OŚWIETLENIE

OŚWIETLENIE
Przegląd najważniejszych informacji
Opracował: Przemek Kalinowski
[email protected]
Wykorzystane źródła:
„Technika świetlna od podstaw”
„Jak dobrze oświetlić dom lub mieszkanie”,
Przemysław Oziembiewski
http://www.swiatlo.tak.pl/
Oświetlenie jest jednym z najbardziej wymagających uwagi aspektów projektowania
wnętrz.
Odpowiednio dobrane może uczynić wnętrze wyjątkowym i na dodatek zmiennym w
swoim wyrazie. Zaprojektowane niedbale potrafi wyrządzić wnętrzu wiele złego.
Przede wszystkim należy pamiętać, że właściwe zaprojektowanie oświetlenia
wymaga uwzględnienia bardzo wielu czynników. Poniżej znajdziecie najistotniejsze z
nich.
Dobierając lampy do wnętrza bardzo łatwo jest skupić się wyłącznie na wyglądzie
opraw.
By jednak dokonać właściwych wyborów, warto znać kilka podstawowych aspektów
technicznych.
Jednym z czynników, który powinien decydować o wyborze konkretnej lampy, jest
rodzaj źródła światła, czyli rodzaj „żarówek”, jakie świecą w lampie. (żarówka to tylko
jedna z odmian źródeł światła, stąd cudzysłów). Źródła światła charakteryzują się
różnymi parametrami. Poniżej przedstawiam dwa najważniejsze.
TEMPERATURA BARWOWA
Czy zdarzało się Wam, że ubrania przymierzane w sklepowej przebieralni okazywały
się nieco inne po ponownym przymierzeniu w domu? Głęboka czerwień sukienki
okazywała się kolorem palonej cegły? (dodam, że sukienka to tylko przykład – to
wcale nie znaczy, że kupiłem sobie czerwoną).
A czy zwróciliście kiedyś uwagę, jak zmieniają się kolory otoczenia wraz ze zmianą
pory dnia?
Wschód słońca
Słońce południowe
Zachodzące słońce
Zimne światło, podkreśla chłodne
kolory, ochładza ciepłe
Neutralne, rozświetla pastelowe kolory
do tego stopnia, że stają się białe
Ciepłe światło, o pomarańczowym lub
czerwonym zabarwieniu. Czyni ciepłe
kolory jeszcze głębszymi, łamie i
ociepla chłodne barwy
Powodem tych różnic w odbieraniu kolorów jest różna temperatura barwowa źródeł
światła i światła naturalnego.
Temperatura barwowa określa, czy światło da wrażenie ciepłego czy chłodnego.
Mierzona jest w stopniach kelwina [K]. Im więcej K, tym biel jest chłodniejsza. Światło
świecy ma temperaturę 2000 K, zwykła żarówka 2700 K, żarówka halogenowa około
3000 K, światło dzienne 6500K (w przypadku światła dziennego jest to pewna
umowność, ponieważ w zależności od pory dnia i pogody światło dzienne może mieć
różną temperaturę barwową). Według różnych źródeł najlepiej wypoczywamy przy
świetle ciepłobiałym o temperaturze z przedziału 2700-3000K. Światło o
temperaturze barwowej 6000-7000K rozbudza i sprzyja pracy.
Dlatego też inne źródła światła o innej temperaturze barwowej powinniśmy wybrać
do gabinetu przeznaczonego do pracy a inne do sypialni, czy pokoju dziennego.
Warto zwracać uwagę na Tb, kiedy
musimy sami wybrać źródła światła
do lampy (na przykład, kiedy się
przepalą). Co może się stać, jeśli
nie będziemy do wartości Tb
przywiązywać wagi, pokazuje
zdjęcie obok. Świetlówki w
oprawach w wagonach metra są
wymieniane na takie, które akurat
są pod ręką. Efekt wątpliwy.
Podsumowując: warto pamiętać o wybraniu źródeł światła o jednej temperaturze
barwowej w jednej przestrzeni. Jeśli korzystamy z usług sklepu, który współpracuje z
projektantami wnętrz, prawdopodobnie handlowiec dobierze za nas wszystkie źródła
światła. Po naszej stronie leży wtedy tylko decyzja, jaką mają one mieć temperaturę
barwową. Osobiście najczęściej stosuję barwę 4000K (czyli światło białe, neutralne),
czasem 2700 – 3000K, czyli światło ciepłe.
Fotografie pomieszczenia oświetlonego światłem o różnej temperaturze barwowej. Od lewej około 2700K, 4000K,
6500K. Należy przy tym pamiętać, że osoby przebywające w pomieszczeniu ze względu na stany adaptacyjne
człowieka nie odczuwają tak silnych różnic w oświetleniu jak obserwator z "zewnątrz", który widzi je na raz. – za
www.lighting.philips.pl
WSPÓŁCZYNNIK ODDAWANIA BARW Ra
Drugą przyczyną różnicy w odbiorze koloru sukienki może być inny parametr,
charakteryzujący źródła światła. Jest nim współczynnik oddawania barw.
Aby zapewnić dobre odwzorowanie kolorów i właściwy kontrast barwy, należy
stosować źródła światła o wysokim wskaźniku oddawania barw. Wówczas
przedmioty, które obserwujemy prezentują się w swoich naturalnych,
niezafałszowanych kolorach. Wskaźnik oddawania barw Ra posiada maksymalną
wartość 100. Niesie on informację o tym, w jakim stopniu dane źródło światła
umożliwia obserwację kolorów. W pomieszczeniach przeznaczonych do pracy, a
oświetlanych np. świetlówkami, powinny być stosowane te, których współczynnik
oddawania kolorów jest większy od 80. Natomiast w tych pomieszczeniach, w
których wierna prezentacja kolorów jest szczególnie istotna, przykładowo w
szkolnych salach zajęć plastycznych, w sklepach z tekstyliami, z farbami, w
gabinecie stomatologicznym wskazane jest stosowanie świetlówek, których Ra jest
większe od 90.
Proszę zwrócić uwagę, że człowiek ma większe wymagania dotyczące widzenia
barw przy dużych ilościach światła (zastosowania wewnętrzne), a mniej wymagający
jest przy mniejszych ilościach światła (zastosowania zewnętrzne np. przy iluminacji
obiektów). Stąd też te dziwne kolory obiektów oświetlonych w nocy np. lampami
ulicznymi.
Różne rodzaje źródeł światła charakteryzują się różnym współczynnikiem oddawania
barw. W pewnym stopniu zależy on również od jakości źródła światła, dlatego warto
unikać najtańszych rozwiązań
ŹRÓDŁA ŚWIATŁA
Tak, jak wspominałem wcześniej, na wybór konkretnej lampy powinien mieć wpływ
typ źródła światła, jaki w niej świeci. Oto krótki przegląd tych najpopularniejszych.
LAMPY ŻAROWE (ŻARÓWKI) –
Jeszcze niedawno najbardziej rozpowszechnione źródło światła.
źródłem światła jest wolframowy żarnik, który podczas świecenia stopniowo
odparowuje, aż do przepalenia.
Wolfram osiada na ściankach żarówki, pokrywając ją ciemnym nalotem.
Żarówki wyposażone są w trzonki pozwalające na prawidłowe mocowanie w oprawie:
E14 – najmniejszy gwint dla typowych żarówek
E27 – większy gwint większości typowych żarówek
E40 – lampy o dużej mocy (powyżej 200W)
S14d – żarówki liniowe
ŻYWOTNOŚĆ ŻARÓWEK – ok. 1000 h
Zalety żarówek:
• duży wybór kształtów i modeli
• duży wybór dostępnych mocy
• niska cena
• prosta budowa
• wysoki współczynnik oddawania barw
• równomierny rozsył strumienia świetlnego w przestrzeni
• piękne „klimatyczne” światło
Wady żarówek:
• bardzo mała wydajność (95% dostarczonej energii jest wykorzystane na
ogrzanie żarnika – emitowane w postaci ciepła)
• niska trwałość (1000 h)
• szybkie i mocne nagrzewanie
• wycofywane z obrotu w UE
Podsumowanie.
Tradycyjne żarówki dają piękne ciepłe światło, które sprzyja wypoczynkowi np.
wieczorem przy książce. Pamiętać jednak należy, że takie światło może „usypiać”,
więc należy się go wystrzegać w pokoju do pracy.
Nieuzasadnione jest również stosowanie żarówek w miejscach, gdzie będą włączone
non-stop.
ŚWIETLÓWKI KOMPAKTOWE
Lampy fluorescencyjne o kształcie zapewniającym małe wymiary. Bezpośredni
zamiennik tradycyjnych żarówek w większości opraw, zużywające o 75-80% mniej
energii w porównaniu z żarówkami. Najczęściej mają wbudowany układ
stabilizacyjno-zapłonowy.
Źródło światła to procesy zachodzące w jarzniku (hermetycznie zamkniętej rurce z
wtopionymi na końcach elektrodami. Pary gazów, pobudzone przez pole elektryczne,
świecą.
Lampy wymagają zapłonników oraz stateczników, zapobiegających miganiu podczas
włączania i pracy. (najlepsze – stateczniki elektroniczne )
Żywotność świetlówek – ok. 6000 h do 12000 h
żarówka
25 W
świetlówka kompaktowa
5-6 W
40 W
7-8 W
60 W
11–13 W
75 W
15–16 W
100 W
18-21 W
150 W
35-42 W
Porównanie pobieranej mocy żarówek głównego szeregu i świetlówek kompaktowych ze
zintegrowanym układem zapłonowym, o zbliżonym strumieniu świetlnym (o strumieniu świetlnym
więcej w dalszej części), dla nowych żarówek, według producentów świetlówek kompaktowych
Typowe świetlówki kompaktowe wyposażone są we
wbudowany elektroniczny układ stabilizacyjno zapłonowy.
WADA – każda świetlówka to nowy układ elektroniczny.
Świetlówki bez stateczników przeznaczone są do opraw
wyposażonych w układ stabilizacyjno-zapłonowy.
Zalety świetlówek kompaktowych:
• niskie zużycie energii
• Trwałość (do 12000 h)
• Dobra barwa światła
• Różnorodność dostępnych rozmiarów i kształtów
• Mała ilość wytwarzanego ciepła
• Niska wrażliwość na zmiany napięcia
Wady świetlówek kompaktowych:
• Niska odporność na częste włączanie i wyłączanie
• Często niewystarczająca szybkość pełnego nagrzania
• Stosunkowo niski współczynnik oddawania barw (Ra=55-95)
• Migotanie (świetlówki bez elektronicznego układu stabilizująco-zapłonowego)
Podsumowanie: Świetlówki sprawdzą się w pomieszczeniach, gdzie nie włącza i
wyłącza się oświetlenia często. Warto stosować je w różnego rodzaju ciągach
komunikacyjnych, korytarzach, gdzie stanowią stałe oświetlenie, w pokojach
dziennych, gdzie światła nie włącza się na chwilę.
Wystrzegać należy się ich np. w łazience, gdzie często przebywa się tylko moment.
Zanim świetlówka się nagrzeje i zacznie emitować właściwe światło mija nawet kilka
minut. Ponadto świetlówki kompaktowe nie oddają wiernie barw, a ma to znaczenie
chociażby przy makijażu.
ŚWIETLÓWKI LINIOWE
Źródło światła to procesy zachodzące w jarzniku (hermetycznie zamkniętej rurce z
wtopionymi na końcach elektrodami. Pary gazów (luminofor), pobudzone przez pole
elektryczne, świecą. Elektrody powodują wzbudzenie strumienia elektronów, które
wywołują promieniowanie rezonansowe atomów rtęci. Promieniowanie wzbudza
luminofor, wywołując jego świecenie.
Zalety świetlówek liniowych:
• niskie zużycie energii
• Trwałość (do 20000 h)
• Dobra barwa światła
• Mała ilość wytwarzanego ciepła
• Niska wrażliwość na zmiany napięcia
Wady świetlówek liniowych:
• Niska odporność na częste włączanie i wyłączanie
• Stosunkowo niski współczynnik oddawania barw (Ra=55-95)
• Migotanie (świetlówki bez elektronicznego układu stabilizująco-zapłonowego)
DŁUGOŚĆ ŚWIETLÓWKI A JEJ MOC
ŚWIETLÓWKI LINIOWE T8 Ø = 26mm
ŚWIETLÓWKI LINIOWE T5 Ø = 16mm
Świetlówki liniowe dzięki swoim kształtom pozwalają w bardzo ciekawy sposób
zaaranżować oświetlenie we wnętrzu. Pamiętać jednak należy, że najlepiej nadają
się do pomieszczeń, gdzie oświetlenie włączane jest na dłuższy czas i gdzie idealne
oddawanie barw nie jest niezbędne (pokój dzienny, kuchnia, korytarz, sypialnia). W
łazience, pracowni malarskiej, czy garderobie lepiej wybrać oprawy z innym źródłem
światła.
ŻARÓWKI HALOGENOWE
Są to udoskonalone wersje tradycyjnej żarówki.
Wyposażone we włókno wolframowe. Lampy wypełnione gazem (HALOGENKAMI –
związkami bromu, chloru, fluoru lub jodu), który umożliwia pracę włókien w wyższych
temperaturach i z większą sprawnością niż w zwykłych żarówkach. (Gaz wiąże
odparowany wolfram, zapobiegając zaczernianiu bańki. Cząsteczki wolframu łączą
się w temp. 1400°C z cząsteczkami halogenu, a po dostaniu się w pobliże
rozżarzonej skrętki oddzielają się i osadzają ponownie na skrętce. Cząsteczki
halogenu powracają wtedy do obiegu, dzięki czemu zwiększa się żywotność żarówki.
Halogeny należą do grupy żarowych źródeł światła. W stosunku do żarówki
posiadają wyższą sprawność, a co za tym idzie uzyskujemy z tej samej mocy więcej
światła. Posiadają znacznie mniejszy żarnik dzięki czemu istnieje szereg halogenów
wyposażonych już w reflektory. Dają bielsze światło niż żarówki i są od nich trwalsze.
Modele 12V zużywają średnio o 1/3 mniej energii od zwykłej żarówki.
Modele 230V zużywają niekiedy o 50% więcej prądu od zwykłych żarówek.
Jak widać poniżej żarówki halogenowe mogą mieć najróżniejsze kształty, mogą być
wyposażone w odbłyśnik, w odbłyśnik zapobiegający efektowi olśnienia (halospot
111 – tu sama bańka umieszczona jest „tyłem”, w kierunku odbłyśnika, dzięki czemu
światło emitowane przez żarnik nie oślepia obserwatora), mogą być bardzo
niewielkie (halogen typu halopin).
halogen
Z odbłyśnikiem
dichroicznym
halogen
halogen
Bez obdłyśnika Bez odłyśnika
(mocowany jak
tradycyjna żarówka)
(halopin)
halogen
Halogen Liniowy
halogen
Z wbudowanym
(do lamp z własnym
Z odbłyśnikiem
transformatorem (do
odbłyśnikem)
zasilania 230V)
aluminiowym
(halospot 111)
Zalety żarówek halogenowych:
• Wszechstronność zastosowań
• Wierność oddawania barw (Ra=100)
• Niewielkie rozmiary
• Duże zróżnicowanie kształtów i rozmiarów
• Dostępność modeli o zróżnicowanej mocy (5-2000W)
• Trwałość min. 2 x wyższa od tradycyjnych żarówek
• Różne kąty skupienia światła
• Stała ilość światła przez cały okres użytkowania
Wady żarówek halogenowych:
• Bardzo mocno się nagrzewają
• Wytwarzają szkodliwe dla wzroku promieniowanie UV (niwelowane
najczęściej przez filtry lub szkło ochronne w oprawkach
• Halogeny niskonapięciowe wymagają stosowania transformatorów
Podsumowanie:
Oprawy zasilane żarówkami halogenowymi to rozwiązanie, które stosuję najczęściej.
Pamiętam przy tym, jakie wady i zalety mają poszczególne typy halogenów.
Oprawy na halogeny z
odbłyśnikiem sprawdzają się do
pomieszczeń, gdzie chcemy punktowo
podświetlić np. elementy dekoracyjne.
Rozmieszczone w niewielkich od siebie
odległościach (ok. 60cm) mogą zapewnić również główne źródło światła w
pomieszczeniu. Pamiętać jednak należy, żeby wybierać żarówki o odpowiednim
kącie rozsyłu światła. Niewielki kąt zastosujemy do podświetlenia rzeźby, możliwie
duży do oświetlenia wnętrza.
Niestety nawet gęste rozmieszczenie
takich opraw na suficie nie likwiduje
efektu ostrych cieni, jakie rzucają
oświetlane przez nie przedmioty. Istnieje
też ryzyko, że we wnętrzu pozostaną
„ciemne plamy” niedoświetlonych
przestrzeni. Zdjęcie obok pokazuje,
czego należy się wystrzegać przy
oświetlaniu całego wnętrza halogenami z
odbłyśnikiem.
Tego typu halogeny mają jeszcze jedną
wadę. Jeśli są to oprawy regulowane, z
możliwością ustawienia kąta nachylenia żarówki, może się zdarzyć sytuacja, że
wchodząc w jej zasięg zostaję na moment oślepiony przez emitowane przez nią
światło. Efekt ten, zwany efektem olśnienia, można zniwelować, stosując oprawy na
inny rodzaj halogenów – halogeny z odbłyśnikiem aluminiowym typu halospot.
Halospot to żarówka
wyposażona, oprócz
odbłyśnika wykonanego z
aluminium, w rodzaj poprzeczki, na
której bańka z żarnikiem
umieszczona jest w kierunku odbłyśnika, czyli tyłem do obserwatora. Dzięki temu
światło emitowane z żarnika nie oślepia patrzącego bezpośrednio na żarówkę.
Oprawy na tego typu żarówki są bardzo chętnie wykorzystywane przez wnętrzarzy
przy projektach wnętrz. Dosyć często zapomina się jednak o tym, że są to lampy
zaprojektowane do oświetlania różnego rodzaju eskpozycji, eksponowania światłem
konkretnych przedmiotów. Dlatego wnętrza oświetlone takimi oprawami bardzo
często cierpią na brak odpowiedniej ilości światła. Nie oznacza to, że takich opraw
nie należy we wnętrzach mieszkalnych stosować. Odpowiednio gęsto
rozmieszczając takie oprawy w suficie podwieszanym lub na stropie i stosując
żarówki o szerokim kącie skupienia światła można wnętrze oświetlić prawidłowo.
Jeżeli zależy nam, by cienie były nieco „zmiękczone”, warto
zdecydować się na oprawy z dodatkowym kloszem, który światło
rozproszy. Takie lampy świetnie nadają się do zasadniczego
oświetlenia kuchni i łazienki (w łazience szczególnie ważne jest
zapewnienie możliwie „miękkiego” światła – o tym w dalszej
części).
Fantastycznym rodzajem żarówek halogenowych są halogeny bez
odbłyśnika – proste bańki z żarnikiem, blisko spokrewnione z żarówkami do
reflektorów samochodowych.
Ponieważ są małe, wybór lamp na takie źródła światła jest ogromny.
Ogromna część opraw dekoracyjnych, różnych designerskich lamp, to
oprawy na halopiny. Zaletą halopinów jest również fakt, że emitują światło
we wszystkich kierunkach. Dzięki temu możemy nimi oświetlić wnętrze
ładnym rozproszonym światłem.
METALOHALOGENY
Wypełnione rtęcią z dodatkiem jodków metali, związków cezu i halogenku cyny.
Składają się z ceramicznego lub kwarcowego jarznika i zewnętrznej bańki szklanej.
Zalety lamp metalohalogenkowych:
• Trwałość (7500 – 20000 h)
• Bardzo dobra barwa światła (3000 – 20000K)
• Jedne z najlepszych właściwości oddawania barw
• Wysoka skuteczność świetlna (dla uzyskania tego samego efektu potrzebna
jest dwa razy mniejsza moc w stosunku do tradycyjnych żarówek)
• Niewielki spadek strumienia świetlnego podczas eksploatacji
Wady lamp metalohalogenkowych:
• Wymagają opraw ze specjalnymi statecznikami – oprawy takie są drogie
• Bardzo mocno się nagrzewają
Podsumowanie:
Żarówki rzadko stosowane we wnętrzach prywatnych. Lampy zasilane takimi
żarówkami bywają kilkadziesiąt procent droższe od takich samych lamp zasilanych
innymi źródłami światła (bardzo często producenci oświetlenia oferują kilka wersji
jednej lampy – każda z nich wymaga innego typu źródła światła). Za wyborem takich
żarówek mógłby przemawiać bardzo dobry współczynnik oddawania barw. Świetnie
nadają się do miejsc, gdzie zwraca się wielką uwagę na kolor, na przykład do
sklepów z farbami, salonów meblowych, studiów kuchennych i t.p. Przestaje to mieć
jednak wielkie znaczenie, jeśli uświadomimy sobie, że idealnie dobrane kolory farb
będą i tak docelowo oświetlone innym źródłem światła, które tak wiernie barw nie
oddaje.
LED
(Light Emitting Diode) – źródłem światła diod są przemiany energetyczne
zachodzące w półprzewodnikach na poziomie atomu (zjawisko elektroluminescencji).
Wstrzykiwane przy użyciu zewnętrznego pola energetycznego elektrony i dziury
rekombinują w maksymalnie sprzyjających ku temu warunkach, a nadmiar energii
zostaje wypromieniowany w postaci kwantu światła.
Zalety LED:
• Ogromna trwałość (100 000 h świecenia bez spadku strumienia świetlnego) –
brak konieczności okresowej wymiany źródeł światła
• Ogromna wydajność
• Niezawodność
• Niewielkie rozmiary
• Energooszczędność
• Różnorodność dostępnych kolorów światła (najczęściej RGB)
• Nie wytwarzają ciepła
• Diody LED w obudowie tworzą żarówki LED, które mogą być montowane w
oprawach do zwykłych żarówek
Wady LED:
• Niezbyt mocny strumień światła
• Chłodna lub neutralna barwa światła (nie licząc RGB)
• Wysokie ceny opraw – zamienników tradycyjnych źródeł światła
• Wymagają stosowania specjalnych zasilaczy i odpowiedniego ich doboru
(3V, 6V, 9V, 12V …48V)
• Wysokie ceny opraw natynkowych – ze względu na konieczność ukrycia w
nich zasilacza
LED to źródło światła robiące coraz większą karierę we wnętrzach. Wciąż jednak
producenci nie rozwiązali głównego problemu diod. Tym problemem jest barwa
światła, najczęściej chłodna, w najlepszym wypadku neutralna. Pamiętajmy o tym
stosując w jednym pomieszczeniu lampy emitujące ciepłe światło (np. na halogeny) i
np. paski LED w podcięciach sufitu podwieszanego. Najlepiej wtedy dobrać
temperaturę barwową wszystkich źródeł światła w pomieszczeniu do światła
emitowanego przez LED’y. W takiej sytuacji najczęściej będzie to barwa neutralna
4000 K.
Wciąż też producenci zmagają się z mocą światła emitowanego przez LED’y. Ich
moc nie jest duża, dlatego najczęściej oprawy zasilane diodami stosowane są jako
oświetlenie dekoracyjne, miejscowe.
Najbardziej popularnym obecnie rodzajem LED’ów są taśmy i paski ledowe. Stosuje
się je jako oświetlenie dekoracyjne umieszczane w podcięciach sufitów
podwieszanych, zabudowach z płyt G-K, elementach meblowych i t.p. Dzięki
niewielkiej grubości (zaledwie kilka milimetrów) nie przysparzają wiekszych
problemów w zamontowaniu ich w niewidoczny sposób. Pamiętać jednak należy o
kilku bardzo ważnych aspektach.
1. Czym różni się pasek lub taśma LED za 30 zł/mb od
paska za 80 zł/mb? Marżą producenta i sprzedawcy?
Być może też. Kilkakrotnie zdarzało mi się, że mój klient
kwestionował słuszność zakupu kilkudziesięciu metrów
pasków LED, które proponowałem, ponieważ znajdował
znacznie tańszy produkt. Wątpliwości, który produkt
wybrać, rozwiewał zawsze prosty test, który radzę
stosować. Przed kupnem taśm, szczególnie kiedy
wybieramy konkretne po raz pierwszy, warto
wypożyczyć ze sklepu kawałek taśmy z zasilaczem na
wtyczkę. Taką taśmę należy włożyć w gotowe podcięcie
np. w suficie podwieszanym, włączyć i zobaczyć, czy
efekt jest zadowalający. Może się okazać, że diody na
pasku rozmieszczone są za rzadko (tańsze paski), że
podcięcie jest za głębokie i światło nie ma szans rozejść
się po suficie, że elastyczna taśma nie układa się równo
we wnęce i należy zamontować ją na jakiejś listewce.
Taka przymiarka sprawdza więc zarówno taśmę LED,
jak i odpowiednie przygotowanie na nią miejsca.
…………..
2. Taśmy i paski LED wymagają podłączenia specjalnego zasilacza,
przeznaczonego do konkretnego produktu. Dlatego po pierwsze zasilacz musi
dobrać nam sprzedawca, po drugie konieczne jest odpowiednie zaznaczenie
podłączenia zasilania w projektcie rozmieszczenia punktów świetlnych i
włączników. Zasilacze do LED’ów są z reguły duże i nie ma możliwości
ukrycia ich w podcięciach sufitów, czy ścianek. Dlatego należy zaprojektować
wypust elektryczny 230 V obwodu zasilającego LED’y w miejscu, które
pozwala schować zasilacz. Dopiero z zasilacza prowadzony jest cienki kabel,
do którego podłączone są diody. Z tego względu bardzo często zdarza się, że
wyprowadzenie kabla do zasilania pasków LED w podcięciach sufitu
podwieszanego umieszcza się np. miejscu przewidzianym na szafę, gdzie
zasilacz będzie można z łatwością ukryć. Jest to dowód na to, że by
prawidłowo przygotować projekt rozmieszczenia elementów instalacji
elektrycznej, trzeba wybrać wcześniej rodzaje opraw oświetleniowych. Dobrze
jest też na etapie projektu skonsultować się z doświadczonym elektrykiem,
najlepiej z ekipu wykonawczej, która będzie projekt realizować. Przy dużych
długościach pasków lub taśm LED może się też okazać, że jeden zasilacz nie
wystarczy. Dlatego warto konsultacje przeprowadzić również z zaufanym
sklepem z oświetleniem.
KILKA PARAMETRÓW TECHNICZNYCH
Dobierając źródła światła warto znać kilka parametrów.
Podstawowymi wielkościami oświetleniowymi są:
• strumień świetlny Φ wyrażany w lumenach [lm],
• światłość I wyrażana w kandelach [cd],
• natężenie oświetlenia E wyrażane w luksach [lx],
• luminancja L wyrażana w [cd/m2].
Poniższy rysunek w uproszczony sposob obrazuje zależności między nimi.
Strumień świetlny jest całkowitą mocą światła emitowaną przez źrodło światła
(lampę). Światłość określa ilość światła wysyłaną w konkretnym kierunku. Przy
pomocy światłości tworzy się krzywe rozsyłu oprawy oświetleniowej. Natężenie
oświetlenia jest z kolei tą ilością światła, która wysłana z oprawy dociera do
powierzchni pracy. To światło, które odbije się od powierzchni i dotrze do oka
obserwatora nazywamy luminancją. Ogólnie luminancja jest ilością światła wysyłaną
z określonej powierzchni. Luminancję posiada wszystko to, co widzimy. Również
źródło światła ma luminancję, gdyż światło wysyłane jest zawsze z konkretnej
powierzchni, czasami bardzo małej. Różnica jest tylko taka, że jest to duża
luminancja, która razi oczy i mówimy wtedy o zjawisku zwanym olśnieniem.
Strumień świetlny (Φ)
Określa całkowitą moc światła emitowanego z danego źródła światła. Inaczej jest to
całkowite światło, które zostaje wypromieniowane ze źródła światła. Od września
2010 strumień świetlny jest w UE obowiązkowym parametrem podawanym w na
żarówkach. Jednostką strumienia świetlnego jest lumen (Lm).
Strumień świetlny pozwala zrozumieć jaka jest różnica między takimi źródłami światła
jak tradycyjna żarówka a źródłami energooszczędnymi.
żarówka 100W - strumień światła 1340 lm
świetlówka kompaktowa 18 – 20W – strumień światła 1340 lm
Skuteczność świetlna świetlówki kompaktowej (czyli ilość energii potrzebna do
wyemitowania światła) jest jak widać znacznie wyższa niż zwykłej żarówki.
Natężenie oświetlenia
Lux (lx) - jednostka natężenia oświetlenia (E). Określa, jaki strumień świetlny pada
na daną powierzchnię. Natężenie oświetlenia wynosi 1lx jeżeli na powierzchnię 1m2
pada strumień 1lm. Natężenie oświetlenia ma małe zastosowanie przy opisywaniu
źródła światła. Dotyczy raczej otoczenia i warunków (np. odległość) w jakim to źródło
stosujemy. Natężenie oświetlenia to podstawowy parametr np. przy badaniu
stanowiska pracy z punktu widzenia BHP.
Wyliczenie, jakie natężenie oświetlenia dadzą wybrane przez nas lampy jest niestety
dosyć skomplikowane. Dlatego, jeśli zachodzi taka potrzeba, zlecamy takie
wyliczenia specjalistom. W mieszkaniach prywatnych z reguły tego typu wyliczeń się
nie stosuje, natomiast projektując wnętrze biurowe musimy zapewnić dokładnie
określone natężenie oświetlenia.
Zalecenia dotyczące oświetlenia w biurowcach określa norma PN-EN 12464-1:2002
Technika świetlna. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.
Strefy komunikacji i korytarze – 100lx, UGR 28, Ra 40 – natężenie oświetlenia na
poziomie podłogi oraz Ra i UGR jak w obszarach przyległych
Schody, schody ruchome i chodniki – 150lx, UGR 25, Ra 80
Recepcja – 300lx, UGR 22, Ra 80
Archiwa – 200lx, UGR 25, Ra 80
Segregowanie i kopiowanie itp. – 300lx, UGR 19, Ra 80
Pisanie ręczne, obsługa klawiatury, czytanie, przetwarzanie danych, pokoje spotkań i
konferencji – 500lx, UGR 19, Ra 80 – w salach konferencyjnych zalecane jest
dodatkowo sterowanie oświetlenia
Szatnie, umywalnie, łazienki, toalety – 200lx, UGR 25, Ra 80
Hole wejściowe – 100lx, UGR 22, Ra 80 (ale już w hotelu 200 lx
Jeżeli zależy nam na sprawdzeniu, jakie natężenie uzyskamy przy wybranych
oprawach, można je obliczyć „ręcznie”, według poniższej metody.
Poniższy rysunek przedstawia sytuację, w ktorej punkt P na płaszczyźnie poziomej
jest oświetlany przez pojedyncze źródło S.
Przekształcając przedstawione wyżej równanie i przy założeniu punktowości źródła
światła, możemy otrzymać wzór na natężenie oświetlenia w postaci:
gdzie:
Ep - natężenie w punkcie P rozważanej płaszczyzny [lx],
I - światłość w kierunku punktu P [cd],
r - odległość źródła do punktu P [m],
α - kąt między normalną n i kierunkiem padania światła,
h - wysokość źródła nad rozważaną płaszczyzną [m].
Średnią wartość natężenia oświetlenia na danej powierzchni uzyskujemy, dzieląc
sumę natężeń oświetlenia w poszczególnych punktach, przez liczbę tych punktów.
Natężenie oświetlenia – przybliżony sposób dobierania światła do wnętrza
We wnętrzach prywatnych praktyką jest przyjmować ilość światła w pewnym
przybliżeniu, które można określić w poniższy sposób.
ŚWIATŁO NASTROJOWE
10W / 1 m2
BARDZO JASNE ŚWIATŁO
25W / 1 m2
moc odpowiadającą mocy żarówki tradycyjnej otrzymujemy mnożąc moc
znamionową przez:
moc znamionowa
[W]
żarówka
tradycyjna
żarówki halog.
typu EcoClassic
świetlówki
energooszczędne
LED
1
1
ok. 1,3
ok. 4,6
ok. 5,1 – 6,5
ŚWIATŁO W MIESZKANIU – jak komponować oprawy
Każde pomieszczenie w mieszkaniu czy domu wymaga nieco innego sposobu
oświetlenia, innych źródeł światła, innego sposobu rozprowadzania światła.
Projektując oświetlenie, wybierając lampy, do konkretnego wnętrza, należy przede
wszystkim pamiętać, jakie funkcje to wnętrze będzie pełnić. Bardzo często zdarza
się, że w jednym pomieszczeniu domownicy będą spędzać czas w bardzo różny
sposób. Z tego powodu powinniśmy zawsze brać pod uwagę trzy różne sposoby
oświetlenia wnętrza:
 Oświetlenie ogólne (dające najwięcej światła, będące najjaśniejszym
wariantem oświetlenia danego pomieszczenia)
 Oświetlenie miejscowe (użytkowe, np. nad blatem kuchennym, przy biurku,
przy lustrze)
 Oświetlenie dekoracyjne (oświetlenie obrazów, rzeźb, światło w podcięciach
konstrukcji z płyt G-K, podświetlenie faktur na ścianach, i t.p.)
W różnych pomieszczeniach inny rodzaj oświetlenia będzie dominujący lub okaże
się, że w konkretnym wnętrzu będzie potrzeba stworzenia wszystkich trzech
rodzajów oświetlenia. We wnętrzach, które powstają na zamówienie tak się zresztą
dzieje najczęściej.
OŚWIETLENIE
OGÓLNE
OŚWIETLENIE
MIEJSCOWE
OŚWIETLENIE
DEKORACYJNE
ŚWIATŁO W ŁAZIENCE – INDEX OF PROTECTION
Przy dobieraniu opraw do łazienki konieczne jest wzięcie pod uwagę, jak daleko od
źródła wody każda lampa będzie się znajdować i tym samym Szczelność opraw
określa międzynarodowy wskaźnik opisywany skrótem IP – index of protection. Dwie
cyfry określające wskaźnik opisują stopień ochrony przez ciałami stałymi (pierwsza
cyfra) i stopień ochrony przed wodą (druga cyfra).
max. 12V, IPx7
max. 50V, Ipx5
max. 50V, Ipx4
bez ograniczeń
Łazienka jest pomieszczeniem, w którym oświetlenie musi być przede wszystkim
fukcjonalne. Dlatego minimalnym zestawem lamp, jaki trzeba przewidzieć, to oprawy
dające oświetlenie ogólne łazienki i oprawy oświetlenia miejscowego (przede
wszystkim mam tu na myśli oświetlenie lustra). Ponieważ łazienka coraz częściej jest
miejscem nie tylko porannej toalety, mycia zębów, czy pospiesznej kąpieli, a zaczyna
być również przestrzenią relaksu i odprężenia, lampy w takim miejscu muszą
zapewnić również oświetlenie dekoracyjne, tworzące nastrój.
Jako oświetlenie ogólne doskonale sprawdzają się lampy z różnego rodzaju
kloszami, które rozpraszają światło emitowane przez żarówki lub świetlówki. Dobrym
rozwiązaniem jest zastosowanie większej ilości lamp z mniejszą mocą źródeł swiatła,
dzięki czemu nie ma efektu mocnych cieni, które w łazience są niewskazane.
Najlepiej unikać opraw dających światło o niewielkim kącie rozsyłu. Jeśli już
stosujemy takie oprawy, warto wybrać żarówki z szerokim kątem i rozmieścić oprawy
w różnych miejscach sufitu, tak by poszczególne lampy rozjaśniały wzajmenie cienie.
Najlepszy jak dotąd efekt uzyskałem stosując lampy nastropowe z kloszem, które
świecią w każdym kierunku, dając przyjemne miękkie światło.
ŚWIATŁO W ŁAZIENCE – oświetlenie lustra
Lustro to jedno z tych miejsc we wnętrzu mieszkalnym, które wymaga najwięcej
uwagi przy projektowaniu oświetlenia. Przede wszystkim należy pamiętać, że światło
przy lustrze musi być podporządkowane funkcji. Funkcją tą jest prawidłowe,
równomierne oświetlenie twarzy światłem możliwie wiernie oddającym rzeczywiste
barwy, tak by poranna toaleta, makijaż, golenie przebiegały bez utrudnień. Musi być
to światło rozproszone, nie rzucające ostrych cieni, świecące z wielu kierunków.
Doskonałym przykładem tego, jak powinno
wyglądać funkcjonalne oświetlenie lustra, jest
rozwiązanie stosowane w make-up roomach i
garderobach w teatrach. Wiele opraw z mlecznym
kloszem, zapewniających rozproszone światło ze
wszystkich stron doskonale oświetla twarz, nie
tworząc cieni na skórze.
Trudno sobie jednak wyobrazić zaprojektowane z
wielką dbałością o wizualny efekt wnętrze łazienki
z takim lustrem. Warto jednak pamiętać o tym
rozwiązaniu, jako o ideale, do którego warto się w
miarę możliwości zbliżyć.
Dobre rozwiązanie to
gotowe lustro z
wbudowanym
oświetleniem, bardzo
często umieszczonym
również u dołu tafli,
dzięki czemu nawet
broda nie rzuca cieni na
szyję.
Oprawy z mlecznym kloszem,
świecące równomiernie w wielu
kierunkach to dobre rozwiązanie.
Najlepiej umieścić lampy zarówno
po bokach, jak i nad lustrem.
Uzupełnieniem oświetlenia przy lustrze jest dobrze
rozplanowane oświetlenie zasadnicze. Gdy światło
jest miękkie, nie dające ostrych cieni, odbijając się w
lustrze również doświetla twarz.
Mimo, że lampy na zdjęciu to oprawy na halospoty,
więc tworzące ostre cienie, ich duża ilość i
uzupełnienie w postaci « mocnych » taśm ledowych
daje stosunkowo miękkie światło, uzupełniające
oprawę nad lustrem.
A oto przykład, jak nie projektować oświetlenia w łazience.
Zapatrzony w samą formę zapomniałem o tym, że musi być tu dobre
światło. Nie dość, że oświetlenie lustra zapewnia tylko świetlówka
ukryta za mleczną szybą z lewej strony lustra (więc oświetlone jest tylko
pół twarzy), to oświetlenie zasadnicze opiera się na rzucających ostre
cienie halospotach z wąskim katem świecenia. Na domiar złego lampy
umieściłem niesymetrycznie tak, że świecą tylko za osobą, która
przegląda się w lustrze. TAK NIEPROJEKTUJEMY 
OŚWIETLENIE
OGÓLNE
OŚWIETLENIE
MIEJSCOWE
OŚWIETLENIE
DEKORACYJNE
ŚWIATŁO W KUCHNI
Podobnie jak w łazience, oświetlenie kuchni powinno być podporządkowane funkcji i
zawsze składać się musi co najmniej z oświetlenia ogólnego i roboczego,
doświetlającego blat kuchenny.
Jako ogólne sprawdzą się wspominane już wcześniej kilkakrotnie oprawy z kloszem
mlecznym, rozpraszającym światło. Dobrze rozmieszczone oprawy na halogeny z
odbłyśnikiem, bez klosza, również spełnią swoją funkcję. Bardzo ważne jest, by
przynajmniej część lamp oświetlenia ogólnego umieszczona była w linii krawędzi
blatu kuchennego. Dzięki temu stojąca przy blacie osoba nie będzie zacieniać sobie
miejsca pracy.
Oświetlenie podszafkowe to najczęściej oprawy na halogeny wpuszczone w wieniec
dolny szafek wiszących.
Doskonale sprawdzają się w tym miejscu
paski i listwy LED. Ich niewielka grubość
sprawia, że zmieszczą się w płytkim
wyfrezowaniu od spodu szafek. Można je
również umieścić w specjalnym profilu
aluminiowym z kloszem lub wybrać taśmę
LED zatopioną w silikonowym elastycznym
wężu.
OŚWIETLENIE
OGÓLNE
OŚWIETLENIE
ROBOCZE
OŚWIETLENIE
STOŁU / BARKU