacji produkcji przemys³owej wybranych pañstw i regionów œwiata.
37
Pawe³ W³ad
54) Przegl¹d g³ównych regionów i okrêgów przemys³owych œwiata i Polski
1 – Uczeñ prawid³owo stosuje terminy: region i okrêg przemys³owy, odró¿nia
okrêg od oœrodka przemys³owego, wskazuje na mapie g³ówne okrêgi przemys³owe Polski, wskazuje na mapie g³ówne okrêgi i regiony przemys³owe
œwiata, opisuje, korzystaj¹c z map i danych statystycznych, bazê surowcow¹ oraz specjalizacjê produkcji przemys³owej w poszczególnych regionach i okrêgach przemys³owych œwiata, opisuje warunki rozwoju wybranych okrêgów przemys³owych Polski (wybór zale¿y od nauczyciela).
2 – Uczeñ wskazuje na mapie po³o¿enie wybranych g³ównych zak³adów przemys³owych Polski (wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia g³ówne
wyroby produkowane przez te zak³ady, wymienia korzyœci i negatywne
skutki koncentracji przemys³u.
3 – Uczeñ wymienia na przyk³adach rodzaje okrêgów przemys³owych Polski i œwiata.
55) Polski przemys³ w obliczu przemian ustrojowych i gospodarczych
1 – Uczeñ porównuje strukturê ga³êziow¹ przemys³u Polski z innymi krajami,
porównuje poziom techniczny i technologiczny przemys³u Polski z innymi
krajami, uzasadnia potrzebê przekszta³cenia struktury w³asnoœciowej i ga³êziowej przemys³u, uzasadnia potrzebê rozwijania nowoczesnych ga³êzi przemys³u, wymienia przyk³ady sprywatyzowanych zak³adów przemys³owych.
2 – Uczeñ wymienia i opisuje drogi prywatyzacji przemys³u, uzasadnia koniecznoœæ podjêcia procedur dostosowawczych polskiego przemys³u do
wymagañ Unii Europejskiej.
3 – Uczeñ wymienia przyk³ady powi¹zañ kooperacyjnych, kapita³owych
i w³asnoœciowych przemys³u Polski z innymi krajami, wymienia korzyœci i przewiduje spo³eczno-ekonomiczne skutki przekszta³ceñ w³asnoœciowych i strukturalnych w przemyœle.
Komunikacja
56) Zró¿nicowanie systemów komunikacyjnych œwiata
1 – Uczeñ wymienia rodzaje komunikacji, porównuje wady i zalety poszczególnych œrodków transportu, wymienia ich zastosowania, opisuje za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie gêstoœci sieci kolejowej i drogowej na œwiecie, opisuje po³o¿enie Polski na tle wa¿nych szlaków komunikacji transkontynentalnej, wskazuje na mapie g³ówne drogi wodne Europy i Polski
– rzeki i kana³y, wskazuje na mapie Polski g³ówne ruroci¹gi naftowe,
gazowe i wodne, wskazuje na mapie g³ówne porty lotnicze œwiata, Europy i Polski, wskazuje na mapie g³ówne szlaki transportu lotniczego na
œwiecie, okreœla znaczenie lotnictwa w komunikacji krajowej i miêdzy38
narodowej, ocenia rolê ³¹cznoœci w ¿yciu i dzia³alnoœci cz³owieka, opisuje wp³yw ³¹cznoœci na przemiany spo³eczne na œwiecie i w Polsce.
2 – Uczeñ opisuje tendencje rozwoju transportu l¹dowego, wykazuje zale¿noœæ rozwoju gospodarczego od rozwoju ³¹cznoœci, porównuje znaczenie poszczególnych rodzajów transportu w Polsce z innymi krajami Europy, wyjaœnia przyczyny zaniedbania œródl¹dowych dróg wodnych w
Polsce, dobiera œrodek transportu do rodzaju i przeznaczenia ³adunku.
3 – Uczeñ opisuje bariery transportowe, wymienia sposoby ich pokonywania.
57) Rozwój i znaczenie transportu kolejowego (EK)
1 – Uczeñ opisuje za pomoc¹ mapy aktualne zró¿nicowanie gêstoœci sieci
kolejowej na œwiecie, w Europie i w Polsce, wskazuje na mapie Polski
linie kolejowe o znaczeniu miêdzynarodowym, wymienia wady i zalety
transportu kolejowego, wymienia tendencje rozwoju kolejnictwa: elektryfikacja, rozbudowa wêz³ów, budowa linii szybkiej kolei w Europie
i Japonii, redukcja d³ugoœci sieci o odcinki nierentowne, pos³uguje siê
rozk³adem jazdy poci¹gów w planowaniu podró¿y, wyznacza najdogodniejsz¹ trasê podró¿y za pomoc¹ mapy sieci kolejowej, ocenia wp³yw
transportu kolejowego na œrodowisko przyrodnicze, uzasadnia twierdzenie, ¿e kolej jest „ekologicznym” œrodkiem transportem.
2 – Uczeñ planuje za pomoc¹ rozk³adu jazdy poci¹gów podró¿ do wybranego miasta Polski, ocenia znaczenie sieci tramwajowej i metra w funkcjonowaniu miast.
3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny nierównomiernej gêstoœci sieci kolejowej na
œwiecie, w Europie i w Polsce.
58) Rozwój i znaczenie transportu samochodowego (EK)
1 – Uczeñ wymienia rodzaje dróg samochodowych ze wzglêdu na nawierzchniê, wskazuje na mapie samochodowej Polski drogi miêdzynarodowe,
opisuje za pomoc¹ mapy zró¿nicowanie gêstoœci sieci autostrad na œwiecie, wskazuje na mapie Polski przebieg aktualnych i planowanych autostrad, wyznacza najdogodniejsz¹ trasê podró¿y za pomoc¹ mapy samochodowej, ocenia wp³yw transportu samochodowego na œrodowisko przyrodnicze, wymienia zagro¿enia dla tego œrodowiska wywo³ane przez transport samochodowy.
2 – Uczeñ opisuje hierarchiczny uk³ad sieci drogowej Polski: drogi krajowe,
wojewódzkie, powiatowe i gminne, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, liczbê samochodów w Polsce i w innych krajach œwiata,
wymienia korzyœci i negatywne skutki ekologiczne eksploatacji autostrad,
wyznacza warianty tras podró¿y do wybranego miasta Polski za pomoc¹
mapy samochodowej.
39
Pawe³ W³ad
3 – Uczeñ proponuje sposoby rozwi¹zania problemów komunikacyjnych w
swoim regionie (mieœcie).
Gospodarka morska
59) Gospodarcze wykorzystanie morza
1 – Uczeñ wskazuje na mapie g³ówne porty morskie œwiata, Europy i Polski,
wskazuje na mapie g³ówne szlaki transportu morskiego na œwiecie, wskazuje na mapie Polski porty rybackie, porównuje, korzystaj¹c z danych
statystycznych, flotê handlow¹ Polski z innymi krajami, wymienia rodzaje statków ¿eglugi morskiej.
2 – Uczeñ opisuje g³ówne konwencje i traktaty dotycz¹ce morza, opisuje
specjalizacjê polskich portów morskich, porównuje, korzystaj¹c z danych
statystycznych, przewozy floty handlowej Polski z innymi krajami, porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, flotê ryback¹ oraz wielkoœæ po³owów Polski z innymi krajami, wskazuje na mapie œwiata obszary najwydajniejszych ³owisk, opisuje przyk³ady uprawy mórz.
3 – Uczeñ ocenia znaczenie polskiej strefy ekonomicznej na Morzu Ba³tyckim.
Warunki życia ludności
60) Znaczenie us³ug w ¿yciu i gospodarce cz³owieka
1 – Uczeñ ocenia wp³yw us³ug na kszta³towanie siê warunków ¿ycia ludnoœci, wymienia rodzaje us³ug, opisuje dostêpnoœæ do us³ug jako czynnika
wp³ywaj¹cego na warunki ¿ycia ludnoœci, ocenia rolê us³ug finansowych
w funkcjonowaniu nowoczesnej gospodarki.
2 – Uczeñ wymienia przyk³ady us³ug o ró¿nym zasiêgu oddzia³ywania, wymienia czynniki lokalizacji szkó³ ró¿nego szczebla i placówek ochrony
zdrowia ró¿nego typu, opisuje rozmieszczenie szkó³ i placówek ochrony
zdrowia we w³asnej okolicy, wymienia wielkie miasta Europy i Polski –
oœrodki nauki i kultury.
3 – Uczeñ wskazuje na mapie wybrane oœrodki us³ug specjalistycznych w
Europie i w Polsce, w szczególnoœci uzdrowiska i oœrodki akademickie
(wybór zale¿y od nauczyciela), ocenia znaczenie rynku lokalnego i regionalnego jako czynnika warunkuj¹cego rozmieszczenie handlu i us³ug.
61) Nierównomierny rozwój spo³eczno-ekonomiczny œwiata
1 – Uczeñ wymienia wskaŸniki opisuj¹ce poziom ¿ycia ludnoœci (w tym dochód narodowy i produkt krajowy brutto na jednego mieszkañca), opisuje regionalne zró¿nicowanie poziomu rozwoju gospodarczego, wymienia cechy pañstwa s³abo i wysoko rozwiniêtego, porównuje, korzystaj¹c
z danych statystycznych, dochód narodowy Polski z innymi krajami, po40
równuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, warunki ¿ycia ludnoœci
Polski z innymi krajami, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych,
regionalne zró¿nicowanie poziomu wynagrodzeñ w Polsce.
2 – Uczeñ analizuje i wyjaœnia z³o¿one przyczyny zró¿nicowania poziomu gospodarczego pañstw œwiata, opisuje zró¿nicowanie tempa rozwoju krajów
s³abo rozwiniêtych, wymienia przyk³ady kontrastów w poziomie ¿ycia i
gospodarowania na œwiecie, wymienia przyk³ady dysproporcji warunków
¿ycia ludnoœci Polski, opisuje, korzystaj¹c z danych statystycznych, zró¿nicowanie warunków mieszkaniowych w kraju – powierzchni i wyposa¿enia technicznego mieszkañ.
3 – Uczeñ przewiduje skutki dysproporcji w rozwoju gospodarczym œwiata.
P
62) Zró¿nicowanie form gospodarowania na œwiecie
Turystyka i wypoczynek
63) Znaczenie turystyki i rekreacji w nowoczesnym spo³eczeñstwie (PZ)
1 – Uczeñ objaœnia pojêcia: turystyka i rekreacja, opisuje turystykê jako formê aktywnego spêdzania czasu wolnego, opisuje zasady zdrowego stylu
¿ycia, przewiduje skutki nieprzestrzegania zasad zdrowego stylu ¿ycia,
wymienia rodzaje walorów turystycznych.
2 – Uczeñ ocenia znaczenie turystyki w rozwoju spo³ecznym, gospodarczym
i kulturowym Polski lub wybranego regionu œwiata, opisuje turystykê
jako Ÿród³o dochodu ludnoœci.
3 – Uczeñ ocenia znaczenie turystyki w rozwoju intelektualnym i emocjonalnym cz³owieka.
64) Zró¿nicowanie atrakcyjnoœci turystycznej Polski, Europy i œwiata (UK, RG)
1 – Uczeñ wskazuje na mapie g³ówne regiony i oœrodki turystyczne œwiata,
Europy i Polski, wymienia rodzaje zabytków kultury materialnej, rozpoznaje style w architekturze, ocenia œrodowisko przyrodnicze z punktu widzenia turystyki i rekreacji, wymienia najbardziej znane atrakcje turystyczne
œwiata, Europy i Polski, wymienia najwa¿niejsze obiekty dziedzictwa kulturowego w Polsce.
2 – Uczeñ opisuje walory turystyczne wybranych regionów i oœrodków turystycznych œwiata, Europy i Polski (wybór zale¿y od nauczyciela), porównuje, korzystaj¹c z danych statystycznych i mapy, zagospodarowanie turystyczne
w ró¿nych regionach Polski, opisuje zasady organizacji ochrony zabytków w
Polsce, wymienia nazwy obiektów w Polsce wpisanych na Listê Œwiatowego Dziedzictwa UNESCO, wymienia przyk³ady tych obiektów na œwiecie.
3 – Uczeñ ocenia mo¿liwoœci rozwoju turystyki w regionie swojego zamieszkania.
41
Pawe³ W³ad
Przemiany gospodarcze i polityczne w świecie
65) Czynniki przemian politycznych œwiata
1 – Uczeñ wskazuje na mapie politycznej œwiata wybrane pañstwa œwiata i
ich stolice (wybór zale¿y od nauczyciela), wskazuje na mapie najwiêksze i najmniejsze pañstwa œwiata pod wzglêdem powierzchni i liczby
ludnoœci, odró¿nia ustroje polityczne i gospodarcze pañstw œwiata (autokratyczny i demokratyczny, socjalistyczny i liberalny), wymienia skutki
kolonializmu, wskazuje na mapie przyk³ady obecnych terytoriów niesamodzielnych, wymienia formy zale¿noœci miêdzy pañstwami, objaœnia
termin neokolonializm, opisuje zmiany podzia³ów politycznych po drugiej wojnie œwiatowej, ocenia znaczenie po³o¿enia geopolitycznego Polski w Europie i na œwiecie.
2 – Uczeñ wykazuje na przyk³adach zale¿noœæ zjawisk politycznych od wydarzeñ spo³ecznych i gospodarczych, wskazuje na mapie nowe pañstwa
œwiata i ich stolice, wyjaœnia przyczyny i opisuje przebieg powstania i
rozpadu systemu pañstw socjalistycznych, opisuje na przyk³adach rozwój „m³odych demokracji” w Europie Œrodkowej i Wschodniej.
3 – Uczeñ objaœnia okreœlenie „zimna wojna”, wymienia jej skutki, opisuje
kszta³towanie siê aktualnego podzia³u politycznego od okresu wielkich
odkryæ geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji.
66) Wspó³czesne konflikty spo³eczne i polityczne oraz sposoby ich przezwyciê¿ania
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady negatywnych zjawisk spo³ecznych, wymienia skutki tych zjawisk, wyjaœnia pojêcie wojny, wymienia straty spowodowane przez wojny, wyjaœnia na przyk³adach przyczyny wojen, przewiduje ich konsekwencje, wymienia przyk³ady aktualnych konfliktów zbrojnych na œwiecie i w Europie, wymienia organizacje polityczne i militarne s³u¿¹ce utrzymaniu pokoju na œwiecie (NATO).
2 – Uczeñ opisuje przyk³ady konfliktów zbrojnych na œwiecie po drugiej wojnie œwiatowej, porównuje rolê jednostki w spo³eczeñstwach: totalitarnym i
demokratycznym, wyjaœnia przyczyny terroryzmu, przestêpczoœci zorganizowanej, narkomanii, uzasadnia koniecznoœæ poszanowania wartoœci
etycznych i moralnych dla prawid³owego funkcjonowania spo³eczeñstwa.
3 – Uczeñ wymienia sposoby przezwyciê¿ania konfliktów politycznych, wymienia sposoby zapobiegania negatywnym zjawiskom spo³ecznym, wymienia sposoby zapobiegania wojnom, analizuje przyczyny oraz przewiduje konsekwencje spo³ecznych, gospodarczych i politycznych procesów zachodz¹cych we wspó³czesnym œwiecie, wyra¿a przekonanie, ¿e w
wojnie nie ma zwyciêzców – wszyscy s¹ przegrani.
42
67) Miêdzynarodowa wspó³praca gospodarcza (EU)
1 – Uczeñ odró¿nia terminy: eksport i import, wymienia przedmioty miêdzynarodowej wymiany handlowej – surowce, produkty, kapita³, si³a robocza, us³ugi, transfer myœli, dokumentacji, np. zakup licencji, wymienia przyk³ady wp³ywu wspó³czesnych przemian gospodarczych w œwiecie i w Polsce (modernizacji, restrukturyzacji, globalizacji) na rozwój
spo³eczny, opisuje regionalne zró¿nicowanie handlu miêdzynarodowego, ocenia wp³yw inwestycji zagranicznych na rozwój spo³eczny i gospodarczy, opisuje regionalne zró¿nicowanie inwestycji zagranicznych
w Polsce i na œwiecie, wymienia waluty najbardziej licz¹cych siê gospodarczo pañstw œwiata (wybór zale¿y od nauczyciela).
2 – Uczeñ wymienia korzyœci wynikaj¹ce z miêdzynarodowego podzia³u pracy, porównuje udzia³ handlu zagranicznego w dochodzie narodowym Polski i innych krajów, opisuje strukturê towarow¹ importu i eksportu, opisuje
kierunki polskiego importu i eksportu, jej zmiany w ostatnich latach, przedstawia bilans handlowy i p³atniczy Polski, uzasadnia koniecznoœæ wzrostu
konkurencyjnoœci polskich wyrobów na rynkach zagranicznych.
3 – Uczeñ ocenia rolê handlu miêdzynarodowego w gospodarce kraju, ocenia
rolê inwestycji kapita³u zagranicznego w gospodarce kraju, wyjaœnia zasady funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych, ocenia ich rolê w
rozwi¹zywaniu problemów spo³ecznych i ekonomicznych kraju, ocenia
znaczenie miêdzynarodowych organizacji finansuj¹cych: Miêdzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Œwiatowego, Europejskiego Banku
Odbudowy i Rozwoju w przekszta³ceniach politycznych i gospodarczych.
68) Integracja polityczna pañstw œwiata (EU)
1 – Uczeñ uzasadnia koniecznoœæ miêdzynarodowej wspó³pracy spo³ecznej,
gospodarczej, politycznej, wymienia jej korzyœci, wymienia formy integracji miêdzynarodowej, wykazuje zale¿noœæ rozwoju miêdzynarodowych
powi¹zañ gospodarczych od postêpu ekonomicznego, opisuje rozwój
g³ównych miêdzynarodowych ugrupowañ integracyjnych na œwiecie i w
Europie, wymienia cele tych ugrupowañ i pañstwa cz³onkowskie, okreœla rolê NATO w zachowaniu bezpieczeñstwa krajów Europy i Polski,
okreœla rolê ONZ w rozwi¹zywaniu problemów spo³ecznych (uchodŸcy)
i ekonomicznych (g³ód) oraz w utrzymaniu pokoju œwiatowego, wymienia konsekwencje po³o¿enia Polski miêdzy Rosj¹ i Uni¹ Europejsk¹, Europ¹ Po³udniow¹ i Skandynawi¹.
2 – Uczeñ wymienia pozosta³e miêdzynarodowe ugrupowania integracyjne,
wymienia pañstwa wchodz¹ce w ich sk³ad, wymienia g³ówne cele tych
ugrupowañ, wymienia przyk³ady izolacjonizmu spo³ecznego i pañstwowego, wyjaœnia przyczyny i opisuje skutki izolacjonizmu i ksenofobii,
43
Pawe³ W³ad
opisuje przyk³ady wspó³pracy miêdzynarodowej na szczeblu lokalnym
i regionalnym: miast (gmin) „bliŸniaczych”, euroregionów, wyjaœnia zasady funkcjonowania euroregionów, wskazuje na mapie Polski przyk³ady euroregionów.
3 – Uczeñ, wymienia polityczne i gospodarcze korzyœci i zagro¿enia wynikaj¹ce z integracji miêdzynarodowej.
69) Unia Europejska jako wspólnota polityczna (EU)
1 – Uczeñ rozpoznaje symbole Unii Europejskiej, opisuje rozwój EWG i Unii
Europejskiej, wymienia nazwy krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej,
wymienia poszczególne instytucje Unii Europejskiej, wyjaœnia zasady integracji gospodarczej i politycznej krajów Unii Europejskiej, wymienia
zasady jednolitego europejskiego rynku pracy, ocenia jego dostêpnoœæ dla
obywateli polskich, opisuje przyk³ady wspó³czesnych problemów spo³ecznych i gospodarczych w Unii Europejskiej i sposoby ich rozwi¹zywania.
2 – Uczeñ opisuje krótk¹ historiê traktatów, opisuje poszczególne instytucje
Unii Europejskiej, dostrzega bariery w integracji Polski i innych krajów
Europy Œrodkowej i Wschodniej z Uni¹ Europejsk¹, wymienia korzyœci
wynikaj¹ce z uczestnictwa krajów Europy Œrodkowej i Wschodniej w strukturach europejskich, ocenia korzyœci i koszty integracji Polski ze strukturami Europejskimi, opisuje proces integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹, w
szczególnoœci dzia³ania i procesy legislacyjne, wymienia przyk³ady wspó³pracy polskich samorz¹dów z ich odpowiednikami z Unii Europejskiej.
3 – Uczeñ opisuje cechy nowoczesnego pañstwa demokratycznego.
P
70) Wielkie regiony spo³eczno-ekonomiczne œwiata na tle podzia³u politycznego
1 – Uczeñ wskazuje na mapie i podaje nazwy wielkich regionów spo³ecznopolitycznych Europy i œwiata, w szczególnoœci: Bliski Wschód, Daleki
Wschód, Amerykê Anglosask¹, Amerykê £aciñsk¹, Czarn¹ Afrykê, przyporz¹dkowuje pañstwa do odpowiednich regionów spo³eczno-ekonomicznych.
2 – Uczeñ opisuje cechy indywidualne poszczególnych regionów spo³eczno-ekonomicznych Europy i œwiata.
3 – Uczeñ odnajduje na przyk³adach zwi¹zki miêdzy zjawiskami spo³ecznymi, gospodarczymi i politycznymi.
Człowiek a środowisko
T
71) Wp³yw rolnictwa na œrodowisko przyrodnicze cz³owieka (EK, PZ, RG)
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady z okolicy miejsca swojego zamieszkania przekszta³cenia œrodowiska przyrodniczego przez rolnictwo, wymienia przyk³ady zanieczyszczenia wody i gleby przez rolnictwo.
44
2 – Uczeñ dostrzega ograniczonoœæ powierzchni nadaj¹cej siê do wykorzystania rolniczego, wymienia skutki wylesienia, wyjaœnia przyczyny
i wymienia skutki degradacji gleb i ekspansji pustyñ na œwiecie, wymienia korzyœci chemizacji rolnictwa, wymienia przyk³ady negatywnego
wp³ywu chemizacji rolnictwa na œrodowisko przyrodnicze, w szczególnoœci na zdrowie ludnoœci.
3 – Uczeñ uzasadnia potrzebê rozwoju „rolnictwa ekologicznego” i produkcji „zdrowej ¿ywnoœci”.
T
72) Wp³yw przemys³u na œrodowisko przyrodnicze cz³owieka (EK, RG)
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady z okolicy szko³y przekszta³cenia œrodowiska
przyrodniczego przez przemys³, wymienia przyk³ady przemys³owych
zanieczyszczeñ powietrza, ska¿enia wody i gleby, wymienia przyk³ady z
okolicy szko³y dewastacji krajobrazu oraz zajêcia u¿ytków rolnych i leœnych pod zabudowê przemys³ow¹.
2 – Uczeñ wymienia skutki zmian w œrodowisku przyrodniczym wywo³ane
przez dzia³alnoœæ przemys³ow¹, dostrzega bariery ekologiczne rozwoju
przemys³u, uzasadnia koniecznoœæ wprowadzania „czystych” technologii produkcji.
3 – Uczeñ przewiduje skutki degradacji œrodowiska przyrodniczego spowodowanej dzia³alnoœci¹ przemys³ow¹.
T
73) Wp³yw transportu na œrodowisko przyrodnicze cz³owieka (EK, RG)
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady z okolicy szko³y przekszta³cenia œrodowiska
przyrodniczego przez transport, wymienia przyk³ady zanieczyszczeñ
powietrza spowodowanych przez transport.
2 – Uczeñ wymienia skutki zmian w œrodowisku przyrodniczym wywo³ane przez transport, wymienia korzyœci i negatywne skutki ekologiczne
eksploatacji autostrad, dostrzega ograniczenia w u¿ytkowaniu rolniczym
terenów po³o¿onych wzd³u¿ dróg o du¿ym natê¿eniu ruchu samochodowego.
3 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny i wymienia skutki wybranych katastrof ekologicznych na œwiecie, jakie towarzysz¹ transportowi materia³ów toksycznych, w tym równie¿ ropy naftowej.
T
74) Zmiany w atmosferze spowodowane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (EK)
1 – Uczeñ wymienia Ÿród³a i rodzaje zanieczyszczeñ powietrza, wymienia
przyk³ady wp³ywu miast, przemys³u i transportu na stan zanieczyszczenia powietrza.
2 – Uczeñ wymienia negatywne skutki zanieczyszczenia atmosfery, wymienia sposoby ograniczenia zanieczyszczenia atmosfery, wyjaœnia powsta45
Pawe³ W³ad
wanie efektu cieplarnianego i „dziury ozonowej”, przewiduje skutki tych
zjawisk.
3 – Uczeñ uzasadnia koniecznoœæ „globalnej ochrony” atmosfery.
T
75) Zmiany w hydrosferze spowodowane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (EK)
1 – Uczeñ wymienia Ÿród³a i rodzaje zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, wymienia przyk³ady wp³ywu miast, przemys³u,
rolnictwa i transportu wodnego na stan zanieczyszczenia wody, wymienia przyk³ady zmian obiegu wody przez cz³owieka, wymienia funkcje
sztucznych zbiorników wodnych, wymienia ich wady i zalety.
2 – Uczeñ wymienia pozytywne i negatywne skutki nawadniania i odwadniania jako ingerencji w naturalny obieg wody, wymienia przyk³ady pozytywnego i negatywnego wp³ywu zbiorników wodnych na œrodowisko
przyrodnicze, wymienia metody oczyszczania wody.
3 – Uczeñ uzasadnia potrzebê regulacji rzek, dostrzega pozytywne i negatywne skutki regulacji rzek, wymienia przyk³ady przywracania naturalnego biegu rzek, wyjaœnia przyczyny wyczerpywania siê zasobów wodnych, przewiduje skutki zanieczyszczenia wód oraz ingerencji cz³owieka w naturalny obieg wody.
T
76) Zmiany w litosferze spowodowane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (EK)
1 – Uczeñ wymienia przyk³ady powstawania lub przyspieszenia procesów
rzeŸbotwórczych w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka: kopalnie odkrywkowe, leje zapadliskowe na obszarach górniczych, erozja gleb na obszarach
wylesionych itd.
2 – Uczeñ wymienia skutki przyspieszonej erozji gleb, wymienia sposoby
zapobiegania niepo¿¹danym procesom rzeŸbotwórczym: terasy rolne,
orka wzd³u¿ poziomic itd., wyjaœnia termin rekultywacja, wymienia jej
przyk³ady.
3 – Uczeñ przewiduje skutki ingerencji cz³owieka w skorupê ziemsk¹.
77) Skutki ingerencji cz³owieka w jego naturalne œrodowisko (EK, PZ)
1 – Uczeñ odró¿nia krajobrazy: pierwotny, naturalny, kulturowy i zdewastowany, wymienia przyk³ady wp³ywu miêdzynarodowych powi¹zañ gospodarczych na degradacjê zasobów œrodowiska przyrodniczego w skali
œwiatowej, wymienia przyk³ady rabunkowej gospodarki zasobami œrodowiska przyrodniczego, wymienia skutki zmian w œrodowisku przyrodniczym wywo³ane przez rolnictwo, urbanizacjê, przemys³, transport,
wymienia Ÿród³a i rodzaje zagro¿eñ œrodowiska przyrodniczego (w szczególnoœci Polski), wskazuje na mapie obszary ekologicznego zagro¿enia
w Polsce, wyjaœnia przyczyny znacznego zanieczyszczenia œrodowiska
przyrodniczego Polski.
46
2 – Uczeñ opisuje obieg zanieczyszczeñ w œrodowisku przyrodniczym, wymienia skutki zanieczyszczenia œrodowiska przyrodniczego, w szczególnoœci jego wp³yw na zdrowie cz³owieka, dostrzega ograniczenia w u¿ytkowaniu rolniczym terenów po³o¿onych wzd³u¿ dróg o du¿ym natê¿eniu
ruchu samochodowego, wymienia skutki rabunkowej eksploatacji zasobów przyrody, w szczególnoœci skutki niszczenia lasów równikowych,
ocenia w³asny wp³yw na stan œrodowiska przyrodniczego, dostrzega bariery ekologiczne rozwoju przemys³u i urbanizacji, wymienia Ÿród³a zagro¿eñ œrodowiska przyrodniczego w poszczególnych obszarach ekologicznego zagro¿enia w Polsce.
3 – Uczeñ wymienia przyk³ady synantropizacji œrodowiska przyrodniczego,
wyjaœnia przyczyny i wymienia skutki wybranych katastrof ekologicznych na œwiecie, wymienia przyrodnicze, gospodarcze i spo³eczne nastêpstwa przekszta³cenia œrodowiska przyrodniczego Polski, wymienia
przyk³ady wymieraj¹cych gatunków roœlin i zwierz¹t oraz zanikaj¹cych
ekosystemów.
78) Koniecznoœæ zachowania naturalnych œrodowisk wodnych i leœnych (EK)
1 – Uczeñ wymienia funkcje jezior, bagien i lasów w przyrodzie i gospodarce, wymienia surowce leœne, wymienia przyk³ady ich zastosowañ w
gospodarce, wskazuje na mapie wielkie kompleksy leœne i bagienne
Polski, porównuje za pomoc¹ danych statystycznych lesistoœæ Polski
i innych krajów, opisuje zmiany lesistoœci Polski w okresie miêdzywojennym.
2 – Uczeñ wyjaœnia przyczyny zró¿nicowania lesistoœci w skali globalnej
i krajowej, ocenia wp³yw wielkich kompleksów leœnych na œrodowisko
przyrodnicze, uzasadnia potrzebê ochrony jezior, bagien i lasów jako
siedlisk rzadkich roœlin i zwierz¹t, uzasadnia koniecznoœæ racjonalnej
gospodarki zasobami leœnymi, wymienia zasady racjonalnej gospodarki zasobami leœnymi i wodnymi.
3 – Uczeñ ocenia stan zdrowotnoœci polskich lasów, wymienia przyk³ady degradacji lasów w Polsce i na œwiecie, wyjaœnia ich przyczyny.
79) Formy ochrony przyrody w Polsce i na œwiecie (EK)
1 – Uczeñ okreœla rolê w³asn¹ oraz rolê pañstwa w ochronie i kszta³towaniu
œrodowiska przyrodniczego, wymienia elementy polityki ekologicznej
pañstwa (dzia³ania prawne, organizacyjne, techniczne, ekonomiczne),
wymienia formy ochrony przyrody w Polsce, odró¿nia rezerwat przyrody od parku narodowego i parku krajobrazowego, wymienia rodzaje rezerwatów przyrody, wskazuje na mapie parki narodowe w Polsce oraz
wybrane parki narodowe na œwiecie, wymienia osobliwoœci poszczególnych parków narodowych Polski i wybranych parków narodowych œwia47
Pawe³ W³ad
ta (wybór zale¿y od nauczyciela), wymienia przyk³ady gatunków roœlin
i zwierz¹t prawnie chronionych w Polsce i na œwiecie, wymienia zasady
przebywania ludzi w parkach narodowych i rezerwatach, podejmuje dzia³ania na rzecz ochrony przyrody.
2 – Uczeñ uzasadnia potrzebê ochrony œrodowiska przyrodniczego jako warunku postêpu cywilizacyjnego, wymienia przyk³ady gatunków zwierz¹t
i roœlin zagro¿onych wyginiêciem, wymienia Ÿród³a zagro¿eñ parków
narodowych w Polsce, wskazuje na mapie przyk³ady parków narodowych wpisanych na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO, wskazuje na mapie parki krajobrazowe w³asnego
województwa, opisuje ich walory, wymienia okoliczne rezerwaty przyrody, wskazuje ich g³ówny cel ochrony.
3 – Uczeñ wymienia przyk³ady wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz
ochrony przyrody, wymienia polskie i miêdzynarodowe organizacje
ochrony przyrody.
P
80) Koniecznoœæ racjonalnego gospodarowania zasobami œrodowiska przyrodniczego (EK, RG)
1 – Uczeñ dostrzega wartoœæ œrodowiska przyrodniczego z punktu widzenia
okreœlonych potrzeb spo³eczeñstwa, wymienia przyk³ady wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz zrównowa¿onego rozwoju, wymienia zasady racjonalnej gospodarki zasobami œrodowiska przyrodniczego, wymienia
przyk³ady racjonalnej i rabunkowej gospodarki zasobami œrodowiska
przyrodniczego, uzasadnia koniecznoœæ segregacji œmieci, oszczêdnoœci
energii i wody, uzasadnia koniecznoœæ rekultywacji obszarów zdegradowanych, wymienia jej przyk³ady.
2 – Uczeñ uzasadnia koniecznoœæ wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz
zrównowa¿onego rozwoju, uzasadnia koniecznoœæ racjonalnego gospodarowania zasobami œrodowiska przyrodniczego, uzasadnia potrzebê
ochrony gatunkowej rzadkich roœlin i zwierz¹t.
3 – Uczeñ przewiduje na przyk³adach skutki ingerencji cz³owieka w œrodowisko przyrodnicze, proponuje sposoby ochrony przed zanieczyszczeniami œrodowiska, ocenia wybrany teren w okolicy szko³y z punktu widzenie potrzeb okreœlonych rodzajów dzia³alnoœci cz³owieka, w szczególnoœci: budownictwa, przemys³u, rolnictwa i transportu.
48
3. PROPOZYCJE METOD SPRAWDZANIA
I OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Aby na bie¿¹co kontrolowaæ realizacjê celów programu, nale¿y systematycznie sprawdzaæ osi¹gniêcia uczniów. Sprawdzanie to pozwala na zebranie informacji, niezbêdnych
nauczycielowi w nieustannym dostosowywaniu swoich dzia³añ dydaktycznych do zmieniaj¹cych siê warunków, potrzeb i mo¿liwoœci rozwojowych uczniów. Sprawdzanie osi¹gniêæ jest równie¿ czynnikiem motywuj¹cym ucznia do systematycznej i efektywnej
pracy, oddzia³uje na niego wychowawczo, pomaga mu w samodzielnym planowaniu
swojego rozwoju, wskazuj¹c uzdolnienia i wykrywaj¹c trudnoœci w nauce.
Sprawdzanie osi¹gniêæ uczniów obejmuje:
a) sprawdzanie pisemne;
b) sprawdzanie ustne;
c) sprawdzanie w sytuacjach praktycznych;
d) obserwacjê ucznia pracuj¹cego w grupie;
e) kontrolê zeszytów przedmiotowych.
Rezultatem sprawdzania osi¹gniêæ ucznia powinny byæ oceny bie¿¹ce, które
nastêpnie brane s¹ pod uwagê przy ocenianiu œródrocznym i koñcoworocznym
zgodnie ze szkolnym systemem oceniania.
3.1 PISEMNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA
W celu pisemnego sprawdzenia osi¹gniêæ uczniów nauczyciel opracowuje odpowiednie zestawy zadañ zwane sprawdzianami. Ka¿dy sprawdzian osi¹gniêæ powinien daæ wszechstronn¹ informacjê o osi¹gniêciach ucznia zarówno z ró¿nych poziomów (podstawowego, rozszerzonego i kompletnego), jak i odnosz¹cych siê do
ró¿nej treœci programu nauczania i kategorii taksonomicznych celów nauczania. Krótkie sprawdziany pisemne, trwaj¹ce 15–20 minut, dotycz¹ treœci z co najmniej trzech
ostatnich lekcji; sprawdziany d³u¿sze, przewidziane na ca³¹ jednostkê lekcyjn¹ –
obejmuj¹ treœci z jednego lub kilku dzia³ów programu. Procedura i warunki przeprowadzania sprawdzianów powinny byæ zgodne ze szkolnym systemem oceniania.
Ka¿de zadanie sprawdzianu odnosi siê do konkretnego osi¹gniêcia zapisanego w
programie nauczania, co objaœnione jest w planie sprawdzianu. Rozwi¹zanie zadania wymaga od ucznia wykonania pewnej liczby czynnoœci, które mo¿na opisaæ jako
cele operacyjne. Za ka¿d¹ wykonan¹ czynnoœæ uczeñ otrzymuje jeden punkt. W ten
sposób zadania bardziej z³o¿one, wymagaj¹ce wykonania wiêkszej liczby czynnoœci
49
Pawe³ W³ad
i zajmuj¹ce przez to uczniowi wiêcej czasu, maj¹ wiêksz¹ wagê i przypisana jest im
wiêksza liczba punktów.
Przyjmuje siê, ¿e oko³o 60% ogólnej liczby punktów sprawdzianu powinno przypadaæ na zadania z poziomu podstawowego, oko³o 30% – na zadania z poziomu rozszerzonego i oko³o 10% z poziomu kompletnego. Po podsumowaniu punktów zdobytych przez ucznia, przelicza siê je na oceny bie¿¹ce zgodnie ze szkolnym systemem
oceniania. Ocena zale¿y wy³¹cznie od sumy uzbieranych punktów, a nie od rozwi¹zania grupy zadañ z okreœlonego poziomu, np. podstawowego. Oznacza to, ¿e uczeñ
mo¿e otrzymaæ wysok¹ ocenê nawet wtedy, gdy nie rozwi¹za³ któregoœ zadania z poziomu podstawowego, ale wykaza³ siê umiejêtnoœci¹ rozwi¹zania zadañ z wy¿szych
poziomów. Przyk³ad przeliczania punktów na oceny bie¿¹ce podano w tabeli 3.
Tabela 3. Propozycja przeliczania punktów uzyskanych za sprawdzian na oceny bie¿¹ce2
Odsetek punktów uzyskanych przez ucznia
z ogólnej liczby punktów sprawdzianu
Ocena bieżąca
0 – 50,0
1 (niedostateczny)
50,1 – 60,0
2 (dopuszczający)
60,1 – 70,0
3 (dostateczny)
70,1 – 80,0
4 (dobry)
80,1 – 90,0
5 (bardzo dobry)
90,1 – 100,0
6 (celująca)
PRZYKŁAD PISEMNEGO SPRAWDZIANU OSIAGNIĘĆ UCZNIÓW
Plan sprawdzianu z działów Mapa jako rysunek Ziemi i Ziemia we Wszechświecie
Uczeń prawidłowo stosuje
terminy: galaktyka, geoida,
gwiazdozbiór, horyzont,
meteoryt, planetoida, ruch
obiegowy, ruch obrotowy,
satelita, zenit
Waga (punkty)
I
Czynności ucznia wykonywane podczas
rozwiązywania zadań
Cel
Szczegółowe osiągnięcia
ucznia zapisane w
programie nauczania
Poziom
Numer
zadania
Objaœnienia: poziomy osi¹gniêæ: P – podstawowy, R – rozszerzony, K – kompletny; cele: A – zapamiêtanie wiadomoœci, B – zrozumienie wiadomoœci, C – stosowanie wiadomoœci w sytuacjach typowych.
Uczeń prawidłowo stosuje terminy: zenit, horyzont
P
B
1
Uczeń prawidłowo stosuje terminy: planetoida,
satelita
P
B
1
Uczeń prawidłowo stosuje terminy: galaktyka,
gwiazdozbiór
P
B
1
Uczeń prawidłowo stosuje terminy: ruch obiegowy,
ruch obrotowy
P
B
1
Uczeń prawidłowo stosuje terminy: geoida,
meteoryt
R
B
1
P,R
B
5
Razem
2
Z zastrze¿eniem, ¿e szkolny system oceniania przewiduje stosowanie ocen bie¿¹cych w postaci tradycyjnych
stopni od 1 (niedostateczny) do 6 (celuj¹cy).
50
Uczeń odczytuje z mapy
poziomicowej wysokość
bezwzględną, oblicza
wysokość względną,
odczytuje z mapy
poziomicowej wielkość
nachylenia stoku, wykreśla
na rysunku poziomicowym
linie szkieletowe
Waga (punkty)
II
Cel
ucznia zapisane w
programie nauczania
Poziom
Numer
zadania
Uczeń lokalizuje na rysunku poziomicowym
przełęcz
P
C
1
Uczeń wykreśla na rysunku poziomicowym osie
dolinne
R
C
1
Uczeń wykreśla na rysunku poziomicowym linie
grzbietowe
R
C
1
Uczeń odczytuje z mapy poziomicowej wielkość
nachylenia stoku
P
C
1
Uczeń odczytuje z mapy poziomicowej wysokość
bezwzględną
P
C
1
Uczeń oblicza wysokość względną
P
C
1
P,R
C
6
Uczeń podaje długość równika w kilometrach
P
A
1
Uczeń podaje promień biegunowy lub równikowy
Ziemi w kilometrach
P
A
1
Uczeń podaje długość łuku południka między równikiem i biegunami lub między biegunami w kilometrach
P
C
1
Razem
P
A, C
3
Uczeń rozpoznaje przy pomocy siatki
kartograficznej półkulę północną, południową
P
C
1
Uczeń rozpoznaje przy pomocy siatki
kartograficznej półkulę wschodnią, zachodnią
P
C
1
Uczeń określa przy pomocy siatki kartograficznej
szerokość geograficzną z dokładnością do 1°
P
C
1
Uczeń określa przy pomocy siatki kartograficznej
długość geograficzną z dokładnością do 1°
P
C
1
Razem
P
C
4
Uczeń odczytuje z mapy kierunek południowy z
bieguna północnego na półkuli przeciwnej
R
C
1
Uczeń odczytuje z mapy kierunek wschodni lub
zachodni z dowolnego punktu
P
C
1
Uczeń odczytuje z mapy kierunek północny z dowolnego punktu do bieguna północnego na półkuli przeciwnej
R
C
1
Uczeń odczytuje z mapy kierunek południowy z
bieguna północnego
P
C
1
Uczeń odczytuje z mapy kierunek wschodni lub
zachodni z dowolnego punktu na półkuli przeciwnej
R
C
1
Uczeń odczytuje z mapy kierunek południowy lub
północny z dowolnego punktu
P
C
1
Razem
III
IV
V
Uczeń podaje podstawowe
wymiary elipsoidy ziemskiej:
obwód, średni promień,
promień biegunowy i
równikowy
Uczeń określa współrzędne
geograficzne obiektów
punktowych na mapie
Uczeń odczytuje z mapy
kierunki z wybranych
punktów za pomocą linii
siatki kartograficznej
Razem
VI
Uczeń wykonuje pomiar
odległości na mapie,
przelicza skalę liczbową na
mianowaną, oblicza wymiary
liniowe w rzeczywistości za
pomocą skali mianowanej
P,R
C
6
Uczeń wykonuje pomiar odległości na mapie
(z dokładnością do 1 mm)
P
C
1
Uczeń przelicza skalę liczbową na mianowaną
P
C
1
Uczeń oblicza odległość rzeczywistą za pomocą
skali mianowanej za pomocą proporcji
P
C
2
Razem
P
C
4
51
Uczeń rozpoznaje lata
przestępne na podstawie ich
numeru kolejnego
VIII
IX
X
XI
Uczeń opisuje oświetlenie
Ziemi przez Słońce w dniach
przesileń
Uczeń określa czas lokalny
za pomocą mapy stref
czasowych
Uczeń rozpoznaje i
wymienia w kolejności fazy
Księżyca
Uczeń oblicza wysokość
górowania Słońca na
różnych szerokościach
geograficznych w dniach
przesileń
Waga (punkty)
VII
Cel
ucznia zapisane w
programie nauczania
Poziom
Numer
zadania
Pawe³ W³ad
Uczeń rozpoznaje rok przestępny wśród lat
wyrażonych pełnymi setkami
P
C
1
Uczeń rozpoznaje rok przestępny wśród lat
wyrażonych pozostałymi liczbami kolejnymi
P
C
1
Razem
P
C
2
Uczeń na podstawie rysunku przedstawiającego
oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniu przesilenia
rozpoznaje równoleżnik, na którym Słońce
znajduje się w zenicie
P
B
1
Uczeń na podstawie rysunku przedstawiającego
oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniu przesilenia
rozpoznaje datę
P
B
1
Uczeń na rysunku przedstawiającym oświetlenie
Ziemi przez Słońce w dniu przesilenia wskazuje
strefę, w której panuje dzień polarny
P
B
1
Razem
P
B
3
Uczeń odczytuje z mapy Strefy czasowe czasy
strefowe w danych miejscowościach
P
C
1
Uczeń oblicza różnicę czasu strefowego między
danymi miejscowościami
P
C
1
Uczeń oblicza czas strefowy w danej miejscowości
P
C
1
Razem
P
C
3
Uczeń rozpoznaje na rysunku fazę Księżyca
R
C
1
Uczeń podaje fazę Księżyca, jaką będzie można
zaobserwować za tydzień
R
C
1
Uczeń podaje fazę Księżyca, jaką będzie można
zaobserwować za trzy tygodnie
R
C
1
Razem
R
C
3
Uczeń oblicza za pomocą wzoru wysokość
górowania Słońca w danej miejscowości w dniu
przesilenia z dokładnością do 1’
R
C
2
Uczeń określa stronę nieba, po której góruje
Słońce w danej miejscowości
K
C
1
Razem
XII
Uczeń oblicza czas
miejscowy słoneczny z
uwzględnieniem
przekraczania
międzynarodowej linii
zmiany daty
R, K
C
3
Uczeń oblicza różnicę długości geograficznych
między danymi miejscowościami w stopniach
R
C
1
Uczeń przelicza różnicę długości geograficznych
między danymi miejscowościami w stopniach na
różnicę czasu słonecznego w minutach
R
C
1
Uczeń przelicza różnicę czasu między zadanymi
miejscowościami w minutach na różnicę czasu w
godzinach i minutach
R
C
1
Uczeń oblicza czas miejscowy słoneczny w danej
miejscowości
R
C
1
Uczeń oblicza czas miejscowy słoneczny w danej
miejscowości po dodaniu czasu lotu samolotem
R
C
1
Uczeń określa datę po przeciwnej stronie
międzynarodowej linii zmiany daty
K
C
1
R, K
C
6
–
–
48
Razem
Razem
w tym: P – 30 pkt., R – 16, K – 2 oraz A – 2, B – 8, C – 38
52
GRUPA A
ZADANIE I (maks. 5 pkt)
Uzupe³nij zdania odpowiednimi terminami. Zestaw terminów do wyboru znajdziesz
poni¿ej.
1. Punkt na sferze niebieskiej po³o¿ony pionowo nad obserwatorem to _______
_________________.
2. Drobne cia³o niebieskie Uk³adu S³onecznego obiegaj¹ce S³oñce o rozmiarach siêgaj¹cych najwy¿ej oko³o 1000 km to ________________________.
3. Uk³ad miliardów gwiazd wraz z materi¹ miêdzygwiazdow¹ zgromadzonych
w przestrzeni kosmicznej, kr¹¿¹cych wokó³ wspólnego œrodka to ________
_____________________.
4. Ruch Ziemi po orbicie dooko³a S³oñca to ______________________.
5. Nieregularna bry³a o powierzchni odpowiadaj¹cej œredniemu poziomowi
mórz i oceanów przed³u¿onemu w wyobraŸni pod l¹dami to _____________
__________________.
Terminy do wyboru (jest ich wiêcej ni¿ potrzeba):
GALAKTYKA, GEOIDA, GWIAZDOZBIÓR, HORYZONT, METEORYT, PLANETOIDA, RUCH OBIEGOWY, RUCH OBROTOWY, SATELITA, ZENIT
ZADANIE II (maks. 6 pkt)
Korzystaj¹c z rysunku, wykonaj nastêpuj¹ce polecenia.
1. Zaznacz na rysunku za pomoc¹ symboli:
a) )(
– prze³êcz
b) → – osie dolinne (z kierunkiem sp³ywu wody)
c) - - - - - – linie grzbietowe
2. Na mapie poziomicowej zaznaczono cztery drogi (podpisane literami A, B,
C i D), prowadz¹ce do punktu S, w którym znajduje siê schronisko. Która z
tych dróg jest najmniej stroma (podkreœl w³aœciw¹ odpowiedŸ)?
Droga1A
Droga1B
Droga1C
Droga1D
53
Pawe³ W³ad
3. Na rysunku zaznaczono punkty M, N oraz punkt S, w którym znajduje siê
schronisko.
Uzupe³nij zdanie: wysokoœæ schroniska S wzglêdem punktu N wynosi ______
_____________.
ZADANIE III (maks. 3 pkt)
Po³¹cz strza³kami liczby z odpowiednimi wymiarami Ziemi.
40 000 km
Długość równika
20 000 km
10 000 km
Promień biegunowy Ziemi
6 378 km
Długość południka (między biegunami)
6 357 km
54
ZADANIE IV (maks. 4 pkt)
Korzystaj¹c z mapy, okreœl szerokoœæ i d³ugoœæ geograficzn¹ Rzeszowa z dok³adnoœci¹ do 1 stopnia.
Uzupe³nij odpowiedŸ: Rzeszów le¿y na ______ szerokoœci geograficznej ________
__________ i ______ d³ugoœci geograficznej ____________.
ZADANIE V (maks. 6 pkt)
Rysunek przedstawia fragment siatki po³udników i równole¿ników od strony bieguna pó³nocnego Ziemi. WyobraŸ sobie, ¿e mo¿esz poruszaæ siê wy³¹cznie po
liniach siatki geograficznej. W jakich kierunkach œwiata bêdziesz siê porusza³, id¹c
z punktu A do F przez kolejne punkty: B, C, A, D i E. W wolne miejsca pod rysunkiem wpisz odpowiednie kierunki œwiata.
Z punktu A do punktu B poruszam siê na ________________________.
Z punktu B do punktu C poruszam siê na ________________________.
Z punktu C do punktu A poruszam siê na ________________________.
Z punktu A do punktu D poruszam siê na ________________________.
Z punktu D do punktu E poruszam siê na ________________________.
Z punktu E do punktu F poruszam siê na ________________________.
55
Pawe³ W³ad
ZADANIE VI (maks. 4 pkt)
Podczas sprzyjaj¹cej pogody z Wielkiej Sowy (1015 m n.p.m.), najwy¿szego szczytu
Gór Sowich, widoczny jest Œnie¿nik (1425 m n.p.m.), najwy¿szy szczyt polskiej
czêœci Sudetów Wschodnich. Korzystaj¹c z mapy, oblicz odleg³oœæ rzeczywist¹
miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿nikiem.
Skala mapy, na której wykonujê pomiar: _____________________________.
Odleg³oœæ miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿nikiem pomierzona na mapie wynosi
(dopuszczalny b³¹d pomiaru wynosi 1 mm) ___________________.
Zapisz obliczenia matematyczne. Miejsce na zapisanie obliczeñ:
_________________________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: odleg³oœæ rzeczywista miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿nikiem
wynosi ___________.
ZADANIE VII (maks. 2 pkt)
Podkreœl dwie daty oznaczaj¹ce lata przestêpne
1600
2100
1800
2200
1975
1980
1986
1994
ZADANIE VIII (maks. 3 pkt)
Na którym z równole¿ników w sytuacji przedstawionej na rysunku, S³oñce znajduje siê w zenicie (otocz obwódk¹ w³aœciwe oznaczenie)?
23°27¢N
56
23°27¢S
66°33¢N
66°33¢S
0°00¢
Rysunek przedstawia oœwietlenie Ziemi w dniu (otocz obwódk¹ w³aœciw¹ datê):
22iVI
21iIII
23iIX
22iXII
21iIV
Oznacz ten równole¿nik na rysunku grubsz¹ lini¹.
Zaznacz strza³k¹ strefê, w której panuje dzieñ polarny.
ZADANIE IX (maks. 3 pkt)
Korzystaj¹c z mapy Strefy czasowe, oblicz czas strefowy w Warszawie w chwili,
gdy gie³da w Tokio rozpoczyna pracê (godzina 9.00 czasu strefowego w Tokio).
Obowi¹zuje zapisywanie obliczeñ matematycznych. Miejsce na obliczenia:
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili, gdy gie³da w Tokio rozpoczyna pracê, w Warszawie jest godzina _______ czasu strefowego.
ZADANIE X (maks. 3 pkt)
Uzupe³nij zdania, wpisuj¹c odpowiednie nazwy faz Ksiê¿yca.
Ksiê¿yc przedstawiony na rysunku znajduje siê w _______________________.
Za tydzieñ Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w _____________________________.
Za trzy tygodnie Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w _________________________.
57
Pawe³ W³ad
ZADANIE XI (maks. 3 pkt)
Oblicz, na jakiej wysokoœci i po której stronie nieba góruje S³oñce w Brasílii
(15°47¢S, 47°55¢W) – stolicy Brazylii w dniu przesilenia letniego (22 czerwca).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: wysokoœæ górowania S³oñca w dniu równonocy wiosennej w
Brasílii wynosi __________. S³oñce góruje wtedy po _______________ stronie nieba.
ZADANIE XII (maks. 6 pkt)
Z lotniska w Limie (77°W) w dniu 1 maja o godzinie 20h00m czasu miejscowego
s³onecznego wystartowa³ samolot i po 12 godzinach lotu nad Oceanem Spokojnym wyl¹dowa³ w Sydney (151°E). Okreœl datê oraz czas miejscowy s³oneczny w
Sydney w chwili l¹dowania samolotu.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili l¹dowania samolotu w Sydney by³a data
___________ i godzina _________________ czasu miejscowego s³onecznego.
Razem maks. 48 pkt
58
GRUPA B
ZADANIE I (maks. 5 pkt)
Uzupe³nij zdania odpowiednimi terminami. Zestaw terminów do wyboru znajdziesz
poni¿ej.
1. Okr¹g znajduj¹cy siê na przeciêciu p³aszczyzny poziomej ze sfer¹ niebiesk¹
to _____________________________.
2. Cia³o niebieskie obiegaj¹ce jedn¹ z planet to _______________________ .
3. Umownie oznaczony wycinek sfery niebieskiej ze wszystkimi cia³ami niebieskimi obserwowanymi na nim to _________________________.
4. Ruch Ziemi wokó³ w³asnej osi to _____________________.
5. Cia³o pochodz¹ce z przestrzeni miêdzyplanetarnej, które spad³o na powierzchniê Ziemi to ________________.
Terminy do wyboru (jest ich wiêcej ni¿ potrzeba):
GALAKTYKA, GEOIDA, GWIAZDOZBIÓR, HORYZONT, METEORYT, PLANETOIDA, RUCH OBIEGOWY, RUCH OBROTOWY, SATELITA, ZENIT
ZADANIE II (maks. 6 pkt)
Korzystaj¹c z rysunku, wykonaj nastêpuj¹ce polecenia.
1. Zaznacz na rysunku za pomoc¹ symboli:
a) )(
– prze³êcz
b) → – osie dolinne (z kierunkiem sp³ywu wody)
c) - - - - - – linie grzbietowe
2. Na mapie poziomicowej zaznaczono cztery drogi (podpisane literami A, B,
C i D), prowadz¹ce do punktu S, w którym znajduje siê schronisko. Która z
tych dróg jest najmniej stroma (podkreœl w³aœciw¹ odpowiedŸ)?
Droga1A
Droga1B
Droga1C
Droga1D
59
Pawe³ W³ad
3. Na rysunku zaznaczono punkty M, N oraz punkt S, w którym znajduje siê
schronisko.
Uzupe³nij zdanie: wysokoœæ schroniska S wzglêdem punktu M wynosi
______________.
ZADANIE III (maks. 3 pkt)
Po³¹cz strza³kami liczby z odpowiednimi wymiarami Ziemi.
40 000 km
Długość równika
20 000 km
10 000 km
Promień równikowy Ziemi
6 378 km
Długość południka (miedzy biegunem i równikiem)
6 357 km
60
ZADANIE IV (maks. 4 pkt)
Korzystaj¹c z mapy, okreœl szerokoœæ i d³ugoœæ geograficzn¹ Tarnowa z dok³adnoœci¹ do 1 stopnia.
Uzupe³nij odpowiedŸ: Tarnów le¿y na ________ szerokoœci geograficznej _______
_________ i _______ d³ugoœci geograficznej ___________________.
ZADANIE V (maks. 6 pkt)
Zamieszczony na nastêpnej stronie rysunek przedstawia fragment siatki po³udników i równole¿ników od strony bieguna pó³nocnego Ziemi. WyobraŸ sobie, ¿e
mo¿esz poruszaæ siê wy³¹cznie po liniach siatki geograficznej. W jakich kierunkach œwiata bêdziesz siê porusza³, id¹c z punktu F do A przez kolejne punkty: E, D,
A, C i B. W wolne miejsca pod rysunkiem wpisz odpowiednie kierunki œwiata.
Z punktu F do punktu E poruszam siê na ________________________.
Z punktu E do punktu D poruszam siê na ________________________.
Z punktu D do punktu A poruszam siê na ________________________.
Z punktu A do punktu C poruszam siê na ________________________.
Z punktu C do punktu B poruszam siê na ________________________.
Z punktu B do punktu A poruszam siê na ________________________.
61
Pawe³ W³ad
ZADANIE VI (maks. 4 pkt)
Podczas sprzyjaj¹cej pogody z Wielkiej Sowy (1015 m n.p.m.), najwy¿szego szczytu
Gór Sowich, widoczna jest Œnie¿ka (1602 m n.pm.), najwy¿szy szczyt Sudetów.
Korzystaj¹c z mapy, oblicz odleg³oœæ rzeczywist¹ miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿k¹.
Skala mapy, na której wykonujê pomiar: ______________________________.
Odleg³oœæ miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿k¹ pomierzona na mapie wynosi (dopuszczalny b³¹d pomiaru wynosi 1 mm) ___________________.
Zapisz obliczenia matematyczne. Miejsce na zapisanie obliczeñ:
_____________________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: odleg³oœæ rzeczywista miêdzy Wielk¹ Sow¹ i Œnie¿k¹ wynosi ___________.
ZADANIE VII (maks. 2 pkt)
Podkreœl dwie daty oznaczaj¹ce lata przestêpne
2400
1700
1900
2300
1955
1960
1982
1998
ZADANIE VIII (maks. 3 pkt)
Na którym z równole¿ników w sytuacji przedstawionej na rysunku, S³oñce znajduje siê w zenicie (otocz obwódk¹ w³aœciwe oznaczenie)?
23°27¢N
62
23°27¢S
66°33¢N
66°33¢S
0°00¢
Rysunek przedstawia oœwietlenie Ziemi w dniu (otocz obwódk¹ w³aœciw¹ datê):
22jVI
21jIII
23jIX
22jXII
21jXI
Oznacz ten równole¿nik na rysunku grubsz¹ lini¹.
Zaznacz strza³k¹ strefê, w której panuje dzieñ polarny.
ZADANIE IX (maks. 3 pkt)
Korzystaj¹c z mapy Strefy czasowe, oblicz czas strefowy w Warszawie w chwili,
gdy gie³da w Nowym Jorku rozpoczyna pracê (godzina 8.30 czasu strefowego w Nowym Jorku).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili, gdy gie³da w Nowym Jorku rozpoczyna pracê, w
Warszawie jest godzina _____ czasu strefowego.
ZADANIE X (maks. 3 pkt)
Uzupe³nij zdania, wpisuj¹c odpowiednie nazwy faz Ksiê¿yca.
Ksiê¿yc przedstawiony na rysunku znajduje siê w ______________________.
Za tydzieñ Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w ___________________________.
Za trzy tygodnie Ksiê¿yc bêdzie znajdowa³ siê w _______________________.
63
Pawe³ W³ad
ZADANIE XI (maks. 3 pkt)
Oblicz, na jakiej wysokoœci i po której stronie nieba góruje S³oñce w Brasílii
(15°47¢S, 47°55¢W) – stolicy Brazylii w dniu przesilenia zimowego (22 grudnia).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: wysokoœæ górowania S³oñca w dniu równonocy wiosennej w
Brasílii wynosi ________. S³oñce góruje wtedy po _______________ stronie nieba.
ZADANIE XII (maks. 6 pkt)
Z lotniska w Sydney (151°E) w dniu 1 maja o godzinie 20h00m czasu miejscowego
s³onecznego wystartowa³ samolot i po 12 godzinach lotu nad Oceanem Spokojnym wyl¹dowa³ w Limie (77°W). Okreœl datê oraz czas miejscowy s³oneczny w
Limie w chwili l¹dowania samolotu.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Uzupe³nij odpowiedŸ: w chwili l¹dowania samolotu w Limie by³a data
_______________ i godzina ____________ czasu miejscowego s³onecznego.
Razem maks. 48 pkt
64
WARUNKI ROZWIĄZYWANIA ZADAŃ
a) Proponowany czas rozwi¹zywania wszystkich zadañ sprawdzianu – 40 minut
b) Podczas rozwi¹zywania zadañ uczeñ powinien korzystaæ z atlasu geograficznego.
c) Nauczyciel powinien pokazaæ na mapie œciennej wymienione w zadaniach
miejscowoœci, aby maksymalnie skróciæ czas ich poszukiwania przez uczniów.
d) Uczniowie mog¹ korzystaæ z kalkulatorów.
3.2 USTNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW I ICH OCENA
Osi¹gniêcia uczniów z poprzednich lekcji mo¿na sprawdzaæ i oceniaæ, wys³uchuj¹c ich odpowiedzi ustnych. Odpowiedzi te mog¹ byæ poparte obliczeniami,
rysunkami i schematami wykonywanymi na tablicy oraz powi¹zane z wykorzystaniem mapy b¹dŸ okreœlonych przyrz¹dów. Pozwalaj¹ one nauczycielowi na ocenê
sprawnoœci jêzykowej ucznia, znajomoœci terminów i nazw geograficznych, umiejêtnoœci budowania wypowiedzi, zmierzaj¹cej do rozwi¹zania zadania lub sformu³owania wniosku. S¹ równie¿ wa¿nym czynnikiem wychowawczym, stwarzaj¹c
uczniom okazjê do publicznego zaprezentowania swojej wiedzy i umiejêtnoœci.
Oceniane mog¹ byæ równie¿ odpowiedzi dotycz¹ce nowych treœci, realizowanych po raz pierwszy na bie¿¹cej lekcji, jednak pod warunkiem wczeœniejszego
zg³aszania siê uczniów do zabrania g³osu. Oceny tych odpowiedzi nale¿y odró¿niæ
od ocen osi¹gniêæ uczniów, nadaj¹c im odrêbny status, np. ocen aktywnoœci twórczej uczniów.
Stosownie do jakoœci odpowiedzi ustnej uczniowi przyznaje siê punkty:
• 0 (odpowiedŸ negatywna) – je¿eli uczeñ nie udzieli³ prawid³owej odpowiedzi na zadane pytanie, nawet przy pomocy innych uczniów lub nauczyciela,
nie zachowa³ minimalnej dok³adnoœci i starannoœci, niezbêdnej do poprawnego rozwi¹zania zadania, nieprawid³owo stosowa³ wiêkszoœæ terminów
i nazw geograficznych, w szczególnoœci tych, które s¹ wymienione w programie wœród osi¹gniêæ z poziomu podstawowego.
• 1 (odpowiedŸ pozytywna, ale s³aba) – je¿eli uczeñ udzieli³ odpowiedzi
niepe³nej, wymagaj¹cej pomocy innych uczniów lub nauczyciela, zachowa³
ma³¹ dok³adnoœæ i starannoœæ podczas rozwi¹zywania zadania, nieprawid³owo stosowa³ niektóre terminy i nazwy geograficzne, jednak pope³nione b³êdy nie przekreœli³y prawid³owego toku rozumowania i mo¿liwoœci uzyskania poprawnego rozwi¹zania zadania b¹dŸ sformu³owania prawid³owego
wniosku.
• 2 (odpowiedŸ pozytywna, bez zastrze¿eñ) – je¿eli uczeñ wypowiedzia³ siê
pe³nymi zdaniami w sposób logiczny, spójny i wyczerpuj¹cy, zachowa³ do-
65
Pawe³ W³ad
k³adnoœæ i starannoœæ niezbêdn¹ do poprawnego rozwi¹zania zadania, prawid³owo stosowa³ wiêkszoœæ terminów i nazw geograficznych, przedstawi³ prawid³owy tok rozumowania, dochodz¹c do poprawnego rozwi¹zania zadania.
Warunkiem aktywnej i twórczej pracy na lekcji jest stwarzanie jak najwiêkszej
liczby okazji do wypowiadania siê uczniów. W zwi¹zku z tym zarówno pytania
nauczyciela, jak i odpowiedzi pojedynczych uczniów nie powinny byæ zbyt d³ugie, rozbudowane i przez to czasoch³onne. Proponuje siê zatem, aby podczas odpowiedzi ustnej, która podlega ocenie, uczeñ odpowiada³ na co najwy¿ej dwa lub
trzy pytania zadane przez nauczyciela. Pierwsze pytanie powinno byæ zadane zawsze z poziomu osi¹gniêæ podstawowych. Zale¿nie od jakoœci odpowiedzi ucznia
na to pytanie, nauczyciel zadaje drugie pytanie z tego samego poziomu lub z zakresu osi¹gniêæ rozszerzonych (tabela 4.). Je¿eli uczeñ nie udzieli prawid³owej
odpowiedzi na drugie pytanie z poziomu osi¹gniêæ podstawowych otrzymuje ocenê niedostateczn¹ lub dopuszczaj¹c¹ zale¿nie od jakoœci odpowiedzi na pytanie
pierwsze. Je¿eli zaœ uczeñ nie udzieli prawid³owej odpowiedzi na pytanie z poziomu rozszerzonego, przys³uguje mu ocena dostateczna, poniewa¿ wykaza³ siê ju¿ w
pe³ni osi¹gniêciami z poziomu podstawowego. W przypadku, gdy odpowiedŸ na
pytanie z poziomu osi¹gniêæ rozszerzonych jest prawid³owa, nauczyciel mo¿e zadaæ trzecie pytanie, tym razem z poziomu osi¹gniêæ kompletnych. Tylko prawid³owa odpowiedŸ na pytanie z tego poziomu uprawnia ucznia do otrzymania oceny
celuj¹cej. Schemat postêpowania zale¿nie od sytuacji podczas odpowiedzi ustnej
zamieszczono w tabeli 4.
Tabela 4. Proponowany schemat postêpowania podczas ustnego sprawdzania osi¹gniêæ ucznia3. Poziomy osi¹gniêæ
uczniów: P – podstawowy, R – rozszerzony, K – kompletny.
Nr
sytuacji
3
Liczba punktów uzyskanych za odpowiedzi na kolejne pytania
z poszczególnych poziomów osiągnięć
Pytanie 2. (P)
Pytanie 2. (R)
Pytanie 3. (K)
1.
0
0
–
–
niedostateczna
2.
0
1
–
–
dopuszczająca
3.
0
2
–
–
dopuszczająca
4.
1
0
–
–
dopuszczająca
5.
1
1
–
–
dostateczna
6.
1
2
–
–
dostateczna
7.
2
–
0
–
dostateczna
8.
2
–
1
–
dobra
9.
2
–
2
–
bardzo dobra
10.
2
–
2
0
bardzo dobra
11.
2
–
2
1
celująca
12.
2
–
2
2
celująca
Z zastrze¿eniem, jak przy tabeli 3. (poprzedniej).
66
Ocena
Pytanie 1. (P)
PRZYKŁAD USTNEGO SPRAWDZANIA OSIAGNIĘĆ UCZNIÓW
Poni¿ej zaprezentowano przyk³ady pytañ sprawdzaj¹cych osi¹gniêcia z dzia³u
Atmosfera, jednostki tematycznej Powietrze oraz zró¿nicowanie jego temperatury,
z wykorzystaniem sformu³owañ zapisanych w programie, w szczegó³owych osi¹gniêciach uczniów.
Pytanie 1., poziom podstawowy.
Opisz poszczególne warstwy atmosfery Ziemi, wymieniaj¹c ró¿nice miêdzy nimi.
Co to jest ozonosfera i jakie jest jej znaczenie dla ¿ycia na Ziemi?
Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 1. uczeñ otrzymuje 0 lub 1 punkt, nauczyciel
zadaje pytanie 2. z poziomu podstawowego.
Pytanie 2., poziom podstawowy.
Wymieñ g³ówne sk³adniki powietrza atmosferycznego.
Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 2. z poziomu podstawowego uczeñ otrzymuje 2
punkty, nauczyciel stawia mu ocenê dopuszczaj¹c¹ lub dostateczn¹ (wed³ug
tabeli 4.). Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 1. uczeñ otrzymuje 2 punkty, nauczyciel zadaje mu pytanie 2. z poziomu rozszerzonego.
Pytanie 2., poziom rozszerzony.
Oblicz temperaturê powietrza, jakiej mo¿na oczekiwaæ na Rysach (oko³o 2500
m n.p.m.), je¿eli w Zakopanem (oko³o 800 m n.p.m.) panuje temperatura powietrza +8,5°C, a œredni spadek temperatury powietrza wynosi 0,5°C na ka¿de
100 m wysokoœci.
Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 2. uczeñ otrzymuje 2 punkty, nauczyciel stawia
mu ocenê bardzo dobr¹ (wed³ug tabeli 4.) lub, za zgod¹ ucznia, zadaje mu
pytanie 3. z poziomu kompletnego.
Pytanie 3., poziom kompletny.
Wyjaœnij powstawanie efektu cieplarnianego. Jakie s¹ przyczyny przypuszczalnego wzrostu efektu cieplarnianego na Ziemi w ostatnich dziesiêcioleciach?
Je¿eli za odpowiedŸ na pytanie 3. uczeñ otrzymuje 1 lub 2 punkty, nauczyciel
stawia mu ocenê celuj¹c¹ (wed³ug tabeli 4.).
3.3 SPRAWDZANIE I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W
SYTUACJACH PRAKTYCZNYCH
Niezale¿nie od wyników pisemnego i ustnego sprawdzania osi¹gniêæ, nauczyciel powinien polecaæ do wykonania, a nastêpnie kontrolowaæ prace praktyczne
uczniów, do których nale¿¹:
67
Pawe³ W³ad
a) opisy, rysunki, schematy, szkice, wykresy, tabele wykonane samodzielnie
przez uczniów w wyniku obserwacji i pomiarów obiektów oraz zjawisk przyrodniczych;
b) opisy, rysunki, schematy, szkice, wykresy, tabele wykonane samodzielnie
przez uczniów na podstawie ró¿nych Ÿróde³ informacji: atlasu, podrêcznika,
literatury popularnonaukowej, filmów, multimediów;
c) plany podró¿y, w tym wycieczek turystycznych, odbywanych za pomoc¹
ró¿nych œrodków lokomocji, sporz¹dzone na podstawie rozk³adów jazdy,
map samochodowych, planów miast, map i przewodników turystycznych;
d) krótkie opracowanie dotycz¹ce wybranych wydarzeñ na œwiecie, w Polsce
i we w³asnym regionie, wykonane na podstawie informacji z prasy, radia,
telewizji, w miarê mo¿liwoœci równie¿ Internetu;
e) opracowania charakteryzuj¹ce wybrane pañstwo lub region œwiata;
f) opracowania eksponuj¹ce specyfikê i walory w³asnego regionu.
Ocena tych prac odbywa siê wed³ug nastêpuj¹cych kryteriów:
a) poprawnoœæ merytoryczna i jêzykowa;
b) zgodnoœæ treœci z tematem, jej przejrzystoœæ i porz¹dek, z uwzglêdnieniem
wstêpu, rozwiniêcia i zakoñczenia;
c) dobór treœci i materia³u ilustracyjnego, umiejêtnoœæ oceny wiarygodnoœci
i selekcji Ÿróde³ informacji;
d) estetyka i starannoœæ wykonania, czytelnoœæ i funkcjonalnoœæ rozwi¹zañ graficznych;
e) jakoœæ bibliografii, ró¿norodnoœæ wykorzystanych Ÿróde³ informacji, umiejêtnoœæ powo³ywania siê na literaturê Ÿród³ow¹.
3.4 OBSERWACJA I OCENA UCZNIA PRACUJĄCEGO W GRUPIE
Jedn¹ z g³ównych umiejêtnoœci oczekiwanych od absolwenta szko³y œredniej jest wspó³praca w grupie. Sprawdzanie i bie¿¹ca ocena tej wspó³pracy w
warunkach szkolnych ma na celu wzmacnianie u uczniów zachowañ pozytywnych z punktu widzenia funkcjonowania grupy i eliminowanie dzia³añ destrukcyjnych.
Aby oceniæ wspó³pracê ucznia w grupie, nauczyciel powinien zaobserwowaæ:
a) w jakim stopniu jego zachowanie œwiadczy o odpowiedzialnoœci za wykonanie zadania powierzonego grupie, czy podejmuje siê pe³nienia roli
ustalonej przez grupê, czy realizuje zadania wynikaj¹ce z roli prawid³owo
i z korzyœci¹ dla grupy;
b) w jakim stopniu jego zachowanie œwiadczy o odpowiedzialnoœci za funkcjonowanie grupy jako ca³oœci oraz za pe³nienie ról przez jej cz³onków, czy
68
wystêpuje z inicjatyw¹ pomocy innym uczniom, czy akceptuje decyzje grupy i rozwi¹zuje konflikty.
Wspó³pracê w grupie mog¹ oceniaæ: nauczyciel lub uczniowie (wzajemnie lub
dokonuj¹c samooceny), uwzglêdniaj¹c wy¿ej wymienione kryteria oraz zasady
przyjête w szkolnym systemie oceniania.
3.5 KONTROLA I OCENA ZESZYTÓW PRZEDMIOTOWYCH
Jednym z warunków zwiêkszenia trwa³oœci efektów procesu nauczania – uczenia siê jest prowadzenie przez ucznia bie¿¹cych notatek w zeszycie przedmiotowym. W trosce o prawid³owoœæ procesu nauczania – uczenia siê, a tak¿e z przyczyn wychowawczych, nale¿y dokonywaæ kontroli i oceny jakoœci tych notatek.
Prowadzenie zeszytu przedmiotowego ocenia nauczyciel wed³ug nastêpuj¹cych
kryteriów:
a) poprawnoœæ merytoryczna i jêzykowa wykonanych zadañ i notatek;
b) systematycznoœæ sporz¹dzania notatek, wykonywania zadañ, w tym równie¿ domowych;
c) estetyka i starannoœæ wykonania, czytelnoœæ i funkcjonalnoœæ rozwi¹zañ graficznych.
69
Pawe³ W³ad
4. WARUNKI REALIZACJI
PROGRAMU NAUCZANIA
Program przewidziany jest do realizacji w ka¿dej szkole ponadgimnazjalnej
dysponuj¹cej warunkami do przeprowadzenia lekcji geografii, posiadaj¹cej nastêpuj¹cy zestaw œrodków dydaktycznych:
1. Œrodki dydaktyczne do pracy indywidualnej ucznia:
a) podrêcznik do geografii w liceum, o treœci umo¿liwiaj¹cej realizacjê programu;
b) zbiór zadañ do geografii dostosowany do treœci podrêcznika i programu
nauczania;
c) atlas geograficzny dla szkó³ œrednich;
d) zeszyt przedmiotowy ucznia;
e) przyrz¹dy do wykonywania rysunków i pomiarów na mapie: o³ówek,
zestaw kolorowych kredek (czerwona, pomarañczowa, ¿ó³ta, zielona, niebieska, fioletowa), cyrkiel, kroczek, linijka, ekierka, k¹tomierz.
2. Pozosta³e œrodki dydaktyczne s³u¿¹ce do realizacji programu (zestaw minimalny):
a) mapy œcienne: mapy fizyczne œwiata, poszczególnych kontynentów i Polski, mapy polityczne œwiata i poszczególnych kontynentów, mapa administracyjna Polski, mapy tematyczne œwiata i Polski (geologia-tektonika,
geologia-stratygrafia, strefy klimatyczne œwiata, roœlinnoœæ, gleby), mapy
gospodarcze œwiata, poszczególnych kontynentów i Polski, mapa nieba;
b) mapy podrêczne: turystyczne i topograficzne Polski, zw³aszcza najbli¿szej okolicy;
c) mapy konturowe œwiata, poszczególnych kontynentów i Polski;
d) aktualne publikacje statystyczne (np. Œwiat w liczbach, Tablice geograficzne, Ma³y Rocznik Statystyczny);
e) tablice pogl¹dowe i foliogramy przedstawiaj¹ce wykresy, diagramy, schematy, rysunki, mapy o tematyce dostosowanej do treœci programu (w tym
tabela stratygraficzna), rzutnik do foliogramów;
f) okazy naturalne: okazy ska³ (piasek, ¿wir, glina, i³, less, piaskowiec, zlepieniec, ³upek, wapieñ, dolomit, margiel, torf, gips, sól kamienna, granit,
bazalt, porfir, gnejs, marmur, kwarcyt), minera³ów (kalcyt, kwarc, skaleñ, mika), skala twardoœci Mohsa, skamienia³oœci, surowców mineral70
g)
h)
i)
j)
k)
nych (wêgiel kamienny, wêgiel brunatny, ropa naftowa), okazy (lub ilustracje) roœlin uprawnych z ró¿nych stref klimatycznych, modele profilów glebowych;
modele i przyrz¹dy do demonstracji, np.: globus fizyczny i indukcyjny,
przystawki do globusów, horyzontarium, tellurium, modele poziomic,
przyrz¹d s³u¿¹cy do demonstrowania rzutów kartograficznych, modele
form tektonicznych (uskoków, fa³dów);
przyrz¹dy pomiarowe: kompas, gnomon, szkolny zestaw mierniczy (w
tym zw³aszcza taœma miernicza), przyrz¹dy do pomiaru elementów pogody – termometr, barometr lub aneroid, anemometr lub model wiatromierza, higrometr w³osowy, deszczomierz;
zestawy kolorowych flamastrów, papier kolorowy, taœma samoprzylepna
oraz arkusze papieru A1 do prezentacji wyników pracy w grupach;
zestawy filmów dydaktycznych oraz sprzêt umo¿liwiaj¹cy ich wyœwietlanie;
zestawy przezroczy oraz rzutnik s³u¿¹cy do ich wyœwietlania.
Warunkiem realizacji programu jest równie¿ dostêp uczniów do biblioteki, w
której zasobach znajduj¹ siê:
a) s³owniki nazw i terminów geograficznych, encyklopedie ogólne i geograficzne;
b) mapy przegl¹dowe œwiata, kontynentów, krajów, atlasy geograficzne œwiata
i Polski;
c) prenumerowane na bie¿¹co czasopisma geograficzne, krajoznawcze i turystyczne, jak np.: Poznaj Œwiat, Poznaj swój Kraj, Geografia w Szkole, National Geographic, Wiedza i ¯ycie.
d) podrêczniki akademickie z g³ównych dyscyplin nauk geograficznych, literatura popularnonaukowa z zakresu geografii, poradniki, korepetytoria i zbiory zadañ z geografii;
e) literatura podró¿nicza, dokumentalna;
f) albumy zawieraj¹ce treœci geograficzne.
Uzupe³nieniem zestawu œrodków dydaktycznych do nauczania geografii mo¿e
byæ komputer pod³¹czony do Internetu oraz zestaw encyklopedii multimedialnych.
71
Pawe³ W³ad
72

program nauczania geografii

Transkrypt

Podobne dokumenty

TECHNIK ORGANIZACJI REKLAMY Symbol zawodu 333906

poczatki-cywilizacji-nacobezu

plakat kanal

GIF 74 na nast. stronie

Muzyka - Centrum Autyzmu w Krakowie

Warsztaty twórcze: Glinolepienie Gipsomalowanie

Dyktando i test z VII Międzypowiatowego Konkursu Ortograficznego