wstęp - WWW PWSZ Tarnobrzeg

WSTĘP
Fenomen przedsiębiorczości wyraża się w wielu aspektach życia społecznogospodarczego, poprzez identyfikację jej wpływu na tworzenie bogactwa przedsiębiorstw, innowacji, zatrudnienia, wartości oraz kreację zmian. Jej znaczenie jest
niekwestionowane, aczkolwiek trwa nieprzerwana dyskusja nad różnorodnymi
uwarunkowaniami aktywności przedsiębiorców, którzy zgodnie ze stanowiskiem
J. Schumpetera dokonując twórczej destrukcji dzięki nowym kombinacjom zasobów,
kreują i dynamizują proces rozwoju gospodarczego. Dotychczasowe analizy wykazują, że podstawowymi determinantami zachowań przedsiębiorczych są wartości
i motywacje wewnętrzne ludzi, wyrażane poprzez samorealizację, twórczość, innowacyjność. Pozostają one w układzie komplementarnym z zewnętrznymi czynnikami
otoczenia, które często zwiększają zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa. Istotną
rolę w tej grupie czynników pełnią takie elementy otoczenia jak: sektor i rynek działania, warunki środowiskowe oraz otoczenie instytucjonalne, naukowo-badawcze
i ekonomiczne.
Turystyka i rekreacja jako sektor i rynek działania stanowią jedno z istotnych
źródeł przedsiębiorczej inspiracji w miejscu geograficznym, w którym dominują
elementy często niepowtarzalne, jak przyroda, historyczna i nowoczesna architektura, unikatowe życie kulturalne czy zwyczaje mieszkańców. Ale można również
pokazać przykłady rozwoju funkcji turystycznej w miejscowościach i regionach nie
wyróżniających się szczególnymi walorami, w których poprzez interesujące pomysły
wykreowano turystyczne i rekreacyjne atrakcje. Dowodzi to faktu, iż najważniejszą
determinantą przedsiębiorczości jest bogactwo i różnorodność twórczej myśli człowieka, urzeczywistniającej się w licznych formach turystycznej podaży. Oddziałuje ona na lokalną i regionalną gospodarkę, stymuluje jej rozwój poprzez rozwój
większości rynków, na których przedmiotem wymiany są usługi, handel i produkcja,
związane bezpośrednio i pośrednio z obsługą ruchu turystycznego.
Identyfikowany od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku wzrost zapotrzebowania na usługi turystyczne odzwierciedla ogólną tendencję wzrostu ekonomicznej roli sfery usług. Jak zauważa K.B. Matusiak, odwołując się do dorobku J. Schumpetera, implikuje to konieczność nowego spojrzenia na procesy innowacyjne [2010,
s. 24]. Współcześnie wskazuje się na powszechne występowanie zróżnicowanych
5
produktów niematerialnych, które charakteryzują się odmiennością w stosunku do
obszaru produkcji materialnej. Odmienność ta jest następstwem:
• niematerialnego charakteru wytwarzania usług,
• braku możliwości produkcji na zapas (jednoczesność produkcji i konsumpcji),
• konieczności utrzymywania zdolności wytwórczych pozwalających na zaspokojenie potrzeb klientów w okresie zwiększonego popytu,
• często zindywidualizowanego charakteru w odpowiedzi na potrzeby konkretnego
odbiorcy.
Powyższe cechy i wyzwania procesu świadczenia usług wskazują zatem na nowe
aspekty innowacji i tworzenia wartości. Jak zauważa C.K. Prahalad i M.S. Krishnan,
nowa era innowacji charakteryzuje się tym, że wartości w coraz szerszym zakresie
będzie się współtworzyć z konsumentami (klientami) [2010, s. 9]. Wzrasta jednocześnie zainteresowanie innowacjami organizacyjno-zarządczymi i marketingowymi.
Te nowe uwarunkowania sprzyjają sektorowi usług w dostosowywaniu się do zmian
w otoczeniu w stopniu znacznie większym niż ma to miejsce w sferze produkcji materialnej. Powyższe uwarunkowania stanowią także istotną implikację dla rozwoju
turystyki i rekreacji. Obecnie jej dynamiczny rozwój stanowi przejaw rosnącej aktywności człowieka, inspirowanej potrzebą stylu życia, kładącego nacisk na zdrowie,
kondycję, wartości poznawcze i nowe przeżycia. We współczesnym świecie, jak
zauważa B. Meyer [2008, s. 13], przeznaczanie czasu wolnego na aktywność o charakterze turystycznym i rekreacyjnym, stało się normą. Jednak współczesny turysta
nie zadowala się jedynie komfortem bytowania w nowym miejscu – ale dąży do zaspokojenia przede wszystkim potrzeb wyższego rzędu – własnego rozwoju, wiedzy,
rozumienia, czy potrzeb estetycznych.
W tym kontekście usługi turystyczne, jako przykład usług konsumpcyjnych,
podlegają dynamicznym procesom innowacyjnym [Matusiak, 2010, s. 24]. Wykazują
w tym zakresie dużą wrażliwość, bowiem podlegają największemu wpływowi rynku.
Nie mają one jednak charakteru potrzeb podstawowych (pierwszego rzędu), cechuje
je wysoka elastyczność popytu. A to oznacza, że klient (turysta) jest skłonny nabyć
produkt turystyczny, jeżeli zaspokaja jego zindywidualizowane potrzeby. Dzisiejszy
turysta – nabywca dóbr elastycznych – zwykle pragnie się wyróżnić poprzez oryginalność nabywanego produktu, który zaspokaja już nie tylko jego potrzeby wypoczynku, relaksu, poznania nowych miejsc, zabytków, noclegu z wyżywieniem itp.,
ale pragnie realizować przede wszystkim marzenia. Marzenia to współcześnie największe źródło przedsiębiorczości, stanowiące inspirację dla wielu usługodawców
turystycznych, konkurujących różnorodnością i jakością ofert.
Powyższa konstatacja uzasadnia konieczność kompleksowego ujęcia usług
turystycznych świadczonych i wspieranych przez różne podmioty gospodarki turystycznej. Reprezentują je przedsiębiorcy realizujący usługi turystyczne, jednostki
samorządu terytorialnego, organizacje otoczenia biznesu, organizacje sieciowe, oraz
6
zgodnie z myślą C.K. Prahalada i M.S. Krishnana, sami turyści jako klienci. Od stopnia rozwoju współpracy pomiędzy nimi w dużej mierze zależeć będzie innowacyjność i atrakcyjność oferty turystycznej oraz umiejętność jej kreowania i sprzedaży.
Przedstawione zagadnienia, dotyczące identyfikacji uwarunkowań rozwoju turystyki i rekreacji oraz wzajemnych relacji pomiędzy formą i dynamiką ich przejawów,
w aspekcie społeczno-kulturowym i ekonomicznym, stanowią przedmiot niniejszej
monografii. Analiza problemu koncentruje uwagę na różnych poziomach aktywności
turystycznej – gmin, powiatów, województw, kraju, a także współpracy międzynarodowej w zakresie możliwości rozwoju transgranicznego rynku turystycznego, na
przykładzie doświadczeń Polski i Ukrainy. Tematyka książki obejmuje kontekst
uwarunkowań przyrodniczych, ekologicznych, kulturowych, zasobów ludzkich oraz
edukacyjnych rozwoju turystyki i rekreacji, współczesnych tendencji i dynamiki tego
rozwoju, a także przejawów różnych form turystycznej podaży (w szczególności
turystyki wiejskiej i agroturystyki, działalności biur podróży i ich aktywności marketingowej). Ponadto przedstawia nowoczesne i innowacyjne formy wsparcia przedsiębiorczości w turystyce.
Wielowątkowe traktowanie turystyki i rekreacji oraz celów ich rozwoju, wykraczające poza uwzględnianie aspektów rynkowych, zmierza w konsekwencji do określenia pozycji turystyki zarówno w rozwoju gospodarczym, jak i społecznym. Zakłada się osiąganie głównie takich efektów jak stymulowanie przedsiębiorczości oraz
postaw twórczych i innowacyjnych, związanych z umiejętnością kreowania nowych
usług, tworzenia nowych produktów oraz zdolnością do ich stałego doskonalenia
w aspekcie powszechnej indywidualizacji popytu. Priorytetem staje się wykorzystywanie mało aktywnego czy niezaangażowanego potencjału ludzkiego, kulturowego
i środowiskowego, wzmacnianie kapitału społecznego, kreowanie lokalnych liderów
oraz kształtowanie aktywnych postaw i wartości. Przedmiotowe wyzwania to tworzenie nowych szans dla obszarów o słabszym tempie rozwoju, eksponowanie i zachowywanie cennych wartości kulturowych i środowiskowych, a także kształtowanie
pozytywnego wizerunku regionów, przekładającego się na wzrost atrakcyjności życiowej i inwestycyjnej.
Lidia Kaliszczak
Matusiak K.B., 2010, Budowa powiązań nauki z biznesem w gospodarce opartej na wiedzy,
SGH w Warszawie.
Meyer B., 2008, Gospodarka turystyczna i przemysł turystyczny, [w:] Gospodarka turystyczna, A. Panasiuk (red.), PWN Warszawa.
Prahalad K., Krishnan M.S., 2010, Nowa era innowacji, PWN Warszawa.
7