studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY MIELESZYN
DIAGNOZA STANU GMINY
jednolity tekst studium
Załącznik nr 2 do Uchwały nr IX/62/2012
Rady Gminy Mieleszyn z dnia 24 lutego 2012r.
MIELESZYN, LIPIEC 2002
INVEST – PLAN Sp. z o.o.
BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO
ARCHITEKTURY I USŁUG INWESTYCYJNYCH
60-749 Poznań, ul. Wyspiańskiego 12/5
projektant prowadzący:
mgr inż. Daria Ziemkowska
(upr.urban. nr 926/89)
projektanci:
inż. Janina Bellmann
tech. Jadwiga Cybińska
mgr Maciej Lewandowicz
mgr Janina Łyszczak
mgr inż. Jędrzej Moraczewski
mgr Lutomiła Niełacna
mgr inż. Alicja Pogorzelska
mgr Andrzej Rybczyński
Zmianę Studium z dnia 24 lutego 2012r. opracował zespół w składzie:
projektant prowadzący:
mgr inż. Daria Ziemkowska (członek ZOIU nr Z-180)
projektanci:
mgr inż. Alicja Pogorzelska
mgr Maciej Lewandowicz
Zmianę Studium z dnia 06 czerwca 2014 r. opracował zespół w składzie:
mgr Anna Siekierska (członek ZOIU nr Z-373)
mgr inż. arch. Maciej Siekierski (członek ZOIU nr Z-374)
Podstawa prawna: UCHWAŁA NR XXI/144/2013 RADY GMINY MIELESZYN
z dnia 28 grudnia 2013 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mieleszyn,
obejmującej działkę nr geod. 195/21 położonej na terenie wsi Popowo Tomkowe.
Przedmiot zmiany Studium: wprowadzenie na terenie działki nr 195/21 położonej na
terenie wsi Popowo Tomkowe, powierzchniowej eksploatacji piasku, składowanie
nakładu i odpadów z uszlachetniania kopaliny wraz z obiektami i urządzeniami
towarzyszącymi, lokalizacja mobilnego zakładu produkcji mas bitumicznych lub
wytwórni betonów, po zakończeniu eksploatacji złoża rekultywacja terenu poprzez
utworzenie zbiornika wodnego.
Wszelkie zmiany w tekście studium wyróżniono wytłuszczoną czcionką Times New
Roman 12 w kolorze niebieskim.
2
SPIS TREŚCI
I. Położenie i ogólna charakterystyka gminy.............................................................. 4
II. Środowisko przyrodnicze ........................................................................................ 5
III. Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej ............................................................ 26
IV. Sfera społeczno-gospodarcza ............................................................................... 37
V. Przestrzeń zurbanizowana .................................................................................... 55
VI. Systemy techniczne .............................................................................................. 83
VII. Ocena stanu zagospodarowania gminy ............................................................. 89
VIII. Zmiany studium ................................................................................................ 95
IX. Załączniki ............................................................................................................ 103
3

Położenie i ogólna charakterystyka gminy
Gmina Mieleszyn położona jest na północny wschód od Poznania, na skraju
województwa wielkopolskiego i na wschodzie bezpośrednio przylega do województwa
kujawsko-pomorskiego. Od północy graniczy z gminą Janowiec Wlkp. (powiat żniński), od
północnego wschodu – z gminą Rogowo (powiat żniński), od południowego wschodu – z
gminą Gniezno (powiat gnieźnieński), od południowego zachodu – z gminą Kłecko (powiat
gnieźnieński), a od zachodu – z gminą Mieścisko (powiat wągrowiecki).
Siedzibą władz gminy jest wieś gminna Mieleszyn, oddalona od centrum Gniezna 15
km, od miasta Janowiec Wlkp. 12 km, od miasta Kłecko 8 km.
Gmina wiejska Mieleszyn jest:
jedną z 226 gmin województwa wielkopolskiego,
jednocześnie jedną z 118 gmin wiejskich województwa wielkopolskiego,
oraz jedną z 10 gmin stanowiących powiat gnieźnieński.
Gminę o powierzchni 99,24 km2 zamieszkuje 4122 mieszkańców (stan z 2001r.). Pod
względem powierzchni zajmuje 159 miejsce w województwie, a pod względem wielkości
zaludnienia 211 miejsce. Natomiast w powiecie gnieźnieńskim na 10 gmin, gmina Mieleszyn
jest jedną z najmniejszych. Pod względem powierzchni zajmuje przedostatnie 9 miejsce. Pod
względem wielkości zaludnienia zajmuje 10 pozycję.
Gmina Mieleszyn ma charakter rolniczy. Użytki rolne zajmują około 66,0% jej
powierzchni, lasy i grunty leśne – 24,5%, pozostałe – 9,5%. Funkcją uzupełniającą gminy jest
rozwijająca się funkcja wypoczynkowo-turystyczna.
4

Środowisko przyrodnicze
1. Charakterystyka przyrodniczo-geograficzna gminy
1.1. Położenie geograficzne i rzeźba terenu
Gmina Mieleszyn położona jest na skraju województwa wielkopolskiego, około 6070 km na północny-wschód od Poznania. Graniczy z gminami: Mieścisko, Kłecko i Gniezno,
wchodzącymi w skład województwa wielkopolskiego oraz Janowiec Wielkopolski i Rogowo,
należącymi do województwa kujawsko-pomorskiego [59, 60].
Według regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego teren opracowania
leży na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, będącego częścią makroregionu Pojezierze
Wielkopolskiego i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie [22].
Ukształtowanie powierzchni terenu jest zróżnicowane. Południowa i środkowa część
gminy to głównie płaskie powierzchnie wysoczyznowe, rozdzielone płatem sandru
przeciętego doliną Dębiny. Północne fragmenty gminy zajmuje wysoczyzna falista, z
wtopionymi w jej powierzchnię recesyjnymi pagórkami fazy poznańskiej oraz strefą
pagórkowatej moreny czołowej. W zachodniej części terenu powierzchnie wysoczyznowe
przecina długa i wąska rynna jezior: Kłeckiego oraz Łopienno odwadniana przez rzekę Małą
Wełnę. Na wschodnim skraju gminy jest to już rozbudowana sieć rynien (również o orientacji
południkowej), z licznymi jeziorami oraz przepływającą przez niektóre z nich rzeką Wełną.
Mimo dużego zróżnicowania rzeźby i położenia na przedpolu rozległej strefy moren
czołowych, różnica wysokości pomiędzy najniżej położonym fragmentem terenu – lustrem
wody Jeziora Zioło (ca 92,7 m n.p.m., w północno-wschodniej części terenu) a kulminacją
wału wydmowego, w obrębie pagórkowatej moreny czołowej (około 125,0 m n.p.m.), wynosi
niewiele ponad 30 m.
Krajobraz gminy tworzą:
- formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością lądolodu:
 wysoczyzna morenowa płaska, o spadkach ca 0-3%, wyniesiona około 105 do 117 m
n.p.m., położona głównie w południowej i środkowej części gminy,
 wysoczyzna morenowa falista, o spadkach 3-6 %, wyniesiona ca 108-122 m n.p.m.,
zajmująca duże połacie północnej i północno-wschodniej części gminy,
 pagórkowata strefa marginalna, wyznaczona przez strefę pagórkowatej moreny
czołowej na północno-zachodnim skraju terenu oraz ciąg niedużych, odosobnionych
wzgórz i pagórków (o spadkach dochodzących miejscami do około 10-15% i
deniwelacjach sięgających 20 m), pomiędzy nią a rynną Jeziora Dziadkowskiego,
- formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością wód glacjalnych:
 równina sandrowa, o spadkach rzędu 0-2%, położona po obu stronach rzeki Dębiny
(około 103-111 m n.p.m.) i w większości zalesiona,
- formy plejstoceńskie związane z erozyjną działalnością wód glacjalnych:
 rynna subglacjalna Jeziora Kłeckiego i Jeziora Łomno, o specyficznym, podłużnym
kształcie i południkowym przebiegu, w większości wąska (o szerokości ca 100-400
m), ale wyraźnie widoczna w terenie (zbocza o wysokości około 10-15 m i spadki
rzędu 10-25%),
 sieć rynien jeziornych wschodniej i północno-wschodniej części gminy, na ogół
zorientowanych południkowo i o podobnej szerokości (z wyjątkiem, znacznie
5
-
-
szerszego, fragmentu zajętego przez Jezioro Zioło), charakteryzująca się zmienną
wysokością zboczy (ca 7-25 m) i z reguły jeszcze większym ich nachyleniem,
formy postglacjalne związane z erozyjną działalnością wód rzecznych:
 liczne płytkie doliny erozyjno-denudacyjne, rozcinające powierzchnie wysoczyznowe
i sandrowe,
 krótkie rozcięcia erozyjne zboczy rynien,
inne formy postglacjalne:
 wydmy wałowe i paraboliczne, o kilkumetrowej wysokości, widoczne głównie na
obszarze zalesionych pagórków morenowych w skrajnie północno-zachodniej części
gminy.
Główne rysy geomorfologii gminy przedstawiono na mapie rzeźby terenu 1:50 000,
wykonanej w dużej mierze na podstawie Mapy morfologicznej Niziny Wielkopolskiej B.
Krygowskiego [52].
1.2. Budowa geologiczna
Gmina Mieleszyn leży w obrębie synklinorium mogileńskiego, w jego północnowschodniej części. Strop utworów mezozoicznych, zalega generalnie na rzędnej około 0 do
100 m p.p.m. i jest wyraźnie urzeźbiony. W powierzchni reprezentowanej przez osady kredy i
jury zaznaczają się m.in. wyniesienia antyklin Janowca i Kłecka, sięgające rzędnej 0 m n.p.m.
Przykrywający ww. formacje geologiczne trzeciorzęd reprezentowany jest przez osady
oligocenu, miocenu i pliocenu (górnego miocenu) o łącznej miąższości ca 100-200 m. Strop
podłoża podczwartorzędowego, wykształconego w postaci iłów plioceńskich, zalega na
zmiennej głębokości (około 20-80 m n.p.m.). Utwory czwartorzędowe związane są z
akumulacyjną działalnością lodowca oraz erozyjną i akumulacyjną wód lodowcowych w
okresach glacjalnych i rzecznych w okresach interglacjalnych. Dominującą pozycję zajmują
wśród nich gliny zwałowe zlodowacenia bałtyckiego (faza poznańska), budujące rozległe
powierzchnie wysoczyznowe. Zalegająca od powierzchni terenu kilkunastokilkudziesięciometrowa warstwa glin zwałowych, tylko lokalnie rozdzielona jest przez osady
wód płynących, o zmiennej miąższości. Jedynie w środkowej części gminy oraz w rejonie
rynny Jeziora Dziadkowskiego, gliny zwałowe przykryte są niezbyt grubą warstwą piasków
sandrowych. W północnej części terenu, gliniaste i piaszczyste utwory akumulacji
lodowcowej budują pagórki czołowomorenowe oscylacji skocko-janowieckiej oraz młodsze
od nich ciągi moren z okresu recesji lodowca.
Utwory holoceńskie odznaczają się zmienną miąższością i z reguły reprezentowane są
zarówno przez organiczne namuły, torfy oraz gytie (obecne głównie w dnach rynien
jeziornych), jak i mineralne, bądź próchniczne piaski akumulacji rzecznej [1, 56].
Warunki gruntowe omawianego terenu są zróżnicowane. W podłożu rozległych
obszarów wysoczyznowych niemal powszechnie występują utwory bezpośredniej akumulacji
lodowca – gliny, gliny piaszczyste i piaski gliniaste, najczęściej o konsystencji
twardoplastycznej i półzwartej (często z około 1-2 metrową warstwą gruntów plastycznych i
miękkoplastycznych, w strefie występowania wody gruntowej). W obrębie sandru Dębiny
oraz pobliżu niektórych rynien subglacjalnych glina zwałowa przykryta jest cienką warstwą
osadów wód płynących (wodnolodowcowych i rzecznych) – warstwowanych piasków i
żwirów. Odmienny charakter mają liczne pagórki morenowe w północnej części gminy,
zbudowane na ogół z piasków i żwirów z głazami o bezładnym ułożeniu i znacznym
zaglinieniu.
6
Zmienną miąższością odznaczają się osady holoceńskie, reprezentowane przez drobne piaski
próchniczne, namuły organiczne, torfy, gytie oraz kredę jeziorną [1, 56].
1.3. Surowce mineralne
Gmina jest obszarem mało zasobnym w surowce mineralne, pozbawionym
udokumentowanych złóż kopalin pospolitych – kruszywa naturalnego, czy surowców ilastych
ceramiki budowlanej i bez perspektyw na ich pozyskiwanie w przyszłości.
Na obszarze gminy, w latach 1958-1961 wstępnie rozpoznano jedynie niewielkie złoża
torfów, z towarzyszącą gytią (o zasobach szacunkowych). Są to następujące złoża:
 Kowalewo – o niedużej miąższości kopaliny (łącznie ca 0,8-3,6 m), zasobach
bilansowych rzędu 190 tys. m3 oraz pozabilansowych około 1178 tys. m3, przydatnej m.in.
na cele opałowe,
 Dziadkówka – o miąższości ca 1,5-4,3 m i zasobach bilansowych na poziomie 312 tys. m3
oraz pozabilansowych 350 tys. m3; surowiec przydatny na potrzeby rolnictwa,
 Florentynowo – o miąższości 3,5-5,9 m i zasobach bilansowych około 296 tys. m3 oraz
pozabilansowych rzędu 308 tys. m3; na cele opałowe.
Wszystkie mają jedynie lokalny zasięg a ich ewentualna eksploatacja pozostaje w kolizji z
zalecaną ochroną łąkowych środowisk roślinnych.
Zinwentaryzowano również dwa nieduże punkty eksploatacyjne kruszywa:
 Łopienno – złoże piasku w wyrobisku o powierzchni około 7000 m2 i głębokości 1,5 m,
własność AWR i SP, brak danych o zasobach, eksploatacja okresowa na potrzeby lokalne,
surowiec przydatny dla celów budowlanych, wyrobisko zarastające – do rekultywacji;
 Borzątew – wyrobisko o powierzchni 5000 m2 i głębokości ca 2 m, należące do AWR, SP
i Gosp. Rybackiego Bogucin, zasoby nieznane, wydobycie doraźne na potrzeby lokalne –
do rekultywacji z przeznaczeniem na stawy hodowlane.
Negatywne wyniki dały prace poszukiwawcze prowadzone w rejonie Karniszewa i Przysieki.
Specyficzna budowa geologiczna terenu i negatywne wyniki przeprowadzonych
zwiadów geologicznych nie rokują perspektyw udokumentowania jakichkolwiek złóż Kopalin
pospolitych (a zwłaszcza kruszywa) na obszarze gminy [1].
1.4. Wody powierzchniowe
Gmina Mieleszyn w całości położona jest w dorzeczu rzeki Wełny (dopływ Warty),
wyznaczającej na kilkukilometrowym odcinku wschodnią granicę gminy. Zachodnią część
terenu odwadnia jej największy dopływ – rzeka Mała Wełna (oraz uchodząca do Jeziora
Kłeckiego Dębina). Obie rzeki wykorzystują, w swym przebiegu, długie ciągi rynien
subglacjalnych. Rynna zachodnia niemal całkowicie wypełniona jest jeziorami – Jezioro
Kłeckie i Łopienno. We wschodniej jeziora są na ogół mniejsze, ale bardziej liczne (m.in.
Głęboczek, Mielno, Głębokie, Mszonek, Dziadkowskie, Kowalewskie, Radeckie, połączone
Kanałem Kołdrąb) i dopiero w najszerszym fragmencie rynny, koło Rogowa, jeziora są
większe. Jednym z takich akwenów jest graniczne Jezioro Zioło (o powierzchni 248,7 ha i
średniej głębokości rzędu 5,9 m oraz głębokości maksymalnej 17,9 m). Jest to zarazem
najgłębsze jezioro na obszarze gminy [50, 51, 56].
Większość występujących jezior to płytkie akweny, o głębokości około 2-5 m, podlegające
szybkiemu zanikowi. Ale silną eutrofizacją charakteryzują się również największe zbiorniki
wodne.
7
nazwa jeziora
Zioło
Kłeckie
Dziadkowskie
Łopienno Płd.
Łopienno Płn.
Mielno
Radeckie
Kowalewskie
Głębokie
Mszonek
rzędna zwierciadła
[m n.p.m.]
92,7
98,3
92,9
98,9
99,2
97,2
93,3
92,8
98,5
99,3
powierzchnia
[ha]
248,7
178,9
71,7
63,4
15,8
26,1
15,6
5,9
4,0
0,7
głębokość max
[m]
17,9
12,5
10,0
18,6
2,5
5,6
4,7
-
głębokość
średnia [m]
5,9
4,5
4,8
6,1
1,9
2,3
2,2
-
Sieć hydrograficzna jest stosunkowo gęsta. Na rozległych powierzchniach
wysoczyznowych ma ona charakter okresowy. Większość drobnych cieków została sztucznie
pogłębiona i włączona w system melioracyjny gminy. Zdrenowanie dużych połaci terenu
spowodowało jednak wyraźne przesuszenie podłoża [56].
Wspomniane na wstępie, główne rzeki gminy charakteryzują się śnieżno-deszczowym
reżimem zasilania, z jednym maksimum w ciągu roku. Po osiągnięciu wiosennego maksimum
(marzec), stany wody i przepływy w ciekach wyraźnie się zmniejszają. Stany najniższe notuje
się od lipca do września. Wody płynące omawianego terenu znajdują się w strefie znacznego
zróżnicowania stanów (przepływów). Wynika to z małej zdolności retencyjnej
poszczególnych zlewni. Widoczne jest to zwłaszcza w przypadku drobnych cieków. W
sytuacji słabo przepuszczalnego podłoża dużej części terenu, wystarczą 2-3 dni opadów, by
na wielu z nich przekroczone zostały „stany alarmowe”. Zalewy rzek ograniczają się głównie
do podtapiania użytków zielonych w dolinach [15, 56].
1.5. Wody podziemne
Zasoby wód podziemnych, występujących w czwartorzędowych strukturach
wodonośnych są znikome, eksploatowane jedynie przez pojedyncze studnie gospodarskie.
Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych jest na obszarze gminy, mioceński poziom
wodonośny zalegający na głębokości 42-118 m p.p.t. Z poziomu tego czerpią wodę wszystkie
studnie głębinowe na obszarze gminy [1-4, 55].
Istniejące uwarunkowania ilustruje zamieszczone niżej zestawienie wybranych studni.
miąższość charakterystyka ujęcia
głębokość zwierciadło wody [m p.p.t.]
rzędna
warstwy wydajność
lokalizacja
lej
terenu wiercenia
wodonośnej
studni
(Q
ex)
depresyjny
[m n.p.m.] [m p.p.t.] nawiercone ustabilizowane
[m]
[m3/h]
(s) [m]
Łopienno
111,20
65,5
48,0
18,0
24,0
45,0
10,0
Karniszewo 108,15
88,0
68,0
12,1
18,0
61,0
9,5
Dębłowo
118,38
140,0
106,0
24,0
31,0
40,0
27,5
Przysieka
105,63
118,0
93,0
11,8
24,0
28,0
22,3
Popowo
115,9
120,0
103,0
19,5
17,0
62,0
4,85
Ignacewo
Mielno
ok.110,0
131,0
118,0
17,0
13,0
27,0
9,0
Mieleszyn 1 114,9
85,0
74,1
19,9
6,9
-
8
miąższość charakterystyka ujęcia
rzędna głębokość zwierciadło wody [m p.p.t.] warstwy wydajność
lej
terenu wiercenia
wodonośnej
(Q ex)
depresyjny
[m n.p.m.] [m p.p.t.] nawiercone ustabilizowane
[m]
[m3/h]
(s) [m]
Mieleszyn 2 ok.115,0
120,0
105,0
20,0
15,0
18,0
30,0
Mieleszyn 3 115,21
105,0
25,1
24,0
18,0
14,4
lokalizacja
studni
Nie ma wyznaczonych stref ochrony pośredniej istniejących ujęć wód podziemnych
(wg rozporządzenia MOŚZNiL, z 5 listopada 1991 r., w sprawie zasad ustanawiania stref
ochronnych źródeł i ujęć wody – Dz.U. nr 116, poz.504), bo nie ma takiej potrzeby.
Większość studni czerpie bowiem wodę ze znacznej głębokości (ca 40-120 m) i niemal
wszędzie od powierzchni terenu zalega warstwa izolacyjna z gruntów spoistych [1-4, 56].
Studnie czerpiące wody mioceńskie mają znaczną głębokość rzędu 65-140 m i na ogół
niezbyt dużą wydajność, uzyskiwaną przy co najmniej kilkunastometrowej depresji. Wiąże
się to z różnym składem mechanicznym wodonośca oraz zmienną zawartością domieszek
pylastych i ilastych. Rozproszone cząstki węgla brunatnego są nadto przyczyną znacznego
zabarwienia tych wód. Przeważają wody miękkie, o ponadnormatywnej zawartości związków
żelaza i manganu oraz dużej ilości substancji organicznych.
1.6. Wody gruntowe
Wody gruntowe, swym charakterem i głębokością występowania, odzwierciedlają
cechy konfiguracyjne terenu oraz budowę geologiczną jego podłoża. Duże połacie gminy to
obszary pozadolinne o nieciągłym zwierciadle wody. Woda gruntowa występuje tu w
podglinowych utworach piaszczysto-żwirowych i śródglinowych soczewach piasków i
żwirów, z reguły około 1,5-3 m p.p.t. (lokalnie nawet ponad 5 m p.p.t.). Zwierciadło ma
charakter napięty lub obserwuje się jedynie ślady wody w postaci sączeń. Okresowo po
intensywnych opadach oraz w czasie wiosennych roztopów bardzo prawdopodobne jest
utrzymywanie się wody (i jej przemieszczanie) na stropie słabo przepuszczalnego podłoża, w
skrajnych przypadkach nawet na powierzchni terenu. Odmienne stosunki wodne ma równina
sandrowa. Jest to teren o ciągłym zwierciadle wody, utrzymującym się w naglinowych
piaskach i żwirach – około 0,5-2 m p.p.t., a w dolinie Dębiny ca 0-1 m p.p.t. (okresowo tereny
zalewane i podtapiane) [1, 56].
Generalnie wody podziemne terenów wysoczyznowych charakteryzują się dużymi wahaniami
zwierciadła wody, co wiąże się z małą pojemnością retencyjną warstw wodonośnych. Cechą
charakterystyczną wód podziemnych jest słaba reakcja, lub jej brak, na opady atmosferyczne
w okresie wegetacyjnym. W efekcie latem, podczas dłużej utrzymującego się braku opadów,
występować może nawet okresowy zanik wody.
1.7. Gleby
Warunki glebowe gminy należą do jednych z lepszych w województwie. Ogólny
wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej, według klasyfikacji IUNiG w Puławach wynosi
70,1, przy średniej byłego województwa poznańskiego 67,5 pkt. oraz średniej krajowej 66,6
pkt. [40].
Grunty orne zajmują ponad 60% ogólnej powierzchni gminy, ale ponad 1/3 to gleby
wysokich klas bonitacyjnych, kl. II-IIIb. Wysoki (blisko 30%) jest przy tym odsetek gleb kl.
IVa. Przeważają gleby brunatne właściwe i bielicowe (lokalnie w sąsiedztwie dolin cieków
9
czarne ziemie), wytworzone z glin i piasków gliniastych mocnych lub lekkich na glinie,
kompleksu pszennego dobrego (2) lub pszenno-żytniego (4). Zajmują one duże, zwarte
powierzchnie w południowej i centralnej części gminy oraz na południe od Łopienna. Ich
uzupełnieniem są gleby brunatne wyługowane i bielicowe wytworzone z piasków gliniastych
lekkich lub nawet słabogliniastych na glinie, w przewadze kl. IVa kompleksu żytniego
dobrego (5), znacznie rzadziej w kl. IVb lub kl. V, kompleksu żytniego słabego (6).
Na terenach niżej położonych lub charakteryzujących się nadmiernym uwilgotnieniem
występują gleby kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego (8) lub słabego (9). Zajmują one
jednak łącznie zaledwie 6,4% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Jeszcze mniejszy jest
udział słabych gleb napiaskowych kl. VI (4,2%), kompleksu żytniego bardzo słabego (7).
Słabymi glebami odznaczają się głównie tereny równiny sandrowej oraz pagórkowatej strefy
marginalnej, m.in. w rejonie miejscowości: Kowalewo, Dziadkowo, Popowo Tomkowe i w
północnej części Łopienna.
Zróżnicowane są gleby (torfowe, mułowo-torfowe, murszowo-mineralne i
murszowate, czarne ziemie właściwe, czarne ziemie zdegradowane, itp.) w dnach rynien oraz
dolinach cieków, zajęte przez średnie bądź słabe użytki zielone. Z uwagi na ich niewielki
udział (5,2%) oraz pełnione funkcje przyrodniczo-ekologiczne, tereny te zasługują na
szczególną ochronę [15, 40, 57].
1.8. Szata roślinna
Obszar gminy położony jest w obrębie Wielkopolsko-Kujawskiej krainy
przyrodniczo-leśnej (wg regionalizacji T. Tamplera i in.). Kraina ta zajmuje zachodnią część
Pasa Wielkich Dolin, odznaczającego się w klimacie stopniowym wzrostem kontynentalizmu
z zachodu na wschód. Wraz ze słabnącą przewagą wpływów oceanicznych, w szacie
roślinnej, zaznacza się stopniowy zanik gatunków atlantyckich [23].
Długotrwała działalność człowieka i intensywna eksploatacja środowiska
doprowadziły do silnego wylesienia obszarów wysoczyznowych gminy. Wiele gatunków
roślin wyginęło, bądź zredukowało swe zasięgi geograficzne. Wielogatunkowe lasy liściaste i
mieszane coraz częściej zastępowane były lasami sosnowymi [14]. W efekcie, naturalne
zespoły roślinne zajmują niespełna 30% powierzchni gminy a jego lesistość (ca 24%)
niewiele odbiega od średniej krajowej. Duże kompleksy leśne porastają głównie równinę
sandrową (przeciętą doliną Dębiny) oraz pagórkowatą strefę marginalną w północnowschodniej części gminy. W większości należą do Nadleśnictwa Gniezno, obręb Popowo
Podleśne. Jedynie lasem położonym w skrajnie północno-zachodniej części gminy zarządza
Nadleśnictwo Łopuchówko. Ponadto, na obrzeżach jezior: Kłeckiego i Łopienno, w rejonie
Karniszewa i Dobiejewa oraz w pobliżu Przysieki spore połacie terenu zajmują kompleksy
leśne PFZ i lasy prywatne [13-15].
Lasy te odznaczają się dosyć dużym zróżnicowaniem siedlisk borowo-lasowych (w
dnach dolin i obniżeń – wilgotnych) i urozmaiconym drzewostanem, w którym obok
dominującej sosny (83,7% w Nadleśnictwie Gniezno) licznie występuje dąb (5,8%), brzoza
(4,3%), olcha (4,0%) a ponadto: modrzew, świerk, lipa, buk, grab, wiąz, klon, jesion, topola,
wierzba i inne. Mimo to, ponad 40% powierzchni leśnej zajmują drzewostany
jednogatunkowe. Tylko część z nich jest zgodna z zajmowanym siedliskiem lub częściowo
zgodna. Duży, zwłaszcza pomiędzy Mielnem i Babinem oraz w rejonie Popowa Ignacewa,
jest udział drzewostanów niezgodnych lub obojętnych [13, 14].
Praktycznie wszystkie lasy gminy są atrakcyjne pod względem turystycznym. W jej północnej
części, dodatkowym atutem jest urozmaicona rzeźba terenu oraz liczne powierzchnie wodne.
1
Nad niektórymi jeziorami spore połacie terenu zajmują drzewostany stuletnie i starsze.
Jednocześnie olbrzymia część kompleksów leśnych to lasy ochronne grupy I, głównie
wodochronne. Jedynie w rynnie rzeki Wełny, strome powierzchnie jej zboczy zajmują
również lasy glebochronne. Zapewne zmieni się natomiast, w najbliższym czasie,
powierzchnia oraz kategoria lasów ochronnych Nadleśnictwa Łopuchówko [15].
Mimo dużego zróżnicowania siedlisk i drzewostanów oraz dosyć licznego występowania
oczek wodnych i śródleśnych podmokłości, nie ma na obszarze gminy terenów objętych
ochroną rezerwatową, nie stwierdzono również stanowisk chronionych roślin naczyniowych
ani miejsc gniazdowania i żerowania zwierząt chronionych.
W szacie roślinnej pozostałej (rolniczej) części gminy zdecydowanie przeważa
roślinność urządzona. Zajmuje one przede wszystkim wielkoprzestrzenne ekosystemy pól
uprawnych i sadów. Ale na szczególną uwagę zasługują dziewiętnastowieczne parki
podworskie (oraz wiejskie zespołu zadrzewieniowe o charakterze parkowym) w Popowie
Podleśnym, Mielnie, Przysiece, Popowie Ignacewie, Karniszewie i Dziadkowie. Niestety,
tylko ten pierwszy jest rzeczywiście zadbany. Zadowalający jest stan parku w Mielnie.
Pozostałe są zaledwie namiastką parków (Karniszewo) lub znajdują się w opłakanym stanie.
We wszystkich występuje starodrzew, z gatunkami drzew rodzimych i pospolitych: dębów,
wiązów, klonów, jesionów, lip, kasztanowców, modrzewi itp. [7-10]. Okazałe drzewa znaleźć
można również na wielu starych (nieczynnych) cmentarzach, m.in. w Łopiennie, Mieleszynie
i Karniszewie.
Uzupełnieniem zespołów leśnych i parkowych są dosyć liczne zadrzewienia przydrożne,
przywodne i śródpolne, łąki oraz niezwykle malownicze trzcinowiska. W otwartym
krajobrazie rolniczym gminy zieleń ta pełni nie tylko funkcję krajobrazowo-estetyczną, ale
także ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory użytkowe środowiska
rolniczego.
1.9. Świat zwierzęcy
Świat zwierzęcy jest typowy dla nizinnych obszarów kraju. W lasach żyją jelenie,
daniele, sarny i dziki. Z drapieżników występują m.in. lisy, borsuki i kuny. Spośród innych
ssaków najczęściej spotykane to: wydra, dziki królik, wiewiórka, jeż, ryjówka, kret, nietoperz.
Wśród gadów dominują jaszczurka zwinka i jaszczurka zielona, padalec oraz zaskroniec, a z
płazów występują głównie: ropuchy, żaby, kumaki, rzekotki drzewne i grzebiuszki ziemne.
Najlepiej poznana jest fauna ptaków, jedyna gromada świata zwierzęcego niemal w całości
podlegająca w Polsce ochronie gatunkowej. W ostatnim stuleciu liczebność ptaków
gwałtownie spadła, głównie na skutek obniżenia poziomu wód oraz całego zespołu
czynników antropogenicznych, m.in. postępu technicznego w rolnictwie oraz użycia
pestycydów. Nadto, mniejsze zróżnicowanie ekosystemów na obszarach wysoczyznowych
wpływa na zubożenie awifauny lęgowej. Wyjątkiem są liczne zbiorniki wodne, podmokłe łąki
oraz trzcinowiska będące miejscami koncentracji ptaków lęgowych i przelotnych: bociana
czarnego, czapli siwej, żurawia, łabędzia niemego, cyranki, cyraneczki, perkoza, rybitwy,
bąka, błotniaka stawowego, jastrzębia, myszołowa, orła bielika, dzięcioła czarnego, kukułki i
in. [14].
Jeziora obfitują w ryby. Licznie reprezentowane są m.in.: sandacz, leszcz, węgorz, lin,
szczupak, okoń, krąp, karaś i płoć. We wsi Borzątew usytuowana jest osada rybacka i stawy
hodowlane, w części udostępnione do wędkowania [26, 31].
Mniej atrakcyjna i uboższa jest fauna obszarów wysoczyznowych. Intensywne użytkowanie
rolnicze i postępująca urbanizacja spowodowały, że egzystują tu jedynie gatunki pospolite,
głównie drobne ssaki, ptaki, płazy i owady.
1
1.10. Klimat
Klimat gminy związany jest z ogólną cyrkulacją powietrza napływającego znad
północnego Atlantyku i basenu Morza Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej W.
Okołowicza gmina położona jest na pograniczu regionu pomorskiego, śląsko-wielkopolskiego
oraz strefy pośredniej (region nadwiślańsko-żuławski) pomiędzy wpływami kontynentalnymi
i oceanicznymi. Jest to tzw. subregion kujawski, w którym amplitudy temperatur rosną ku
wschodowi i właściwie nie wykazują już wpływu Bałtyku. Lato jest dosyć wczesne oraz
długie (90-94 dni), zima względnie łagodna i krótka (ca 80 dni), z nietrwałą pokrywą śnieżną.
Charakterystyczna dla subregionu jest duża ilość dni pochmurnych (123-125) i niewielka,
najmniejsza w kraju, roczna suma opadów, rzędu 500 do 550 mm. Długość trwania okresu
wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Podobnie jak na większości terytorium kraju, również
w rejonie Mieleszyna przeważają wiatry zachodnie. Ich udział (z szeroko pojmowanego
sektora zachodniego NW-SW) wynosi blisko 50%. Zimą i wiosną zwiększa się udział
wiatrów wschodnich a z kolei latem i jesienią wzrasta odsetek cisz [33].
W warunkach klimatu lokalnego, bezleśne powierzchnie wysoczyznowe oraz
sandrowe charakteryzują się dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi. Te drugie,
położone z reguły w sąsiedztwie lasów, wyróżniają się przy tym dużą zacisznością. Lasy
odznaczają się na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych
wahaniach dobowych, ale gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). Są to jednak tereny o
wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne
(fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny.
Urozmaiconymi warunkami klimatu lokalnego, wynikającymi głównie z różnic użytkowania
terenu i jego zmiennej ekspozycji, charakteryzuje się pagórkowata strefa marginalna
północnej części gminy.
Gorsze warunki termiczno-wilgotnościowe, łagodzone jednak przez duże powierzchnie
wodne lub leśne, mają rynny jeziorne. Są to zazwyczaj tereny o utrudnionym i
ukierunkowanym przewietrzaniu, podwyższonej wilgotności powietrza oraz większym
prawdopodobieństwie występowania mgieł.
2. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego
Sumując oceny poszczególnych komponentów środowiska zawarte w poprzednim
rozdziale można przyjąć, że ogólna diagnoza stanu środowiska wypada dla opracowywanej
gminy w miarę korzystnie.
Gmina Mieleszyn, peryferyjnie położona w skali województwa, charakteryzuje się
niską aktywnością gospodarczą, ograniczoną głównie do produkcji rolnej. Specyfika rzeźby
terenu, z dużą ilością powierzchni wysoczyznowych, o dobrych glebach oraz dostępność
komunikacyjna spowodowały, że obszar gminy wyróżnia się przeciętną lesistością (około
24%) i bardzo małym udziałem powierzchni łąkowych (5,4%). Jego atutem są natomiast duże
powierzchnie wodne i niezwykle malownicze trzcinowiska. W efekcie znaczne połacie terenu
– pagórkowata strefa marginalna w północnej części gminy, równina sandrowa oraz
południkowo zorientowane rynny jeziorne, zachowały wysokie walory przyrodniczokrajobrazowe [14, 40, 52].
Korzystnie prezentuje się system lokalnych powiązań przyrodniczo-ekologicznych,
opartych głównie o korytarze dolinne (rynny jeziorne) oraz duże kompleksy leśne o
charakterze węzłów ekologicznych, m.in. na obszarze równiny sandrowej. Na odlesionych
1
obszarach wysoczyznowych większymi, czynnymi biologicznie powierzchniami są, obecne w
krajobrazie wielu wsi, parki podworskie. Część z nich, mocno zniszczona i odizolowana od
innych terenów zielonych oraz naturalnych ciągów dolinnych, skazana jest na zagładę.
Słabościami środowiska przyrodniczego, ograniczającymi możliwości rozwojowe
gminy jest niekorzystny bilans wodny (odlesienie i przesuszenie powierzchni
wysoczyznowych, zanik drobnych cieków i zbiorników wodnych, konieczność oparcia
gospodarki wodnej gminy o ujęcia wód mioceńskich, bo czwartorzędowe struktury
wodonośne są nieciągłe i o znikomej miąższości).
Dużym problemem jest zły stan sanitarny wód, wynikający w dużej mierze z
niedostatków infrastruktury technicznej. Około 90% obszaru gminy korzysta z wodociągów,
ale system sprawnego oczyszczania ścieków, powiązany z budowaną oczyszczalnią w
Przysiece jest dopiero tworzony. Stąd wiele zastrzeżeń budzi stan wód powierzchniowych.
Niepokoi zwłaszcza zanieczyszczenie jezior – w większości płytkich, o dużej podatności na
degradację i ograniczonych możliwościach samooczyszczania wód [11, 29].
W tym kontekście pozytywnym elementem są wdrożone zasady gospodarowania
odpadami, sprzyjające likwidacji istniejących wysypisk odpadów (w tym gminnego
składowiska w Łopiennie i wielu dzikich wysypisk), wprowadzające wstępną segregację
odpadów i umożliwiające korzystanie ze składowiska usytuowanego na obszarze innej gminy
(Wągrowiec).
Nie budzi zastrzeżeń stan higieny atmosfery. Miejscowe, stacjonarne źródła
zanieczyszczenia powietrza są nieliczne. Problemem bywa tzw. emisja niska, na co duży
wpływ ma brak sieci gazowej i dosyć powszechne stosowanie do celów grzewczych paliw
stałych [11].
Największym zagrożeniem dla środowiska wydaje się być bardzo ruchliwa droga krajowa nr
5 (i zarazem trasa międzynarodowa), na krótkim odcinku przebiegająca wschodnim skrajem
gminy. Liczne drogi powiatowe są już znacznie mniej obciążone ruchem pojazdów.
Duża odległość od Poznania i korzystne usytuowanie w stosunku do bliżej położonego
Gniezna, (od którego oddziela gminę strefa wzgórz i pagórów czołowomorenowych oraz
bariera dużych kompleksów leśnych w otoczeniu rzeki Dębiny) dość skutecznie chroni rejon
Mieleszyna przed napływem zanieczyszczonego powietrza znad dużych aglomeracji i
ośrodków przemysłowych. Mimo to duża część kompleksów leśnych gminy nosi ślady
uszkodzeń charakterystycznych dla I strefy (słabych) uszkodzeń przemysłowych.
Wraz z rozwojem gminy (i terenów sąsiednich) zaczyna rozrastać się sieć
infrastruktury technicznej, zwiększa się presja urbanizacji. Jednocześnie wzrasta
zapotrzebowanie na tereny rekreacyjne. Coraz bardziej poszukiwane są przeróżne atrakcje
turystyczne. Wreszcie, rosnące zapotrzebowanie na zdrową żywność i bliskość Gniezna jest
szansą na poprawę kondycji miejscowego rolnictwa.
2.1. Zanieczyszczenia, zagrożenia i zniszczenia środowiska
Specyficzna budowa geologiczna terenu, wyrażająca się przewagą urozmaiconych
powierzchni wysoczyznowych, zbudowanych z glin morenowych powoduje niemal coroczne
podtapianie wielu gruntów w czasie wiosennych roztopów oraz intensywnych opadów
atmosferycznych i braki wody latem. Duża część drobnych cieków została sztucznie
pogłębiona i włączona w system melioracyjny gminy. Przyspiesza to odpływ wód z terenów
wysoczyznowych, niemal całkowicie odlesionych i pozbawionych większych połaci łąk a
przez to narażonych na przyspieszone parowanie i prowadzące do obniżenia poziomu wód
powierzchniowych i gruntowych. Konsekwencją tego stanu jest m.in. zanik szeregu drobnych
cieków i zbiorników wodnych oraz przyspieszona eutrofizacja jezior i ich zarastanie.
1
Niekorzystny jest stan sanitarny wód powierzchniowych, będący głównie efektem
tzw. zanieczyszczeń obszarowych (wypłukiwanych resztek nawozów i środków ochrony
roślin z pól uprawnych) oraz wynikający z niedostatków infrastruktury technicznej.Badania
rzeki Wełny pochodzą z roku 1996 oraz 1998 i obejmują m.in. punkt kontrolno-pomiarowy na
źródłowym odcinku rzeki (116,4 km – Jankowo Dolne), w miejscu gdzie opuszcza ona teren
województwa wielkopolskiego (pobliże zajazdu w Mielnie) oraz inny, zlokalizowany nieco
powyżej Wągrowca (47,3 km). Jedynie w tym pierwszym punkcie rzeka Wełna prowadzi
wody odpowiadające III klasie czystości, w pozostałych są to już wody pozaklasowe, przy
czym decydujące znaczenie mają wskaźniki BZT5, azot amonowy, azotynowy i ogólny,
fosforany i fosfor ogólny oraz miano Coli. Na zły stan wód Wełny duży wpływ ma uchodząca
do niej, kilka kilometrów w górę od gminy Mieleszyn, Struga Gnieźnieńska, prowadząca
zanieczyszczenia z Gniezna (przemysł skórzany, obuwniczy, odzieżowy, garbarnia,
mleczarnia, zakłady mięsne, cukrownia i inne) [27, 28].
Mała Wełna badana była w roku 1997. Powyżej terenu gminy Mieleszyn położone
były punkty kontrolno-pomiarowe w Łubowie i Działyniu, poniżej m.in. punkty w Zakrzewie
i Kiszkowie. Badaniami objęto również Jezioro Kłeckie (3 punkty pomiarowe) [26].
Wynika z nich, że zrzuty ścieków z terenu gminy Łubowo nie wpływają znacząco na stan
czystości wód w Małej Wełnie. Późniejszy przepływ rzeki przez szereg małych zbiorników
wodnych oraz dobre natlenienie wód sprzyjają sedymentacji niesionych zawiesin i w efekcie
niskiej zawartości związków organicznych. Na poziomie III klasy czystości utrzymuje się
natomiast saprobowość, stężenia siarczanów oraz miano Coli typu fekalnego. Również w
Zakrzewie, dzięki osadzaniu zanieczyszczeń w kolejnych jeziorach, stan czystości wód Małej
Wełny nie ulega istotnym zmianom. Wskaźnikami decydującymi o III klasie czystości są:
stężenia siarczanów i azotu azotynowego oraz przewodnictwo elektrolityczne. Duże wahania,
w roku 1997, wykazywał natomiast wskaźnik miana Coli (np. w maju i listopadzie
odpowiadał I klasie czystości, a w styczniu był pozaklasowy) [26].
Badania Wełny i Małej Wełny z roku 2009 i 2010.
Na terenie gminy Mieleszyn nie prowadzono badań.
W roku 2009 ustanowiono 2 punkty pomiarowo-kontrolne na Wełnie: w Obornikach i poniżej
Jeziora Łęgowskiego (gm. Wągrowiec). W poniższej tabeli przedstawiono wyniki
przeprowadzonych badań.
wskaźnik jakości wody
Temperatura wody
Odczyn
Tlen rozpuszczalny
BZT5
Ogólny węgiel organiczny
Azot amonowy
Azot Kjeldahla
Azot azotanowy
Azot ogólny
Fosfor ogólny
Przewodność w 20°C
Substancje rozpuszczone
Chlorofil „a”
punkt w Obornikach
I
I
I
poniżej stanu dobrego
II
II
I
II
III
punkt poniżej Jeziora Łęgowskiego
I
I
I
II
II
I
II
IV
Analogiczne pomiary w 2009 r. przeprowadzono dla wód rzeki Mała Wełna w 3 punktach
pomiarowo-kontrolnych: w Zakrzewie, w Rogoźnie i w miejscowości Młyn Piłka
1
wskaźnik jakości wody
punkt w Zakrzewie
punkt w Rogoźnie
Temperatura wody
Odczyn
Tlen rozpuszczalny
BZT5
Ogólny węgiel organiczny
Azot amonowy
Azot Kjeldahla
Azot azotanowy
Azot ogólny
Fosfor ogólny
Przewodność w 20°C
Substancje rozpuszczone
Chlorofil „a”
Makrofitowy Indeks
Rzeczny
I
I
II
II
I
I
II
II
III
I
I
II
II
II
II
I
II
IV
III
punkt w miejscowości
Młyn Piłka
I
I
II
II
II
II
I
II
I
II
Klasa elementów fizyczno-chemicznych: jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód
wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w
załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II
Klasa elementów biologicznych – III i IV
W roku 2010 badania przeprowadzono tylko na Wełnie w punkcie pomiarowo-kontrolnym w
Obornikach, i tylko pod względem stanu chemicznego wód – zawartości benzo(b)fluorantenu,
benzo(k)fluorantenu, benzo(g,h,j)perylenu oraz indeno(1,2,3-cd)pirenu. Badania wykazały
stan dobry wód Wełny.
Na obszarze gminy Mieleszyn, wiosną 1997 r., uchodzące do Jeziora Kłeckiego, Mała Wełna
i Dębina prowadziły wody w III klasie czystości a i dopływ z Jeziora Łopienno nawet klasy
II. Jednak latem Mała Wełna i Dębina miały już wody pozaklasowe., a wspomniany wyżej
ciek klasy III. Również wypadkowa wskaźników fizyczno-chemicznych Jeziora Kłeckiego
wykazała, że jego wody nie odpowiadają normom (decydujące były m.in. CHZT-Cr, stężenie
azotu, przewodność elektolityczna, koncentracja chlorofilu i przezroczystość latem). Stan
sanitarny odpowiadał III klasie czystości. Ale sześciokrotne badania m.in. kąpieliska w
Borzątwi, wykazały przydatność jeziora do użytkowania rekreacyjnego – woda spełniała
warunki II klasy wód powierzchniowych. Niemniej Jezioro Kłeckie jest akwenem bardzo
podatnym na degradację (poza kategorią) i silnie zanieczyszczonym [26]. Równie
zanieczyszczone, chociaż mniej podatne na degradację (II kategoria) jest Jezioro Zioło
(NON), badane w roku 1981 i ponownie w 1995 [30].
Ocenie eutrofizacji zostało poddane w 2006 r. w Jezioro Dziadkowskie i w 2007 r. – Kłeckie.
fosfor
ogólna
chlorofil
makrofity przezroczy
Jezioro
ogólny
azot ogólny
ocena
„a”
ESMi
stość (m)
(mgP/l)
eutrofizacji
Dziadkowskie
nie
nie
nie
nie
nie
Kłeckie
tak
tak
tak
nie
tak
tak
Znacznie mniejszym powodem do niepokoju jest zanieczyszczenie powietrza.
Systematycznych badań monitoringowych higieny atmosfery, na obszarze gminy Mieleszyn,
nie prowadzi się. O stanie czystości powietrza w gminie decydują emisje pochodzące z dwóch
niewielkich kotłowni w Mielnie i Popowie Ignacewie, drobnych zakładów produkcyjnych i
usługowych oraz palenisk domowych. Okresowo mogą zatem występować zwiększone
1
stężenia zanieczyszczeń lub natężenia uciążliwości. Mają one jednak charakter lokalny i nie
dotyczą wszystkich kryteriów jakości środowiska [11].
Bardziej uciążliwe są emisje transgraniczne. Część napływających zanieczyszczeń
przedostaje się, wraz z opadami, do gleby, wód powierzchniowych i szaty roślinnej gminy.
Degradujący wpływ opadów atmosferycznych wraz z zawartym w nich ładunkiem
zanieczyszczeń uwidacznia się najpełniej na obszarach pozbawionych znaczących źródeł
zanieczyszczeń. Wśród 24 punktów pomiarowych chemizmu wód opadowych usytuowanych
na obszarze województwa wielkopolskiego jest również stanowisko w Łopiennie [29]. Z
analizy danych opublikowanych w 2000 r. wynika, że obszar gminy Mieleszyn charakteryzuje
się najniższymi stężeniami siarczanów, azotanów i fosforanów w opadach atmosferycznych,
nieco większym kadmu i ołowiu oraz zdecydowanie przewyższającymi średnią wojewódzka
stężeniami miedzi, cynku i metali ciężkich ogółem. Wyraźną tendencję wzrostową wykazują
zwłaszcza stężenia cynku, co wydaje się korelować ze wzrostem kwaśności deszczów a
następnie wapnia i magnezu (łącznie) oraz sodu i potasu (łącznie) [29].
Wszystkie lasy na obszarze gminy noszą ślady charakterystyczne dla I strefy
uszkodzeń przemysłowych, słabych. W ostatnich latach, na skutek zmniejszenia się emisji
pyłów i gazów do atmosfery nastąpiło wyrównanie poziomu koncentracji SO2 i NO2. Mimo
to, napływ zanieczyszczeń trans-granicznych oraz liczne zagrożenia miejscowe powodują, że
lasy położone w I strefie uszkodzeń przemysłowych odznaczają się wyraźnym spadkiem
przyrostu masy drzewnej (do około 25%), podatnością na zniszczenia mechaniczne,
zmniejszoną odpornością na niszczenie przez owady i grzyby. Gradacja owadów ma
charakter cykliczny. Najczęściej lasy niszczone są przez szkodniki liściożerne lasów iglastych
(mniszka brudnica, boreczniki, szczotecznica szarawka oraz hurmak olchowiec) lub szkodniki
wtórne (przypłaszczek granatek i cetyńce) – sprawcy wydzielania się posuszu w
drzewostanach sosnowych. Ale w ostatnich latach nastąpił wzrost aktywności pędraka
chrabąszcza, wymagający zwalczania chemicznego. Spadło natomiast zagrożenie
grzybowymi chorobami infekcyjnymi. Największe szkody powodują jednak zwierzęta
(uszkadzane młodniki i uprawy leśne) oraz ludzie (penetracja turystyczna i presja rekreacji)
[13, 14, 15].
Występują zatem na obszarze gminy stężenia zanieczyszczeń lub natężenia
uciążliwości przekraczające dopuszczalne normy. Mają one na ogół charakter lokalny i nie
dotyczą wszystkich kryteriów jakości środowiska.
Największy wpływ na warunki higieny atmosfery ma tzw. emisja niska, pochodząca z
lokalnych kotłowni oraz palenisk domowych, chociaż niewątpliwie uciążliwe dla otoczenia są
również drobne zakłady produkcyjne, fermy hodowlane i ubojnie.
Osobnym i coraz większym kłopotem są zanieczyszczenia komunikacyjne. Głównymi
składnikami spalin samochodowych są: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadze oraz
pyły zawierające toksyczne związki ołowiu, cynku, manganu, arsenu, selenu i inne. Nie mniej
uciążliwy jest hałas komunikacyjny.
2.2. Tereny wymagające rekultywacji i rewitalizacji
Obecny stan środowiska, tylko fragmentarycznie zasobnego w zbliżone do
naturalnych zbiorowiska lasów i łąk, wynika głównie z intensywnego, rolniczego
użytkowania oraz postępującej urbanizacji obszaru gminy. Duże powierzchnie
wysoczyznowej części terenu zostały niemal całkowicie odlesione. W efekcie, większe
kompleksy leśne zachowały się jedynie na obszarze pagórków morenowych w północnowschodniej i wschodniej części terenu oraz niewielkim płacie sandru przeciętym doliną rzeki
Dębiny. Ekosystemy łąkowo-bagienne są nieliczne i obecne już tylko w rynnach jeziornych.
1
Prawie nie ma na obszarze gminy terenów o rzeźbie przekształconej na skutek
eksploatacji surowców. Istniejąca baza surowcowa jest wyjątkowo uboga a eksploatacja
kopalin ogranicza się praktycznie do sporadycznego wydobycia kruszywa naturalnego w
Łopiennie i Borzątwi. I tylko to pierwsze wyrobisko wymaga rekultywacji i odpowiedniego
zagospodarowania. Wypełnione wodą wyrobisko w Borzątwi zostało zarybione (rekultywacja
wodna). Samoistnie zarastające roślinnością byłe składowisko odpadów w Łopiennie oraz
nieduże dzikie wysypiska śmieci, na razie nie wymagają ingerencji.
Na niektórych fragmentach gminy następują jednak duże zmiany cech
konfiguracyjnych terenu. Są one spowodowane przez naturalne procesy erozyjne i dotyczą
głównie stref krawędziowych rynien jeziornych. Głębokie jary i liczne podcięcia erozyjne
silnie nachylonych zboczy obserwować można m.in. w bezjeziornej części rynny rz. Wełny,
na obrzeżach Jeziora Mielno, Jeziora Dziadkowskiego oraz nad Jeziorem Kłeckim. Dzieje się
tak na skutek odlesienia dużych połaci wysoczyzny, przekształcenia niewielkich zespołów
łąkowych w grunty orne, usunięcia całego szeregu pojedynczych drzew lub krzewów,
względnie ich skupisk a w konsekwencji zmniejszenia zdolności retencyjnej zlewni Wełny i
Małej Wełny. W sytuacji słabo przepuszczalnego, gliniastego podłoża dużej części terenu
intensywność procesów erozyjnych jest szczególnie duża.
Jeszcze wyraźniejsze (bo nie zarośnięte roślinnością) ślady erozji liniowej zakończonej
efektownymi stożkami napływowymi widoczne są w obrębie nasypu nowego przebiegu drogi
nr 5, koło zajazdu w Mielnie.
Pożądane są zatem stosowne zabiegi przeciwerozyjne (np. fitomelioracyjne) i
zagospodarowanie zagrożonych zboczy zielenią, ze zwiększonym udziałem zadrzewień oraz
krzewów.
Brak większych spustoszeń środowiska dokonanych przez tereny pozarolniczej
działalności gospodarczej. Tym niemniej wiele do życzenia pozostawia fizjonomia terenów
po byłych PGR-ach oraz rozrzuconej zabudowy wielu wsi.
Restauracji, konserwacji i fachowej pielęgnacji wymagają niezbyt liczne i najczęściej
zaniedbane parki podworskie. Konieczne wydaje się usunięcie, usytuowanych w nich,
dysharmonicznych obiektów budowlanych - hydroforni (Dziadkowo, Popowo Ignacewo),
bądź podbudowa zielenią wysoką (Karniszewo) [7-10].
Tylko niewielkiej podbudowy zielenią wymagają ważniejsze łączniki ekologiczne.
Wskazane jest natomiast choćby częściowe odtworzenie zniszczonej roślinności w obrębie
lokalnych stref wododziałowych. Wprowadzona zieleń, również w postaci zadrzewień
śródpolnych, przywodnych i przydrożnych, m.in. przyczyni się do zmniejszenia
(„spowolnienia”) odpływu powierzchniowego i zmniejszenia parowania.
Korzystne dla środowiska wydają się być działania zmierzające do odbudowy
licznych, drobnych zbiorników wodnych i udrożnienia niektórych cieków.
2.3. Obszary i obiekty prawnie chronione
Teren gminy Mieleszyn położony jest poza systemem ustanowionych obszarów
chronionych, chociaż obie, zorientowane południkowo rynny jeziorne oraz obniżenie doliny
Dębiny zaliczono do wiodących elementów wielkoprzestrzennego systemu obszarów
chronionych (WSOCH) byłego województwa poznańskiego. Koncepcja tego systemu
powstała jeszcze w latach siedemdziesiątych XX w. w WBPP w Poznaniu. Wprawdzie
WSOCH nie został ustanowiony stosownym aktem prawnym jako całość, to sukcesywnie
wprowadzane są jego poszczególne elementy [6].
W latach 90-tych XX w. pojawiła się koncepcja krajowej sieci ekologicznej,
wchodzącej w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET) która próbowała ujednolicić
1
kryteria wyróżniania poszczególnych elementów proponowanej sieci. Wyznaczony w niej
układ obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych obejmował m.in. dolinę rzeki Wełny
[21].
Ciągłość i spójność przestrzenna korytarzy ekologicznych jest podstawą zachowania
dróg migracji, rozprzestrzeniania i wymiany gatunkowej organizmów żywych, jak również
wpływa na zmniejszenie negatywnych skutków izolacji obszarów cennych przyrodniczo. W
planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego zatwierdzonego
uchwałą nr XLVI/690/10 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26.04.2010 r. (Dz.
Urz. Woj. Wlkp. nr 155, poz. 2953 z dnia 5.08.2010 r.) przedstawiono system przyrodniczy
województwa respektujący powyższe stwierdzenie. Na skraju jednego z elementów tego
systemu, to jest sieci międzynarodowych i krajowych dróg migracji zwierząt i roślin, leży
wschodni fragment gminy Mieleszyn.
Są zatem podstawy do wskazania i ukształtowania systemu zasilania i wymiany wartości
ekologicznych omawianego terenu.
W granicach gminy brak jest terenów objętych ochroną rezerwatową.
Zarejestrowanych jest natomiast kilkanaście pomników przyrody a wśród nich 5 grup i 8
pojedynczych drzew oraz 1 głaz narzutowy. Są nimi:
nr 620
- wiąz szypułkowy, o obwodzie (w pierśnicy) 230 cm,
- wiąz szypułkowy, o obwodzie 300 cm,
- wiąz szypułkowy, o obwodzie 275 cm,
- sosna wejmutka, o obwodzie 207 cm, rosnąca w Przysiece (park),
nr 595
- kasztanowiec zwyczajny, o obwodzie 318 cm, w Mieleszynie,
nr 5/506
- wiąz szypułkowy, o obwodzie 348 cm, w Przysiece (park),
nr 6/507
- klon zwyczajny w Karniszewie (skreślony z rejestru),
nr 7/508
- klon polny, o obwodzie 270 cm, w Karniszewie,
nr 447
- głaz narzutowy (granitowy) „Tarcza olbrzyma”, obwodzie 1650 cm, we
wsi Sokolniki,
nr 446
- dąb szypułkowy, o obwodzie 598 cm, Dziadkowo (park),
nr 436
- dąb szypułkowy, o obwodzie 580 cm,
- dąb szypułkowy, o obwodzie 470 cm, wszystkie w Dziadkowie,
nr 435
- dąb szypułkowy, o obwodzie 400 cm, rosnące w Popowie Tomkowym
(jeden z nich został wykreślony z rejestru w 2000 r.),
nr 122/23
- dąb szypułkowy, o obwodzie 330 cm, wszystkie w Mielnie,
nr 1069/00
- dąb szypułkowy, o obwodzie 310 cm – oddz. 31f, Leśniczówka
Kowalewko (Popowo Podleśne – park),
nr 1070/00
- dąb szypułkowy, o obwodzie 300 cm – jw.
nr 1071/00
nr 1072/00
nr 1073/00
Ponadto uznania za pomniki przyrody wymagają niektóre okazałe drzewa, rosnące
głównie w parkach podworskich [6]. Na wpis do rejestru zabytków zasługują również
zabytkowe aleje, np.:
- aleja kasztanowców, w Przysiece,
1
-
okazałe obsadzenia drogi powiatowej
Wielkopolskiego (również kasztanowce).
nr
307,
z
Łopienna
do
Janowca
Niezbyt liczne są zachowane parki podworskie, chronione na podstawie ww. ustawy
o ochronie przyrody, z późniejszymi zmianami.Szkoda, że wiele z nich jest zniszczonych i
zaniedbanych. We wszystkich występuje bowiem starodrzew z gatunkami drzew rodzimych,
głównie lip drobnolistnych i szerokolistnych, dębów szypułkowych, kasztanowców, klonów,
wiązów, jesionów, modrzewi i innych [7-10].
Zabytkowe parki podworskie (objęte ochroną konserwatorską) znajdują się w następujących
miejscowościach gminy:
 Dziadkowo
- park dworski o założeniu krajobrazowym, z III ćwierćwiecza XIX
w., (pierwotnie m.in. własność A. von Schalsch’a a od 1915 r. do
wybuchu II wojny światowej M. Paruszewskiego), po wojnie
użytkowany przez PGR Łabiszynek, ZR w Dziadkowie –
powierzchnia 4,15 ha, nieźle zachowany drzewostan (bez
większych ubytków, m.in. z trzema pomnikowymi dębami i
kilkoma innymi, nie mniej efektownymi, ponadto kilka okazałych
świerków i pojedyncze: sosna wejmutka, jedlicza, modrzew i in.),
ale też ze szpetnym budynkiem hydroforni [8],
 Karniszewo
- park dworski o założeniu krajobrazowym, z III ćwierćwiecza XIX
w., a łącznej powierzchni 3,02 ha, jeszcze przed wojną
rozparcelowany i niemal pozbawiony drzewostanu (m.in.
usychająca lipa o obwodzie 373 cm oraz jesion wyniosły o
obwodzie 241 cm) [9],
 Mielno
- nieźle utrzymany park pałacowy z II połowy XIX w., dawna
własność Wendorffów – powierzchnia 3,10 ha, okazały
drzewostan (m.in. dęby, jawory, klony, wiązy, lipy, robinie,
sosny, jedlicze) [7],
 Popowo Ignacewo - park podworski o charakterze krajobrazowym, zaniedbany i ze
śladami ubytków w drzewostanie (przewaga robini akacjowej
oraz efektowny dąb o obwodzie 384 cm, lipy, kasztanowce i in.),
w części wschodniej zajęty pod ogród i sad oraz „uzupełniony”...
hydrofornią [10],
 Popowo Podleśne - ładnie utrzymany park podworski (siedziba ALP), z okazałymi,
pomnikowymi dębami,
 Przysieka
- zaniedbany park przy dawnym dworze masońskim J. Kalksztajna,
ze stawem i pomnikowymi drzewami.
Wszystkie ww. parki mają sporządzoną ewidencję i wyznaczone granice ochrony
ekologicznej i zewnętrznych powiązań widokowych parku. Chyba jednak żaden nie ma
szczegółowej inwentaryzacji zieleni.
Na uwagę zasługują również inne zespoły zadrzewieniowe o charakterze parkowym
(parki wiejskie): w Łopiennie, Popowie Tomkowym i Kowalewie. Pierwszy z nich,
znajdujący się przy Domu Pomocy Społecznej dla Dzieci jest w miarę zadbany. Stan
pozostałych raczej opłakany.
Większość lasów, na obszarze gminy, stanowią lasy ochronne grupy I (na podstawie
ustawy o lasach, z 28.09.1991 r.; tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, ze zm.). Są
wśród nich głównie lasy wodochronne oraz (lokalnie – dolina Wełny) lasy glebochronne.
1
Pozostałe zespoły leśne mają charakter wielofunkcyjny. Prawie wszystkie kompleksy leśne są
atrakcyjne pod względem turystycznym, przydatne dla rekreacji [13, 14].
Strefę ochronną (50 m), powinny mieć istniejące cmentarze. Według rozporządzenia
MGK z 25 sierpnia 1959 r., w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są
odpowiednie na cmentarze (Dz.U. nr 52, poz.315) powinien być to pas izolujący cmentarz od
zabudowy mieszkaniowej, składów żywności, ujęć wody itp.
Jak dotąd, nie są problemem obiekty (przedsięwzięcia) mogące znacząco oddziaływać
na środowisko, wymienione w Prawie ochrony środowiska (ustawa z 27 kwietnia 2001 r. –
tekst jednolity. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm., chociaż z pewnością należy do nich
choćby ruchliwa droga krajowa i wojewódzkie czy realizowana oczyszczalnia ścieków.
Wokół tych obiektów mogą zostać wyznaczone strefy ochronne.
2.4. Struktura przyrodniczo-funkcjonalna gminy
Niewątpliwie elementami środowiska decydującymi o jego przydatności
funkcjonalno-przestrzennej są, w przypadku gminy Mieleszyn, bardzo dobre i dobre warunki
glebowe obszarów wysoczyznowych, ograniczające ich przydatność funkcjonalną głównie do
wykorzystania rolniczego oraz ponadprzeciętne walory przyrodniczo-krajobrazowe dużych
obniżeń dolinnych.
Te ostatnie, charakteryzujące się urozmaiconą rzeźbą terenu, dużymi powierzchniami
leśnymi, łąkowymi i wodnymi, predestynowane są do rozwoju funkcji turystycznowypoczynkowej. Warunkiem wykorzystania istniejących walorów przyrodniczych gminy jest
jednak poprawa stanu środowiska.
W strukturze przyrodniczo-funkcjonalnej gminy wyróżniono generalnie trzy duże
rejony:
- rolniczy (A), zajmujący rozległe tereny płaskiej i falistej wysoczyzny morenowej w
południowej, centralnej i zachodniej części gminy,
- rolniczo-leśny (B), wysoczyzny falistej i pagórkowatej w północnej części terenu,
- leśno-rekreacyjny (C), dużych obniżeń dolinnych i pagórkowatej strefy marginalnej w
północno-wschodniej części gminy.
Systemem integrującym strukturę przyrodniczo-funkcjonalną gminy jest rejon C, obejmujący
duże kompleksy leśne, stanowiące główne węzły ekologiczne oraz zasadnicze (ponadlokalne)
łączniki dolinne omawianego terenu.
Zgodnie z powyższym w granicach gminy wyróżniono zatem:
A.
REJON ROLNICZY falistej i płaskiej wysoczyzny morenowej w południowej,
centralnej i zachodniej części gminy, niemal całkowicie odlesiony, zajęty przez bardzo
dobre i dobre gleby, w dużej mierze wysokich klas bonitacyjnych – predestynowany do
użytkowania rolniczego oraz funkcji osadniczej:
A 1. subrejon rolniczy południowej części gminy (Karniszewo-Sokolniki-Świątniki), o
dość urozmaiconej rzeźbie i bardzo dobrych lub dobrych warunkach glebowych –
stanowiący naturalną bazę żywieniową gminy, predestynowany do intensyfikacji
produkcji rolnej,
A 2. subrejon rolniczy środkowej części gminy (Mieleszyn-Przysieka-Popowo), o mało
urozmaiconej rzeźbie i dobrych (a lokalnie nawet bardzo dobrych) warunkach
2
B.
C.
glebowych – korzystny dla prowadzenia produkcji rolnej, stanowiący naturalną
bazę żywieniową gminy,
A 3. subrejon rolniczy zachodniej części gminy (Łopienno-Dobiejewo), o mało
urozmaiconej rzeźbie i dobrych warunkach glebowych – korzystny dla
prowadzenia produkcji rolnej, stanowiący naturalną bazę żywieniową gminy,
REJON ROLNICZO-LEŚNY wysoczyzny falistej i pagórkowatej w północnej części
gminy, obejmujący swym zasięgiem tereny o zróżnicowanych warunkach glebowych,
położone w otoczeniu dużych kompleksów leśnych lub sąsiadujące z nimi –
predestynowany dla gospodarki rolnej (w zakresie optymalizującym wymagania
produkcji i ochrony środowiska) oraz umiarkowanego rozwoju turystyki i rekreacji:
B 1. subrejon rolniczy wysoczyzny falistej we wschodniej części gminy (MielnoDziadkówko-Dziadkowo), śródleśny, o specyficznych warunkach klimatu
lokalnego i zróżnicowanych glebach – korzystny dla upraw polowych o dużych
wymaganiach klimatycznych (zwiększona zaciszność, zmniejszone dobowe
amplitudy temperatury itp.);
B 2. subrejon rolniczy północnej części gminy (Babin), o dosyć urozmaiconej rzeźbie i
przeciętnych warunkach glebowych – predestynowany do umiarkowanego
rozwoju gospodarki rolnej, w zakresie optymalizującym wymagania produkcji i
ochrony środowiska (rolnictwa ekologicznego), lokalnie wskazane do zalesienia;
B 3. subrejon rolniczo-leśny północno-zachodniej części gminy (Łopienno), o dosyć
urozmaiconej rzeźbie i przeciętnych lub słabych glebach, obejmujący tereny
pozostające w zasięgu napływu czystego powietrza z dużych kompleksów leśnych
– predestynowany dla zharmonizowanego rozwoju funkcji osadniczej oraz
rolnictwa, z lokalnym dopuszczeniem turystyki i rekreacji.
REJON LEŚNO-REKREACYJNY, dużych obniżeń dolinnych oraz pagórkowatej strefy
marginalnej w północno-wschodniej części gminy, charakteryzujący się przeciętnymi,
bądź słabymi glebami, ale dużą mozaiką ekosystemów leśno-łąkowych i wodnych –
predestynowany do pełnienia funkcji ekologicznych, zapewniających równowagę w
środowisku i decydujących o zachowaniu różnorodności biologicznej ekosystemów,
przydatne dla trwale zrównoważonej gospodarki leśnej (oraz umiarkowanego rozwoju
gospodarki rolnej, w zakresie optymalizującym wymagania produkcji i ochrony
środowiska), z dopuszczeniem funkcji osadniczej i obsługi turystyki.
C 1. subrejon leśno-rekreacyjny systemu rynien subglacjalnych rzeki Wełny,
zajmujący niezwykle urozmaicone tereny północno-wschodniej części gminy, w
większości zalesione i z udziałem dużych powierzchni wodnych (jeziora: Zioło,
Dziadkowskie, Kowalskie, Głębokie, Mielno) – predestynowany dla
zharmonizowanego rozwoju gospodarki leśnej, turystyki i rekreacji, lokalnie z
możliwością trwałego zainwestowania,
C 2. subrejon leśno-rolniczy równiny sandrowej (obniżenia Dębiny), płaski i w
większości zalesiony lub zajęty przez trwałe użytki zielone – przydatny dla trwale
zrównoważonej gospodarki leśnej (i umiarkowanego rozwoju rolnictwa,
zwłaszcza hodowli i produkcji pasz) oraz turystyki,
C 3. subrejon leśno-rolniczy rynny Jeziora Kłeckiego i Jeziora Łopienno, z
kompleksem leśnym Nadleśmictwa Łopuchówko, na obszarze pagórkowatej
strefy marginalnej w północno-zachodniej części gminy oraz doliną rzeki Małej
Wełny, zdominowany przez powierzchnie wodne i leśne – predestynowany dla
zharmonizowanego rozwoju gospodarki leśnej, gospodarki rybackiej oraz
turystyki i rekreacji, lokalnie z możliwością trwałego zainwestowania.
2
2.5. Podsumowanie
Powiązania zewnętrzne
Gmina Mieleszyn, leżąca na peryferiach województwa wielkopolskiego, usytuowana
jest niemalże w środku Pojezierza Gnieźnieńskiego, będącego częścią makroregionu
Pojezierze Wielkopolskiego. Jest to obszar młodej rzeźby glacjalnej, charakteryzujący się
bogactwem dużych form terenu. Usytuowanie na zapleczu strefy marginalnej ostatniego
zlodowacenia powoduje, że deniwelacje terenu nie są duże a strefa pagórków morenowych
jednej z oscylacji lodowca ledwo widoczna. Wyraźnie zaznaczają się natomiast, w krajobrazie
gminy, południkowo zorientowane rynny jeziorne oraz łącząca je, zalesiona równina
sandrowa. Są to tereny o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych, mające swoją
kontynuację na obszarach sąsiednich gmin.
Cały obszar gminy położony jest w dorzeczu rzeki Warty, przy czym wschodnia część
odwadniana jest przez rzekę Wełnę a zachodnia przez jej dopływ – Małą Wełnę. Obie rzeki
wykorzystują w swym biegu rozbudowaną sieć rynien subglacjalnych, przepływając przez
szereg jezior. Największe z nich (Jezioro Zioło i Jezioro Kłeckie) tylko częściowo położone
są w granicach gminy. Jednocześnie, rozległe powierzchnie wysoczyznowe są niemal
bezwodne.
Czystość wód powierzchniowych i podziemnych w dużej części zależy od stanu
gospodarki wodno-ściekowej w gminie, chociaż zarówno wody Wełny, jak i Małej Wełny już
wpływając na obszar gminy są mocno zanieczyszczone.
Zasoby wód podziemnych, w strukturach czwartorzędowych są niewielkie i nie należą
do żadnego z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Zasadniczym poziomem
użytkowym jest na obszarze gminy, mioceński poziom wodonośny. Eksploatacja wód
podziemnych nie stanowi zagrożenia dla terenów sąsiednich.
Wdrożone zasady gospodarowania odpadami, wprowadzające wstępną segregację
odpadów, umożliwiają korzystanie ze składowiska usytuowanego na obszarze innej gminy
(Wągrowiec).
Eksploatacja surowców mineralnych prawie nie istnieje i nie zaspokaja nawet potrzeb
miejscowych.
Warunki glebowe są zróżnicowane, lepsze w południowej części gminy, gorsze na
północy, mając swe naturalne przedłużenie na obszarach sąsiednich gmin.
Rozbudowana sieć połączeń dolinnych ułatwia napływ zanieczyszczeń
transgranicznych (stąd m.in. obserwowane uszkodzenia wszystkich kompleksów leśnych), ale
też stanowi rozbudowany system nawietrzania i przewietrzania terenu.
Położenie gminy w systemie obszarów chronionych
W granicach gminy brak jest terenów objętych ochroną rezerwatową, nie ustanowiono
również żadnego obszaru w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.
Jedną z przyczyn degradacji środowiska przyrodniczego jest dzielenie przestrzeni na
izolowane obszary. Chcąc przeciwdziałać temu niekorzystnemu zjawisku stworzono
koncepcję łączenia najlepiej zachowanych i względnie bogatych ekosystemów naturalnymi
ciągami przyrodniczo-krajobrazowymi w Wielkoprzestrzenny System Obszarów
Chronionych (WSOCh). Podstawą ww. koncepcji, opracowanej przez dr. Leona Pilarczyka i
rozwijanej później w Wojewódzkim Biurze Planowania Przestrzennego w Poznaniu były
zlewnie podstawowe (jednostki funkcjonalne) oraz krajobraz (przestrzenne jednostki
strukturalne). Wprawdzie WSOCh jako całość stanowił jedynie koncepcję systemu obszarów
2
chronionych województwa, ale sukcesywnie tworzone są jego poszczególne elementy
(głównie parki krajobrazowe).
W latach 90-tych XX w. pojawiła się koncepcja krajowej sieci ekologicznej,
wchodzącej w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET) i próbująca ujednolicić
kryteria wyróżniania poszczególnych elementów proponowanej sieci. Wyznaczony w niej
układ obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych obejmuje m.in. dolinę rzeki Wełny
[21].
System zasadniczych (ponadlokalnych) powiązań przyrodniczo-ekologicznych gminy
tworzą obie, zorientowane południkowo rynny jeziorne oraz zalesione obniżenie doliny
Dębiny.
2.6. Bibliografia
Materiały archiwalne:
1. Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych woj. poznańskiego w ujęciu gminnym.
Gmina Mieleszyn. PG PROXIMA, O/Poznań 1996;
2. Dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia wody podziemnej z utworów
trzeciorzędowych, w kat. C, dla wodociągu lokalnego w Mieleszynie. WODROL,
Swarzędz 1975;
3. Dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia wody podziemnej z utworów
trzeciorzędowych, w kat. B, dla wodociągu lokalnego w Mieleszynie. WODROL,
Swarzędz 1976;
4. Aneks nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej zasobów wód podziemnych z
utworów trzeciorzędowych, mioceńskich w miejscowości Mieleszyn – studnia nr 3.
HYDROCONSULT, Poznań 1992;
5. Program retencji wód powierzchniowych na terenie woj. poznańskiego – aktualizacja.
BIPROWODMEL, Poznań 1996.
6. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa poznańskiego 1:100 000.
Ekologiczne uwarunkowania ochrony przyrody – system obszarów chronionych
(koncepcja). WBPP, Poznań, 1995/96;
7. Dokumentacja ewidencyjna parku pałacowego w Mielnie. Okręg. Ośr.
Rzeczoznawstwa i Doradztwa Roln., Poznań 1984;
8. Dokumentacja ewidencyjna parku dworskiego w Dziadkowie. Okręg. Ośr.
9. Dokumentacja ewidencyjna parku dworskiego w Karniszewie. Okręg. Ośr.
10. Dokumentacja ewidencyjna parku pałacowego w Popowie Ignacewie. Okręg. Ośr.
11. Strategia Rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Mieleszyn. Raport. UG,
Mieleszyn 2000;
12. Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego. Sejmik Województwa
Wielkopolskiego, Poznań 2000;
13. Plan urządzania gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Gniezno (obręb Popowo
Podleśne) na lata 1998-2007. Część ogólna – elaborat. RDLP, Poznań 2000;
14. Plan urządzania gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Gniezno (obręb Popowo
Podleśne) na lata 1998-2007. Program ochrony przyrody. RDLP, Poznań 2000;
15. Plan urządzania gospodarstwa leśnego Łopuchówko (obręb Kakulin) na lata 20012010. RDLP, Poznań;
16. Przydatność rolnicza gleb gminy Mieleszyn. WBGiTR, Poznań 1978;
2
Literatura:
21. Koncepcja krajowej sieci ECONET-Polska; pr. zb. pod red. A.Liro; Fundacja IUCN,
Warszawa 1995;
22. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa 1988;
23. Mała encyklopedia leśna; pr. zb. PWN, Warszawa 1991;
24. Problematyka przyrodnicza w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy. pr. zb. pod red. M.Teisseyre-Sierpińskiej. IGPiK-Warszawa 1997;
25. Ptaszycka-Jackowska D., Baranowska-Janota M.; Przyrodnicze obszary chronione –
możliwości użytkowania; IGPiK, Warszawa 1996;
26. Stan czystości wód powierzchniowych w zlewni rzeki Małej Wełny na podstawie
badań monitoringowych. WIOŚ, Poznań 1998;
27. Raport o stanie środowiska w województwie poznańskim w latach 1995-1996. WIOŚ,
Poznań 1997;
28. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w latach 1997-1998. WIOŚ, Poznań 1999;
29. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 1999. WIOŚ, Poznań 2000;
30. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w roku 2000.
WIOŚ, Bydgoszcz 2001;
31. Stan czystości jezior badanych w latach 1990-1995 w województwie poznańskim.
WIOŚ, Poznań 1996;
32. Racinowski R., Wprowadzenie do fizjografii osadnictwa. PWN, Warszawa 1987;
33. Regiony klimatyczne Polski (wg W. Okołowicza); mat. szkol. GEOPROJEKT –
Warszawa, 1982;
34. Richling A., Solon J., Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1993;
35. Stachowicz K., Podstawy prawne realizacji zasad ekorozwoju w planowaniu
przestrzennym. IGPiK, Kraków, 1997;
36. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Poradnik metodyczny. IGPiK, Kraków, 1996;
37. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Zalecenia do opracowania. pr.zb. pod red. S. Kozłowskiego. Fundacja Centrum Edukacji
Ekologicznej Wsi, Krosno 1995;
38. Szponar A., Rinke Z., Metody badań geografii fizycznej, cz.I; Uniwersytet
Wrocławski, Wrocław 1981;
39. Waligóra J. Ratujmy parki wiejskie; PWRiL, Poznań 1992;
40. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin; IUNiG, Puławy 1981;
Mapy:
50. Atlas jezior Polski, t. I. IMGW, Poznań 1996
51. Podział hydrograficzny Polski 1:200 000. IMGW, Warszawa 1980-83;
52. Mapa morfologiczna Niż. Wielkopolskiej 1:100 000, B. Krygowskiego;
53. Mapa geomorfologiczna Polski, 1:500 000. IGiPZ, Warszawa;
54. Mapa geologiczna Polski 1:200 000. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1975;
55. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce,
wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. IHiGI AGH, Kraków 1990;
56. Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000, OPGK, Poznań 1990;
57. Mapa ewidencyjna gruntów 1:5 000. WBGiTR-Poznań;
58. Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300 000; IGiPZ PAN,
Warszawa 1995;
59. Województwo wielkopolskie. Mapa administracyjna 1:500 000. Pietruska & Partner,
Poznań 1998;
60. Mapa powiatu gnieźnieńskiego 1:75 000. Pietruska & Partner, Poznań 2000.
2

Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej
1.Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej
1.1. Uwarunkowania glebowe
Gmina Mieleszyn charakteryzuje się wysokim udziałem dobrych gleb od II do IV
klasy bonitacyjnej, które stanowią ponad 77% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Pod
względem typologicznym są to głównie gleby: pseudobielicowe wytworzone z glin
zwałowych płytko lub średnio głęboko spiaszczone, gleby brunatne wyługowane wytworzone
głównie z glin i piasków zwałowych.
Bonitacja użytków rolnych na terenie gminy przedstawia się następująco:
Grunty orne
klasa
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI
VIz
%
0,8
22,2
13,2
28,4
12,9
18,1
3,9
0,5
Użytki zielone
klasa
%
II
0,3
III
7,8
IV
49,4
V
35,2
VI
6,8
VIz
0,5
Wśród gleb dobrych największy udział, około 41% posiadają gleby klas IV. W
użytkach zielonych również przeważa klasa IV gleb mułowo-torfowych i murszowych. Jest to
prawie połowa ogólnej ich powierzchni. Natomiast ponad 1/3 powierzchni łąk i pastwisk
zajmuje klasa V, która ma niższą wartość bonitacyjną. Jakość gleb pod względem ich
przydatności dla prowadzenia określonych zespołów upraw polowych w gminie Mieleszyn
przedstawia tabela 1.
2
Tabela 1. Kompleksy przydatności rolniczej gleb w gminie Mieleszyn.
Grunty orne
Powierzchnia
ogólna gminy (w
ha)
9924
1. pszenny
bardzo
dobry
2. pszenny
dobry
ha
%
ha
6
0,1
%
3. pszenny 4. żytni
wadliwy
bardzo dobry
ha
%
689 11,2 29
0,5
ha
%
5. żytni
dobry
ha
6. żytni
słaby
%
ha
7. żytni
bardzo
słaby
%
ha
2015 32,7 1482 24,0 1374 22,3 250
8. zbożowopastewny
mocny
%
ha
%
ha
%
4,1
102
1,6
217
3,5
Użytki zielone
1z – dobre i bardzo dobre
2z – średnie
3z – słabe i bardzo słabe
9. zbożowopastewny
słaby
Razem grunty
orne
ha
%
6164 100,0
Razem użytki rolne
Razem użytki zielone
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
-
-
242
44,8
298
55,2
540
100,0
6704
67,55
Źródło: „Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej IUNG wg gmin”, Puławy 1981
2
Największy udział w gruntach ornych, około 80%, posiadają kompleksy żytnie:
4. żytni bardzo dobry
32,7%,
5. żytni dobry
24,0%,
6. żytni słaby
22,3%.
W użytkach zielonych nieznacznie przeważa kompleks 3z (około 55% ogólnej ich
powierzchni).
Podsumowując uwarunkowania glebowe gminy Mieleszyn należy stwierdzić dobrą
jakość bonitacyjną gleb oraz ich przydatność dla prowadzenia gospodarki rolnej. Świadczy o
tym stosunkowo wysoki ogólny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
który wg IUNG-u w Puławach dla gminy Mieleszyn wynosi 70,1 punktu. Wskaźnik ten dla
byłych województw Wielkopolski waha się od 59,1 punktu w dawnym województwie
konińskim do 71,7 punktu w dawnym województwie leszczyńskim. W gminach województwa
wielkopolskiego zróżnicowanie tego wskaźnika jest znacznie większe i wynosi od 42,3
punktu w gminach; Czajków, Kraszewice (powiat ostrzeszowski) do 94,9 punktu w gminie
Pogorzela (powiat gostyński).
1.2. Użytkowanie gruntów
Struktura użytkowania gruntów – stan czerwiec 2000 rok – w gminie Mieleszyn
przedstawia się następująco:
Formy użytkowania
Powierzchnia ha
Powierzchnia %
Użytki rolne
w tym:
- grunty orne
- sady
- łąki
- pastwiska
6549
66,0
6137
22
217
173
61,8
0,2
2,2
1,8
Lasy i grunty leśne
2430
24,5
945
9,5
9924
100,0
Pozostałe grunty i nieużytki
Gmina ogółem
Wykres 1.
ży
U
s
a
L
o
W
n
l
tkiro
e
ty
n
ru
ig
śn
le
y
d
y
T
r
e
m
yko
n
e
ka
i
n
cyu
r
e
T
si
yo
n
e
d
e
w
lo
j
Struktura użytkowania gruntów gminy Mieleszyn. Stan 2000 r.
9,5%
grunty orne
sady
24,5%
łąki
pastwiska
1,8%
2,2%
61,8%
lasy i grunty leśne
pozostałe grunty i
nieużytki
0,2%
W powierzchni ogólnej gminy największy udział – 66% mają użytki rolne, w tym
przede wszystkim grunty orne stanowią prawie 62%.
Największe powierzchnie użytków rolnych posiadają wsie: Łopienno, Mieleszyn,
Mielno, Karniszewo i Popowo Ignacewo. Udział lasów i gruntów leśnych w gminie
osiągający około 25% jest bardzo zbliżony do wskaźnika lesistości województwa
wielkopolskiego, który wynosi 25,7%.
1.3. Własność gruntów
Wraz ze zmianami społeczno-gospodarczymi w kraju na przełomie lat 80. i 90. XX
wieku następuje proces przekształceń i regulacji stosunków własnościowych w całej
gospodarce narodowej, w tym także w rolnictwie, polegający przede wszystkim na
prywatyzacji PGR-ów. Przejście do gospodarki rynkowej spowodowało, że nierentowne
PGR-y zaczęły upadać i wówczas były przejmowane przez prywatnych administratorów i
dzierżawców od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa – obecnej Agencji Nieruchomości
Rolnych. W początkowym okresie proces ten przebiegał bardziej dynamicznie. Mimo
spowolnienia tempa, ciągle trwa i nie pozwala na jednoznaczne i ostateczne określenie tego
zjawiska. Można jedynie przedstawić stan aktualny mając na uwadze możliwość dalszych
zmian w zakresie własności gruntów rolnych.
W gminie Mieleszyn procesem rekonstrukcji objęte zostały grunty należące do byłego
Przedsiębiorstwa PGR Łabiszynek, które zostały przejęte przez Agencję Nieruchomości
Rolnych ówczesną Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa i obecnie są dzierżawione lub
częściowo wykupione na własność przez osoby fizyczne i spółki. Jest to około 2000 ha
użytków rolnych (czyli około 30% ogólnej powierzchni użytków rolnych gminy), które
znajdują się w ewidencji ANR, ale praktycznie są już we władaniu osób prywatnych.
Agencja posiada także w swoich zasobach akweny wodne, które na terenie gminy Mieleszyn
reprezentowane są przez Gospodarstwo Rybackie Bogucin Sp. z o.o. we wsi Borzątew. Sektor
prywatny reprezentowany jest przez indywidualne gospodarstwa rolne, które gospodarują na
powierzchni około 4000 ha użytków rolnych.
2. Charakterystyka gospodarki rolnej
2.5. Gospodarstwa rolne sektora publicznego
Na gruntach Skarbu Państwa wydzierżawionych od AWRSP działają następujące
gospodarstwa wielkoobszarowe:
 w Mielnie na 404 ha, w tym 395 ha użytków rolnych. Aktualnie w gospodarstwie
prowadzona jest specjalistyczna hodowla dżdżownic na większą skalę w 2 halach.
Wyhodowane dżdżownice są przedmiotem handlu jako przynęta dla ryb.
 w Popowie Ignacewie – 338 ha gruntów, w tym 334 ha użytków rolnych. Gospodarstwo
nastawione jest na produkcję roślinną (zboża, rzepak, kukurydza) oraz zwierzęcą. W
zakresie produkcji zwierzęcej hoduje się trzodę chlewną z ukierunkowaniem na chów
prosiąt.
 w Dziadkowie – 215 ha gruntów, w tym 202 ha użytków rolnych,
 w Dębłowie – 108 ha użytków rolnych,
 w Kowalewie – 95 ha gruntów, w tym 91 ha użytków rolnych,
 w Dziadkówku – 55 ha użytków rolnych.
W czterech gospodarstwach wyżej wymienionych prowadzi się wyłącznie produkcję polową z
przewagą uprawy zbóż.
 w Przysiece PLANASA POLSKA Sp. z o.o. – 69 ha ogółem, w tym 63 ha użytków
rolnych. Gospodarstwo specjalizuje się w hodowli sadzonek truskawek. Uprawia się także
plantacje truskawek.
2.6. Gospodarstwa rolne sektora prywatnego
W sektorze prywatnym na terenie gminy Mieleszyn jest we władaniu około 4500 ha,
w tym w gospodarstwach indywidualnych około 4000 ha użytków rolnych oraz 141 ha –
rolniczego kombinatu Spółdzielczego w Kłecku na terenie wsi Karniszewo.
Rolniczy Kombinat Spółdzielczy w Kłecku, Gospodarstwo w Karniszewie
posiada areał około 140 ha gruntów rolnych. W użytkach rolnych przeważają grunty orne, na
których uprawia się głównie zboża.
Indywidualne gospodarstwa rolne
Na terenie gminy Mieleszyn rolnicy indywidualni posiadają 4174 ha gruntów rolnych.
Użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych przedstawia się następująco (stan
2002 r.):
Tabela 2.
Użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych w gminie
Mieleszyn. Stan 2002 r.
Formy użytkowania
Powierzchnia ha
Użytki rolne:
w tym:
- grunty orne
- sady
- łąki
- pastwiska
Powierzchnia %
3961
94,9
3686
22
110
143
88,3
0,5
2,6
3,5
Lasy i grunty leśne
110
2,6
Pozostałe grunty i nieużytki
103
2,5
4174
100,0
Powierzchnia ogólna gospodarstw
Wykres 2.
Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach indywidualnych
gminy Mieleszyn w 2001 roku.
3,5%
2,6%
2,5%
2,6%
0,5%
grunty orne
sady
łąki
pastwiska
lasy i grunty leśne
pozostałe tereny
88,3%
W strukturze użytkowania gruntów rolników indywidualnych największy udział – około 95%
mają użytki, w tym około 88% stanowią grunty orne. Ogółem w gminie Mieleszyn rolnicy
indywidualni prowadzą 426 gospodarstw rolnych. Struktura obszarowa gospodarstw
indywidualnych kształtuje się następująco:
3
Tabela 3.
Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie
Mieleszyn w 2002 roku.
Powierzchnia gospodarstw w
ha
Liczba gospodarstw
Udział % gospodarstw
1–2
128
30,0
2–5
51
12,0
5–7
18
4,2
7 – 10
36
8,4
10 – 15
63
14,8
powyżej 15
130
30,6
Ogółem w gminie
426
100,0
Wykres 3.
Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie
Mieleszyn w 2002 roku.
30,0%
30,6%
1-2
2-5
5-7
7 - 10
10 - 15
powyżej 15
12,0%
14,8%
8,4%
4,2%
Cechą charakterystyczną struktury gospodarstw jest jednakowy, stosunkowo wysoki,
udział gospodarstw bardzo małych do 2 ha i dużych powyżej 15 ha, wynoszący po około
30%. Na uwagę zasługuje wzrost liczby gospodarstw powyżej 15 ha do 130, o 10
gospodarstw więcej w porównaniu z 1996 rokiem), które zajmuje obszar około 4200 ha.
Przeciętne gospodarstwo w tej grupie posiada areał ponad 30 ha, co wyraźnie świadczy o
zwiększaniu ich powierzchni w efekcie zmian własnościowych sektora publicznego.
Rozmieszczenie gospodarstw w poszczególnych wsiach wg grup obszarowych
przedstawia tabela 4.
3
Tabela 4. Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych wg grup obszarowych w gminie Mieleszyn w 2002 roku.
Nazwa wsi sołeckiej
lub przysiółka
Liczba gospodarstw
ogółem
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
1–2
2–5
5–7
7 – 10
10 – 15
powyżej 15
Borzątew
11
9
1
-
-
-
1
Dębłowo
14
3
2
1
1
2
5
Dobiejewo
17
2
4
1
-
-
10
Dziadkówko
9
2
-
-
1
1
5
Karniszewo
49
13
5
2
8
10
11
Kowalewo
12
5
2
1
-
1
3
Łopienno
116
41
17
5
12
16
25
Mieleszyn
55
18
4
2
3
7
21
Mielno
3
1
1
-
-
-
1
Popowo Ignacewo
2
1
-
-
-
-
1
Popowo Tomkowe
40
17
9
1
2
3
8
Przysieka
22
2
1
1
3
6
9
Sokolniki
25
6
3
-
3
8
5
Świątniki Małe
24
2
2
1
1
6
12
Świątniki Wielkie
27
6
-
3
2
3
13
426
128
51
18
36
63
130
Dziadkowo
Ogółem gmina
Źródło: Dane Urzędu Gminy Mieleszyn
Na terenie gminy największą liczbę gospodarstw posiadają wsie: Łopienno (116) i
Mieleszyn (55) i jednocześnie najwięcej w tych wsiach jest gospodarstw małych do 2 ha
(około 40 i 20) oraz dużych powyżej 15 ha (ponad 20) w każdej z nich. Również znacząca
liczba gospodarstw od 40 do 50 występuje we wsiach: Karniszewo i Popowo Tomkowe.
Średnia wielkość gospodarstwa indywidualnego w gminie wynosi ponad 9 ha użytków
rolnych. Produkcja roślinna w gospodarstwach indywidualnych nastawiona jest przede
wszystkim na uprawę zbóż (ponad 80% powierzchni ogólnej zasiewów). Udział pozostałych
roślin jest następujący:
przemysłowe
10,0%
ziemniaki
3,7%
pastewne
1,6%
kukurydza
0,9%
pozostałe
0,5%
W produkcji zwierzęcej gospodarstwa indywidualne nastawione są na hodowlę trzody
chlewnej, której pogłowie wg Powszechnego Spisu Rolnego z 1996 r. (jedyne dostępne dane –
aktualne będą ze Spisu Powszechnego w bieżącym roku) wynosiło 17 tys. sztuk oraz hodowlę
bydła – 1,1 tys., w tym około 400 krów. Szczegółowe rozmieszczenie zwierząt gospodarskich
wg wsi obrazuje tabela 5.
Tabela 5.
Zwierzęta gospodarskie w indywidualnych gospodarstwach rolnych wg wsi
w gminie Mieleszyn w 1996 roku.
Nazwa wsi
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo Ignacewo
Popowo Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Wielkie
Ogółem gmina
ogółem
3
63
19
53
117
6
186
101
99
22
76
69
162
166
1142
Bydło
w tym krowy
1
19
8
20
48
3
76
22
47
8
32
25
48
52
409
Trzoda chlewna
Owce
222
248
1047
-
375
1747
315
4043
2709
82
1359
695
1239
599
1409
961
17050
21
21
Źródło: Narodowy Spis Powszechny – Spis Rolny 1996 r.
Najwięcej trzody chlewnej hodowano we wsiach: Łopienno (4 tys. sztuk), Mieleszyn
(2,7 tys. sztuk) i Karniszewo (1,7 tys. sztuk). Także znaczące ilości od 1 tys. do 1,5 tys. sztuk
3
trzody posiadali rolnicy: Świątnik Małych, Popowa Ignacewa, Przysieki oraz Dobiejewa.
Największe stada bydła od 150 do 200 sztuk występowały we wsiach: Łopienno, Świątniki
Wielkie i Świątniki Małe.
Obsadę zwierząt na 100 ha użytków rolnych w gminie Mieleszyn na tle byłego
województwa poznańskiego przedstawia poniższe zestawienie – stan 1996 r.
bydło
na 100 ha użytków rolnych
trzoda chlewna
na 100 ha użytków rolnych
gmina Mieleszyn
35,6
356,7
województwo poznańskie
36,2
294,5
3
IV. Sfera społeczno-gospodarcza
1. Demografia
1.1. Rozwój ludności
Gminę Mieleszyn na koniec roku 2000 zamieszkiwało 4095 osób. Pod względem
zaludnienia w powiecie gnieźnieńskim zajmuje ostatnie – 10 miejsce. Ludność gminy stanowi
2,89% ludności powiatu gnieźnieńskiego oraz 0,12% ludności województwa wielkopolskiego.
Na 100. mężczyzn przypada 105 kobiet. Rozwój ludności gminy w minionym okresie
obrazuje tabela 6 i wykres 4.
Tabela 6.
Rozwój ludności gminy Mieleszyn w latach 1970-2002.
Rok
Liczba ludności
1970
3984
1975
3793
1980
3820
1988
3664
1990
3779
1995
3955
1996
3976
1997
3992
1998
4,0 tys.
1999
4073
2000
4095
2001
4122
2002
4094
Źródło: Urząd Statystyczny Poznań – lata 1970-2001.
Urząd Gminy Mieleszyn – stan maj 2002 r.
3
Wykres 4.
Rozwój ludności w gminie Mieleszyn w latach 1970-2000.
osoby
4200
4100
4000
4073
3984
3955
3976
3992
4095
4000
3900
3800
3793
3700
3820
3779
3664
3600
3500
lata
3400
1970 1975 1980 1988 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000
W ostatnich 25. latach, tj. w okresie 1975-2000, ludność gminy wzrosła o 302 osoby, tj. o
około 7,9%. Dynamika procesów rozwojowych w poszczególnych pięcioleciach była
nierównomierna. Przebieg tych procesów ilustruje tabela 7.
Tabela 7.
Przyrost i spadek ludności w gminie Mieleszyn w latach 1975-2000.
Lata
Przyrost(+)/Spadek(-)
Dynamika procesów
1975-1980
+27
100,7
1981-1985
-106
97,2
1986-1990
+65
101,7
1991-1995
+176
104,6
1996-2000
+140
103,5
Największy przyrost ludności wystąpił po roku 1990. W pięcioleciu 1991-1995 przyrost
wystąpił o 176 osób, a w ostatnim pięcioleciu 1996-2000 przyrost wyniósł 140 osób.
Natomiast pięciolecia przed 1990 r. charakteryzują się znacznie niższymi przyrostami, a w
pięcioleciu 1981-1985 nastąpił nawet znaczny spadek ludności, który wyniósł 106 osób.
Wpływ na taką sytuację miały bezpośrednio procesy migracyjne, które są odbiciem trendów
ogólnokrajowych. Utrzymujące się wysokie ujemne saldo migracji po roku 1990 radykalnie
zmniejszyło się. Dla przykładu w roku 1985 było równe –31 osób/1000 mieszkańców,
poprzez –1,5 osoby/1000 mieszkańców do stanu –3,3 osoby/1000 mieszkańców w roku 2000.
Równocześnie utrzymywał się stosunkowo wysoki przyrost naturalny, który po roku 1990 jest
wyższy od wskaźnika dla województwa poznańskiego i województwa wielkopolskiego.
Migrację ludności i przyrost naturalny przedstawiono w tabelach 8 i 9.
3
Tabela 8.
Migracje ludności gminy Mieleszyn w latach 1975-2000.
gmina Mieleszyn
wieś
woj. poznańskie
wieś
woj. wielkopolskie
1975
1980
1985
1990
1995
1998
1999
2000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo osób/1000
mieszk.
-91 -23,9 -65 -17,0 -118 -31,7 -11 -2,91 -6
-1,5
•
+2,2
20
4,9
-14 -3,39
x
-13,1
x
-9,3
x
-6,6
x
-6,1
x
+2,6
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
x
•
x
0,29
x
0,91
• brak danych
x wyłączone z analizy
- nie dotyczy
Tabela 9.
Przyrost naturalny ludności gminy Mieleszyn w latach 1975-2000.
gmina Mieleszyn
wieś
woj. poznańskie
wieś
woj. wielkopolskie
1975
1980
osób ‰ osób ‰
64 20,2 28
7,3
1985
osób ‰
31
8,1
1990
osób ‰
25
6,5
1995
osób ‰
16
4,0
1998
osób ‰
20
5,7
1999
osób ‰
19
4,6
2000
osób ‰
22
5,3
x
20,4
x
12,2
x
10,2
x
7,5
x
3,5
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
x
2,7
x
0,7
x
2,3
Źródło: Roczniki statystyczne województwa poznańskiego, Urząd Statystyczny w Poznaniu,
Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego – 2000 i 2001 r., Urząd Statystyczny w Poznaniu.
3
Pośredni wpływ na rozwój ludności gminy ma proces przebudowy gospodarki kraju. W
następstwie zmian społeczno-gospodarczych zachodzących w kraju po roku 1989 nastąpiło
zahamowanie spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego w miastach, w tym także w
najbliższym ośrodku miejskim Gnieźnie. Nastąpiło również załamanie się dotychczasowego
chłonnego rynku pracy w rolnictwie uspołecznionym i w sferze poza rolniczej.
Dla określenia kierunków zmian ludnościowych gminy w układzie przestrzennym,
analizie poddano liczbę mieszkańców poszczególnych jednostek osiedleńczych w dostępnym
przedziale czasowym.
Tabela 10. Rozwój ludności gminy Mieleszyn wg jednostek osiedleńczych.
Nazwa wsi
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Duże
Ogółem
1970
31
128
76
109
71
382
177
981
596
202
Liczba mieszkańców w latach
1979
1989
27
37
108
118
83
82
113
51
67
55
357
331
149
163
993
884
599
587
320
255
2002
30
114
83
65
48
333
120
846
864
422
116
143
177
212
318
260
274
230
283
154
167
193
3984
240
156
150
173
3940
248
153
153
172
3740
216
168
165
158
4094
Źródło: Opis planu zagospodarowania przestrzennego gminy Mieleszyn z 1991 r.
Urząd Gminy Mieleszyn – stan maj 2002 r.
W okresie 1989-2002 procesy rozwojowe w poszczególnych jednostkach osiedleńczych były
zróżnicowane. Na 15 wsi sołeckich w 7. wsiach zanotowano wzrost liczby ludności, a 8 wsi
wykazuje spadek liczby ludności. Największy przyrost ludności nastąpił we wsiach
największych pod względem stanu ludności, a mianowicie: we wsi Mieleszyn (+277 osób) i
we wsi Mielno (+167 osób). Natomiast największy spadek ludności wykazuje wieś Popowo
Tomkowe i wieś Kowalewo. Spadek ludności wykazuje także jedna z większych wsi –
Łopienno. W okresie 13. lat ubyło w niej 38 osób.
Strukturę wieku ludności przedstawia tabela 11 i wykres 5.
3
Tabela 11. Struktura wieku ludności gminy Mieleszyn. Stan 2000 r.
Grupa wieku
wiek przedprodukcyjny (0-17 lat)
w tym:
0-2
3-6
7-14
15-17
wiek produkcyjny
(18-64 lata mężczyźni)
(18-59 lat kobiety)
wiek poprodukcyjny
(65 lat i więcej mężczyźni)
(60 lat i więcej kobiety)
Ogółem
Liczba osób
1249
% ogółu
30,5
163
240
610
236
2381
4,0
5,9
14,9
5,7
58,1
465
11,4
4095
100,0
Źródło: Urząd gminy Mieleszyn System SIK – luty 2002 r.
Wykres 5. Struktura wieku ludności gminy Mieleszyn w roku 2002.
11,4%
30,5%
wiek przedprodukcyjny
wiek produkcyjny
wiek poprodukcyjny
58,1%
Struktura wieku ludności charakteryzuje się:
- wysokim udziałem grupy przedprodukcyjnej, który wynosi 30,5% oraz
- stosunkowo znacznym już udziałem procentowym grupy poprodukcyjnej.
3
1.2. Aktywność zawodowa ludności
W celu określenia sytuacji na rynku pracy posłużono się danymi Urzędu
Statystycznego dotyczącymi pracujących w gospodarce narodowej. Pracujących w gminie
Mieleszyn przedstawia tabela 12 i wykres 6.
Tabela 12. Pracujący* wg działów gospodarki narodowej. Stan 2000 r.
Dział gospodarki
Pracujący
osób
%
Sektor rolnictwa
22
5,4
Sektor przemysłu
158
39,0
84
141
20,8
34,8
405
100,0
Sektor usług
w tym:
-
usługi rynkowe
-
usługi nierynkowe
Razem
Źródło: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego – Urząd Statystyczny w
Poznaniu – 2001 r.
* Bez rolników indywidualnych i duchownych oraz zakładów osób fizycznych prowadzących
działalność gospodarczą i osób prawnych z liczbą pracujących poniżej 10.
Wykres 6. Pracujący wg działów gospodarki narodowej w gminie Mieleszyn w roku
2000 (bez rolników indywidualnych i małych podmiotów gospodarczych).
5,4%
34,8%
rolnictwo
39,0%
przemysł
usługi rynkowe
usługi nierynkowe
20,8%
Uzupełniając oficjalne dane o informacje pracujących w gospodarce rolnej indywidualnej i
pracujących w podmiotach gospodarczych o liczbie zatrudnionych poniżej 10 osób, pogląd na
4
skalę problemu pracujących w całej gospodarce narodowej przedstawiono szacunkowo w
tabeli 13 i wykresie 7.
Tabela 13. Pracujący* ogółem wg działów gospodarki narodowej. Stan 2000 r.
Dział gospodarki
Pracujący
osób
%
Sektor rolnictwa
825
62,0
Sektor przemysłu
190
14,3
174
141
13,1
10,6
1330
100,0
Sektor usług
w tym:
-
usługi rynkowe
-
usługi nierynkowe
Razem
Źródło: opracowanie własne.
* z udziałem rolników indywidualnych oraz zakładów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i
osób prawnych z liczbą pracujących poniżej 10.
Wykres 7. Pracujący* ogółem wg działów gospodarki narodowej w gminie Mieleszyn w
roku 2000 (z udziałem rolników indywidualnych i małych podmiotów
gospodarczych).
10,6%
13,1%
rolnictwo
przemysł
usługi rynkowe
14,3%
62,0%
usługi nierynkowe
Z przeprowadzonej analizy na podstawie dostępnych danych źródłowych (PSR – 1996 r.) i
szacunków własnych wynika, że liczba pracujących kształtuje się na poziomie 1330 osób.
Brak danych dotyczących dojazdów do pracy uniemożliwia precyzyjne określenie
aktywności zawodowej. Dojazdy, które miały miejsce w przeszłości uległy wyraźnemu
zmniejszeniu, co w pewnym sensie potwierdza także występujące zjawisko bezrobocia.
4
Aktywność zawodową ludności charakteryzują następujące dane:
- osoby pracujące stanowią 32,4% ludności zamieszkującej gminę,
- osoby pracujące stanowią 55,8% ludności z grupy wieku produkcyjnego.
Zagadnienie aktywności zawodowej ludności, a zarazem problemy rynku pracy uzupełniają
informacje o zjawisku ukrytego bezrobocia na terenach wiejskich. Szacuje się, że w
gospodarce indywidualnej gminy wskaźnik pracujących kształtuje się na poziomie 15,8 osób
na 100 ha użytków rolnych, wobec przeciętnego wskaźnika dla województwa 12,5. Tak
wysoki wskaźnik pracujących na 100 ha użytków rolnych świadczy o rezerwach siły roboczej
w gospodarce indywidualnej. Trudny rynek pracy w gminie potwierdza także zjawisko
bezrobocia. Poziom bezrobocia rejestrowanego na terenie gminy w minionych latach obrazuje
zestawienie:
1994 r. 325 osób
1995 r. 291 osób
1996 r. 235 osób
1997 r. 164 osoby
1999 r. 214 osób
2000 r. 273 osoby
Udział bezrobotnych w grupie ludności wieku produkcyjnego kształtował się w roku 2000 na
poziomie 11,7%, wobec wskaźnika dla powiatu gnieźnieńskiego równego 10,7%. W liczbie
273 bezrobotnych, kobiety stanowią 156 osób, tj. 57,1% ogółu. Uzupełniające dane o
bezrobotnych stanowi informacja o wieku i wykształceniu bezrobotnych zawarta w tabelach
14 i 15.
Tabela 14. Bezrobocie wg wieku w gminie Mieleszyn w roku 2000.
Grupa wieku
24 lata i mniej
25-34
35-44
45-54
55 lat i więcej
Razem
Liczba bezrobotnych
87
77
65
44
273
%
31,9
28,2
23,8
16,1
0
100,0
Tabela 15. Bezrobocie wg wykształcenia w gminie Mieleszyn w roku 2000.
Poziom wykształcenia
wyższe
średnie zawodowe
średnie ogólnokształcące
zasadnicze zawodowe
podstawowe i bez wykształcenia
Razem
Liczba bezrobotnych
1
43
10
123
96
273
%
0,4
15,7
3,7
45,1
35,1
100,0
Źródło: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 20021 r. – Urząd Statystyczny
w Poznaniu
4
Z powyższych zestawień wynika, że największą grupę bezrobotnych stanowią osoby
najmłodsze, a pod względem wykształcenia najliczniejsza jest grupa z wykształceniem
zasadniczym zawodowym.
2. Jakość życia mieszkańców
2.1. Sytuacja mieszkaniowa
Sytuację mieszkaniową w gminie Mieleszyn na tle gmin wiejskich byłego
województwa poznańskiego i obecnego województwa wielkopolskiego ilustruje poniższa
tabela 16.
Tabela 16. Zasoby i warunki mieszkaniowe w gminie Mieleszyn oraz gminach wiejskich
województwa poznańskiego i wielkopolskiego w latach 1997 i 2000.
wyszczególnienie
gmina
Mieleszyn
województwo województwa
poznańskie – wielkopolskie
wieś
– wieś
1997
2000
1997
2000
mieszkania
966
967
100 445
348 935
izby
3603
3608
389 896
x
7 556 114
25 944 372
powierzchnia użytkowa mieszkań w m2
69 743 69 891
przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie
4,06
4,23
3,95
4,08
liczba osób na 1 izbę
1,09
1,13
1,02
x
pow. użytkowa mieszkań w m2 na 1 osobę
17,8
17,4
19,1
18,2
pow. użytkowa w m2 na 1 mieszkanie
72,2
72,3
75,2
74,3
Źródło: Rocznik Statystyczny województwa poznańskiego 1998 r. US w Poznaniu
Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 r. US w Poznaniu
x – brak danych
W gminie Mieleszyn standardy mieszkaniowe dotyczące:
- liczby osób na 1 mieszkanie oraz
- liczby osób na 1 izbę
są prawie równe ze wskaźnikami dla gmin wiejskich byłego województwa poznańskiego oraz
województwa wielkopolskiego. Natomiast na niekorzyść gminy w porównaniu z danymi dla
gmin wiejskich byłego województwa poznańskiego i wielkopolskiego świadczą następujące
wskaźniki:
- powierzchnia użytkowa mieszkań na osobę (różnica waha się od 1,3 m2 w przypadku
województwa poznańskiego do 0,8 m2 – województwa wielkopolskiego),
4
-
powierzchnia użytkowa na mieszkanie (różnica waha się od 3 m2 w przypadku
województwa poznańskiego do 2,1 m2 – województwa wielkopolskiego).
Struktura wieku zabudowy
Cechą charakterystyczną struktury wieku zabudowy mieszkaniowej gminy Mieleszyn
jest bardzo wysoki udział (64,0%) zabudowy zrealizowanej przed 1945 rokiem, w tym
zabudowa ponad 80-letnia stanowi ponad 51%. Są to budynki stare, najczęściej już
zniszczone, które wymagają rehabilitacji. Budynki zbudowane w ciągu ostatnich 20 lat
stanowią niecałe 17% ogólnej ich liczby.
Ruch budowlany
W latach 1989-2000 zasoby mieszkaniowe gminy wzrosły minimalnie, bo zaledwie o
53 mieszkania (w tym przewaga w zabudowie jednorodzinnej – 33 mieszkania), osiągając 967
mieszkań w 2000 r.
W okresie ostatnich 12 lat realizowano średnio rocznie w gminie 4,4 mieszkania.
Szczególnie zahamowany został spółdzielczy ruch budowlany, który jest odzwierciedleniem
podobnych procesów stagnacji, jakie mają miejsce w kraju. Działająca na terenie gminy
Mieleszyn (i nie tylko) Spółdzielnia Mieszkaniowa Łabiszynek przestała budować ze względu
na złą koniunkturę finansową spółdzielni. W efekcie nastąpił jej upadek. W związku z tym na
terenie gminy realizowane jest wyłącznie budownictwo jednorodzinne.
Tempo ruchu budowlanego obrazuje wskaźnik intensywności realizacji zabudowy na
1000 mieszkańców przedstawione w poniższym zestawieniu:
Lata
Liczba oddanych do użytku
mieszkań
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
24
8
5
1
1
1
2
2
4
1
-
wskaźnik intensywności
realizacji mieszkań/1000
mieszkańców
6,4
3,2
1,3
0,2
0,2
0,2
0,5
0,5
1,0
0,2
-
Z zestawienia wynika malejący trend w budownictwie mieszkaniowym gminy w latach 19892000 zarówno w liczbie oddanych do użytku mieszkań jak i ze wskaźnika intensywności
realizacji mieszkań (1000 mieszkańców). Dla porównania powyższy wskaźnik dla gmin
wiejskich byłego województwa poznańskiego i obecnego wielkopolskiego przedstawiał się w
wybranych latach następująco:
4
1989 r. 4,4 mieszkania/1000 ludności
1998 r. 1,0 mieszkanie/1000 ludności
Potwierdza się ta sama, co w gminie Mieleszyn, malejąca tendencja intensywności realizacji
mieszkań/1000 ludności.
Ruch budowlany charakteryzują również informacje dotyczące bieżących realizacji i
ilości wydanych decyzji o warunkach zagospodarowania i zabudowy terenu (wzizt)
dotyczących budownictwa mieszkaniowego.
Bieżące potrzeby mieszkaniowe
Przy określaniu obecnych potrzeb mieszkaniowych gminy kierowano się zasadą
poprawy standardów mieszkaniowych. Rozpatrzono dwa warianty:
1. zmniejszenie liczby osób na 1 mieszkanie z aktualnego wskaźnika 4,2 do 3,5
(aktualny wskaźnik dla województwa wielkopolskiego) co wykazuje brak około 200
mieszkań,
2. zwiększenie zasobów mieszkaniowych gminy z obecnych 236 mieszkań na 1000
ludności do 300 mieszkań na 1000 mieszkańców (średni wskaźnik dla Polski) co
wykazuje potrzebę zbudowania około 260 mieszkań.
W okresie perspektywicznym przy wzroście liczby ludności gminy i dalszej poprawie
warunków mieszkaniowych należy się liczyć z jeszcze większymi potrzebami w zakresie
budownictwa mieszkaniowego.
2.2. Stopień wyposażenia w usługi i standardy obsługi
Poziom życia mieszkańców gminy Mieleszyn w 1990 r. został określony jako średni –
klasa III w 5. stopniowej skali – wg opracowania Wydziału Rozwoju Regionalnego Urzędu
Wojewódzkiego w Poznaniu pt.: „Ocena poziomu życia ludności w przekroju gmin
województwa poznańskiego”. W tej samej kategorii znalazły się również niektóre gminy
sąsiednie oraz dalsze, które aktualnie znajdują się w granicach powiatu gnieźnieńskiego, a
mianowicie gminy: Kłecko, Gniezno łącznie z miastem, Łubowo i Czerniejewo. Natomiast
gminy Kiszkowo i Niechanowo zakwalifikowane zostały już do poziomu niskiego (w analizie
nie uwzględniono gmin Trzemeszno i Witkowo, gdyż nie wchodziły one w zasięg obszaru
województwa poznańskiego).
W przeprowadzonej analizie poziomu życia wzięto pod uwagę mierniki (18)
dotyczące:
- warunków zamieszkania,
- sytuacji w zakresie:
- oświaty i wychowania,
- kultury,
- ochrony zdrowia,
- organizacji życia codziennego.
4
Ponownie dokonano podobnej oceny poziomu życia ludności w gminach
województwa poznańskiego w latach 1995-96 w projekcie „Studium zagospodarowania
przestrzennego województwa poznańskiego” przy uwzględnieniu 17. mierników z podobnych
dziedzin co w 1990 r. Wg syntetycznej klasyfikacji zawartej w powyższym Studium gmina
Mieleszyn wraz z gminą Kłecko znalazły się w 5. klasie poziomu życia odpowiadającej
warunkom mało korzystnym. Gminy: Gniezno z miastem, Czerniejewo i Kiszkowo w 4.
klasie – średnio korzystnej, natomiast korzystne warunki egzystencji dla życia mieszkańców
posiadały gminy Łubowo i Niechanowo. Natomiast aktualny poziom życia mieszkańców
gminy na tle gmin powiatu gnieźnieńskiego w 2000 r. przedstawiono w tabeli 17.
4
Tabela 17. Poziom życia mieszkańców gminy Mieleszyn na tle gmin powiatu gnieźnieńskiego – stan 2000 rok.
Gmina
Mierniki poziomu życia ludności
miasto
Gniezno
Czerniejewo Kłecko Trzemeszno Witkowo Gniezno Kiszkowo Łubowo Mieleszyn Niechanowo
Warunki zamieszkania
- powierzchnia użytkowa mieszkań w m2 na 1
17,6
18,5
16,8
17,4
17,8
17,5
17,5
osobę
- liczba osób na mieszkanie
3,28
3,54
4,02
3,49
3,65
4,24
3,84
- intensywność realizacji mieszkań na 1000
45
1
4
2
1
mieszkańców
Bezrobocie
- % bezrobotnych w grupie produkcyjnej
10,8
14,2
9,2
12,7
11,2
8,5
7,6
Wychowanie przedszkolne
- udział % dzieci w przedszkolach w grupie
11,2
7,3
6,7
8,7
6,9
7,1
4,9
przedprodukcyjnej
Kultura
- liczba woluminów na 1000 mieszkańców
2448
4292
3662
3923
2945
2912
4942
- liczba wypożyczeń na 1. czytelnika
18,4
20,7
20,5
19,3
21,0
26,6
26,3
Organizacja życia codziennego
- liczba miejsc noclegowych całorocznych
338
61
132
151
20
- liczba dróg gminnych o nawierzchni twardej
264,1
67,9
76,7
53,8
55,3
90,5
78,5
ulepszonej na 100km2
- liczba ludności na placówkę pocztowo10223
3296
3882
3549
3471
7648
1784
telekomunikacyjną
- liczba standardowych łączy głównych na
311
249
196
108
142
206
216
1000 mieszkańców
Budżet gminy
- dochody własne budżetów gmin na 1.
513,4
457,5
392,8
430,2
449,7
448,1
492,4
mieszkańca w zł
Miejsce gminy na tle powiatu
1
4
9
8
5
7
3
Źródło: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego, 2001 r., Urząd Statystyczny w Poznaniu
18,3
17,4
17,3
4,04
4,23
4,38
2
-
2
7,5
11,4
9,8
2,7
4,0
5,4
4028
17,8
4910
16,8
4829
14,1
68
80
-
189,6
38,3
82,6
1280
2047
2645
229
184
189
592,7
381,8
462,1
2
10
6
4
W analizie uwzględniono 12 mierników, które są obecnie dostępne w publikacjach
statystycznych. Przeprowadzony ranking gmin wykazał, ze gmina Mieleszyn zajmuje ostatnia
pozycję w układzie powiatowym.
Porównując jednak warunki życia mieszkańców gminy Mieleszyn na przestrzeni lat
1980, 1997 i 2000 (o czym informuje tabela 18), wykazuje ona poprawę w niektórych
dziedzinach życia. Bardzo korzystne zmiany należy odnotować w zakresie organizacji życia
codziennego. Szczególnie dynamicznie rozwinęła się telefonizacja gminy, o czym świadczy
prawie dziesięciokrotny przyrost liczby abonentów telefonicznych na 1000 mieszkańców z
18,8 w 1990 r. do 167,5 w 2002 r. (aktualne dane z Urzędu Gminy). Komfort życia poprawił
także rozwój telefonii komórkowej, lecz w tym zakresie brak danych.
Tabela 18. Poziom życia mieszkańców gminy Mieleszyn w latach 1990, 1997 i 2000.
Mierniki poziomu życia
liczba osób na mieszkanie
m2 mieszkaniowej pow. użytkowej na osobę
wskaźnik uczestnictwa dzieci w przedszkolach
w grupie wiekowej 3-6 lat
liczba uczniów w szkołach podstawowych na 1
pomieszczenie do nauki
wskaźnik zmianowości w szkołach
podstawowych
liczba ludności na 1. bibliotekę i punkt
biblioteczny
liczba woluminów w bibliotece na 1000
mieszkańców
liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców
liczba ludności na 1 aptekę i punkt apteczny
liczba abonentów telefonicznych na 1000
mieszkańców
liczba samochodów osobowych na 1000
mieszkańców
Sieć wodociągowa rozdzielcza w km
Źródło:
1990
3,91
18,3
Lata
1997
4,06
17,8
2000
4,23
17,06
43,0
39,5
20,0
18
17,5
17,6
1,15
1,0
1,04
540
1330
2047
4524
4835
4910
2,6
3779
2,5
3992
2,4
4095
18,8
105,2
167,5a)
155
-
287a)
22,9
72,8
-
a)
dane za rok 2002
- brak danych
Również silnie rozwinęła się motoryzacja gminy wyrażona liczbą samochodów
osobowych na 1000 mieszkańców z 155 w 1990 r. do 287 w 2002 r. W gminie dla poprawy
życia mieszkańców rozbudowano sieć wodociągową, rozdzielczą, która uległa wydłużeniu z
około 23 km w 1990 r. do około 73 km w 1997 r. (w 2002 r. brak danych).
W zakresie szkolnictwa podstawowego poprawiły się warunki nauczania poprzez;
zmniejszenie liczby uczniów na 1 pomieszczenie do nauki oraz uzyskanie wskaźnika
zmianowości wynoszącego 1,0. Obserwowane zmiany są efektem procesów demograficznych
48
wyrażających się spadkiem przyrostu naturalnego, w tym szczególnie spadkiem liczby
urodzeń. Jest to trend, który występuje nie tylko w gminie Mieleszyn, lecz dotyczy ludności
województwa i kraju.
Analiza pozostałych mierników wypada niestety niekorzystnie, co wiąże się z
restrukturyzacją gospodarki i przebudową sfery społecznej, która odzwierciedla skutki
transformacji społeczno-gospodarczej kraju.
3. Pozarolnicza działalność gospodarcza
Od czasu zmian ustrojowo-gospodarczych w kraju w sferze gospodarczej gminy
zachodzą procesy restrukturyzacji. Efektem przebudowy gospodarki jest zmiana aktywności
gospodarczej gminy wyrażająca się przekształceniami w zakresie własności, organizacji,
ilości i jakości.
Przebudowę sfery gospodarczej gminy charakteryzuje rynek pracy i działalność
podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. Od przełomu lat 1989/90
obserwuje się wzrost liczby podmiotów gospodarczych (z wyjątkiem 1993 r.) rejestrowanych
w systemie REGON. Rozwój ten obrazuje poniższe zestawienie:
Rok
1991
1993
1997
1999
2000
Liczba podmiotów gospodarczych REGON
75
58
121
176
201
W rankingu gmin pod względem aktywności gospodarczej mierzonej liczbą podmiotów
gospodarczych na 1000 mieszkańców w 1997 roku gmina Mieleszyn zajmowała następującą
pozycję:
192 miejsce wśród gmin województwa wielkopolskiego,
7 miejsce wśród 10. gmin powiatu gnieźnieńskiego.
Wskaźnik aktywności gospodarczej gminy na koniec roku 2000 na tle powiatu i województwa
kształtował się na poziomie:
gmina Mieleszyn
- 49 podmiotów gospodarczych/1000mieszkańców,
powiat gnieźnieński
- 78 podmiotów gospodarczych/1000mieszkańców,
województwo wielkopolskie
- 90 podmiotów gospodarczych/1000mieszkańców.
W powiecie gnieźnieńskim pod względem aktywności gospodarczej gmina zajmuje 9. miejsce.
Wraz ze wzrostem ilości podmiotów gospodarczych na terenie gminy Mieleszyn postępuje
zmiana struktury podmiotów wg działów gospodarki narodowej. Na podstawie dostępnych danych
przedstawiono informacje na temat tej przemiany w tabeli 19.
49
Tabela 19. Struktura podmiotów gospodarczych wg działów gospodarki narodowej w
gminie Mieleszyn.
Rok
1991
1993
1997
1999
z tego
Liczba
podmiotów
Działalność
Budownictwo
Handel
gospodarczych gospodarcza
75
18
4
25
58
5
7
17
121
16
12
x
176
18
25
x
Pozostałe
usługi
28
29
93
133
x – brak danych
Źródło: Katalog gmin województwa poznańskiego 1992 i 1994. Urząd Wojewódzki w Poznaniu, Wydział
Rozwoju Regionalnego.
Dane dotyczące Strategii województwa wielkopolskiego.
Z zestawienia wynika, że działalność usługowa jest działem dominującym – 76,9% w 1997 r. i
75,6% w 1999 r. wszystkich podmiotów gospodarczych stanowią podmioty działające w
sektorze usługowym. Działalność produkcyjno-budowlana ma znaczenie uzupełniające; w
1997 r. prowadziło ją 23,1% podmiotów gospodarczych, a w 1999 r. – 24,4%.
Struktura własnościowa podmiotów gospodarczych, tj. udział sektorów
własnościowych w ogólnej liczbie podmiotów (201 w 2000 roku) kształtuje się następująco:
sektor publiczny
11 podmiotów gospodarczych,
sektor prywatny
190 podmiotów gospodarczych.
Okazuje się, że pozarolniczą działalność gospodarczą zdominował sektor prywatny, co jest
zgodne z polityką państwa. Podmioty gospodarcze sektora prywatnego stanowią 94,5% ogółu
podmiotów.
Sektor prywatny reprezentowany jest między innymi przez:
164
 zakłady osób fizycznych
 spółki cywilne
8
 spółki prawa handlowego
4
 spółdzielnie
2
Najliczniejszą grupę podmiotów stanowią zakłady osób fizycznych, które w sektorze
prywatnym dominują w sposób jednoznaczny. Zakłady osób fizycznych stanowią 81,5%
ogółu podmiotów sektora prywatnego.
Sferę gospodarczą pozarolniczą charakteryzują także dane z Urzędu Gminy, które
odnoszą się do podmiotów gospodarczych rejestrujących swą działalność w Urzędzie Gminy.
Są to dane dotyczące zakładów osób fizycznych nie uwzględniające m.in. spółek prawa
handlowego. W maju 2002 roku w Urzędzie Gminy zaewidencjonowanych było 155
podmiotów gospodarczych, a dokładniej zakładów osób fizycznych. Zakłady osób fizycznych
w układzie przestrzennym i wg sekcji EKD przedstawia tabela 20.
50
Tabela 20. Zakłady osób fizycznych w układzie przestrzennym wg sekcji EKD
w gminie Mieleszyn – stan maj 2002 r.
Lp.
Nazwa wsi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Mieleszyn
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki
Małe
Świątniki
Wielkie
Razem
10
11
12
13
14
15
Liczba
w tym sekcje EKD
podmiotów
Działalność
Handel i
gospodarczych
Budownictwo Transport
produkcyjna
gastronomia
ogółem
Usługi
45
1
2
1
15
5
32
11
1
1
1
-
7
1
2
2
4
1
11
6
6
1
11
1
1
13
1
15
1
1
1
6
1
8
8
9
-
2
1
2
4
4
-
2
-
-
2
4
16
-
1
-
1
1
2
9
6
7
-
2
2
3
-
3
-
-
1
2
-
155
3
24
30
45
53
Źródło: Urząd Gminy Mieleszyn – 2002 r.
Z zestawienia wynika, że najwięcej podmiotów gospodarczych jest skoncentrowanych
w ośrodku gminnym w Mieleszynie i we wsi Łopienno. W tych jednostkach działalność
prowadzi 49,7% ogółu firm (zakładów osób fizycznych). Większą ilością firm wyróżniają się
także wsie: Sokolniki, Karniszewo, Mielno. Na obszarze każdej z tych jednostek funkcjonuje
ponad 10 podmiotów gospodarczych.
Na terenie gminy wyróżnia się pewną koncentrację działalności gospodarczej. Zaledwie w 5.
jednostkach osiedleńczych skupionych jest łącznie 77% ogółu zakładów osób fizycznych
(rejestrowanych w 2002 roku w Urzędzie Gminy).
Tabela 21. Zakłady osób fizycznych wg rodzajów działalności w gminie Mieleszyn –
stan 2002 r.
Ogółem 155 firm
w tym:
działalność gospodarcza i budowlana
transport
handel i gastronomia
pozostałe usługi
100%
17,4%
19,4%
29,0%
34,2%
51
Pod względem struktury wg rodzajów działalności, wśród zakładów osób fizycznych
dominują związane z usługami. Jest to sytuacja korzystna z uwagi na rolniczo-wypoczynkowy
charakter gminy.
4. Wypoczynek i turystyka
Walory przyrodnicze gminy, szczególnie malowniczo położone jeziora o czystych
wodach, między innymi: Kłeckie, Łopienno, Mielno, Dziadkowskie, Głęboczek i Zioło, wraz
z otaczającymi je kompleksami leśnymi tworzą sprzyjające warunki dla rozwoju rekreacji.
Szczególnie uprzywilejowana w tym zakresie jest wieś Borzątew, w której nad jeziorem
Kłeckim utworzone jest kąpielisko strzeżone i camping na około 300 miejsc noclegowych.
Gmina posiada również dobre warunki dla wędrówek turystycznych. Do uprawiania turystyki
rowerowej dużym udogodnieniem są mało uczęszczane, dobrej jakości drogi.
Atrakcją dla turystów są również cenne zabytki, między innymi: drewniany kościół z
XIX w. w Sokolnikach, barokowy kościół z drewnianą dzwonnicą w Łopiennie, pałac z XIX
w. w Mielnie oraz dwory w Popowie Podleśnym i w Przysiece.
Podstawową bazę noclegową tworzą gospodarstwa agroturystyczne w Kowalewie i
Borzątwi oraz Zajazd Muzyczny u „Przyjaciół” w Mielnie wraz z całorocznymi miejscami
noclegowymi, których w gminie jest 80.
52
V. Przestrzeń zurbanizowana
1. Historyczno-przestrzenny zarys rozwoju
(na podstawie materiałów udostępnionych przez Wojewódzki Oddział Służby Ochrony
Zabytków)
Dębłowo Królewskie
Pierwsze wzmianki o Dębłowie Królewskim pochodzą z XIII w. Inna używana
wcześniej nazwa wsi to Dębłowo. Od najwcześniejszych czasów aż do zaboru pruskiego
mieszkańcy płacili dziesięcinę na rzecz kościoła św. Jerzego w Gnieźnie. Około 1881 r.
Dębłowo posiadało 5 domów mieszkalnych i 33 mieszkańców. Wszyscy mieszkańcy byli
katolikami; z tego 18 to analfabeci. Około 1890 r. powstał majątek o powierzchni 259 ha,
którego właścicielem był Wilhelm Petzel. Po II wojnie światowej majątek przeszedł na
własność Skarbu Państwa Polskiego.
Całe założenie folwarczne składa się z dwóch części: podwórza gospodarczego, przy
którym stał niegdyś pałacyk oraz kolonii mieszkalnej. Folwark zorientowany jest wzdłuż osi
północ-południe. Na podwórzu gospodarczym pozostały tylko trzy budowle, a mianowicie: w
pierzei wschodniej bardzo przebudowany pałac i wozownia (obecnie dom mieszkalny)
przylegająca elewacją południową do pałacu oraz w pierzei południowej stodoła z cegły. Na
wschód od folwarku leży kolonia mieszkalna składająca się z dwóch starych domów
mieszkalnych (czworaków). Stan zachowania stodoły i budynków jest dobry. Powierzchnia
folwarku liczy około 2 ha.
Dobiejewo
Dobiejewo, podobnie jak Dębłowo, ma prawie osiemsetletnią historię – osada znana
jest od czasów, kiedy to Bolesław Pobożny nadał z niej dziesięcinę na rzecz kościoła św.
Jerzego w Gnieźnie. Sytuacja uległa zmianie w XIV w. i od tego czasu odbiorcą dziesięciny
był kościół w pobliskim Łopiennie. W 1 poł. XVI w. właścicielem wsi był burgrabia
krakowski Andrzej Zakrzewski.
Dziadkowo
Według niepełnych odpisów dokumentów doby nowożytnej potwierdzonym
właścicielem Dziadkowa w 1580 r. był Krzysztof Mieleński, starosta kaliski (między innymi
właściciel Mielna). Około 1816 r. właścicielem Dziadkowa został Józef Brzeski, a następnie
Karol Koszucki – od 1844 r., Franciszek Koszucki – od 1855 r. Folwark pochodzący z XIX w.
w 1874 r. był własnością Stanisława Lewina z Rogowa i liczył ogółem 673,8 ha, z czego
396,12 ha przypadało na grunty orne, 52,3 ha – łąki, 99,6 ha – pastwiska, 174,2 – las, 57,25 ha
– wody. Czysty dochód z majątku w 1890 r. wyniósł 2512 marek. W tym czasie zbudowano
część podwórza gospodarczego. Wzniesiono także spichlerz o powierzchni 128,7 m2, do dziś
zachowany w dobrym stanie. W 1896 r. właścicielem Dziadkowa był Aleksander von
Schalscha. Około 1909 r. Dziadkowo przeszło w ręce dr. Jaworowicza, a majątek w tym
okresie liczył 262 ha gruntów ornych i czysty z nich dochód wyniósł 2602 marki. W 1913 r.
właścicielem majątku został Bolesław Kowalski, a administratorem Kubicki, zaś
powierzchnia majątku wzrosła do 668 ha. Po 1925 r. Dziadkowo zostało własnością Michała
53
Paruszewskiego. Rok później zanotowano 549 ha gruntów (w tym 260 ha gruntów ornych, 12
ha łąk i 128 ha lasów) z dochodem w wysokości 748 talarów. Majątek posiadał tartak, kolejkę
polną, własną siłę elektryczną oraz zajmował się eksploatacją torfu. W latach 1939-45
Dziadkowo nosiło nazwę Schönweilar. W 1946 r. majątek upaństwowiono i rozparcelowano;
od 1961 r. był w gestii KPGR Łabiszynek, obecnie – AWRSP.
Całość założenia leży na osi biegnącej od północnego wschodu do południowego
zachodu. Kompozycja układu jest zwarta, geometryczna, zamknięta. Były folwark składa się z
trzech czytelnych części: parku z dworem, podwórza gospodarczego oraz kolonii mieszkalnej.
Park zajmuje około 3 ha i mieści się na południowy zachód od podwórza
gospodarczego i na wschód od kolonii mieszkalnej. Jest to park krajobrazowy o wijących się
alejkach posiadający cenny starodrzew z bogatym zestawem gatunków na ogół rodzimego
pochodzenia. Park od podwórza gospodarczego jest ogrodzony murem kamiennym. W części
południowej parku dominantę stanowi pałac w stylu neoklasycystycznym, wzniesiony na
planie prostokąta, o powierzchni użytkowej 383 m2. Pierwotnie pałac przeznaczony był na
rezydencję, obecnie jest budynkiem opuszczonym, w ogólnie złym stanie. Należy sądzić, iż
dwór, wzniesiony zapewne w latach 1840-60, był parterową, siedmioosiową budowlą.
Prawdopodobnie w 4 ćw. XIX w. lub na pocz. XX w. został przebudowany i wtedy też (być
może z powodów rodzinnych) utworzono dwie funkcjonalnie niezależne części mieszkalne.
Przypuszczać należy, że wystrój architektoniczny piętra części południowej został zniszczony
w 1945 r.
Przy zachodniej granicy parku znajduje się brama, przez którą prowadził podjazd ku
frontowej, południowo-zachodniej elewacji dworu. Obok bramy znajduje się oficyna dworska
(teraz dom mieszkalny) gdzie uprzednio znajdowała się pralnia, piekarnia i mieszkanie.
Podwórze gospodarcze założone na rzucie zbliżonym do prostokąta, o zwartej
zabudowie zajmuje powierzchnię 2,5 ha. Do podwórza prowadzi 5 bram. Pierzeję południową
tworzy owczarnia i kuźnia ze stelmacharnią (dziś magazyny), zaś pierzeję północną – pięć
budynków: magazyn i chlewnia, spichlerz, magazyn, obora i owczarnia. Między oborą a
magazynem znajduje się staw, przy którym rosną brzozy. Pierzeję zachodnią stanowi brama
wjazdowa i nowy budynek gospodarczy z garażami, a w skład pierzei wschodniej wchodzi
mur i brama wjazdowa na podwórze oraz budynek.
Z podwórza gospodarczego do kolonii mieszkalnej prowadzi kręta droga. Między
parkiem a kolonią mieści się figurka z gipsu na postumencie – św. Józef z dzieciątkiem.
Obecnie kolonia mieszkaniowa składa się z pięciu budynków: dwóch dwojaków, trojaka i
dwóch czworaków. Wszystkie budynki mieszkalne są bardzo przebudowane i
zmodernizowane.
Karniszewo
Pierwsza udokumentowana wzmianka o Karniszewie pochodzi z 2 poł. XIV w. W
1520 r. mieszkańcy oddawali dziesięcinę do kościoła w Sokolnikach, a w okresie zaborów, w
poł. XIX w., było tutaj 11 domów zamieszkiwanych przez niespełna 200 osób.
Kowalewo
Osada Kowalewo istniała na pewno już w XIV w. Dwa stulecia później, gdy jej
właścicielami był ród Grzymalitów, wzmiankowana była pod nazwą Kowaliewo. Inne nazwy
używane w różnych okresach to Forst i Birkenhof. Pod koniec XIX w. mieszkało tutaj około
170 osób.
Folwark powstał około 1889 r. Najstarsze dane dotyczące jego właścicieli pochodzą
54
dopiero z 1913 r. Handbuch des Grundbesitzes im Deuschen Reiche Provinz Posen podaje
jako właściciela Adolfa Haebelmanna. Pierwotne przeznaczenie folwarku stanowiło, że był to
majątek ziemski (uprawy, hodowla zwierząt). Majątek posiadał powierzchnię 103 ha, w tym
były 82 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk, 2,5 ha lasów, 1,6 ha nieużytków i 7,5 ha wód. W
folwarku prowadzono hodowlę bydła rogatego (24 szt.), trzody chlewnej (40 szt.) i koni (10
szt.). Według informacji miejscowej ludności kolejnym właścicielem majątku był Niemiec o
nazwisku Krup, a następnie Polak Czajkowski. Po 1945 r. majątek upaństwowiono i
utworzono PGR. W dawnej rządcówce powstały mieszkania pracownicze, a w latach 90-tych
XX w. majątek przejęła AWRSP.
Pierwotna zabudowa gospodarstwa, skupiona wokół podwórza o kształcie
prostokątnym składała się z rządcówki, obory (obecnie budynek inwentarzowo-magazynowy)
i stodoły (przylega doń współczesna przybudówka). Nie zachował się budynek od strony
północnej widoczny na archiwalnych mapach pruskich. Prawdopodobnie później nieco
powstały budynki poza podwórzem (chlewnia, budynek mieszkalny i gospodarczy). Za
elewacją tylną (wschodnią) oraz po stronie północnej znajduje się niewielki ogród warzywny.
Powierzchnia podwórza wynosi 0,7 ha.
Łopienno
Nazwa Łopienno, jak podają źródła onomastyczne, pochodzi od łopianu licznie
występującego w okolicach. Najstarsze wzmianki o osadzie sięgają 1283 r. i dotyczą
przynależności do miejscowej plebani wsi Mieleszyn, która pozostawała w takiej zależności
do poł. XIV w. Później wieś podlegała parafii sokolnickiej. W latach 1414-1426 przed sądem
konsystorskim w Gnieźnie toczył się spór o dziesięcinę pomiędzy plebanem Łopienna, a
Niemierzą, ówczesnym dziedzicem Mieleszyna. Zgodnie ze wzmianką z 1399 r., Łopienno
stanowiło również własność szlachecką. Dzięki staraniom ówczesnego właściciela, sekretarza
królewskiego Andrzeja Zakrzewskiego, w 1519 r. osada otrzymała od króla Zygmunta
Starego prawa miejskie. Wraz z tym faktem Łopienno otrzymało przywilej organizowania
cotygodniowych targów i dwóch jarmarków rocznie. Z tego okresu pochodził herb
miejscowości. Około poł. XVI w. dziedzicami miasteczka byli Latalscy, później Czarnkowscy
(około 1597 r. – Piotr, starosta Kcyński), w 2 poł. XVII w. – Smuszewscy, od 1670 r. do
końca XVIII w. – Skoroszewscy, następnie Grudzielscy i Zakrzewscy. Rozwój miasta
następował powoli. W 1580 r. żyło tu 9 rodzin rzemieślniczych, które dodatkowo
utrzymywały się z roli i były zobowiązane do pańszczyzny. W 2 poł. XVII w. problemem
kupców z Łopienna były zbyt wysokie ich zdaniem opłaty celne, pobierane od płótna w
Gnieźnie. Jednakże mimo trudności miasteczko się rozrastało. Pod koniec XVIII w. 18 rodzin
trudniło się szewstwem. W 1871 r. Łopienno liczyło 89 domostw, 943 mieszkańców, w tym
81 ewangelików i 46 Żydów. W 1881 r. liczba mieszkańców wzrosła do 1002. W 1888 r.
liczące około 1000 mieszkańców Łopienno utraciło prawa miejskie. Podczas II wojny
światowej miejscowy kościół był czynny jako jeden z nielicznych w całym rejonie. W
dawnym pałacu zakupionym przez Zgromadzenie Sióstr Elżbietanek mieści się obecnie Dom
Pomocy Społecznej dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej Intelektualnie.
Łopienno jako dawne dziedzictwo opatów z Graboszewa i Paruszewa, po raz pierwszy
wzmiankowane było w roku 1399. Z pierwotnego założenia zachował się niewielki trójkątny
rynek, przy którym usytuowany jest kościół. Kościół p.w. św. Katarzyny (obecnie
Wniebowzięcia NMP) był pierwotnie kościołem filialnym parafii w miejscowości Gącz
(Gądecz). Został ufundowany przez Opalów zapewne na przełomie XIII i XIV w. Już za
biskupa Bogorii Skotnickiego (1342-1376) Łopienno było siedzibą parafii. Wzmiankowani
55
najdawniejsi proboszczowie to: Dobrogost (1414), Jan Węgorzewski (1426-37), Mikołaj
Nieszporek (1441), Jan Ród (1449), Dobrogost Skórski (1497, 1501). W roku 1520 parafia w
Łopiennie była już połączona z gądecką. Na miejscu pierwotnego kościoła, z fundacji Piotra
Czarnkowskiego, wzniesiona została nowa, zapewne drewniana, świątynia. Przypuszczalnie w
1675 r. budynek został zniszczony przez pożar. Budowa zachowanego do dziś kościoła
barokowego rozpoczęła się przed 1670 r. według projektu działającego w Polsce znanego
architekta pochodzenia szwajcarskiego Jerzego Catenaciego. Fundatorem świątyni był
ówczesny właściciel Łopienna, przełożony kongregacji filipinów w Studziannie, ks. Adam
Smuszewski. Uroczysta konsekracja kościoła nastąpiła w 1686 r. W 1 poł. XVIII w. wnętrze
nawy i prezbiterium ozdobiono polichromią. W XX w. przeprowadzono kilka remontów i
restauracji świątyni. Wyposażenie kościoła jest w większości barokowe z 2 poł. XVII w.
Kościół katolicki należał do dekanatu gnieźnieńskiego św. św. Piotra i Pawła.
Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP leży w północno-wschodniej części wsi, na północ
od wydłużonego trójkątnego Rynku, po wschodniej stronie drogi z Kłecka do Janowca Wlkp.
Budynek jest orientowany, z dość znacznym odchyleniem na południe. Kościół położony jest
w zieleni będącej pozostałością dawnego cmentarza przykościelnego. Jest otoczony murem
kamiennym z barokową bramką i furtką zapewne z 2 poł. XVII w. W pobliżu znajduje się
plebania. Obydwa budynki wznoszą się przy placyku wybrukowanym różnobarwną kostką.
Na terenie kościelnym po stronie zachodniej wznosi się drewniana dzwonnica i figurka św.
Antoniego Padewskiego. W czasie restaurowania usunięto ze zwieńczenia dzwonnicy krzyż z
chorągiewką z datą 1832 r. – datą budowy dzwonnicy. Po wschodniej stronie znajduje się
kapliczka z figurą Matki Boskiej, nagrobek ks. Józefa Gierłowskiego (zm. 1935), a także
kamienna droga krzyżowa zwana Kalwarią Łopieńską.
Do probostwa należał również folwark.. Własnością kościoła był do 1946 r., a
następnie utworzono tam PGR. Kompozycja układu jest zwarta, geometryczna. W skład
założenia wchodzą: budynki gospodarcze i domy mieszkalne. Całe założenie położone jest na
osi północ-południe. Do folwarku prowadzą dwie stare bramy. Od południa teren obsadzony
jest pasem starych topoli, a wśród domów mieszkalnych rosną pojedyncze drzewa lub kępy
ozdobnych krzewów. Na starą zabudowę podwórza składają się dwa budynki gospodarcze,
obora oraz owczarnia. W skład kolonii mieszkalnej wchodzi dwojak i czworak. Pozostałe
budynki zbudowano po 1946 r. Powierzchnia folwarku liczy około 2 ha.
Z roku 1888 zachował się (w złym stanie technicznym) wiatrak wieżowy, drewniany
typu koźlak. Usytuowany jest na wzniesieniu w obrębie działki zagrodowej, położonej w
centrum wsi. Teren działki otoczony jest z trzech stron gruntami ornymi i łąkami, od
południowego wschodu działką budowlaną.
Mieleszyn
W średniowieczu na terenie Mieleszyna (inne używane nazwy to Melschin, Hohenau)
istniały dwie miejscowości: Mieleszyn i Babin. Pierwsza historyczna wzmianka o osadzie
pochodzi z 1283 r. i dotyczy przynależności Mieleszyna do plebani w Łopiennie. Zależność ta
pozostała niezmieniona do połowy XIV w. kiedy to przeszła pod plebanię w Sokolnikach.
Konsekwencją tej zmiany był późniejszy spór o dziesięcinę, który toczył się w latach 14141426 przed sądem konsystorskim w Gnieźnie między ówczesnym dziedzicem Mieleszyna
Niemierzą, a plebanią w Łopiennie. W końcu XVI w. dobra te należały do Stanisława
Jabłkowskiego, który ufundował tu drewnianą kaplicę z dwoma ołtarzami. W XIX w.
świątynia już nie istniała. Od końca XVI w. z Mieleszyna płacono dziesięcinę arcybiskupowi
gnieźnieńskiemu. W czasie zaborów, w okresie intensywnej germanizacji, wieś zachowała
56
rodzime oblicze i jako jedna z nielicznych w zaborze pruskim należała do własności polskiej.
W XIX w. Mieleszyn należał do rodziny Kalksteinów. W 1880 r., kiedy właścicielem był
Kazimierz Kalkstein, znajdowało się tu 10 dymów, mieszkało 215 katolików i 10
ewangelików. Działała olejarnia i cegielnia. W 1891 r., kiedy właścicielem była wdowa po
Kazimierzu, Anna von Kalkstein, majątek liczył 554 ha, w tym 385 ha ziemi uprawnej, 22,4
ha łąk i pastwisk, 107,7 ha lasów i 12,5 ha nieużytków. Roczny dochód gruntowy wynosił
4325 marek. W 1899 r. Mieleszyn zamieszkiwało 225 osób.
Na zespół dworsko-pałacowy w Mieleszynie składa się dwór i folwark. Dwór
wzniesiony został około połowy wieku XIX, a rozbudowany na początku XX. Budynek
dworu wzniesiony został na planie prostokąta. Wokół dworu istniał rozległy park, obecnie
zachowany w swej pierwotnej zachodniej części. Fragment przylegający bezpośrednio do
dworu użytkowany jest jako plac zabaw. Na terenie parku zachował się starodrzew oraz dwa
niewielkie stawy. Teren parkowy otoczony jest drucianą siatką. Dwór przeznaczono na cele
oświatowe. Szkoła, która tam powstała funkcjonowała również po I wojnie światowej aż do
1945 r. W okresie międzywojennym budynek rozbudowano tworząc trzy nowe izby lekcyjne.
Podwórze folwarczne oddalone jest około 30 m na zachód od dworu. Zachowane
budynki folwarku powstawały od lat 40-tych XIX w. Najstarszy istniejący datownik
umieszczony na budynku dawnej owczarni pochodzi z 1842 r. oraz na domu mieszkalnym – z
1890 r. Do dzisiaj zachował się również budynek mleczarni i stodoły. Obecna kompozycja
jest skutkiem wczesnej parcelacji, przeprowadzonej około 1905 r., która zatarła pierwotny
układ kompozycyjny i w wyniku której powstało kilka gospodarstw rolników
indywidualnych. Pierwotnie dominowała kompozycja zwarta, geometryczna zamknięta, z
zabudową folwarczną wokół dużego prostokątnego podwórza, ale wskutek parcelacji
rozproszyła się. Teren podwórza wraz z budynkami podzielony został pomiędzy pięciu
nowych właścicieli. Wkrótce powstały liczne budynki mieszkalne i gospodarcze, wytyczono
także nową drogę biegnącą przez środek dotychczasowego podwórza. Już w 1910 r., co jest
widoczne na pochodzącej z tego roku mapie pruskiej, istniało, w obrębie dawnego podwórza,
około siedmiu nowych budynków należących do nowopowstałych gospodarstw wydzielonych
z folwarku. Budynek w południowej pierzei podwórza został rozbudowany, a sąsiadujący z
nim budynek w pierzei wschodniej rozebrano stawiając na jego miejscu trzy mniejsze.
Zachowały się: stodoła murowana, drewniana przybudówka, ruiny budynku
prawdopodobnie inwentarskiego, budynek dawnej owczarni, a obecnie stodoła oraz dom
mieszkalny murowany. Do tych obiektów przylega kilka współczesnych szopek. W części
północnej pierzei wschodniej znajdowały się dwa budynki gospodarcze: kuźnia i
prawdopodobnie budynek magazynowy, których mury wykorzystano w budowie domu
mieszkalnego powstałego po II wojnie światowej. W środkowej części pierzei wschodniej
zachowała się gorzelnia. Wyposażenie jej, niestety, nie zachowało się. Budynek gorzelni jest
obecnie wykorzystany w większej części jako mieszkalny. Przylega doń komin z lat 60-tych
XX w.
Około 150 m na wschód od podwórza folwarcznego, w otoczeniu parku oraz
współczesnych budynków znajduje się budynek dworca. Wyposażenie jego nie zachowało się.
Obecnie dworzec pełni rolę przedszkola. Uprzednio był wykorzystywany jako szkoła i
biblioteka.
Mielno
Najstarsza wzmianka historyczna dotycząca Mielna pochodzi z 1295 r., natomiast
pierwszy znany dokument – z 1580 r., gdy właścicielem był Krzysztof Mieleński – stolnik
57
kaliski. Zachowała się rzeźba z 1745 r. wskazująca, że w tym czasie w Mielnie istniał już
pałac. Dalszy przebieg zmian własnościowych w tej epoce jest niezbadany. Wyjątkami są
wzmianki o niejakim Janiszewskim około 1850 r. Wg Słownika Geograficznego z 1885 r. –
„dawniej wraz z Działyniem własność hr. Wołłowicza”. Na mapach pruskich z 1849 r.
widoczne są już zarysy budynków gospodarczych i pałacu. W XIX w. wieś nazywała się
Mühlburg. Około 1870 r. Mielno z okolicami zakupiła znana w tym rejonie rodzina
niemieckich posiadaczy ziemskich Wendorffów. Do około 1912 r. Mielno było własnością
Wilhelma Wendorffa. To dla niego został wybudowany nowy pałac. Dokładnej daty budowy
pałacu nie ustalono. Budynek powstał wg planów berlińskiej firmy projektowo-budowlanej
„Erdmann und Spindler” przy użyciu powszechnie wtedy stosowanych form historyzujących
neorenesansowych i neobarokowych. Plany publikowano w Architektonische Rundschau z
1904 r. Można przyjąć iż pałac wzniesiono w latach 1880-1904. Mapę w skali 1:25000
ukazującą analogiczną sytuację wydano w 1888 r. Wg danych z Rejestru Zabytków
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków budowę ukończono w 1910 r. W tym samym czasie
powstaje oficyna przypałacowa i stajnia. Po Wilhelmie Wendorffie majątek przejął jego syn
Edward (1907-32). W 1913 r. majątek liczył ogółem 1574 ha, z tego 875 ha – to grunty orne,
a 70 ha – łąki. Czysty dochód z gruntów w 1913 r. wyniósł 8459 marek. W tym czasie
rządcami byli Rohn i Berndi. W 1922 r. Edward Wendorff był również właścicielem Dębłowa
Szlacheckiego i jednocześnie dzierżawcą majątku w Przysiece. W 1927 r. powstała kaplica
kommemoratywna rodziny Wendorffów. W niej, to wg relacji mieszkańców wsi, było
wymalowane na ścianie drzewo genealogiczne rodziny. Autor projektu architektonicznego
jest nieznany. Po II wojnie światowej kaplica wraz z całym cmentarzem ewangelickim uległa
sukcesywnej dewastacji. Po remoncie erygowano w niej w 1988 r. rzymsko-katolicką kaplicę
należącą do parafii w Modliszewku.
Po Edwardzie Wendorffie około 1932 r. majątek przejął Jürgen Otto Wendorff (193245). W 1946 r. majątek wielkości ponad 1500 ha przejął Skarb Państwa. Majątek w wyniku
reformy rolnej został rozparcelowany. W 1953 r. teren ten zajęła RSP, którą rozwiązano w
1956 r. W latach 1957-61 byłym majątkiem gospodarzyli rolnicy indywidualni. W 1962 r.
grunt przeszedł na własność PGR (podwórze i kolonia mieszkalna), a pałac z parkiem został
przejęty przez Kuratorium Oświaty i Wychowania w Poznaniu i przeznaczony na siedzibę
Państwowego Domu Wczasów Dziecięcych. W 1971 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków
wpisał pałac do rejestru zabytków. Obecnie folwark należy do AWRSP oddział Poznań.
Do założenia pałacowo-parkowego prowadzi jedna brama, do której wiedzie droga
obsadzona drzewami. Główna oś widokowa biegnie od wschodu do zachodu. Na zespół
pałacowy składa się pałac, oficyna, stajnia, kaplica grobowa i park krajobrazowy. Dominantę
stanowi pałac.
Pałac stanowi dwukondygnacyjny budynek z dachem mansardowym z facjatkami.
Powierzchnia użytkowa pałacu wynosi około 340 m2. Do pałacu od południowego wschodu
dobudowano bezstylowy, dwukondygnacyjny aneks. Na zachód od pałacu mieści się taras
ogrodzony kamiennym murkiem, z którego schodkami schodzi się do parku. Na wschód od
pałacu znajduje się podjazd dla wozów, a dalej klomby zieleni. Po południowej stronie pałacu
położona jest oficyna. Na południe od oficyny znajduje się stara pompa wodna, a na południe
od pałacu usytuowany jest stary budynek stajni. Obecnie jest to budynek mieszkalny z
nowymi przybudówkami.
W odległości 500 m od kolonii mieszkalnej, po wschodniej stronie drogi gruntowej
łączącej jezioro Mielno z szosą Mielno-Mieleszyn i na południe od drogi ModliszewkoMieleszyn, na skraju lasu, znajduje się kaplica. Działkę, na której wznosi się kaplica rodowa
58
rodziny Wendorffów otacza drewniany parkan na podmurówce. Koło kaplicy był kiedyś
cmentarz ewangelicki, po którym obecnie brak śladów. Kaplica utrzymana jest w stylu tzw.
półmodernizmu lat międzywojennych, odwołującego się do form historycznych. Kaplica
założona na planie koła, ma kształt rotundy krytej dachem kopulastym. Ściany z kamienia
polnego ułożono regularnie.
Teren zabytkowego parku od południa ogranicza jezioro poprzedzone skarpą (różnica
terenowa około 14 m), a od północnego zachodu założenia folwarczne. Park krajobrazowy
powstał prawdopodobnie w 2 poł. XIX w. Park posiada cenny starodrzew. Występują w nim:
jawory, dęby, jedliny, klony, lipy, robinie i sosny. Park poprzecinany jest licznymi alejkami.
Główne alejki biegną od północy do południa – równolegle do pałacu. Przez przednią część
parku prowadzi symetryczna aleja wjazdowa dochodząca do dziedzińca przed frontem pałacu.
Przy jego zachodnim boku znajduje się oficyna, a przy wschodnim – stajnia przebudowana na
dom mieszkalny. W parku na wprost pałacu wznosi się rzeźba Atlasa z datą 1795 r. na
postumencie. Park ma powierzchnię 3,1 ha.
Zespół folwarczny mieści się między założeniem pałacowo-parkowym a kolonią
mieszkalną od południowego zachodu. Podwórze gospodarcze założone zostało na rzucie
zbliżonym do prostokąta. Podłoga podwórza jest równa, zrobiona z ubitej ziemi. Główna oś
tej części założenia biegnie od wschodu do zachodu. Dominantą jest gorzelnia leżąca w
zachodniej pierzei podwórza. Obecnie budynek gorzelni jest bardzo przebudowany i
wyposażony w całkowicie nowe urządzenia. Pierzeję północną podwórza stanowi obora, dwie
bramy wjazdowe i mur otaczający podwórze, wschodnią – stodoła z lat 80-tych XX w. i
garaże, a południową – dom mieszkalny, dwa budynki przeznaczone do rozbiórki, obora
(dawniej stajnia) i warsztaty (dawniej obora). W centrum podwórza mieści się budynek
spichlerza (obecnie bardzo przebudowany) i budynek kuźni. Powierzchnia podwórza liczy 1,8
ha.
Kolonia mieszkalna mieści się po południowo-zachodniej stronie podwórza. Przez nią
biegnie droga Modliszewo-Mieleszyn dzieląc kolonię na część południową i północną. W
części północnej znajdują się dwa domy mieszkalne – pięciorak, przy którym stoi stary
budynek gospodarczy i czworak. W południowej części mieszczą się również dwa domy
mieszkalne – sześciorak i pięciorak. Wszystkie domy są przebudowane i zmodernizowane.
Popowo Ignacewo
Popowo Ignacewo w źródłach i literaturze mylone bywa z innymi Popowami. Inne
nazwy wsi używane w różnych okresach to: Popowo Większe, Popówko, Beyerode. Dlatego
też określając zmiany własnościowe należy zastosować daleko idąca krytykę źródeł. Nazwa
wsi pochodzi od Ignacego, który był właścicielem majątku w latach 1399-1420. Źródła
wspominają w 1420 r. i 1424 r. o Wojciechu z Popowa Większego, synu Grzymki. W
dokumentach z 1471 r. i 1482 r. wspomniany jest Ginacz z Ignacewa oraz bracia Wincenty i
Wojciech, a następnie ich synowie Jan Wincencic i Maciej Wojciechowicz Popowscy, bracia
stryjeczni, którzy dziedziczyli Popowo, Sokolniki i Podlesie Wysokie (1494 r.). W XV w.
udziały w Popowie mieli także Jan i Andrzej Popowscy (1451-71). Ich stryjem był Adam z
Popowa Ignacewa i Sokolnik (1466-71). W 1482 r. w dokumentach występuje Andrzej
Krzywosz z Popowa Ignacewa i Sokolnik, a następnie w 1488 r. jego syn Jan Krzywoszewicz
Sokolnicki. W XVI i XVII w. wieś płaciła dziesięcinę proboszczom kościoła św. Michała w
Gnieźnie. Na przełomie XVIII i XIX w. Popowo było w rękach Godzimirskich, od 1793 r. –
Jana, skarbnika gnieźnieńskiego, a następnie od 1827 r. – jego syna Józefa z żoną Weroniką z
domu Dobroniecką, która od śmierci męża w 1836 r. dziedziczyła dominium wraz z dziećmi.
59
W następnych latach następowały częste zmiany właścicieli. Zgodnie z zapisami w księdze
wieczystej: Wincenty Sobierajski (1842 r.), Pius Arnold (1843 r.), Jadwiga Sobierajska z
domu Bojanowska z mężem Józefem (1851 r.), Wojciech Jaksiewicz (1853 r.), Joanna Gaertig
z d. Heydrich (1860 r.), Atanazy Jordan (1880 r.), Stanisław Jordan (1901 r.), Maria
Siemieńska z d. Skoraszewska (1906 r.). W latach 20-tych XX w. majątek należał do
Saskowskich, Adama (1926 r.) i Jana (1929 r.). Ostatnim właścicielem przed wojną był
Franciszek Saskowski, pochowany na cmentarzu kościelnym w 1941 r. Właśnie Franciszek
Saskowski był fundatorem kościoła w Popowie projektu Stefana Cybichowskiego. Kościół
powstał w latach 1933-36. W 1936 r. został konsekrowany przez kardynała Hlonda. W czasie
okupacji kościół służył jako magazyn wojskowy.
Folwark w Popowie Ignacewie istniał przed 1523 r. i składał dziesięcinę proboszczom
przy kościele św. Michała w Gnieźnie. Proboszczowie kołdrąbscy pobierali „meszne po
wiertlu pszenicy i owca z łanu kmiecego”. Rejestry poborowe z 1580 r. wskazują tu 3
komorników i 1 rzemieślnika. Około 1793 r. Popowo Ignacewo należało do skarbnika
gnieźnieńskiego Jana Godzimirskiego, później do Szymona Drzeńskiego. W 1 poł. XIX w.
majątek należał do Borzęckich. W 1871 r. liczył 242,03 ha z tego 218,5 ha gruntów ornych,
19,72 ha łąk i 9,9 ha lasów. Czysty dochód z gruntów wyniósł w 1871 r. 1776 marek. Około
1880 r. majątek znajdował się w rękach Towarzystwa „Kaiser-Wilhelm-Spende”. Na początku
XX w. właścicielem Popowa Ignacewa był I. Laskowski. Majątek w 1926 r. liczył 284 ha, z
tego 249 ha to grunty orne, 17,5 ha łąki, 11,2 ha pastwiska. Czysty dochód z gruntów w 1926
r. wyniósł 344 talary. W latach 1939-45 majątek był pod zarządem komisarycznym
niemieckim. W 1946 r. majątek przeszedł na Skarb Państwa (rozparcelowano 284 ha
gruntów). W następnych latach był we władaniu kolejno w latach 1953-57 – RSP, od 1961 r. –
PGR Łabiszynek, obecnie znajduje się w gestii AWRSP.
W skład założenia wchodzi: pałac z parkiem, podwórze gospodarskie i kolonia
mieszkalna. Całe założenie położone jest na osi północ-południe. Założenie pałacowoparkowe znajduje się na północ od podwórza gospodarczego. Od wschodu i częściowo
północy graniczy z polami zaś od zachodu ograniczone jest drogą biegnącą przez wieś całą od
drogi Mieleszyn-Popowo Podleśne do podwórza gospodarczego.
Park założony w kształcie dużej litery L. otoczony jest częściowo murem z kamienia
polnego i cegły ułożonej w regularne kwadraty, obecnie otynkowanego w szczycie
zakończony daszkiem krytym dachówką karpiówką. Pozostała część muru zbudowana jest z
cegły pełnej palonej na podmurówce z kamienia polnego. Do parku prowadzą cztery bramy.
Park posiada cenny starodrzew. Występują tu kasztan, lipy i akacje. Mapa z około 1800 r.
ukazuje teren parku w stanie organizacji, bez jakiejkolwiek zabudowy. Dwór pierwotny
powstał w latach około 1880-1900 za Atanazego Jordana.
Przed pałac prowadzi podjazd w kształcie podkowy obsadzony w części kasztanami.
Pałac stanowi dominantę tej części założenia. Pałac składa się z dwóch części, starej od strony
północnej z dwoma ryzalitami od wschodu i zachodu z gankiem w części środkowej i nowej
od strony południowej powstałej prawdopodobnie sumptem Franciszka Saskowskiego w
latach 30-tych XX w. (monogram F.S. i data 1937 r. na ścianie południowej dworu),
dwukondygnacyjnej krytej dachem dwuspadowym. Obecnie na terenie parku znajdują się dwa
nowe budynki.
Na południe od założenia pałacowo-parkowego mieści się podwórze gospodarcze,
założone na rzucie czworoboku. Podłoga podwórza jest prosta, miejscami wyłożona brukiem.
Pierzeja zachodnia podwórza składa się z trzech budynków: dwóch chlewni (jednej
przebudowanej ze starej obory) i budynku gospodarczego, na którym widnieje data 1930 r.
60
Pierzeja południowa posiada po stronie zachodniej zbiornik wodny, bramę wjazdową na
podwórze i stodołę, która składa się z kompleksu trzech budynków. Pierzeję wschodnią
stanowi nowy budynek garaży, stara kuźnia obecnie przebudowana na warsztaty i stary
budynek chlewni obecnie podniesiony o jedną kondygnacje i zmodernizowany. Za pierzeją
wschodnią mieszczą się aktualnie dwa nowe budynki.
Kolonia mieszkalna znajduje się na północ od założenia pałacowo-parkowego i
podwórza i składa się z bardzo przebudowanych trzech budynków mieszkalnych. W budynku,
na którego wschodniej elewacji widnieje data 1924 z literami F.S., obecnie mieści się sklep i
mieszkanie. Dwa pozostałe to domy mieszkalne: trojak i czworak.
Popowo Podleśne
W późnym średniowieczu i dobie nowożytnej okolica należała do rodów Popowskich,
Sokolnickich, Przysieckich, od około 1713 r. do Jana Godzimirskiego, skarbnika
gnieźnieńskiego, a następnie do jego syna Józefa – od 1817 r. Kolejnymi właścicielami byli:
Arnold Pius – od 1843 r., Atanazy Jordan – 1881 r., Stanisław Jordan – od 1902 r., Tomasz
Siemieński – od 1907 r., Ludwik Kasprowicz – od 1909 r., Joachim Guntzel – od 1910 r.,
Józefa Weitekamp de domo Przyniczyńska z Władysławem Stojaczykiem – od 1912 r.,
Bolesław Kowalski – od 1918 r., Tadeusz Kijewski – w latach 1930-39. W latach 1939-45
folwark był w gestii władz niemieckich. Od 1946 r., po upaństwowieniu, majątek przekazano
Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Obecnym użytkownikiem jest Nadleśnictwo
Gniezno. Mapa pruska ukazuje w obrębie obecnego parku złożony układ budynków –
prawdopodobnie stary dwór z aneksami i łącznikiem do oficyny. Analiza materiałowa piwnic
obecnego dworu wykazuje, że dwór został wzniesiony na fundamentach i ścianach starszego
budynku (oficyny) w latach około 1890-1900. Niewykluczone, że projektant i wykonawcy
omawianego dworu oraz dworu w Popowie Ignacewie byli tymi samymi osobami – i tam i tu
właścicielem był wówczas Atanazy Jordan. Wtedy też założono park. Nie wiadomo kiedy
rozebrano pozostałe budynki założenia rezydencjonalnego. Do 1945 r. dwór był siedzibą
folwarku z gruntami o areale około 240 ha.
Folwark w Popowie Podleśnym w 1357 r. należało do kapituły gnieźnieńskiej (Kodeks
Wielkopolski N.1354). Około roku 1523 składał dziesięcinę proboszczom kościoła św.
Michała w Gnieźnie. Proboszczowie kołdrąbscy pobierali „meszne po wiertelu pszenicy i
owsa z łana kmiecego, a od zagrodników po wiertelu owsa”. W 1580 r. posiadali Popowo
Podleśne Przysieccy i Mieleńscy. W 1618 r. właścicielami byli Jan i Krzysztof Mieleńscy, a
około 1793 r. Godzimirscy. Około 1880 r. właścicielem był Atanazy Jordan, a ogólny obszar
majątku wynosił 238,9 ha, z tego 217 ha roli, 10,7 ha łąk, 7,15 ha pastwisk i 4,09 ha
nieużytków. Dochód czysty z gospodarstwa wyniósł 1068 marek. W 1909 r. Popowo Podleśne
należało do Tomasza Siemieńskiego. Majątek w tym czasie liczył 233 ha, a czysty dochód z
gruntów wyniósł 1084 marki. W 1913 r. właścicielem był Julian Hiedrowski, a w 1926 r.
Bolesław Kowalski. Za jego czasów majątek liczył 230 ha, z tego 200 ha gruntów ornych,
12,5 ha łąk i 14 ha pastwisk. Czysty dochód wyniósł w 1826 r. 360 talarów.
W skład założenia wchodzi: dworek z parkiem, podwórze gospodarcze i kolonia
mieszkalna. Zwarta, geometryczna kompozycja układu usytuowana jest na osi wschód
zachód. Park znajduje się w części północno-wschodniej założenia, od części podwórza i
drogi oddzielony jest murem ceglanym. Do parku od strony podwórza prowadzą dwie bramy.
Park krajobrazowy posiada cenny starodrzew – tuje, świerki, dęby i akacje. Dominantę w
części parku stanowi dwór, do którego prowadzi droga o obrysie przypominającym cyfrę 9.
Na wprost dworu znajduje się klomb z kwiatami. Dwór został pobudowany w stylu
61
klasycystycznym o korpusie głównym jednokondygnacyjnym, krytym dachem dwuspadowym
naczółkowym. W elewacji frontowej posiada ganek, do którego prowadzą schody. Nad
gankiem znajduje się balkon i attyka. Na wschód od dworu mieści się drewniany kurnik na
podmurówce ceglanej, kryty dachem dwuspadowym pokrytym dachówką zakładkową. Na
południe od kurnika i na wschód od dworu zaprojektowano małe oczko wodne obrośnięte
wokół drzewami. Na zachód od parku znajduje się podwórze gospodarcze. Starą zabudowę
podwórza tworzą: magazyn zbożowy, obecnie magazyn leśnictwa, oraz obora, obecnie
budynek gospodarczy.
Na północ od podwórza gospodarczego po drugiej stronie drogi prowadzącej z
Mieleszyna do Mielna mieści się stary dom mieszkalny – czworak; obecnie znacznie
przebudowywany.
Popowo Tomkowe
Popowo Tomkowe (zwane również Johannesruch) w źródłach i literaturze bywało
mylone z innymi, pobliskimi Popowami. W późnym średniowieczu i dobie nowożytnej
okolica należała do rodów Popowskich i Sokolnickich. W roku 1580 posiadali tu Popowscy
trzy i pół łanów oraz dwie zagrody. Część Popowa Tomkowego należała wówczas również do
Mieńskich (1½ łana). W 1618 r., kiedy właścicielem był Aleksander Popowski, Popowo
Tomkowe składało się z 2 łanów i 3 zagród. W 1713 r. dobra te wraz z Popowem Podleśnym i
Popowem Ignacewem nabył Jan Godzimirski, skarbnik gnieźnieński. Następnie majątek
odziedziczył jego syn Józef z żoną Weroniką z Dobrowskich (od 1827 r.). Po ich śmierci
rodzina sprzedała majątek. Popowo Tomkowe nabyła rodzina Borzęckich. Majątek liczył
wówczas 417 ha. W 1891r. właścicielem została rodzina Bode, która gospodarowała na 381
ha. W 1913 r. właścicielem był Viktor Eichstaedt, który posiadał jednak zaledwie 53 ha ziemi.
Po 1945 r. dwór przejął Skarb Państwa i wkrótce utworzono tu szkołę podstawową, która
funkcjonowała do roku 1998.
Dwór powstał prawdopodobnie po nabyciu Popowa Tomkowego przez rodzinę
Borzęckich około połowy XIX w. Architekta budowli nie udało się ustalić. Budynek
zaprojektowany został na rzucie prostokąta. Układ wnętrz był dwutaktowy. Budynek był
jednokondygnacyjny z użytkowym poddaszem, z szeroką wystawką dachową i gankiem w
elewacji frontowej, podpiwniczony w części wschodniej i środkowej. Cały dom został nakryty
dachem naczółkowym, ganek – daszkiem pulpitowym – przedłużeniem połaci głównej dachu.
Wystawka dachowa nakryta była oddzielnym dachem dwuspadowym.
Przysieka
Pierwsza wzmianka o Przysiece (zwana również Luisenbrunn) widnieje w aktach z
1243 r., kiedy to książę Przemysław I darował wieś klasztorowi bożogrobowców
mieszowskich. W 1272 r. był tu komes Lupus, w 1381 r. władał wsią Michał z Przysieki. W
1532 r. Przysieka składała się z łanów dziedzicznych i kmiecich. Z łanów dziedzicznych
pobierał dziesięcinę snopową kościół parafialny, a od łanów kmiecych składano mu po 2
korce pszenicy i tyleż owsa. Między XVI i XVII w. posiadłość wielokrotnie zmieniała
właścicieli. Od 1550 r. Przysieka należała do Przysieckich, w 1580 r. do Krzysztofa
Mieleńskiego, stolnika kaliskiego, w 1618 r. do Aleksandra Popowskiego, w 1686 r. do Jana
Płaczkowskiego, po 1698 r. do Jana Paruszewskiego. W XVII w. właścicielami Przysieki była
rodzina Godzimirskich: w 1701 r. Maciej, w 1734 r. Wojciech, później Maciej syn Wojciecha.
Po 1750 r. Przysieka przeszła w ręce rodziny Młodzianowskich i właścicielem został Antoni,
a w 1762 r. – Stanisław. U schyłku XVIII w. dobra przechodzą na Jana Kalksteina z
62
Mieleszyna, a dzierżawcą został Michał Żychliński (około 1770 r.). W 1861 r. Wincent
Kalkstein sprzedał Przysiekę wraz z ponad 700 ha gruntów Teodorowi Dionysiusowi. W 1903
r. majątek odziedziczył syn Teodora, również Teodor, późniejszy landrat okręgu (Kres)
Gniezno. Od 1922 r. Przysieką gospodarowała wdowa po Teodorze, Klementyna. Klementyna
w 1942 r. sprzedała folwark Gerchardowi Wendorffowi. Po wojnie własność przeszła na rzecz
Skarbu Państwa. Od 1962 r. użytkownikiem stał się KPGR Łabiszynek.
Obecna architektura pałacu wymyka się jakimkolwiek określeniom stylistycznym.
Analiza planu budowli oraz szczegółów konstrukcyjnych nasuwa sugestie, co do
wielofazowości rozwiązania. Częste zmiany właścicieli mogły sprzyjać takiemu procesowi.
Snując wnioski na podstawie rozmaitych faktów można przypuszczać istnienie aż trzech
budowli, scalonych w jeden zespół: dwór na planie prostokąta 3:2, oficyna I (kuchnia),
oficyna II. Ujednolicenie grupy budynków mogło nastąpić między około 1903 r. a 1910 r.,
jednak połączone mogły być już wcześniej – choćby tylko w przyziemiu – gdyż mapa z około
1890 r. w sposób dość niekonsekwentny ukazuje obecny zarys pałacu.
W skład założenia wchodził: pałacyk z oficyną, park, podwórze gospodarcze i kolonia
mieszkalna. Całe założenie położone jest na osi północ-południe. Park obejmuje około 2,5 ha i
jego rzut zbliżony jest do dużej litery I. Park powstał prawdopodobnie w 2 poł. XIX w. Układ
ścieżek parkowych jest prosty, biegnący od pałacu do północnych granic parku i od parku w
kierunku zachodnim. Powierzchnia parku charakteryzuje się dużymi otwartymi płaszczyznami
porośniętymi starymi drzewami – klonami, kasztanowcami, lipami, akacjami, które wzdłuż
zachodniej ściany parku tworzą bardziej zwarty pas starodrzewu. W części południowozachodniej parku znajduje się staw, obecnie cały porośnięty rzęsą. Wokół stawu rosną stare
drzewa. Na południe od pałacu i oficyny, na granicy parku, znajdował się ogródek
jordanowski.
Pałac położony jest przy zachodniej pierzei prostokątnego założenia folwarcznego i na
południowo wschodniej granicy parku.. Główny korpus klasycystycznego pałacu jest
dwupiętrowy o dachu mansardowym z facjatkami krytym dachówką. Po stronie południowej
od części głównej pałacu znajduje się wieża kryta dachem czterospadowym. Do wschodniej
elewacji pałacu, w jego południowej części, przylega dwukondygnacyjna oficyna
przypałacowa. Oficyna posiada dach mansardowy kryty częściowo eternitem, a częściowo
dachówką. Przed pałacem były kiedyś klomby z kwiatami.
Na wschód od parku i na południe od kolonii mieszkalnej znajduje się podwórze
gospodarcze położone na planie czworoboku. Główna oś podwórza biegnie na tej samej osi co
całe założenia folwarczne, północ-południe. Przy budynkach gospodarczych biegną pasy
brukowane, zaś pozostała część to ubita ziemia.
Sokolniki
Wieś, pierwotnie osada służebna zamieszkała przez sokolników, wzmiankowana była
po raz pierwszy w 1284 r. W XIII w. stanowiła własność Stoszy, później także Awdańców
(XIV w.) i Dryjów (XV w.). Od XVI w. znajdowała się w rękach Sokolnickich, Popowskich i
Raczyńskich, w XVII w. – Sokolnickich i Załuskich, w następnym stuleciu – Gliszczyńskich i
Sokolnickich, później Sawickich i wreszcie Kruszyńskich, którzy odsprzedali majętność
Królewskiej Komisji Kolonizacyjnej.
Kościół p.w. św. Stanisława w Sokolnikach założyli i uposażyli przypuszczalnie
Stosze i Awdańce. Parafia istniała już w pocz. XV w. (1404 r. lub 1414 r. wzmiankowany
proboszcz Marcin). Obejmowała obok Sokolnik wsie: Bojanice, Borzątew, Florentynowo,
Karniszew, Kobylnicę, Mączniki, Mieleszyn i Przysiekę. W 1797 r. założono tu bractwo
63
Przemienienia Pańskiego. Zachowany do dziś kościół wzniesiony został na miejscu
wcześniejszego w latach 1682-1712. Powstał z fundacji proboszczów Adama Grudowicza i
Wawrzyńca Kłosowskiego. Poświęcono go w 1712 r. W 1772 r. (być może w 1789 r.)
proboszcz Adam Kosmaciński rozbudował świątynię, wznosząc kaplicę, zakrystię i wieżę.
Wnętrze zostało ozdobione polichromią, wykonaną przez Ignacego Ocaszalskiego z Gniezna
w 1787 r. Wynika to z napisu dotyczącego historii kościoła, umieszczonego za ołtarzem
głównym. W 1886 r. kościół został odnowiony. Nową polichromię wykonali Bernard
Gosiecki i Bolesław Zwolski.
Budynek jest orientowany. Kościół otacza zielony, zadrzewiony teren o nieregularnym
kształcie (dawny cmentarz przykościelny). Teren jest ogrodzony od strony wschodniej
ozdobnym, metalowym parkanem osadzonym na niskim murku pomiędzy ceglanymi
słupkami, z bramą i furtką. Od południa ogrodzony jest parkanem z metalowych prętów, a z
pozostałych stron – drewnianym płotem, z furtką od północy prowadzącą na teren znajdującej
się w pobliżu plebani z XIX/XX w. Od bramy i furtek w kierunku kościoła i wokół budynku
prowadzą wyasfaltowane alejki. Po południowo-wschodniej stronie kościoła znajduje się
kaplica grobowa Kalksteinów, obecnie użytkowana jako kostnica. Po północno-wschodniej
stronie znajduje się grota z figurą Matki Boskiej oraz szereg grobów, najstarszy – ks. Pawła
Iwickiego (zm. 1887 r.). Przy prezbiterium znajduje się kamienna płyta nagrobna z zatartym
napisem.
2. Wykaz obiektów architektonicznych podlegających ochronie (dane z 1998 r.)
Dębłowo
1. ZAGRODA NR 9, wł. Maria Sylwestrzak:
a) dom, glin., 2 poł. XIX,
b) kurnik, mur., 2 poł. XIX.
2. DOM NR 6, wł. A. Purol, mur., ok. 1900.
3. DOM NR 7, wł. A. Maziszewska, glin., 2 poł. XIX.
4. DOM Z OBORĄ NR 8, wł. M. Kwapik, mur., 4 ćw. XIX.
Dobiejewo
5. ZAGRODA NR 6, wł. Florian Romański:
a. dom, mur., 4 ćw. XIX,
b. obora, mur., 4 ćw. XIX,
c. stodoła, mur., pocz. XX.
Dziadkowo
6. ZESPÓŁ DWORSKO-FOLWARCZNY, wł. AWRSP:
a. dwór, mur., ok. 1880,
b. oficyna, mur., ok. 1900,
c. park krajobrazowy, 3 ćw. XIX,
folwark:
d. obora, mur., ok. 1910,
e. obora z owczarnią, mur., ok. 1910,
f. spichlerz, mur., ok. 1880,
g. 2 czworaki, mur., ok. 1910,
64
h. 2 dwojaki, mur., ok. 1910.
Dziadkówko
7. ZAGRODA NR 1, wł. Piotr Winkler:
a. dom, szach., 3 ćw. XIX,
c. cflew, glin., 3 ćw. XIX.
8. ZAGRODA NR 4, wł. K. Szymańda:
a. dom, mur., 1893,
b. obora, mur., 1893.
9. DOM NR 3, wł. S. Deresiński, mur., k. XIX.
Karniszewo
10. SZKOŁA, mur., 1 dek. XX.
11. SZKOŁA, mur., ok. 1900.
12. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU DWORSKIEGO, wł. Czesław Zamiar:
a. dwór, mur., ok. 1870,
b. park krajobrazowy, ok. 1860.
13. DOM NR 19, wł. Kazimierz Kamyszyn, mur., k. XIX.
14. DOM NR 27, wł. Katarzyna Życzek, mur., 4 ćw. XIX.
Kowalewo
15. ZESPÓŁ SZKOŁY:
a. szkoła, mur., pocz. XX,
b. budynek gospodarczy, mur., pocz. XX.
16. ZAGRODA NR 25, wł. Maria Purol:
a. dom, mur., 1 ćw. XX,
b. obora, mur., 1 ćw. XX.
17. DOM NR 17, wł. J. Cieślewicz, mur., pocz. XIX.
Łopienno
18. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP:
a. kościół, mur., ok. 1670, arch. Jerzy Catenacci, restaur. 1866 i 1909-1911,
b. dzwonnica, drewn., 1832,
c. kostnica, mur., ok. 1900,
d. grobowiec rodziny Derezińskich, mur., ok. 1900,
e. grobowiec rodziny Eichstaed, mur., 1914,
f. grobowiec rodziny Ostrowskich, mur., k. XIX,
g. brama, mur., ok. 1670,
h. plebania, ob. dom nr 14, wł. Tarnogórski, mur., 4 ćw. XIX.
19. SZKOŁA, mur. ok. 1900.
20. POCZTA, mur., 4 ćw. XIX.
21. ZESPÓŁ ZAJAZDU:
a. zajazd, ob. Klub Rolnika, mur., 3 ćw. XIX, remont.,
b. obora, mur., XIX/XX,
c. chlew, mur., 3 ćw. XIX.
22. OBERŻA, ob. dom nr 93/94, mur., k. XIX.
65
23.
a.
b.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
a.
b.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
ZESPÓŁ DWORSKI:
dwór, ob. PDS, mur., 4 ćw. XIX, przebud. ok. 1970,
park, 4 ćw. XIX.
DOM NR 3, mur., ok. 1900.
DOM NR 5, wł. Kazimierz Pilarowski, mur., ok. 1900.
DOM NR 6, mur., 1909.
DOM NR 16, mur., ok. 1900.
DOM NR 24, mur., 3 ćw. XIX.
DOM NR 25, mur., pocz. XX.
DOM NR 26, wł. Zenon Liberski, mur., pocz. XX.
DOM NR 29, wł. Krygier, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 31, wł. Krysińska, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 33, wł. Bielewicz, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 38, wł. Leokadia Bielewicz, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 39, wł. Teresa Ćwiklińska, mur., ok. 1910.
DOM NR 43, wł. Szymańska, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 44, wł. Ewa Bednarska, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 52, wł. Klemens Mataczyński, mur., pocz. XX.
DOM NR 53, wł. UG, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 54, wł. Longina Tarnogrodzka, mur., ok. 1930.
DOM NR 62, wł. Lemański, mur., ok. 1900.
DOM NR 65, mur., ok. 1900.
DOM NR 67, mur., ok. 1910.
DOM NR 69, wł. Marek Szafrański, mur., k. XIX.
DOM NR 71, mur., ok. 1900.
DOM NR 72, mur., ok. 1910.
DOM NR 73, wł. Przybysz, mur., pocz. XX.
ZESPÓŁ DOMU NR 74:
dom, mur., XIX/XX,
brama, mur., XIX/XX.
DOM NR 82, wł. Wrzesiński, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 84a, wł. Jan Wiatrowski, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 100, wł. Florian Wojciechowski, mur., 4 ćw. XIX.
DOM NR 102, wł. Zdzisław Karwański, mur., pocz. XX.
DOM NR 108, mur., ok. 1910.
DOM NR 133, wł. S. Sawicki, mur., ok. 1910.
DOM NR 153, wł. T. Redliński, mur., ok. 1900.
WIATRAK KOŹLAK, wł. Franciszek Wrzesiński, drewn., 1875.
Mieleszyn
62. ZESPÓŁ SZKOŁY:
a. szkoła, mur., 1905,
66
b.
63.
64.
a.
b.
c.
65.
a.
b.
c.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
budynek gospodarczy, mur., pocz. XX.
POCZTA, mur., ok. 1910.
ZESPÓŁ DWORCA KOLEJOWEGO:
dworzec, mur., pocz. XX,
szalet i magazyn, mur., pocz. XX,
3 domy pracownicze, ob. nr 89, 90, 92 i budynek gospodarczy, mur., pocz. XX.
ZAGRODA NR 27, wł. C. Krupa:
dom z oborą, mur., 4 ćw. XIX,
chlew, mur., 4 ćw. XIX,
stodoła, mur., 4 ćw. XIX.
DOM Z PIEKARNIĄ NR 16, mur., 1928.
DOM NR 17, wł. Roszkowiak, mur., ok. 1910.
DOM NR 19, wł. Roman Krupa, mur., pocz. XX.
DOM NR 24, wł. UG Mieleszyn, mur., ok. 1910.
DOM NR 52, mur., ok. 1910.
DOM NR 54, ob. bar, mur., ok. 1910.
DOM NR 77, wł. Grzegorz Mucha, mur., ok. 1920.
DOM Z OBORĄ NR 76/78, wł. W. Mucha, mur., 4 ćw. XIX.
DOM ZE SKLEPEM NR 80, mur., pocz. XX.
DOM NR 83, mur., 1911.
MLECZARNIA, mur., 4 ćw. XIX.
Mielno
79. ZESPÓŁ PAŁACOWY, wł. Państwowy Ośrodek Wczasów Dziecięcych w Mielnie:
a. pałac, mur., ok. 1904, dobudówka pd.-wsch. l. 70 XX,
b. oficyna, mur., ok. 1904, cz. przebud.,
c. stajnia, ob. dom mieszkalny, mur., ok. 1910,
d. kaplica grobowa Wendorffów, mur., 1927,
e. park krajobrazowy, ok. poł. XIX.
80. ZESPÓŁ FOLWARCZNY, wł. AWRSP:
a. stajnia, ob. dom, mur., 4 ćw. XIX,
b. stajnia, mur., k. XIX,
c. obora, ob. warsztat, mur., ok. 1910,
d. stodoła, mur., ok. 1910,
e. gorzelnia, ob. dom, mur., pocz. XX,
f. kuźnia, mur., k. XIX.
Nowaszyce
81. ZAGRODA NR 1, wł. Nadleśnictwo Gniezno:
a. dom, mur., pocz. XX,
c. stodoła, mur., 4 ćw. XIX.
Popowo Ignacewo
82. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. NAJŚW. SERCA PANA JEZUSA:
67
a. kościół, mur., 1933-1936, arch. Stefan Cybichowski,
b. plebania, mur., 4 ćw. XIX.
Popowo Podleśne
83. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. Nadleśnictwo Gniezno:
a. dwór, mur., 4 ćw. XIX, przebud. ok. 1920,
b. obora, ob. magazyn, mur., pocz. XX,
c. spichlerz, mur., ok. 1910,
d. park krajobrazowy, k. XIX.
Popowo Tomkowe
84. DWÓR, ob. szkoła, mur., ok. 1900.
85. DOM NR 6, wł. N. Szelągowski, mur., k. XIX.
86. DOM NR 14, wł. S. Borkowski, mur., 4 ćw. XIX.
87. STODOŁA w zagrodzie nr 36, mur., 1887.
Przysieka
88. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. AWRSP:
a. dwór, mur., od ok. 2 poł. XVIII do ok. 1915 (budowa w kilku fazach, scalenie
budynków pocz. XX),
b. oficyna i rządcówka, mur., k. XIX,
c. stajnia, mur., 4 ćw. XIX,
d. obora, mur., 4 ćw. XIX,
e. owczarnia, mur., 1900,
f. stodoła, mur., ok. 1900,
g. wozownia i stelmacharnia, mur., ok. 1900,
h. dwojak, mur., ok. 1900,
i. trojak, mur., ok. 1900,
j. czworak, mur., ok. 1900.
Sokolniki
89. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. ŚW. STANISŁAWA BPA:
a. kościół, drewn., 1682-1712, dobud. wieży, zakrystii i kaplicy 1772, restaur. 1886,
b. grobowiec rodziny Kalksteinów, ob. kostnica, mur., 4 ćw. XIX,
c. plebania, mur., 1890.
91. ZAGRODA NR 1, wł. Henryk Ćwiertniewski:
a. dom z częścią inwentarską, mur., ok. 1900,
b. chlew, mur., ok. 1900,
c. stodoła, drewn., 1 ćw. XX.
92. OBORA w zagrodzie nr 20, wł. RKS Kłecko, mur., 3 ćw. XIX.
Świątniki Małe
93. SZKOŁA, mur., 1907.
94. ZAGRODA NR 11, wł. J. Szałek:
a. dom, mur., k. XIX,
b. obora, mur., ok. 1910.
68
Świątniki Wielkie
95. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU DWORSKIEGO, wł. K. Wichciński:
a. dwór, mur., 1925,
b. dom z częścią gospodarczą, wł. UG, mur., ok. 1910,
c. obora, mur., ok. 1910,
d. kurnik, wł. UG, mur., ok. 1910,
e. stodoła, mur., ok. 1920.
96. DOM NR 20, wł. M. Janka, mur., pocz. XX.
97. DOM NR 29, wł. Sylwester Domagalski, mur., ok. 1920.
98. DOM NR 35, wł. Witold Olkiewicz, mur., k. XIX.
3. Ochrona zabytków archeologicznych
Z terenu gminy Mieleszyn znanych jest dotychczas 390 stanowisk archeologicznych.
Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą ze środkowej epoki kamienia – mezolitu (około 80004500 lat p.n.e.). Są to narzędzia krzemienne znalezione w Dziadkowie i Dębłowie. Ludność,
która pozostawiła te narzędzia i przedmioty krzemienne, to typowi koczownicy prowadzący
gospodarkę zbieracko-łowiecką, nie znająca chowu zwierząt ani naczyń ceramicznych. W
młodszej epoce kamienia – neolicie (4500-1800 lat p.n.e.) osadnictwo na tym terenie zaczyna
się stabilizować, choć jest jeszcze w miarę rozproszone. Pozostałości osadnictwa z tego czasu
wystąpiły na około 30 stanowiskach. Pojawiają się wtedy pierwsi rolnicy prowadzący bardziej
osiadły tryb życia. Najstarszą kulturą rolniczą na tych terenach jest kultura pucharów
lejkowatych, znana z Dębłowa, Dobiejewa, Dziadkowa, Dziadkówka, Karniszewa,
Kowalewa, Łopienna, Popowa Ignacewa i Świątnik Wielkich. Kolejna kultura rolnicza
neolitu, tzw. kultura amfor kulistych, wystąpiła w Dębłowie, Dobiejewie, Dziadkówku,
Karniszewie, Mielnie i Popowie Tomkowym, a w Łopiennie i Mielnie – nieco młodsza
kultura ceramiki sznurowej. Luźne znaleziska z tego okresu to siekierki i topory kamienne
znalezione w Dębłowie, Mieleszynie i Popowie Ignacewie.
Rozwój osadnictwa następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach tzw.
kultury łużyckiej (1300-400 l. p.n.e.). W tym czasie pod osadnictwo zajęte zostają wszystkie
atrakcyjne ekumeny, przede wszystkim doliny cieków wodnych i jezior. Najciekawsze
stanowiska z tego okresu to cmentarzyska popielnicowe. Obiekty takie znane są z Borzątewa,
Dziadkowa i Karniszewa. Osady kultury łużyckiej występują w Dziadkowie i Kowalewie.
Ponadto na całym obszarze gminy występują punkty i ślady osadnicze tej kultury. Następna
kultura, tzw. kultura pomorska (400-200 l. p.n.e.) reprezentowana jest przez cmentarzyska
grobów skrzynkowych (popielnice złożone w skrzyni kamiennej) w Borzątewie, Dębłowie,
Dziadkowie, Mielnie, Popowie Tomkowym i Świątnikach Wielkich (to ostatnie wpisane do
rejestru zabytków). Duża osada tej kultury znana jest z Popowa Tomkowego. Podobnie
bogato reprezentowane jest osadnictwo w okresie wpływów rzymskich (pierwsze wieki naszej
ery – kultura przeworska); osady z tego okresu znane z Dębłowa, Kowalewa, Łopienna i
Świątnik Wielkich. Cmentarzysko tej kultury znane jest z Kowalewa. Ponadto w wielu
miejscowościach gminy występują ślady osadnictwa z tego okresu. Najliczniej
reprezentowane jest osadnictwo z okresu średniowiecza; zajmuje ono nie tylko rejony dolin
cieków wodnych i jezior, ale także tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje się obecny
układ urbanistyczny miejscowości, stąd koncentracja osadnictwa średniowiecznego w rejonie
69
większości z nich. Z tego czasu pochodzi cmentarzysko w Mielnie, skarb monet srebrnych z
Borzątewa oraz grodzisko w Łopiennie (wymagające weryfikacji).
Wszystkie stanowiska zlokalizowane na terenia gminy podlegają ochronie
konserwatorskiej w myśl ustawy o ochronie dóbr kultury i muzeach z 1961 r. Na 390 znanych
dotychczas stanowiskach zarejestrowano 1 domniemane grodzisko, 15 cmentarzysk, 72 osady,
254 punkty osadnicze, 466 śladów osadniczych z różnych okresów pradziejów i
średniowiecza oraz 1 skarb. Wśród 390 stanowisk, znanych głównie z badań
powierzchniowych, a więc rozpoznanych tylko wstępnie, 37 uznano za stanowiska o dużej
wartości poznawczej, 89 – o średniej wartości poznawczej. Jednakże dopiero pełne
rozpoznanie stanowiska, poprzez prace wykopaliskowe, pozwoli dokładnie sprecyzować jego
wartość poznawczą. Także zasięg stanowiska wyznaczony na podstawie badań
powierzchniowych nie zawsze jest zasięgiem, który dokładnie odpowiada występowaniu
pozostałości pradziejowego osadnictwa pod ziemią, tak więc wyznaczony na mapach zasięg
stanowiska należy traktować orientacyjnie, może okazać się bowiem podczas prac ziemnych,
że obiekty archeologiczne zalegają także w sąsiedztwie wyznaczonych na podstawie
obserwacji powierzchniowych zasięgów stanowisk.
W trakcie opracowywania studium zagospodarowania przestrzennego gminy zaleca się
operowanie pojęciem strefy intensywnego występowania stanowisk archeologicznych w
przypadku koncentracji stanowisk na danym obszarze.
Wytyczne konserwatorskie, w zdecydowanej większości wypadków (z wyjątkiem
grodzisk), nie zakazują prowadzenia inwestycji w strefie występowania stanowisk
archeologicznych, jednakże w takich przypadkach niezbędne jest uzyskanie opinii
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Konserwatora Zabytków Archeologicznych.
Należy wówczas liczyć się z wymogiem zapewnienia przez inwestora, na jego koszt, nadzoru
archeologicznego nad pracami ziemnymi. W przypadku grodzisk – stanowisk
archeologicznych o własnej formie terenowej – Konserwator nie wyraża zgody na zabudowę,
inwestycje ziemne i wszelkie inne formy naruszenia substancji zabytkowej. Szczególnej
ochronie podlega stanowisko wpisane do rejestru zabytków – cmentarzysko w Świątnikach
Wielkich (nr dec: 1351/1972 A).
4. Obraz przestrzeni zurbanizowanej
Gmina Mieleszyn jest gminą zdecydowanie rolną, o przeważającym krajobrazie
polnym, bez łąk, z większym kompleksem leśnym we wschodniej jej części. Po wschodniej i
zachodniej stronie gminy występują jeziora rynnowe. Cechę szczególną krajobrazu stanowi
wyraźny brak w przestrzeni zieleni śródpolnej. Taki stan jest ułomnością przestrzeni i
środowiska przyrodniczego. W pewnym stopniu rekompensatę stanowią zachowane parki
podworskie.
Jednostki osadnicze usytuowane w przestrzeni gminy można usystematyzować wg
następujących typów:
- wieś zwarta o ciekawym układzie przestrzennym, w oparciu o zespoły dworsko-parkowe
lub układy kościelne
- wieś o układzie ulicówki,
- wieś o zabudowie rozproszonej.
70
W większości wsi zabudowa jest przemieszana i składa się z zabudowy rolniczej,
jednorodzinnej, wyjątkowo wielorodzinnej, usług i działalności gospodarczej oraz obiektów
obsługi rolnictwa.
Poniżej podano zwięzły opis układów przestrzennych większych, wykazujących
tendencje rozwojowe wsi.
Borzątew
Jest to mała wieś zlokalizowana w zachodniej części gminy nad jeziorem Kłeckim.
Wieś od wschodu graniczy z niewielkim kompleksem leśnym oraz polami uprawnymi.
Charakterystyczną cechę krajobrazu stanowią dość licznie występujące stawy rybne.
Zabudowę wsi tworzy kilka siedlisk oraz działki rekreacyjne.
Dębłowo Królewskie
Dębłowo Królewskie to mała wieś leżąca na południowo-wschodnim krańcu gminy,
niemal przy jej granicy, rozciąga się wzdłuż drogi prowadzącej z Modliszewa do Dziadkowa.
Zabudowę stanowi kilka siedlisk położonych w niedalekim sąsiedztwie wzdłuż dróg.
Folwark znajduje się w północnej części wsi, odległości 2 km na południowy zachód
od Modliszewa, 2 km na wschód od Świątnik Małych. Najbliższe okolice założenia położone
są na wysokości około 118 m n.p.m. i mają charakter równiny. Folwark od północy, południa
i zachodu graniczy z polami, od wschodu z drogą z Modliszewa do Dziadkowa. Do folwarku
prowadzi droga obsadzona po południowej stronie starymi drzewami, która biegnie na zachód
od drogi Modliszewo-Dziadkowo.
Dobiejewo
Jest to mała wieś w zachodniej części gminy, na zachodnim brzegu jeziora Kłeckiego,
przy północnym jego krańcu. Zabudowa to kilka gospodarstw rolnych rozrzuconych wśród
pól uprawnych.
Dziadkowo
Wieś Dziadkowo leży 12 km na północy wschód od Mieleszyna, na wschodnim
brzegu jeziora Dziadkowskiego. Zabudowę stanowi kilka domostw skupionych przy głównej
drodze prowadzącej z Mielna. W północno-wschodniej części wsi znajduje się majątek –
dawny zespół dworsko-folwarczny. Najbliższa okolica założenia położona na terenie o
nieznacznej deniwelacji. Majątek od północy ograniczony jest jeziorem Dziadkowskim, od
południa lasami, od wschodu i zachodu graniczy z polami. Do majątku prowadzi jedna droga
ze wsi.
Dziadkówko
Dziadkówko jest wsią leżącą na południowy-wschód od Dziadkowa, w odległości
około 2 km. Zabudowa mieszkalna, głównie siedliskowa, rozwinęła się wzdłuż dwóch
prostopadłych do siebie dróg. Wieś otoczona jest terenami rolnymi, tylko w północnej części
występują niewielkie skupiska łąk.
Karniszewo
Wieś Karniszewo leży w zachodniej części gminy. Otoczona jest w przeważającej
części terenami rolnymi, tylko od południa oddzielona od Florentynowa pasem zieleni
71
porastającym brzegi cieku Mała Wełna. W centrum wsi zachował się park krajobrazowy z
dworem. Zabudowa wsi rozwinęła się dokoła zespołu dworskiego oraz wzdłuż głównej drogi
wiodącej na północ do Mieleszyna.
Kowalewo
Wieś Kowalewo znajduje się przy trasie Rogowo-Mieleszyn, około 6 km na północnywschód od Mieleszyna i 7,5 km na południowy zachód od Rogowa, w najbliższym
sąsiedztwie Rzymu, Popowa Tomkowego, Ośna i Dziadkówka. Miejscowość położona nad
brzegiem jeziora Dziadkowskiego. Otoczenie wsi stanowią pola uprawne i lasy. Zabudowa
wiejska o charakterze ulicówki. Zabudowa wiejska skoncentrowana przy drodze RogowoMieleszyn w sąsiedztwie jeziora, rozbudowana po obu stronach drogi wieś i nie powiązana
kompozycyjnie z zabudową folwarczną. Zespół folwarczny położony jest około 1,5 km na
zachód od zwartej zabudowy wiejskiej, oddzielony od niej strumieniem przepływającym
przez małe jezioro Kowalewskie, a łączącym jezioro Dziadkowskie i jezioro Radeckie,
pierwotnie również ścianą lasu, a obecnie polami uprawnymi. Do folwarku prowadzi droga
gruntowa wychodząca prostopadle od drogi Kowalewo-Mieleszyn w kierunku północnozachodnim.
Łopienno
Łopienno jest to duża wieś zlokalizowana w najdalej na północ wysuniętej części
gminy. Wieś rozwinęła się na zachodnim brzegu jeziora Łopienno. Układ przestrzenny
Łopienna nawiązuje do okresu gdy wieś posiadała prawa miejskie. W centrum wsi zachował
się wyraźny zarys rynku z dominującym kościołem otoczonym zielenią pozostałą po dawnym
cmentarzu oraz dwór z parkiem. Zabudowa ma charakter mieszany. Trzon stanowią domy (w
większości pochodzące z XIX w.) położone wzdłuż głównej drogi wiodącej z Kiszkowa do
Janowca Wlkp. Ta część zabudowy ma charakter zwarty. Od centrum wsi prowadzi kilka dróg
na zachód i południe i stanowią one osnowę dla luźniejszej zabudowy. Od zachodu wieś
otaczają tereny rolne z licznymi oczkami wodnymi i niewielkimi połaciami łąk, na których
rozrzucone są dość liczne siedliska.
W odległości 2 km na północ od miejscowości Łopienno leży folwark Łopienno.
Najbliższe okolice założenia położone są na wysokości 112 m n.p.m. i mają charakter
równinny z wszystkich stron graniczy z polami. Do folwarku prowadzi droga biegnąca na
zachód od drogi z Łopienna do Janowic.
Mieleszyn
Wieś oddalona jest około 6 km na północ od Kłecka i 7 km na południe od Janowca
Wlkp. Zbiega się tu kilka dróg lokalnych, które łączą wieś z okolicznymi miejscowościami:
na północ biegnie droga w kierunku Karniszewa, na wschód w kierunku Przysieki, na
południe w stronę Ośna. Najbliższy krajobraz wsi stanowią tereny rolne, lecz w odległości
około 700 m na południe rozciąga się obszar łąk i lasów.
Mieleszyn to duża wieś będąca głównym ośrodkiem administracyjnym gminy.,
zbudowana wokół kilku lokalnych ulic. Zespół dworsko-pałacowy znajduje się po
południowej stronie szosy Gniezno-Janowiec Wlkp. Dojazd do zespołu możliwy jest dwoma
drogami: pierwsza to droga prostopadła do szosy Gniezno-Janowiec Wlkp., która po około 40
m rozwidla się w dwóch kierunkach: na wschód prowadzi ona do dworu oraz na zachód do
budynków folwarcznych; druga droga dojazdowa to droga prowadząca z miejscowości
Karniszewo bezpośrednio do zabudowań folwarcznych.
72
Mielno
Mielno położone jest przy wschodniej granicy gminy. Wieś leży w odległości około 20
km od Gniezna, nieopodal drogi nr 5 Poznań-Gniezno i w odległości 8 km na zachód od
Mieleszyna oraz 4 km na północ od Modliszewka. Mielno leży nad jeziorem Mielno
należącym do zlewiska Wełny graniczącym z dużym kompleksem leśnym. Na północ od wsi
rozciągają się tereny rolne otoczone lasami. Zabudowę wsi stanowią domy mieszkalne
rozwinięte wzdłuż drogi oraz zespół folwarczny i zespół pałacowy – obecnie Państwowy
Ośrodek Wczasów Dzieciecych. Najbliższe okolice założenia położone są na wysokości 115,3
m n.p.m., w terenie o charakterze równinnym. Majątek od strony południowej ograniczony
jest jeziorem Mielno, od strony wschodniej graniczy z drogą biegnącą z Modliszewka do
Mielna, od strony północnej zaś polami. Od strony zachodniej ograniczony jest częściowo
lasem, częściowo polami. Kompozycja zwarta układu, geometryczna, zamknięta. W skład
założenia wchodzi: pałac i park, podwórze gospodarcze i kolonia mieszkalna. Założenie
pałacowo-parkowe mieści się na południowy wschód od podwórza gospodarczego. Od strony
wschodniej i południowej ograniczony drogą Modliszewko-Mielno, od strony zachodniej
polami i łąką odgradzającą je od jeziora Mielno.
Nowaszyce
Nowaszyce są małą wsią położoną w dużym kompleksie leśnym rozciągającym się we
wschodniej części gminy. Głównym budynkiem wsi jest leśniczówka otoczona ogrodem i
działką uprawną. Leśniczówka leży u zbiegu dróg prowadzących do Świątnik Małych,
Dębłowa i na północ do Dziadkowa.
Popowo Ignacewo
Popowo Ignacewo znajduje się w centrum gminy, w odległości 4 km na wschód od
Mieleszyna, 9 km na północny wschód od Kłecka, 2 km na południowy zachód od Popowa
Podleśnego i 4 km na południe od Popowa Tomkowego w sąsiedztwie i w okolicy o
charakterze równinnym. Od równoleżnikowo położonej drogi Mieleszyn-Mielno prostopadle
ku południowi odchodzi droga wiodąca do byłego folwarku rozplanowanego wokół
prostokątnego dziedzińca. Majątek od strony wschodniej, zachodniej i południowej graniczy z
polami, zaś od strony północnej ograniczony jest parkiem i nową zabudową wsi. Kompozycja
układu jest zwarta, geometryczna i zamknięta.
Popowo Podleśne
Jest to mała wieś prawie w całości stanowiąca zespół dworski. Najbliższe okolice
założenia Popowa Podleśnego położone są na wysokości około 108,8 m n.p.m. i mają
charakter równinny. Majątek od strony wschodniej i południowej graniczy z polami, od
północy i zachodu ograniczony jest drogą wiodącą z Mieleszyna do Mielna. Folwark znajduje
się około 5 km na wschód od Mieleszyna, w sąsiedztwie Popowa Tomkowego i Popowa
Ignacewa. Dwór znajduje się w odległości 2 km na północny wschód od Popowa Ignacewa, 4
km na zachód od Mielna i 1,5 km na południe od Babina. W odległości kilkuset metrów na
wschód od wsi wznosi się ściana lasu.
Popowo Tomkowe
Duża wieś Popowo Tomkowe położona jest przy drodze z Mieleszyna do Rogowa, w
odległości około 3 km na północny zachód od Mieleszyna, w najbliższym sąsiedztwie
73
Popowo Ignacewo i Popowo Podleśne. Zabudowa ma charakter regularnie rozproszony
wzdłuż drogi. Wieś otaczają tereny rolne z nielicznymi siedliskami. W centrum wsi, wzdłuż
drogi rozpościera się łąka. W północno-wschodniej części wsi, przy drodze lokalnej do Ośna
znajduje się dwór. Po stronie północnej i zachodniej dworu rozciąga się sad owocowy.
Pierwotnie po stronie południowej znajdował się park dworski (obecnie znajduje się tam
gospodarstwo rolne), a od strony północnej założenie folwarczne (obecnie gospodarstwa
rolne, nie zachowały się budynki folwarczne).
Przysieka
Przysieka leży przy tej samej drodze co Mieleszyn, w odległości 2-3 km na
południowy wschód. Układ przestrzenny wsi tworzy rozproszone zabudowa rozciągnięta
wzdłuż głównej drogi oraz brukowanej drogi prostopadłej do niej prowadzącej na południe do
zespołu dworskiego, parku i folwarku. Droga ta obsadzona jest po bokach prawie do kolonii
mieszkalnej drzewami – głównie lipami. Kompozycja układu zwarta, geometryczna i
zamknięta. Najbliższe okolice założenia folwarcznego położone są na wysokości 104 m
n.p.m. i mają charakter równinny. Majątek od północy, południa i wschodu graniczy z polami,
zaś od zachodu z pastwiskiem, a w odległości 300 m od majątku na zachód z drogą
prowadzącą z Gniezna do Mieleszyna.
Sokolniki
Wieś Sokolniki leży pomiędzy Karniszewem i Świątnikami Małymi. Zabudowa
rozwinęła się przeważnie wzdłuż drogi głównej oraz trzystumetrowej ulicy odchodzącej na
północ. Wieś otoczona jest terenami rolnymi. Od północy sąsiaduje z łąką i dalej z terenami
leśnymi.
Świątniki Małe
Wieś Świątniki Małe zlokalizowana jest w południowej części gminy. Zabudowa ma
charakter zwarty i rozwinęła się na skrzyżowaniu drogi powiatowej łączącej Dębłowo z
Karniszewem oraz drogi gminnej. Wieś otoczona jest polami, a na północy przepływa ciek
wodny oddzielający wieś od terenów zielonych.
Świątniki Wielkie
Wieś Świątniki Wielkie leży przy południowej granicy gminy w odległości 1,5 km od
Świątnik Małych. Zorientowana jest południkowo. Zabudowa rozwinęła się pomiędzy dwoma
rozwidlającymi się drogami i jest ograniczona drogą gminną wiodącą do Świątnik Małych.
Pomiędzy dwoma pasami zabudowy rozciągają się łąki, w środku których zlokalizowane jest
oczko wodne z wypływającym z niego na południe strumykiem. Wieś otaczają pola.
5. Układ osadniczy
Sieć osadniczą gminy stanowi 15 wsi sołeckich oraz 5 jednostek osadniczych
(miejscowości i przysiółków) o statusie niższym. Jednostki osadnicze tworzą układ
administracyjno-przestrzenny, w którym wyróżnia się:
ośrodek gminny:
Mieleszyn,
74
wsie sołeckie:
wsie i przysiółki:
Borzątew, Dębłowo, Dobiejewo, Dziadkówko, Karniszewo,
Kowalewo, Łopienno, Mielno, Popowo Ignacewo, Popowo
Tomkowe, Przysieka, Sokolniki, Świątniki Małe, Świątniki
Wielkie,
Dziadkowo, Kowalewko, Międzychód, Nowaszyce,
Popowo Podleśne.
Pod względem liczby mieszkańców wsie są znacznie zróżnicowane od 30 do 864
mieszkańców (nie uwzględniając przysiółków).
Układ administracyjno-przestrzenny z uwzględnieniem potencjału demograficznego
przedstawia się następująco wg stanu z maja 2002 r.:
Lp.
1.
2.
3.
Nazwa wsi sołeckiej
Ludność
sołectwa
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkówko
30
114
83
113
5.
6.
Karniszewo
Kowalewo
333
120
7.
8.
Łopienno
Mieleszyn
846
864
9.
Mielno
442
4.
10. Popowo Ignacewo
212
11.
12.
13.
14.
15.
230
216
168
165
158
4094
Popowo Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Wielkie
Razem
Nazwa jednostki
osadniczej
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkówko
Dziadkowo
Karniszewo
Kowalewo
Kowalewko
Łopienno
Mieleszyn
Międzychód
Mielno
Nowaszyce
Popowo Ignacewo
Popowo Podleśne
Popowo Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Wielkie
Ludność
jednostki
osadniczej
30
114
83
48
65
333
120
0
846
864
0
422
20
187
25
230
216
168
165
158
4094
Dokonano podziału wsi na następujące grupy wielkościowe:
wsie bardzo małe:
wsie małe:
wsie średnie:
wsie duże:
do 100 mieszkańców,
od 101 do 300 mieszkańców,
od 301 do 500 mieszkańców,
powyżej 501 mieszkańców.
Systematyka wsi sołeckich pod względem wielkości zaludnienia przedstawia się następująco:
75
wsie bardzo małe:
wsie małe:
wsie średnie:
wsie duże:
Borzątew, Dobiejewo, Dziadkowo,
Dębłowo,Dziadkówko, Kowalewo, Popowo Ignacewo,
Popowo Tomkowe, Przysieka, Sokolniki, Świątniki Małe,
Świątniki Wielkie,
Karniszewo, Mielno,
Łopienno, Mieleszyn.
Wieś niesołecka Dziadkowo i przysiółki Nowaszyce i Popowo Podleśne pod względem
zaludnienia mieszczą się w grupie pierwszej jednostek najmniejszych. Dla przysiółków
Kowalewo i Międzychód statystyka nie podaje wydzielonych informacji, ponieważ łączą się
przestrzennie i funkcjonalnie z wsiami macierzystymi.
Ludność w wydzielonych grupach wsi stanowi następujący potencjał demograficzny gminy:
3 wsie bardzo małe:
8 wsi małych:
2 wsie średnie:
2 wsie duże:
przysiółki:
5,6% ludności gminy,
1,1% ludności gminy.
Z charakterystyki demograficznej wiejskich jednostek wynika, że ponad połowa mieszkańców
gminy, tj. 60,1%, jest skupiona w 4. największych wsiach klasyfikowanych jako wsie średnie
i duże, a mianowicie we wsiach: Mieleszyn, Łopienno, Karniszewo i Mielno. Średnia
wielkość wsi sołeckiej wynosi około 272 mieszkańców i jest na poziomie średniej wielkości
wsi w byłym województwie poznańskim, która wynosiła około 260 mieszkańców.
Rozwój demograficzny wsi
Analiza wzrostu demograficznego jednostek osadniczych w okresie 1989-2002
wykazuje trendy rozwojowe i pozwala wnioskować o możliwych dalszych tendencjach.
Okazuje się, że na 16 wsi znaczących w układzie osadniczym (15 wsi sołeckich i 1 wieś
niesołecka Dziadkowo) aż 50% wsi wykazuje regres demograficzny. Są to wsie: Łopienno,
Przysieka, Popowo Tomkowe, Kowalewo, Dziadkówko, Dębłowo, Świątniki Wielkie,
Borzątew.
Wysoce niepokojący jest regres demograficzny drugiej pod względem wielkości
demograficznej jednostki – wsi Łopienno.
Pozostałe jednostki wykazują wzrost ludności i stabilizację demograficzną. Na uwagę
zasługują wsie Mieleszyn i Mielno, wykazujące najwyższą dynamikę wzrostu: Mieleszyn –
147 pkt, a Mielno – 165 pkt.
Z pozostałych wsi – Popowo Ignacewo, Dziadkowo, Sokolniki, Świątniki Małe
wykazują wysoką i średnią dynamikę od 107 do 127 pkt. Natomiast wsie Dobiejewo i
Karniszewo wykazują stabilizację demograficzną.
76
Potencjał społeczny i gospodarczy wsi
W celu określenia pozycji wsi i funkcji poszczególnych jednostek, scharakteryzowano
syntetycznie ich potencjał społeczno - gospodarczy. W zestawieniu tabelarycznym
przedstawiono mierniki potencjału (tabela 22. i 23.).
Z zestawienia wynika, że największy potencjał gospodarczy posiadają kolejno wsie:
Mieleszyn, Łopienno, Karniszewo, Sokolniki, Świątniki Małe. Natomiast pod względem
potencjału społecznego wyróżniają się wiodące jednostki osadnicze gminy: Mieleszyn,
Łopienno,
Mielno,
Popowo
Ignacewo
i
Sokolniki.
77
Tabela 22. Potencjał gospodarczy i społeczny jednostek osadniczych w gminie Mieleszyn – stan 2002 r.
Mierniki potencjału gospodarczego
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Mierniki potencjału społecznego
Nazwa wsi
sołeckiej
Ilość
podmiotów
gospodarczych
Ilość
gospodarstw
rolnych o
powierzchni
powyżej
15 ha
użytków
rolnych
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki
Małe
Świątniki
Wielkie
1
2
1
15
5
32
45
11
1
5
10
5
11
3
25
21
1
+ (108 ha)
+ (202 ha)
+(55 ha)
+ (140 ha)
+ (91 ha)
+ (395 ha)
11
9
9
12
10
2
8
1
1
6
1
3
2
2
1
8
3
21
21
10
81
96
101
127
87
100
73
95
147
165
2
2
3
1
13
17
8
14
10
13
11
15
6
15
3
1
2
9
1
+ (334 ha)
7
5
119
4
4
4
8
-
8
6
83
4
8
4
16
9
5
+ (69 ha)
-
6
4
5
4
87
109
2
5
9
5
7
12
-
3
4
107
2
7
3
13
-
5
4
91
1
12
miejsce w
Ośrodki
rankingu pod
%
Dynamika
Ilość
wielkoobszarowej względem wagi ludności wzrostu w placówek
produkcji rolnej
potencjału
gminy
pkt.
usługowych
gospodarczego
miejsce w
rankingu
pod
względem
wagi
potencjału
społecznego
Źródło: Opracowanie własne.
7
Tabela 23. Wyposażenie jednostek osadniczych gminy Mieleszyn w obiekty i placówki usługowe – stan 2002 rok.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Nazwa wsi
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki
Małe
Świątniki
Wielkie
Szkoły
Przedszkola
Gimnazjum
podstawowe
Biblioteki
–B
i filie –
F
Kościół
–K
Świetlica
kaplica
– Kp
Cmentarz
czynny – Placówka
cz
pocztowa
parafialny
–p
Placówki
handlowe
Obiekty
Boisko
Obiekty
OSP
gastronom.
sportowe turystyczne
Liczba
obiektów
+
+
+
+
+
-
+
-
+F
+B
-
+
+
+
+
+ K + cz/p
+ Kp
-
+
+
-
+
+
+
+++++
+++++++
+++
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
2
2
3
1
13
17
8
-
-
-
-
-
+K
+ cz/p
-
+
-
-
+
-
4
-
-
-
-
+
-
-
-
+
-
+
+
-
4
-
-
-
-
+
+
+K
+ cz/p
-
+
++
-
-
-
-
2
5
-
-
-
-
+
-
-
-
+
-
-
-
-
2
-
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
1
Źródło: Opracowanie własne.
7
Hierarchia i funkcje jednostek osadniczych
Na podstawie wielkości zaludnienia, zainwestowania osiedleńczego, aktywności
gospodarczej określa się układ hierarchiczny jednostek osadniczych gminy następująco:
ośrodek gminny:
Mieleszyn,
wsie wspomagające ośrodek
gminny:
Łopienno, Mielno, Karniszewo, Sokolniki,
wsie podstawowe:
Świątniki Wielkie, Świątniki Małe, Popowo
Tomkowe, Popowo Ignacewo, Przysieka
wsie pozostałe:
Borzątew, Dębłowo, Dobiejewo, Dziadkowo,
Dziadkówko, Kowalewo
Główną jednostką osadniczą gminy jest wieś Mieleszyn, siedziba samorządu gminy i władzy
wykonawczo-administracyjnej. Wieś Mieleszyn koncentruje 21% potencjału demograficznego
gminy i 29% potencjału gospodarczego mierzonego ilością podmiotów gospodarczych.
Wiodące funkcje ośrodka gminnego to usługi, mieszkalnictwo i działalność gospodarcza.
Dla wszystkich jednostek wiejskich w większym lub mniejszym zakresie funkcją podstawową
jest funkcja rolnicza. Oczywiście z uwagi na zachodzące procesy przemian gospodarczych,
funkcje rolnicze podlegają przekształceniom. Znaczące jednostki osadnicze w zależności od
zainwestowania społeczno-gospodarczego pełnią także pozarolnicze funkcje, a mianowicie:
Borzątew:
Łopienno:
Mielno:
Karniszewo:
Sokolniki:
Świątniki Wielkie:
Świątniki Małe:
Popowo Ignacewo:
Przysieka:
wypoczynek i turystyka,
działalność gospodarcza,
usługi, działalność gospodarcza,
działalność gospodarcza i usługi,
usługi,
działalność gospodarcza.
80
VI. Systemy techniczne
1. Sieć transportowa
Powiązania zewnętrzne
Zgodnie z klasyfikacją obowiązującą od 1 stycznia 1999 roku, tj. po wprowadzeniu
reformy administracyjnej kraju, przez gminę Mieleszyn przebiega:
a) droga krajowa nr 5 Gniezno-Bydgoszcz,
b) 10 dróg powiatowych (na podstawie Planu technicznego zimowego utrzymania dróg w
sezonie 2000/2001 opracowanego przez Powiatowy Zarząd Dróg w Gnieźnie):
- nr 307 Łopienno-Kiszkowo,
- nr 346 Kłodzin-Łopienno,
- nr 401 Ośno-Gniezno,
- nr 402 Mieleszyn-Mielno,
- nr 423 Karniszewo-Modliszewko,
- nr 424 Mieleszyn-Świniary,
- nr 425 Mieleszyn-Laskowo,
- nr 426 Rzym-Popowo Podleśne,
- nr 427 Dziadkowo-Mielno,
- nr 439 Mieleszyn-Kłecko,
c) 19 dróg gminnych (zgodnie z wykazem z dnia 31.12.1991 r. udostępnionym przez Urząd
Gminy w Mieleszynie):
- nr 3252001 Mieleszyn (boisko sportowe) do wsi Borzątew,
- nr 3252002 Mieleszyn (osiedle mieszkaniowe) do drogi Mieleszyn-Dobiejewo,
- nr 3252003 od wsi Borzątew do rozwidlenia drogi powiatowej MieleszynKarniszewo,
- nr 3252004 od rozwidlenia z drogą powiatową Mieleszyn-Karniszewo-Kłecko (nr
439) przez Florentynowo do granicy gminy,
- nr 3252005 w Sokolnikach od rozwidlenia drogi powiatowej Karniszewo-Świątniki
Małe do domu nauczyciela,
- nr 3252006 w Sokolnikach od drogi powiatowej Gniezno-Mieleszyn (nr 401) do wsi
Popowo Ignacewo,
- nr 3252007 od wsi Świątniki Małe do wsi Nowaszyce,
- nr 3252008 od wsi Świątniki Małe do wsi Mączniki przez Świątniki Wielkie,
- nr 3252009 od wsi Nowaszyce do rozwidlenia z drogą wojewódzką MieleszynMielno,
- nr 3252010 od wsi Popowo Tomkowe do granicy gminy (Ośno),
81
-
nr 3252011 od wsi Łopienno do granicy gminy w kierunku Gołaszewa,
nr 3252012 od rozwidlenia drogi powiatowej Mieleszyn-Dobiejewo w kierunku wsi
Łopienno do granicy gminy w kierunku drogi prowadzącej do
Gołaszewa,
- nr 3252013 droga – obwodnica Łopienno,
- nr 3252014 od rozwidlenia drogi powiatowej Mieleszyn-Mielno (nr 402) droga
prowadząca do wsi Dziadkówko,
- nr 3252015 od rozwidlenia drogi Kłecko-Janowiec do granicy gminy w kierunku wsi
Gącz,
- nr 3252016 w Mieleszynie od drogi powiatowej Mieleszyn-Dobiejewo do granicy
gminy w kierunku wsi Ośno,
- nr 3252017 w Dobiejewie od rozwidlenia drogi powiatowej Mieleszyn-Dobiejewo do
wsi Dobiejewo,
- nr 3252018 od wsi Nowaszyce do wsi Dębłowo Królewskie,
- nr 3252019 od wsi Łopienno poprzez skrzyżowanie z drogą powiatową ChabrowoŁopienno.
Teren gminy Mieleszyn pokrywa sieć dróg powiatowych i gminnych. Drogi te w
większości mają nawierzchnię bitumiczną i są w dobrym stanie technicznym. Na obszarze
gminy w zasadzie nie ma dróg układu wojewódzkiego i krajowego. Jedyną drogą wyższej
klasy jest droga krajowa nr 5 klasy GP relacji Gniezno-Bydgoszcz; została zaliczona do sieci
dróg ekspresowych klasa S. Na odcinku długości około 1200 m biegnie wzdłuż wschodniej
granicy gminy, a następnie na odcinku długości około 800 m wcina się na niewielką odległość
(około 100 m) na jej teren. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy
wskazany jest przebieg drogi krajowej nr 5 po modernizacji przeprowadzonej zgodnie z
planami DODP. Modernizacja ta przesunie drogę na północny zachód w głąb obszaru gminy.
Łącznie długość dróg powiatowych wynosi 53,019 km, z czego o nawierzchni
utwardzonej 42,415 km, co stanowi 80 %. Łącznie długość dróg gminnych wynosi 37 km, z
czego o nawierzchni utwardzonej 24 km, co stanowi 64,86 %. Wskaźnik gęstości dróg
gminnych wynosił w 1999 roku 37,28 km/100 km2, co jest wartością niższą od średniej
wojewódzkiej dla gmin wiejskich, który wynosi 63,6 km/100 km2.
Drogi nie zaliczone do publicznych są drogami wewnętrznymi.
Droga krajowa nr 5 podlega Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych – Oddział
Zachodni w Poznaniu, a bezpośredni nadzór nad drogą sprawuje Rejon Dróg Krajowych w
Gnieźnie. Drogi powiatowe są w użytkowaniu Powiatowego Zarządu Dróg w Gnieźnie, a
drogi gminne – Gminy Mieleszyn.
Komunikacja autobusowa
Gmina Mieleszyn obsługiwana jest przez komunikację PKS Gniezno. Trasa Mieleszyn
– Gniezno obsługiwana jest od poniedziałku do niedzieli przez 10 kursów autobusowych w
jedną stronę i 10 kursów powrotnych. Przystanki autobusowe znajdują się w
miejscowościach: Świątniki Wielkie – Świątniki Małe – Świątniki – Sokolniki – Karniszewo
– Mieleszyn.
82
Komunikacja kolejowa
Przez gminę Mieleszyn przebiega linia kolejowa o łącznej długości 9,0 km. Jest to
linia jednotorowa niezelektryfikowana relacji Gniezno-Kcynia. Stanowi ona część trasy
Oleśnica-Chojnice na odcinkach od km 173,600 do km 179,800 oraz od km 183,300 do km
186,100. Na terenie gminy znajdują się dwa posterunki kolejowe: Świątniki (km 175,116) i
Mieleszyn (km 179,234). Przystanek osobowy w Świątnikach nie jest używany, a w
Mieleszynie stacja handlowa z przystankiem osobowym, mimo iż ruch pasażerski nie jest
zawieszony, służy tylko do obsługi pociągów towarowych. Ruch pociągów towarowych w
maju 2002 roku przedstawiał się następująco: w dni robocze co drugi dzień po 2 pociągi w
obu kierunkach. Przejazdy przez linię kolejową są jednopoziomowe niestrzeżone.
Na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku rozpatrywano możliwość elektryfikacji linii
oraz budowy drugiego toru. Z tego okresu pozostał we władaniu Kolei teren wykupiony pod
drugi tor.
2. Gospodarka wodno-ściekowa
2.7. Zaopatrzenie w wodę
Gmina Mieleszyn jest gminą zwodociągowaną. Długość sieci wodociągowej wynosi
74,2 km. Sieć wodociągowa jest doprowadzona do wszystkich większych osad mieszkalnych,
i działa w oparciu o 5 zasadniczych współpracujących stacji wodociągowych. Stacje
wodociągowe będące w użytkowaniu ZUHiR to:
1. Mieleszyn – wydajność stacji Q = 30,8 m3/h,
2. Karniszewo – wydajność stacji Q = 50,9 m3/h,
3. Dębłowo – wydajność stacji Q = 33,9 m3/h,
4. Łopienno – wydajność stacji Q = 76,0 m3/h,
5. Mielno – wydajność stacji Q = 23,4 m3/h.
Ponadto istnieją również lokalne hydrofornie we wsi Dziadkowo i Przysieka, nie mające
większego wpływu na bilans wody w gminie.
Zasoby wody podziemnej charakteryzują się dobrą jakością oraz dużą wydajnością
ujęć. Głównym zbiornikiem wód podziemnych na obszarze gminy jest mioceński poziom
wodonośny zalegający na głębokości 42-228mppt. Z poziomu tego czerpią wodę wszystkie
studnie głębinowe na obszarze gminy.
Charakterystyka istniejących ujęć w gminie:
1. Mieleszyn – zatwierdzone zasoby wody w kategorii ,,B” wynoszą 2x18,0 m3/h przy
głębokości 115,0 m p.p.t.,
2. Karniszewo – zatwierdzone zasoby wody w kategorii „B” wynoszą 61,0 m3/h przy
głębokości 88,0 m p.p.m.,
3. Dębłowo – zatwierdzone zasoby wody w kategorii ,,B” wynoszą 40,0 m3/h przy
głębokości 140,0 m p.p.m.,
4. Łopienno – zatwierdzone zasoby wody w kategorii „B” wynoszą 45,0 m3/h przy
głębokości 65,5 m p.p.t.,
5. Mielno – zatwierdzone zasoby wody w kategorii ,,B” wynoszą 27,0 m3/h przy
głębokości 131,0 m p.p.m.
83
Wokół ujęć wody nie wymagane są strefy pośrednie ochronne z uwagi na to, że studnie
czerpią wodę ze znacznych głębokości i niemal wszędzie zalega warstwa izolacyjna od
powierzchni terenu, złożona z gruntów spoistych.
W oparciu o ww. ujęcia wody w gminie istnieją następujące wodociągi grupowe:
1. Mieleszyn – Mielno, obsługujące następujące wsie: Kowalewo, Dziadkówko, Popowo
Tomkowe, Popowo Podleśne, Popowo Ignacewo, Przysieka,
2. Karniszewo: Borzątew, Florentynowo, Sokolniki,
3. Dębłowo Królewskie: Świątniki Wielkie, Świątniki Małe.
Obecnie okresowy niedobór wody występuje we wsi Mieleszyn, pozostałe ujęcia w gminie w
pełni zaspokajają zapotrzebowanie na wodę.
Średnice istniejących przewodów wodociągowych wynoszą od Ø100 do Ø150.
Przewidywane działania inwestycyjne służące poprawie zaopatrzenia gminy w wodę
pitną to:
1. budowa zbiorników wyrównawczych na stacji wodociągowej w Mielnie (wyrówna
niedobory wody w Mieleszynie),
2. budowa zbiorników wyrównawczych w Dębłowie Królewskim,
3. połączenie stacji wodociągowej w Dębłowie Królewskim ze stacją w Karniszewie
poprzez budowę sieci wodociągowej łączącej wsie Świątniki Małe i Sokolniki,
4. połączenie stacji wodociągowej w Karniszewie ze stają w Mieleszynie poprzez budowę
odcinka wodociągu łączącego wsie Borzątew i Mieleszyn,
5. połączenie stacji wodociągowej w Mieleszynie ze stają Dębłowie Królewskim, poprzez
budowę odcinka wodociągu łączącego wsie Dębłowo i Popowo Ignacewo,
6. budowa odcinka sieci wodociągowej do wsi Dobiejewo.
Po zrealizowaniu ww. zamierzeń inwestycyjnych, gmina będzie posiadać wodociąg w
kształcie zamkniętego pierścienia, łączącego wszystkie stacje i ujęcia wody w jeden
współpracujący układ. Zapewni to stuprocentowe zaspokojenie potrzeb gminy w zakresie
zaopatrzenia w wodę pitną.
2.8. Odprowadzenie ścieków bytowych
Na terenie Gminy Mieleszyn oczyszczalnia znajduje się we wsi Przysieka, która
położona jest centralnie w stosunku do pozostałych miejscowości gminy. Odbiornikiem
oczyszczonych ścieków jest rzeczka Dębina, wpływająca po ponad 3,0 km do jeziora
Kłeckiego. Oczyszczalnia ma przepustowość Qd = 423,0 m3/d, z ładunkiem zanieczyszczeń
w BZT5 równym 232,0 kg/d.
Sieć kanalizacji sanitarnej budowana jest w systemie grawitacyjno-ciśnieniowym na
głębokości od 1,5 m p.p.t. do 3,5 m p.p.t. i o średnicach od Ø200 do Ø300. Całkowita
docelowa długość sieci kanalizacyjnej wyniesie około 100 km.
Budowa sieci kanalizacji sanitarnej przeprowadzana jest etapowo. Etap pierwszy
objął wsie: Przysieka, Popowo Ignacewo, Mieleszyn ( wykonane), a etap drugi wieś:
Łopienno (w trakcie realizacji). W następnej kolejności budowa sieci kanalizacji sanitarnej
nastąpi w miejscowości: Mielno, Sokolniki, Świątniki Wielkie, Świątniki Małe i Dębłowo
Królewskie.
Docelowo do oczyszczalni w Przysiece zostaną podłączone wszystkie wsie w gminie o
liczbie mieszkańców większej niż 30 osób.
84
Do czasu realizacji sieci kanalizacji sanitarnej, ścieki winny być gromadzone w
szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywożone na oczyszczalnię ścieków. W
przypadku lokalizacji zakładów pracy o ściekach przemysłowych, których skład odbiega od
ścieków bytowo-gospodarczych (np. posiada związki metali ciężkich, substancje
ropopochodne, czy bardzo duże stężenie BZT5), należy na terenie zakładu budować
podczyszczalnie, dla usunięcia tych związków, przed wpuszczeniem ich do gminnego układu
kanalizacyjnego.
3. Sieć elektroenergetyczna
Przez zachodnią część gminy, z południowego wschodu na północny zachód,
przebiega linia wysokiego napięcia 110 KV relacji GPZ Gniezno – GPZ Wągrowiec.
Obszar gminy zasilany jest z GPZ-ów zlokalizowanych w gminach sąsiednich. Z
odgałęzień od linii średniego napięcia 15 kV, wychodzących od linii wysokiego napięcia
110 KV w relacji Gniezno-Wągrowiec, zasilane są stacje transformatorowe 15/0,4 kV
rozmieszczone na terenia gminy. Na terenie gminy rozmieszczonych jest 46 stacji
transformatorowych (od dłuższego czasu nie zanotowano znacznego wzrostu). Przeważnie są
to stacje transformatorowe słupowe typu STSa 20/250 i 20/100 – 31 szt., 11 szt. starszego
typu ŻH 153, kilka pozostałych to: wieżowa murowana SB-2J i miejska murowana typu MSTt
20/630. Dwie stacje pełnią rolę stacji transformatorowych konsumentowych zasilających
zakłady, fermy itp.
Stacje transformatorowe zasilane są z odgałęzień głównych linii napowietrznych SN
15 kV – głównie napowietrznie, rzadko kablowo. Bezpośrednie zasilanie odbiorców dokonuje
się przy pomocy linii niskiego napięcia, napowietrznych (kablowych miejskich) ze stacji
transformatorowych 15/0,4 kV. Większość wsi na terenie gminy charakteryzuje się przewagą
budownictwa jednorodzinnego oraz w mniejszym stopniu wielorodzinnego i dlatego notuje
się tam niewielki wzrost mocy zapotrzebowanej. Nie można jednak wykluczyć odbiorców
energochłonnych w przyszłości. Urządzenia elektroenergetyczne występujące na terenie
gminy Mieleszyn, znajdują się w eksploatacji Energetyki Poznańskiej S.A. tj. Zakładu
Dystrybucji Energii, Rejonu Dystrybucji Gniezno (ul. Wschodnia 49/51).
4. Gazownictwo
Gmina Mieleszyn nie jest zgazyfikowana, nie posiada rozdzielczej sieci gazowej ani
linii przesyłowych. W tej chwili nie opracowuje się ani nie przewiduje gazyfikacji gminy – w
Planie rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwo
gazowe dla Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. Oddział Wielkopolski
Zakład Gazowniczy w Poznaniu na najbliższe lata nie przewiduje się gazyfikacji nowych
gmin i miejscowości. Zaopatrzenie w gaz jest realizowane we własnym zakresie przez
użytkownika (butle).
5. Usuwanie odpadów
85
Odpady gminne przewożone są do czynnego składowiska stałych odpadów
komunalnych w rejonie wsi Kopaszyn-Nowe-Toniszewo, w powiecie Wągrowiec.
Składowiskiem tym zarządza i eksploatuje Spółka z o.o. założona w roku 2000 przez Gminę
Wągrowiec, Miasto Wągrowiec, Gminę Skoki, Miasto Skoki oraz Gminę Mieleszyn.
Segregacja odpadów odbywa się u producenta śmieci.
We wrześniu 2000 roku została opracowana Koncepcja gospodarki odpadami
komunalnymi na potrzeby składowiska dla gminy Mieleszyn. Opracowanie to przedstawia
gospodarkę odpadami na terenie gminy obejmującą powstawanie, segregację, gospodarcze
wykorzystanie i unieszkodliwianie odpadów; celem jest organizacja i wdrożenie selektywnej
zbiórki odpadów oraz likwidacja dzikich wysypisk śmieci.
86
VII. Ocena stanu zagospodarowania gminy
1. Wnioski wynikające ze stanu środowiska przyrodniczego
1.1. Możliwości rozwojowe gminy
Specyfiką gminy jest peryferyjne, w skali województwa, położenie. Położenie to i
nieco utrudniona dostępność komunikacyjna były niejednokrotnie czynnikami hamującymi
rozwój gospodarczy terenu. Dzięki temu gmina zachowała ponadprzeciętne walory
przyrodniczo-krajobrazowe. Dodatkowym atutem jest urozmaicona rzeźba terenu, niezłe
gleby oraz duże powierzchnie wodne.
Słabościami środowiska przyrodniczego, ograniczającymi możliwości rozwojowe
gminy jest niekorzystny bilans wodny (odlesienie i przesuszenie powierzchni
wysoczyznowych, zanik drobnych cieków i zbiorników wodnych, konieczność oparcia
gospodarki wodnej gminy o ujęcia wód mioceńskich, bo czwartorzędowe struktury
wodonośne są nieciągłe i o znikomej miąższości).
Atuty i mankamenty środowiska można zapisać:
atuty środowiska –
korzystne dla rozwoju gminy
dobra dostępność komunikacyjna
poszczególnych fragmentów gminy,
wysokie walory przyrodniczokrajobrazowe (urozmaicona rzeźba,
rozległe powierzchnie leśne, liczne
jeziora),
gęsta sieć wód powierzchniowych,
zróżnicowanie siedliskowe lasów i
duża atrakcyjność rekreacyjna,
dość równomierne rozmieszczenie
lasów,
rozbudowany i sprawnie
funkcjonujący system zasadniczych
powiązań ekologicznych,
słabe jeszcze zainwestowanie
rekreacyjne,
doskonałe warunki do wędkowania,
strefy ciszy.
mankamenty środowiska – ograniczenia rozwoju
peryferyjne położenie gminy,
budowa geologiczna sprzyjająca szybkiemu odpływowi
wód a nie ich retencji,
okresowe podtapianie gruntów w czasie wiosennych
roztopów oraz intensywnych opadów i braki wody
latem,
postępująca eutrofizacja jezior, zanik drobnych
zbiorników wodnych i cieków,
duże zanieczyszczenie rzek i jezior,
trudna dostępność brzegowa jezior, ale z możliwością
przystosowania pewnych fragmentów linii brzegowej
dla celów kąpieliskowych,
nasilenie procesów erozyjnych w strefach
krawędziowych rynien i brak zabezpieczenia przed
wpływem zanieczyszczeń obszarowych z użytkowanych
rolniczo powierzchni wysoczyznowych,
niewielki odsetek użytków zielonych,
całkowite odlesienie dużych połaci wysoczyzny,
bardzo duży odsetek lasów zagrożonych przez
zanieczyszczenia przemysłowe,
nieliczne formy ochrony przyrody,
bardzo uboga baza surowcowa.
87
1.2. Problemy do rozwiązania
Część zagrożeń dla środowiska (np. imisja zanieczyszczeń powietrza, skażenie wód
rzek i jezior) wymaga działań wykraczających poza obszar omawianej gminy.
Spośród innych, za najważniejsze uznaje się:
- szczególną ochronę terenów otwartych, tworzących sieć wyróżnionych na mapie obniżeń
dolinnych (rynny jeziorne oraz sandr Dębiny), stanowiących system zasadniczych
łączników ekologicznych, zapewniających równowagę w środowisku i pełniących
jednocześnie rolę układu wentylacyjnego gminy,
- poprawienie sprawności funkcjonowania uzupełniających (lokalnych) łączników
dolinnych poprzez podbudowę biologiczną, zwiększenie ich zdolności retencyjnych,
poprawę cyrkulacji powietrza, wyeliminowanie kolizyjnego zainwestowania itp.,
- utrzymanie, bądź wprowadzenie (wszędzie tam, gdzie jest to możliwe) zadrzewień
przydrożnych, śródpolnych i in. w obrębie lokalnych stref wododziałowych oraz
włączenie ich w system powiązań przyrodniczo-ekologicznych gminy,
- traktowanie dużych zespołów leśnych jako najważniejszego składnika równowagi
ekologicznej w biosferze oraz niezbędnego zaplecza środowiska przyrodniczego dla
rekreacji,
- preferowanie różnorodności biologicznej ekosystemów, zgodnych z uwarunkowaniami
siedliskowymi, podjęcie działań na rzecz objęcia ochroną prawną miejsc cennych
przyrodniczo,
- dostosowanie produkcji rolnej do warunków środowiska, zwłaszcza zasobności i
produktywności gleb oraz priorytet dla sposobów użytkowania rolniczego nie
wymagających intensywnego nawożenia,
- ograniczenie negatywnych skutków oddziaływania rolnictwa na środowisko, m.in.
poprzez racjonalne stosowanie środków nawożenia mineralnego, upowszechnianie
biologicznych metod zwalczania szkodników, zabiegi przeciwerozyjne, itp.,
- poprawa bilansu wodnego, poprzez racjonalizację zużycia wody, realizacje ww.
zadrzewień i zwiększenie powierzchni użytków zielonych, (budowa zbiorników wodnych
realna jedynie w rynnach subglacjalnych, gdzie takie akweny już są, ale podpiętrzenie
jezior to zniszczenie istniejącej różnorodności biologicznej),
- poprawa stanu sanitarnego rzek i jezior, m.in. poprzez uregulowanie gospodarki wodnościekowej gminy (zakończenie budowy oczyszczalni ścieków i skanalizowanie terenu),
- nie dopuszczanie do przyspieszonej eutrofizacji jezior (doraźna rekultywacja jezior,
podlegających szybkiemu zanikowi, po przeprowadzeniu stosownych badań oceniających
możliwości ograniczenia procesów eutrofizacji) oraz ograniczenie dopływu substancji
biogennych i toksycznych do jezior poprzez utrzymanie lub utworzenie w strefie
krawędziowej rynien naturalnej otuliny o wzmożonych wymaganiach w zakresie ochrony
środowiska (m.in. zakaz sytuowania zabudowy rekreacyjnej w obrębie rynien jeziornych
oraz w pobliżu ich strefy krawędziowej – pozostawienie, na wysoczyźnie, co najmniej 50metrowej szerokości strefy wolnej od zabudowy),
- ewentualne przystosowanie niewielkich fragmentów dużych jezior dla wykorzystania
rekreacyjnego, m.in. kąpieliskowego, z ograniczeniem ilości sprzętu pływającego oraz
wyłączenie z użytkowania rekreacyjnego (z wyjątkiem wędkowania) pozostałych,
naturalnych zbiorników wodnych,
- zmniejszenie aktywności współczesnych procesów geodynamicznych – przeciwdziałanie
erozji wodnej i wietrznej, zwłaszcza ochrona silnie nachylonych zboczy rynien, poprzez
88
-
odpowiednie zabiegi fitomelioracyjne,
preferencje dla zmiany technologii ogrzewania i upowszechnianie czystych ekologicznie
nośników energii oraz tworzenie warunków do wprowadzenia niekonwencjonalnych
źródeł energii, stosowania zamkniętych obiegów wody itp.,
inspirowanie wprowadzania technologii bezodpadowych.
Kierunki zagospodarowania poszczególnych fragmentów terenu określają wskazane
predestynacje każdego z nich a ogólne zasady gospodarowania, w wydzielonych rejonach i
subrejonach, precyzują umieszczone w tekście opracowania ustalenia.
2. Wnioski wynikające ze sfery społeczno-gospodarczej
2.1.
Demografia
1. Ludność gminy od 1990 r. systematycznie wzrasta. Ulega wyraźnemu zmniejszeniu
skala migracji, a przyrost naturalny utrzymuje się na poziomie wyższym niż przeciętny
przyrost naturalny na terenach wiejskich.
2. Mieszkańcy gminy stanowią społeczeństwo dość młode, o czym świadczy 30,5%
udziału grupy przedprodukcyjnej w ogólnym stanie ludności. Dla terenów wiejskich %
ten kształtuje się na poziomie 23,7%.
3. Gmina charakteryzuje się wyższym niż przeciętny dla powiatu gnieźnieńskiego –
poziomem bezrobocia.
4. W gospodarce rolnej utrzymuje się tzw. bezrobocie ukryte. Zjawisko to jest poważnym
problemem nie tylko w skali gminy i wymaga zróżnicowanych rozwiązań bieżących i
długofalowych.
2.2.
Mieszkalnictwo
1. Warunki mieszkaniowe gminy Mieleszyn na tle gmin wiejskich województwa
wielkopolskiego są niezbyt korzystne o czym świadczą niższe wskaźniki:
powierzchni użytkowej na osobę o 0,8 m2
powierzchni użytkowej na 1. mieszkanie o 2,1 m2
oraz nieznacznie wyższa liczba osób na 1. mieszkanie.
2. Ponad połowę substancji mieszkaniowej gminy stanowi stara zabudowa (ponad 80.
letnia), która wymaga rehabilitacji.
3. Zmienione warunki na rynku budowlanym i wycofanie się państwa z finansowania
budownictwa mieszkaniowego wpłynęły na osłabienie intensywności realizacji
mieszkań, zwłaszcza przez Spółdzielnię Mieszkaniową w Łabiszynku. Intensywność
realizacji mieszkań przez inwestorów prywatnych szczególnie od 1992 r. jest
minimalna i wynosi 1-2 mieszkania rocznie, a w latach 1999 i 2000 nie oddano
żadnego mieszkania do użytku.
4. Deficyt mieszkaniowy w zależności od założonego wariantu poprawy warunków
mieszkaniowych wynosi od 200 do 260 mieszkań (bez uwzględnienia przyrostu
ludności).
89
2.3.
Warunki życia mieszkańców
1. W uproszczonym rankingu gmin powiatu gnieźnieńskiego gmina Mieleszyn pod
względem warunków życia mieszkańców zajmuje ostatnią 10. pozycję.
2. Porównując poziom życia ludności gminy na przestrzeni 1at 1990, 1997 i 2000
obserwuje się wyraźnie poprawę szczególnie w rozwoju telefonizacji, motoryzacji i
rozbudowie sieci wodociągowej. Poprawie uległy też warunki nauczania w szkołach.
3. Wyposażenie jednostek osadniczych w obiekty i placówki usługowe jest bardzo
zróżnicowane. Obok jednostek osadniczych wyróżniających się większą ilością
placówek i obiektów usługowych (Mieleszyn, Łopienno i Mielno) występują wsie
pozbawione jakichkolwiek usług. Do nich należą: Dobiejewo, Dziadkowo i
Dziadkówko.
4. Konieczne jest wyposażenie wymienionych wyżej wsi dla dobra ich mieszkańców w
minimalny zestaw usług (handlu, gastronomii, kultury i sportu) oraz poszerzenie bazy
obiektów usługowych we wsiach wykazujących niedobory.
2.4.
Pozarolnicza działalność gospodarcza
 W rankingu gmin pod względem aktywności gospodarczej w 2000 r. gmina Mieleszyn
ze wskaźnikiem 49 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców jest poniżej
aktywności powiatowej i aktywności wojewódzkiej.
 Pozytywną cechą sfery pozarolniczej jest notowany od roku 1991 wzrost ilościowy
podmiotów gospodarczych.
 Szczególnie uwidacznia się duża aktywność podmiotów w branży usługowej,
zwłaszcza w dziedzinie handlu i gastronomii oraz transportu. Podmioty gospodarcze
branży usługowej stanowią około 77% ogółu podmiotów.
 Dominacja podmiotów gospodarczych o charakterze usługowym jest zgodna z
charakterem i predyspozycjami gminy.
2.5.
Gospodarka rolna
1. Gmina Mieleszyn dysponuje około 6,5 tys. ha użytków rolnych (tj. około 66% ogólnej
powierzchni), w których przeważają grunty orne o dobrych glebach (klasy od II do
IV), szczególnie w północno-zachodniej i południowej części gminy. Świadczy o tym
stosunkowo wysoki wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy, który
wg IUNG-u wynosi 70,1 punktów (w powiecie gnieźnieńskim – 69,7).
2. Główne nastawienie gospodarstw rolnych w zakresie produkcji roślinnej na uprawę
zbóż oraz w produkcji zwierzęcej na hodowlę trzody chlewnej i bydła generalnie
odpowiada uwarunkowaniom przyrodniczym.
3. Specyfiką gminy jest hodowla ryb prowadzona przez Gospodarstwo Rybackie w
Bogucinie w jeziorze Kłeckim we wsi Borzątew.
90
4. Procesy przekształceń własnościowych w kierunku prywatyzacji rolniczego sektora
państwowego (PGR-u Łabiszynek) spowodowały radykalny wzrost udziału sektora
prywatnego do około 70%, w tym głównie gospodarstw indywidualnych.
5. Zmiany własnościowe gruntów spowodowały przeobrażenia w strukturze obszarowej
gospodarstw indywidualnych. Powstało kilka gospodarstw wielkoobszarowych od 400
do około 100 ha. W związku z tym wzrósł udział gospodarstw dużych, poniżej 15 ha
do około 31% ogólnej ich liczby, przy czym przeciętne gospodarstwo w tej grupie
posiadało areał ponad 30 ha.
2.6.
Osadnictwo
1. Na terenie gminy przeważa osadnictwo o charakterze skupionym.
2. Przeciętna wielkość wsi sołeckiej – 270 mieszkańców – kształtuje się na poziomie
wielkości wsi w byłym województwie poznańskim.
3. W przestrzeni dominuje wieś Mieleszyn jako ośrodek gminny o funkcjach
ogólnogminnych.
4. Wsie Łopienno i Mielno wspomagają wieś gminną w pełnieniu centralnych funkcji
gminy i są predysponowane do pełnienia tych funkcji w perspektywie.
3. Wnioski wynikające z funkcjonowania systemów technicznych
3.1. Sieć transportowa
1. Przewiduje się rozbudowę drogi S-5 o drugą jezdnię po jej wschodniej stronie.
2. W związku z przystosowaniem drogi krajowej do wymogów drogi ekspresowej należy
uwzględnić strefę uciążliwości drogi dla stałych użytkowników sąsiadujących
obszarów, zagrożenie dla upraw, budowli oraz narażenie na degradacje stałych
komponentów środowiska naturalnego.
3. Należy rezerwować tereny poza pasem drogowym drogi krajowej dla prowadzenia
infrastruktury technicznej.
4. Dla zapewnienia płynności ruchu planuje się korektę łuków w Mielnie w ciągu drogi
krajowej nr 5. Dla odcinka pozostałego po modernizacji należy określić nową
kategorię.
3.2. Gospodarka wodno-ściekowa
1. Gmina Mieleszyn jest zwodociągowana w oparciu o trzy komunalne wodociągi
grupowe. Posiada wystarczające i o dobrej jakości zasoby wody pitnej. Docelowo
przewidziana jest budowa odcinków sieci wodociągowej łączącej poszczególne
wodociągi grupowe między sobą, co utworzy w gminie zamknięty pierścień oraz
budowy dodatkowych zbiorników wyrównawczych. Ww. inwestycje oraz bieżące
remonty i modernizacje urządzeń wodociągowych w pełni zaspokajają potrzeby
mieszkańców gminy w zakresie zaopatrzenia w wodę pitną.
91
2. Gmina Mieleszyn posiada mechaniczno-biologiczną komunalną oczyszczalnię
ścieków, która odbiera ścieki z miejscowości podłączonych do kanalizacji jak również
dowożone ścieki sanitarne. Docelowo problem transportu ścieków sanitarnych z
poszczególnych wsi do oczyszczalni zostanie rozwiązany poprzez sukcesywną
budowę sieci kanalizacyjnej na terenie gminy.
3.3. Elektroenergetyka
1. Zapotrzebowanie mocy elektrycznej przez gminę Mieleszyn wzrasta na razie
systematycznie, proporcjonalnie do rozbudowy i dlatego konieczna będzie budowa
nowych stacji transformatorowych 15/0,4 kV wraz z liniami zasilającymi.
2. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego należy rezerwować grunty
pod stacje transformatorowe, szczególnie na obszarach, na których dokonuje się
podziału gruntów pod budowę domów jednorodzinnych wraz z obiektami usługowymi
i warsztatowymi.
3.4. Gazownictwo
1. Na terenie gminy Mieleszyn brak sieci gazowej tak rozdzielczej jak i przesyłowej. W
obecnych planach nie przewiduje się gazyfikacji gminy Mieleszyn.
2. Zaopatrzenie w gaz jest realizowane we własnym zakresie (butle gazowe) lub
zastępowane inną energią.
92
VIII. Zmiany studium
1. Zmiana Studium nr 1 – w części obejmującej działkę nr geod. 29 położoną na
terenie wsi Dziadkówko
1.
Dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu
Tereny objęte zmianą Studium są terenami rolnymi i dotychczas w Studium przeznaczone
były również na cele rolnicze. Teren jest uzbrojony w wodociąg ø150 i linię
elektroenergetyczną 15 kV.
2.
Stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony
Stan ładu przestrzennego, w tym terenów objętych zmianą Studium nr 1, został przedstawiony
w rozdziale V.4 Diagnozy.
3.
Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i
jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu
kulturowego
Stan środowiska, w tym terenów objętych zmianą Studium, został przedstawiony w rozdziale
II Diagnozy.
Tereny objęte zmianą Studium leżą w północnej części gminy, w odległości ok. 400 m od
Jeziora Dziadkowskiego oraz przylega do dużego kompleksu leśnego należącego do
Nadleśnictwa Gniezno – Obręb Popowo Podleśne – Leśnictwo Nowaszyce. Teren jest dość
płaski, ze średnią wysokością 108 m n.p.m. Przez teren przebiega rów, który znajduje ujście w
Jeziorze Dziadkowskim.
Gleby są dość zróżnicowane, w większości zaliczane do IV i V klasy bonitacyjnej. Pozostałe
grunty stanowią 8% terenu i są to: łąki trwałe, mały nieużytek oraz grunty zadrzewione
i zakrzewione zlokalizowane przy rowie.
Z uwagi na duże wahania zwierciadła wody i małą pojemność retencyjną warstw
wodonośnych w czasie bezdeszczowego lata może występować okresowy zanik wody.
4.
Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej
1. Na terenach objętych zmianą Studium brak zewidencjonowanych stanowisk
archeologicznych ujętych w ewidencji konserwatorskiej zabytków województwa
wielkopolskiego i podlegających ochronie konserwatorskiej, jednak w okolicach znajdują
się liczne zewidencjonowane stanowiska archeologiczne o metryce pradziejowej
i średniowiecznej.
2. Na terenach objętych zmianą Studium brak obiektów architektonicznych podlegających
ochronie
konserwatorskiej.
Najbliższym
obiektem
podlegającym
ochronie
konserwatorskiej jest park dworski o założeniu krajobrazowym z 3 ćw. XIX w., będący
elementem dawnego zespołu dworsko-folwarcznego zlokalizowany w Dziadkowie
w odległości 600 m na północ od terenów objętych zmianą Studium.
93
5.
Warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochrona ich zdrowia
Warunki i jakość życia mieszkańców gminy Mieleszyn zostały przedstawione w rozdziale IV
Diagnozy. Tereny objęte zmianą Studium nie są zamieszkane, więc nie rozpatruje się ich
w kontekście warunków i jakości życia mieszkańców.
6.
Zagrożenie bezpieczeństwa ludności i jej mienia
Zagrożenie bezpieczeństwa ludności gminy Mieleszyn i jej mienia może wynikać
z następujących zdarzeń: pożaru kompleksów leśnych znajdujących się w bezpośrednim
sąsiedztwie terenów, huraganów, wypadków na drodze samochodów transportujących
materiały niebezpieczne, napadów bandyckich i innych losowych zdarzeń. Z uwagi na
rolniczy charakter terenów objętych zmianą Studium, nie rozpatruje się ich w kontekście
zagrożenie bezpieczeństwa ludności i jej mienia.
7.
Potrzeby i możliwości rozwoju gminy
Potrzeby i możliwości rozwoju gminy, w tym terenów objętych zmianą Studium, zostały
przedstawione w rozdziale VII Diagnozy.
8.
Stan prawny gruntów
Tereny objęte zmianą Studium są własnością osób fizycznych.
9.
Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów odrębnych zostały przedstawione
w rozdziale II.2 i V.2 Diagnozy.
Tereny objęte zmianą Studium leżą w obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych
GZWP Nr 143 – subzbiornika Inowrocław-Gniezno, objętego reżimem wysokiej ochrony
OWO. Pozostałe obiekty i tereny opisane w rozdziale II.2 i V.2 Diagnozy nie są bezpośrednio
powiązane z terenami objętymi zmianą Studium.
Teren jest w planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego
wyznaczony jako wskazany do objęcia ochroną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Jest to także obszar o niskich zasobach wód powierzchniowych, objęty szczególną ich
ochroną jako zlewnia chroniona.
10.
Występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują obszary naturalnych zagrożeń
geologicznych.
11.
Występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują złoża kopalin.
Jak wspomniano wyżej tereny objęte zmianą Studium leżą w obszarze GZWP Nr 143. Zasoby
wód podziemnych zostały przedstawione w rozdziale II.1 Diagnozy.
12.
Występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują tereny górnicze wyznaczone na
podstawie przepisów odrębnych.
13.
Stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia
uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami
Gmina Mieleszyn posiada opracowane programy:
94
- Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Mieleszyn,
- Program Ochrony Środowiska dla Gminy Mieleszyn.
Stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej na terenie Gminy Mieleszyn został
przedstawiony w rozdziale VI Diagnozy. Terenów objętych zmianą Studium nie dotyczą
bezpośrednio wskazania rozwojowe tam określone.
14.
Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują zadania służące realizacji
ponadlokalnych celów publicznych.
2.Zmiana Studium nr 2 – w części obejmującej działkę nr geod. 28 położoną na
terenie wsi Dziadkówko
1.
Tereny objęte zmianą Studium leżą w północnej części gminy, w odległości ok. 100 m od
Jeziora Dziadkowskiego oraz przylegają do dużego kompleksu leśnego należącego do
Nadleśnictwa Gniezno – Obręb Popowo Podleśne – Leśnictwo Nowaszyce. Teren jest
znacznie pofałdowany, opada w kierunku północno-wschodnim w stronę Jeziora
Dziadkowskiego, a skrajne wysokości odczytane z mapy wynoszą 100,09 m n.p.m. i 112,00 m
n.p.m. Przez teren przebiega rów, który znajduje ujście w Jeziorze Dziadkowskim.
Tereny te użytkowane są rolniczo i dotychczas w Studium przeznaczone były także na cele
rolnicze. Teren jest częściowo uzbrojony. Wzdłuż przyległych do terenu dróg biegnie
wodociąg ø150 i linia telekomunikacyjna. Teren przecina również linia elektroenergetyczną
15 kV.
Zgodnie z wypisem z rejestru gruntów na działkę nr 28 składają się głównie grunty rolne
klasy IVa i V. Pozostałe grunty stanowią niecałe 9% terenu i są to: grunty rolne klasy VI,
droga gruntowa oraz zadrzewiony i zakrzewiony teren rowu.
klasa
powierzchnia w ha
udział %
RIVa
42200
48,06
RV
37800
43,05
RVI
6300
7,18
dr
800
0,91
w
700
0,80
Razem
87800
100,00
Z uwagi na duże wahania zwierciadła wody i małą pojemność retencyjną warstw
wodonośnych w czasie bezdeszczowego lata może występować okresowy zanik wody.
2.
Stan ładu przestrzennego, w tym terenów objętych zmianą Studium nr 2, został przedstawiony
w rozdziale V.4 Diagnozy.
95
3.
Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i
jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu
kulturowego
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gleb oraz wód podziemnych.
Na omawianym terenie nie występują wody powierzchniowe. Lokalnym źródłem
zanieczyszczenia wód i gleb mogłyby być: nieszczelne zbiorniki na ścieki, spływy
powierzchniowe z pól oraz zanieczyszczenia pyłowe atmosfery.
Słabościami środowiska przyrodniczego, ograniczającymi możliwości rozwojowe gminy jest
niekorzystny bilans wodny (odlesienie i przesuszenie powierzchni wysoczyznowych, zanik
drobnych cieków i zbiorników wodnych, konieczność oparcia gospodarki wodnej gminy o
ujęcia wód mioceńskich, bo czwartorzędowe struktury wodonośne są nieciągłe i o znikomej
miąższości).
Główną przyczyną zanieczyszczenia wód jest zrzut ścieków komunalnych oraz
zanieczyszczenia spływające z pól zawierające ścieki chemiczne stosowane w rolnictwie
(nawozy, środki ochrony roślin). Niekorzystne dla wód są także biogeny, jak azot i fosfor,
których ponadnormatywna ilość przyspiesza procesy eutrofizacji jezior. Ostatnie badania
jakości wód Jeziora Dziadkowskiego przeprowadzone były w 2006 r. i wykazały III klasę
czystości. Nie poprawiła ani też nie pogorszyła się ona od poprzedniego badania
przeprowadzonego w 1988 r.
Zgodnie z Raportem o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2009 (Poznań 2010, WIOŚ
w Poznaniu) na terenie gminy Mieleszyn w roku 2009 nie było punktów pomiarowych stanu
wód.
Stan jakości powietrza
O stanie czystości powietrza na terenach zurbanizowanych decydują emisje pochodzące z
zakładów przemysłowych, komunalnych i usługowych. Duży wpływ na stan higieny
atmosfery ma emisja pochodząca z indywidualnych kotłowni w budynkach (stosowanie paliw
stałych, przede wszystkim węglowych, wadliwy stan techniczny kotłów oraz spalanie
odpadów m. in. z tworzyw sztucznych i gumowych), kotłowni ogrodniczych i pieczarkarni.
Nie budzi zastrzeżeń stan higieny atmosfery. Miejscowe, stacjonarne źródła zanieczyszczenia
powietrza są nieliczne. Problemem bywa tzw. emisja niska, na co duży wpływ ma brak sieci
gazowej i dosyć powszechne stosowanie do celów grzewczych paliw stałych.
Największym zagrożeniem dla środowiska wydaje się być bardzo ruchliwa droga krajowa nr 5
(i zarazem trasa międzynarodowa), na krótkim odcinku przebiegająca wschodnim skrajem
gminy, od omawianego terenu oddalona o 3 km. Liczne drogi powiatowe są już znacznie
mniej obciążone ruchem pojazdów.
Duża odległość od Poznania i korzystne usytuowanie w stosunku do bliżej położonego
Gniezna, (od którego oddziela gminę strefa wzgórz i pagórów czołowomorenowych oraz
bariera dużych kompleksów leśnych) dość skutecznie chroni rejon Mieleszyna przed
napływem zanieczyszczonego powietrza znad dużych aglomeracji i ośrodków
przemysłowych. Mimo to duża część kompleksów leśnych gminy nosi ślady uszkodzeń
charakterystycznych dla I strefy (słabych) uszkodzeń przemysłowych.
Na badanym terenie nie ma stacjonarnych źródeł zanieczyszczeń, a ruch samochodowy jest
niewielki.
96
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w
których dokonuje się oceny jakości powietrza, gmina Mieleszyn znajduje się w strefach:
- wielkopolskiej (kod strefy: PL.30.00.b.34) – dla celów oceny jakości powietrza pod kątem
zawartości ozonu,
- gnieźnieńsko-wrzesińska (kod strefy: PL.30.06.z.03, obszar strefy: powiat gnieźnieński) –
dla celów oceny jakości powietrza pod kątem zawartości dwutlenku siarki, dwutlenku
azotu, tlenków azotu, tlenku węgla i benzenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz
zawartego w tym pyle ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu.
Informacje dotyczące stanu jakości powietrza dla przedmiotowych stref przedstawia poniższa
tabela, sporządzona na podstawie, opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Poznaniu Rocznej oceny jakości powietrza w województwie wielkopolskim za
rok 2010, Roczną ocenę jakości powietrza za rok 2010 przeprowadzono z uwzględnieniem
kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi (L) i na ochronę roślin (R).
Lp.
substancja
1.
ozon O3
2.
arsen As
kadm Cd
nikiel Ni
kryterium
klasa
Uwagi
oceny
A nie stwierdzono przekroczenia uśrednionej wartości poziomu
docelowego ozonu
L
D2 stwierdzono przekroczenie wartości normatywnej 120 μg/m3
spośród wartości stężeń 8-godzinnych średnich kroczących w
roku kalendarzowym w przypadku celu długoterminowego
L
A
2.
benzo(a)piren
L
C
3.
benzen C6H6
L
A
4.
dwutlenek
azotu NO2
L
A
5.
dwutlenek
siarki SO2
L
A
6.
ołów Pb
L
A
7.
pył PM10
L
C
7.
pył PM2,5
L
B
8.
tlenek węgla
CO
L
A
9.
ozon O3*
R
C
nie stwierdzono przekroczeń docelowego poziomu substancji
w powietrzu dla pomiarów stężeń średnich rocznych
stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu
substancji w powietrzu dla pomiarów stężeń średnich rocznych
na stanowiskach w Pile, Kaliszu, Koninie, Lesznie i Ostrowie
Wlkp.
nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu
substancji w powietrzu dla pomiarów stężeń 1-godzinnych i
średnich rocznych
substancji w powietrzu dla pomiarów 24-godzinnych i
pomiarów 1-godzinnych
w ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia
dopuszczalnego poziomu substancji
stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla 24godzinnych stężeń pyłu PM10 w Poznaniu na stacjach przy
ulicach: Polanki, Dąbrowskiego, w Kaliszu przy ul. H.
Sawickiej, w Lesznie, w Pile i w Wągrowcu,
substancji w powietrzu dla pomiarów stężeń 8-godzinnych
kroczących, liczonych ze stężeń 1-godzinnych
stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego substancji w
97
Lp.
substancja
kryterium
klasa
oceny
D2
dwutlenek
siarki SO2
tlenki azotu
11.
NOx
10.
R
A
R
A
Uwagi
powietrzu w Krzyżówce
stwierdzono przekroczenia poziomu celu długoterminowego
substancji w powietrzu w Krzyżówce i Mścigniewie
substancji w powietrzu
substancji w powietrzu
klasa A – stężenia zanieczyszczenia nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych,
poziomów docelowych
klasa B – stężenia zanieczyszczenia przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają
poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji
klasa C – stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines
tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy
dopuszczalne, poziomy docelowe
klasa D2 – poziom stężenia ozonu przekracza poziom dopuszczalny celu długoterminowego
*
– przekroczenie dopuszczalnego poziom docelowego substancji w powietrzu (18000
μg/m3h) zostało odnotowane na stacji w Krzyżówce (21101,3 μg/m3h), celu
długoterminowego (6000 μg/m3h) w Krzyżówce (19107,2 μg/m3h), i Mścigniewie
(8224,7 μg/m3h)
W stosunku do roku 2010 nie nastąpiły żadne zmiany w zagospodarowaniu terenu objętego
prognozą i terenów sąsiednich, które miałyby wpływ na zmianę danych określonych w tabeli,
a zatem i w ocenie stanu powietrza. Na omawianym terenie brak źródeł zanieczyszczenia
powietrza.
Biorąc pod uwagę powyższe, na przedmiotowym terenie nie wystąpią przekroczenia
dopuszczalnych poziomów wymienionych wyżej substancji.
Stan klimatu akustycznego.
W sąsiedztwie działki nr 28 brak jest linii kolejowych oraz zakładów przemysłowych
stanowiących źródło hałasu; omawiany teren leży przy drodze powiatowej nr 427. Z uwagi na
brak danych dotyczących bezpośredniego oddziaływania drogi powiatowej nr 427 na
omawiane tereny, warunki klimatu akustycznego oceniono na podstawie badania wykonanego
w ramach monitoringu hałasów drogowych w województwie wielkopolskim w 2009 r.
Monitoring prowadzony był w porze dziennej w 24 punktach pomiarowych, a w 16 z nich
również w porze nocnej.
Najbliższy punkt pomiarowy znajdował się w Gnieźnie przy drodze krajowej nr 5 (i zarazem
trasa międzynarodowa). Wydaje się być ona największym zagrożeniem dla środowiska, gdyż
jest bardzo ruchliwa, i na krótkim odcinku przebiega wschodnim skrajem gminy; znaczna
odległość, bo rzędu 3 km, powoduje brak jej oddziaływania na teren objęty zmianą studium.
Liczne drogi powiatowe są już znacznie mniej obciążone ruchem pojazdów.
4.
Na terenach objętych zmianą Studium zlokalizowane są dwa stanowiska archeologiczne o
metryce pradziejowej, średniowiecznej i nowożytnej objęte ochroną konserwatorską i ujęte w
wojewódzkiej ewidencji zabytków.
98
Na terenach objętych zmianą Studium brak obiektów architektonicznych podlegających
ochronie konserwatorskiej. Najbliższym obiektem podlegającym ochronie konserwatorskiej
jest park dworski o założeniu krajobrazowym z 3 ćw. XIX w., będący elementem dawnego
zespołu dworsko-folwarcznego zlokalizowany w Dziadkowie w odległości 550 m na północ
od terenów objętych zmianą Studium.
5.
Tereny objęte zmianą Studium nie są zamieszkane, więc nie rozpatruje się ich w kontekście
warunków i jakości życia mieszkańców.
6.
Z uwagi na rolnicze użytkowanie terenów, zagrożeniem mogą być pożary upraw.
7.
Potrzeby i możliwości rozwoju gminy, w tym terenów objętych zmianą Studium, zostały
8.
Tereny objęte zmianą Studium są własnością osób fizycznych.
9.
Występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych
Działka nr 28 leży poza granicami terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych;
nie ma na niej również obiektów chronionych na podstawie przepisów odrębnych.
10.
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują obszary naturalnych zagrożeń
geologicznych.
11.
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują złoża kopalin.
Jak wspomniano wyżej tereny objęte zmianą Studium leżą w obszarze GZWP Nr 143. Zasoby
wód podziemnych zostały przedstawione w rozdziale II.1 Diagnozy.
12.
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują tereny górnicze wyznaczone na
podstawie przepisów odrębnych.
13.
przedstawiony w rozdziale VI Diagnozy. Terenów objętych zmianą Studium nie dotyczą
14.
99
Na terenach objętych zmianą Studium nie występują zadania służące realizacji
ponadlokalnych celów publicznych.
3. Zmiana Studium nr 3 – w części obejmującej działkę nr geod. 195/21 położonej na
terenie wsi Popowo Tomkowe.
1.
Tereny objęte zmianą Studium są terenami rolnymi i dotychczas w Studium
przeznaczone były również na cele rolnicze. Teren przecina linia elektroenergetyczna
15 kV.
2.
Stan ładu przestrzennego, w tym terenów objętych zmianą Studium nr 3, został
przedstawiony w rozdziale V.4 Diagnozy.
3.
Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości
i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu
kulturowego
Stan środowiska, w tym terenów objętych zmianą Studium, został przedstawiony
w rozdziale II Diagnozy.
Teren objęty zmianą Studium leży w północnej części gminy, w odległości ok. 700 m od
Jeziora Dziadkowskiego oraz przylega do dużego kompleksu leśnego należącego do
Nadleśnictwa Gniezno – Obręb Popowo Podleśne – Leśnictwo Nowaszyce. Teren jest
dość płaski, ze średnią wysokością 112 m n.p.m.
Gleby są dość zróżnicowane, w większości zaliczane do IV i V klasy bonitacyjnej.
4.
1) Na terenie objętym zmianą Studium, przy jego wschodniej granicy występuje
jedno zewidencjonowane stanowisko archeologiczne ujęte w ewidencji
konserwatorskiej zabytków województwa wielkopolskiego i podlegające ochronie
konserwatorskiej.
2) Dla obszaru ograniczonej ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych,
wyznaczonej zgodnie z rysunkiem planu, na zasadach zgodnych z
obowiązującymi przepisami odrębnymi polegających na prowadzeniu
interwencyjnych badań archeologicznych w przypadku prowadzenia prac
ziemnych, ustala się:
- obowiązek współdziałania w zakresie zamierzeń inwestycyjnych i innych
związanych z pracami ziemnymi (w szczególności podczas odhumusowania
terenu przeznaczonego pod inwestycję) z odpowiednim organem ds. ochrony
zabytków;
- obowiązek przeprowadzenia archeologicznych badań ratunkowych na terenie
objętym realizacją prac ziemnych na zasadach określonych przepisami
szczególnymi dotyczącymi ochrony zabytków.
3) Na terenach objętych zmianą Studium brak obiektów architektonicznych
podlegających ochronie konserwatorskiej.
100
5.
Warunki i jakość życia mieszkańców gminy Mieleszyn zostały przedstawione w rozdziale IV
Diagnozy. Tereny objęte zmianą Studium nie są zamieszkane, więc nie rozpatruje się ich
w kontekście warunków i jakości życia mieszkańców.
6.
Zagrożenie bezpieczeństwa ludności gminy Mieleszyn i jej mienia może wynikać
z następujących zdarzeń: pożaru kompleksów leśnych znajdujących się w bezpośrednim
sąsiedztwie terenów, huraganów, wypadków na drodze samochodów transportujących
materiały niebezpieczne, napadów bandyckich i innych losowych zdarzeń. Z uwagi na
wydobywczy charakter terenu objętego zmianą Studium, nie rozpatruje się ich w kontekście
zagrożenie bezpieczeństwa ludności i jej mienia.
7.
Potrzeby i możliwości rozwoju gminy, w tym terenu objętego zmianą Studium, zostały
8.
Teren objęty zmianą Studium jest własnością osób fizycznych.
9.
Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów odrębnych zostały przedstawione
w rozdziale II.2 i V.2 Diagnozy.
Teren objęty zmianą Studium leży poza obszarem Głównego Zbiornika Wód Podziemnych
GZWP Nr 143 – subzbiornika Inowrocław-Gniezno. Pozostałe obiekty i tereny opisane w
rozdziale II.2 i V.2 Diagnozy nie są powiązane z terenem objętym zmianą Studium.
10.
Na terenie objętym zmianą Studium nie występują obszary naturalnych zagrożeń
geologicznych.
11.
Na terenie objętym zmianą Studium występują złoża kopalin.
Jak wspomniano wyżej, teren objęty zmianą Studium leży poza obszarem GZWP Nr 143.
Zasoby wód podziemnych zostały scharakteryzowane w rozdziale II.1 Diagnozy.
12.
Na terenie objętym zmianą Studium występują tereny potencjalnych złóż kruszywa
naturalnego.
13.
101
przedstawiony w rozdziale VI Diagnozy. Terenu objętego zmianą Studium nie dotyczą
14.
Na terenie objętym zmianą Studium nie występują zadania służące realizacji ponadlokalnych
celów publicznych.
102
IX. Załączniki
1.Ilustracje graficzne sfery społeczno-gospodarczej gminy Mieleszyn
1. Sieć osadnicza – dynamika rozwoju jednostek
2. Użytkowanie gruntów w 2000 roku
3. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej wg IUNG
4. Standard mieszkaniowy w 2000 roku (liczba osób na mieszkanie)
5. Standard mieszkaniowy w 2000 roku (pow. użytkowa mieszkań w m2 na osobę)
6. Placówki pocztowo-telekomunikacyjne w 2000 roku
7. Telefonizacja w 2000 roku
8. Zainwestowanie techniczne w 2000 roku
9. Bibliotek publiczne w 2000 roku (liczba woluminów na 1000 mieszkańców)
10.
Bezrobocie w 2000 roku
Sytuacja ekonomiczna w 2000 roku (dochody własne budżetu)
11.
Aktywność gospodarcza w 2000 roku (liczba podmiotów gospodarczych na
12.
1 000 mieszkańców)
2. Spis dokumentacji fotograficznej gminy Mieleszyn
1. Jezioro Zioło – widok z Wiktorowa (gmina Rogowo)
2. Jezioro Łopienno i widok na miejscowość Łopienno
3. Pałac w Popowie Podleśnym
4. Pałac w Mielnie
5. Pałac w Popowie Ignacewie
6. Kościół w Łopiennie
7. Jezioro Łopienno – utrudniony dostęp do jeziora w jego południowej części
8. Efektowne rozcięcie erozyjne strefy brzegowej rynny Jeziora Łopienno przez niewielki
ciek przecinający drogę do Janowca Wlkp.
9. Nad jeziorem Łopienno
Zapomniany cmentarz w Łopiennie
10.
Jezioro Łopienno – widok w kierunku południowym
11.
12.
Jezioro Łopienno (część południowa)
Okazałe kasztanowce w Przysiece
13.
14.
Jezioro Głębokie z drogi Mieleszyn – Mielno
15.
Sokolniki – głaz narzutowy „Tarcza Olbrzyma”
Północna część rynny Jeziora Łopienno
16.
Rynna Jeziora Łopienno i okazałe kasztanowce przy drodze do Janowca Wlkp.
17.
18.
Okazałe kasztanowce przy drodze Łopienno – Janowiec Wlkp.
Rzeka Mała Wełna przy drodze Karniszewo – Kłecko
19.
Borzątew – ośrodek jeździecki
20.
21.
Borzątew – kąpielisko i plaża nad Jeziorem Kłeckim
Jezioro Łopienno z drogi Dobiejewo – Międzychód
22.
103
23.
Jezioro Głębokie z drogi Mieleszyn – Mielno
24.
Okolice Kowalewa – Jezioro Radeckie
Pałac w Kowalewie i resztki parku
25.
Pałac w Przysiece
26.
27.
Pałac w Przysiece
Jezioro Dziadkowskie w Kowalewie
28.
Jezioro Zioło
29.
30.
Dolina Wełny w rejonie Mielna
Dolina Wełny w rejonie Mielna
31.
32.
Śnięte ryby na brzegu Jeziora Głęboczek
33.
Rzeka Wełna z mostu w ciągu drogi krajowej nr 5 (Mielno)
Widok Jeziora Dziadkowskiego i okolicy z drogi do Dziadkowa
34.
Trzcinowisko nad Jeziorem Zioło
35.
36.
Panorama rynny Jeziora Dziadkowskiego
Panorama – droga do Dziadkowa
37.
Panorama rejonu Dziadkówka
38.
39.
Pałac w Dziadkowie
Kanał Kołdrąb (Wełna Mała) i Jezioro Kowalewskie z drogi Mieleszyn –
40.
Rogowo
41.
Brzezina nad Jeziorem Radeckim
Kapliczka nad Jeziorem Dziadkowskim w Kowalewie
42.
Zabudowa rekreacyjna nad Jeziorem Kłeckim w Dobiejewie
43.
44.
Panorama okolic Mielna
Okazałe dęby w okolicach Mielna
45.
Panorama Mielna
46.
Okazały dąb w okolicach Mielna
47.
48.
Kaplica w Mielnie
Pamiątkowa tablica na kaplicy w Mielnie
49.
Sokolniki – zabytkowy kościół
50.
51.
Przysieka – niszczejący park podworski
Wełna Mała – Kanał Kołdrąb w Kowalewie
52.
Współczesne procesy erozyjne w obrębie nowego nasypu drogi krajowej nr 5 –
53.
widoczne głębokie rozcięcie i stożek napływowy
Kanał Kołdrąb (Wełna Mała) pomiędzy Jeziorem Kowalewskim a Jeziorem
54.
Dziadkowskim
55.
Resztki parku w Kowalewie i trafostacja
Zniszczony park w Przysiece
56.
Park w Przysiece – pomnikowe wiązy
57.
3.Wykaz załączonych map
1.Synteza uwarunkowań z diagnozą stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego
skala 1 : 10 000
2. Infrastruktura techniczna – komunikacja
skala 1 : 25 000
3. Infrastruktura techniczna – sieć elektroenergetyczna
skala 1 : 25 000
104
4. Infrastruktura techniczna – sieć wodociągowa
5. Archeologia – konserwacja
6.Tło przyrodnicze gminy
7. Mapa rzeźby terenu
8. Mapa powierzchni kształtujących walory biotyczne
9. Mapa stosunków wodnych
10. Struktura przyrodniczo-funkcjonalna terenu
11.Uwarunkowania przyrodnicze (ocena stanu i
funkcjonowania środowiska przyrodniczego)
skala 1 : 25 000
skala 1 : 25 000
skala 1 : 50 000
skala 1 : 50 000
skala 1 : 20 000
skala 1 : 20 000
skala 1 : 20 000
skala 1 : 10 000
105

studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wykaz podatników Gminy Mieleszyn, którym odroczono podatki w

lista kandydatów - Gmina Mieleszyn

AC203 Manucut Kevlar

UCHWAŁA NR RADY GMINY MIELESZYN z

uchwała nr xiv/78/08

Wielki Mur Chiński

UCHWAŁA NR V/28/07 RADY GMINY

UCHWAŁA NR V/31/07 RADY GMINY MIELESZYN z dnia 12 marca

Marokański mur.