Regestr dóbr zabłudowskich z 1670 roku

Regestr dóbr zabłudowskich z 1670 roku
Spośród licznych inwentarzy i regestrów dóbr zabłudowskich
z XVII w.1 regestr sporządzony w 1670 r. zasługuje na szczególną uwagę.
Przechowywany on jest w Centralnym Państwowym Archiwum Historycz­
nym w Mińsku (f. 694, op. 2, nr. 2632, k. 319-343 v. "Regestr spisania głów
w majętności Zabłudowskiej" składa się ze spisu osób zamieszkujących
dwór zabłudowski (k. 319-320 v.), miasto Zabłudów (k. 321-325 v.) i włość
(k. 326-343 v.). W regestrze osób przebywających na dworze obok podanej
ilości członków rodziny i służby przedstawiono ich obciążenia podatkowe
na rzecz właścicieli dóbr zabłudowskich — Radziwiłłów. Regestr ludności
miasta Zabłudów i dwudziestu czterech wsi włości zabłudowskiej został
sporządzony bardzo szczegółowo. Obok nazwisk i imion właścicieli do­
mów podane są zawody niektórych osób, stopień pokrewieństwa między
nimi i stan cywilny mieszkańców danego domu: gospodarzy, żon, synów,
córek, parobków, dziewek i krewnych. W przypadku tych ostatnich podano
nie tylko ilość osób, lecz również stopień pokrewieństwa w stosunku do
głównego gospodarza domu (np. szwagier z żoną, siostra, zięć).
Regestr majętności zabłudowskiej z 1670 r. stanowi cenne źródło do
badań nad demografią, strukturą zawodową, gospodarką i stosunkami naro­
dowościowo-wyznaniowymi ludności dóbr zabłudowskich. Imiona i nazwi­
ska, a zwłaszcza występujące przy nich dodatkowe określenia, mogą
stanowić podstawę do klasyfikacji narodowościowo-wyznaniowej właści­
cieli domów i ich rodzin (np. Marcin Miedzwiecki, Iwan Stephanik, Cimosz
1 Liczne inwentarze i regestry dóbr zabłudowskich znajdują się w Archiwum Radziwiłłow¬
skim w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie i Centralnym Państwowym
Archiwum Historycznym w Mińsku. W mińskim archiwum inwentarze zabłudowskie
przechowywane są w zespole nr 694, nr. akt od 2632 do 2677 z lat 1596-1811.
112
Moskal, Hrehor Jarmocyk, Moysiey). O strukturze zawodowej i pozycji
społecznej wymienionych w regestrze osób informują dodatkowe określe­
nia występujące przy imionach, nazwiskach i przezwiskach np. Stephan
Rybak, Harasim Zdun, Jaśko Cieśla, Hrehor Piwowarczyk, Mateusz Kowal,
Iwan Tkacz, Kacperz Ławgiel Rzemieślnik, Jan Uszpilik Szewc. Pozycja
społeczna wymienionych w Regestrze osób została odnotowana poprzez
dodanie do imienia pełnionej funkcji lub godności np. Hapun wójt (k. 337),
Żyd arendarz (k. 335), Jan Danilczyk cechmistrz (k. 321 v.), Pan podstarości,
osoby poddańskie służebne, czeladź prostego stanu (k. 320).
Stopień pokrewieństwa odnotowano przy imionach i nazwiskach gos­
podarzy np. "Jey M.W. Panna Siostrzenica, Iwan zięć Jego [Jana Danilczuka
— A. M.] z córką". Autor tym sposobem określał stan majątkowy właści­
ciela domu, wiek i stan cywilny poszczególnych osób, np. Trochim Fic
ubóstwo (k. 340), Slizycha ubóstwo (k. 340), Pawluk Minko stary (k. 327),
Danilichowa wdowa (k. 332), Harasim zięć jego (k. 337 v.). Przy tego typu
określeniach autor Regestru dodawał własną ocenę danej osoby lub stosował
powszechnie przypisywane jej miano np. Iwan Chyży (k. 322), Korczak
hultaj (k. 343 v.), Wodnik stary, Miluta fizyk (k. 328 v.), Mileta Chichtacz
(k. 331 v.), Zając ubóstwo (k. 338 v.). Osoby przybyłe spoza włości zostały
odnotowane w regestrze, np. Jakowa z Socow (k. 327).
Regestr spisania głów majętności zabłudowskiej z 1670 r. umieszczony
został w zbiorze inwentarzy i dokumentów dotyczących dóbr Radziwiłłow¬
skich z lat 1626-1811. O autentyczności Regestru świadczy papier i znak
wodny stosowane w połowie XVII w. Regestr sporządzony został po
"potopie szwedzkim", w trakcie którego dobra Zabłudów, należące wów­
czas do Marii Wołoszki, żony księcia Janusza Radziwiłła, hetmana Wiel­
kiego Księstwa Litewskiego, zostały dotkliwie zniszczone przez wojska
koronne i poczty Sapiehów — konkurentów Radziwiłłów na Litwie2. Nie
oszczędzały dóbr radziwiłłowskich wojska szwedzkie i moskiewskie . Dla­
tego sporządzenie tak szczegółowego Regestru miało zorientować właści­
ciela dóbr w autentycznym stanie posiadania. Autorem Regestru był
zapewne miejscowy administrator dóbr książęcych, dobrze zorientowany
w koligacjach rodzinnych i stanie majątkowym mieszkańców miasta i wło­
ści zabłudowskiej. Pracę swą przeprowadzający Regestr wykonał sumien­
nie, o czym świadczy szczegółowość i kompletność dokumentu. Z tych też
względów Regestr z 1670 roku stanowi dobre źródło do badań demografi­
cznych, gospodarczych i społecznych nie tylko dóbr zabłudowskich.
Publikując to źródło pragnęliśmy zachować zastosowane formy pisowni
oryginału, by posłużyło ono nie tylko historykom, lecz również językoznawcom.
Antoni Mironowicz
2 T.Wasilewski, Walka o spadek po księżnej Marii Wołoszce, wdowie po Januszu RadziwiIle,
w latach 1660-1690, "Miscellanea Historico-Archivistica", Warszawa 1989, s. 291-308.
113
Centralnyj dzjarżauny
histaryczny archiu u Min'sku,
f. 694, op. 2, nr. 2636
Folwark Zabłudów
(dokumenty z lat 1626-1811)
k. 319-343 v.
k. 319. Rejestr spisania głów w majętności Zabłudowskiej
Anno 1670.
k.320
Dwór Zabłudowski
Osoby
Złotych Groszy
Im. P.Jan Dezaus Jelactarz
Je. X. M. dzierżawca
Zabłudowski
1
Żona Jego Mości
1
1
15
Jego Mości Panna Córka
1
1
15
Osób męskich służebnych
2
4
Osób podańskich służebnych 3
6
Pan podstarości sam
1
2
Czeladzi prostego stanu
z Małynką
4
4
JMci Xiądz Kaznodzieja
1
3
Sama Jey Mości
1
1
19
Jey Mości Pani Kiersnowska
1
1
15
Czeladzi prostey, dzwonnik
y sługa kościelny
6
6
6
Czyni 12 gr 6
Jej Mość Pani Pandlewska
wdowa
1
3
Czeladzi prostey
3
3
3
Czyni zł 6 gr 3
k.320v
Jey Mości Pan Woyt
Zabłudowski
1
3
Żona Jey Mości
1
1
15
Jey M.W. Panna Siostrzenica 1
2
Czeladzi prostey
4
4
4
Czyni zł 10 gr 19
JW. Pan Milius Wiechanowiec 1
3
3
Czeladzi prostey
2
2
2
Czyni zł 5 gr 5
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137