Kampania referendalne na rzecz przystąpienia Polski do Unii

Działania informacyjne o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
przeprowadzone przez polskie organizacje pozarządowe
Po przemianach, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 roku, polskie społeczeństwo uzyskało
możliwość do samodzielnego organizowania się i działalności praktycznie w każdej sferze
życia publicznego. Zaowocowało to powstaniem kilkudziesięciu tysięcy różnego typu
organizacji pozarządowych. Duża część tych organizacji zajęła się edukowaniem oraz
przygotowaniem polskiego społeczeństwa do życia w kraju demokratycznym z
wolnorynkową gospodarką. Bardzo ważnym czynnikiem było i wciąż jest budowanie
społeczeństwa obywatelskiego, społeczeństwa świadomego swojej roli w Państwie.
Już na początku lat 90-tych jasne było również to, iż naturalnymi krokami, jakie podjęte
zostaną przez Polskę, będzie integracja z politycznymi i gospodarczymi strukturami
euroatlantyckimi. Chodziło przede wszystkim o Pakt Północnoatlantycki i Wspólnotę
Europejską. Wola taka wyrażana była przez praktycznie wszystkie znaczące siły polityczne,
ale również przez ogromną część społeczeństwa, co zaznaczone zostało przez powstanie
wielu organizacji, które za główny cel swojej działalności stawiały właśnie przygotowanie
społeczeństwa i Polski do funkcjonowania w nowych międzynarodowych strukturach.
Już wtedy dla wielu organizacji pozarządowych stało się jasne, iż to właśnie one przejmą na
siebie największy ciężar informowania społeczeństwa o przystąpieniu Polski do UE.
W zaangażowaniu organizacji pozarządowych (NGO) w kwestie kampanii dotyczącej
naszego członkostwa w Unii Europejskiej można wyróżnić następujące części:
a. informowanie o UE;
b. informowanie o przystąpieniu Polski do UE;
c. namawianie do poparcia przystąpienia PL do UE.
Działania a i b miały na celu przygotowanie społeczeństwa do funkcjonowania w Unii
Europejskiej. Działanie c miało na celu przygotowanie i przekonanie społeczeństwa do
świadomego podjęcia pozytywnej decyzji dotyczącej przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej.
Co NGO chciały osiągnąć poprzez swoje działania?
a. przekazać wiedzę i informację o UE;
b. zminimalizować negatywne nastawienie społeczeństwa do integracji (zmniejszyć
tym samym opór wobec tego procesu);
c. uporządkować informacje dotyczące UE;
d. przybliżyć społeczeństwu kwestie UE (udowodnić, ze integracja dotyczy
praktycznie każdego z nas, i że nikt nie robi nic poza ich plecami);
e. uświadomić społeczeństwu „szeroki wachlarz” naszego członkostwa w UE (nasze
członkostwo to nie tylko ekonomiczna współpraca, ale również integracja państw
w wymiarze społecznym, politycznym i kulturowym);
f. przekonać ludzi do ostatecznego poparcia przystąpienia Polski do UE
(świadomość współodpowiedzialności za decyzję w referendum i za cały proces
przystąpienia).
Organizacje pozarządowe realizowały swoje cele poprzez:
a. ułatwianie dostępu do informacji;
b. pobudzanie aktywności społecznej w kwestii:
- zdobywania i wyszukiwania informacji,
- przekazywania tych informacji dalej;
1
c. promocję;
d. budowanie sieci organizacji proeuropejskich;
e. rozpisywanie grantowych konkursów informacyjnych.
Problemy i negatywne strony kampanii NGO:
a. brak kontynuacji przedsięwzięć i programów (wiele organizacji rozpoczynało
realizację pewnych przedsięwzięć, niestety z powodu braku odpowiednich
funduszy wiele programów i przedsięwzięć było szybko kończonych.
Należy pamiętać o dwóch bardzo ważnych czynnikach wpływających na kształt kampanii
informacyjnej oraz czasowe zróżnicowanie jej prowadzenia:
a. wybory parlamentarne, które odbyły się w Polsce jesienią 2001 roku wprowadziły
do polskiego Parlamentu nowe siły polityczne, które jako główny punkt swojego
programu otwarcie deklarowały negację integracji Polski z UE;
b. oczywistość faktu przeprowadzenia referendum ogólnonarodowego w sprawie
członkostwa Polski w UE.
Od początku lat 90-tych sektor pozarządowy zaangażowany był przede wszystkim w edukację
społeczeństwa. Ogromne poparcie społeczne dotyczące integracji Polski z UE sięgające
ponad 80 procent oraz odległość i wtedy jeszcze niepewność ewentualnego referendum
powodowały, iż organizacje pozarządowe w swoich działaniach skupiały się na informacji i
edukacji, a nie na przekonywaniu do członkostwa generalnie.
Sektor organizacji pozarządowych o nastawieniu proeuropejskim rozrastał się systematycznie.
Liczy on ok. 250 najaktywniejszych proeuropejskich NGO w całej Polsce1. Do grupy tej
zaliczyć można wszystkie organizacje, które działają permanentnie oraz w celach głównych
swojej działalności wpisaną mają integrację europejską. Nie były to jednak i nie są wszystkie
organizacje pozarządowe zaangażowane w proces integracji z UE. Zwiększanie się ilości
NGO działających w tym przedziale tematycznym związany był z:
a. uczestnictwem wielu organizacji w konkursach i programach grantowych
nastawionych na tematykę europejską;
b. włączaniem się organizacji w doraźne akcje „europejskie”.
To był bardzo pozytywny proces, gdyż dzięki temu większa ilość środowisk angażowała się
bezpośrednio w proces informowania o UE. A co za tym idzie, informacja o UE trafiała
również do szerszej i bardziej zróżnicowanej grupy odbiorców.
Współpraca rządu z sektorem pozarządowym
Rząd podczas całej kampanii informacyjnej oraz przedreferendalnej praktycznie nieustannie
deklarował chęć i gotowość współpracy. Sektor NGO generalnie czuł jednak małe wsparcie
ze strony państwowej administracji centralnej a spowodowane było to:
a. brakiem sprecyzowanego planu współpracy;
b. brakiem wizji i sygnału na miejsce NGO w kampanii;
c. brakiem spójnej kampanii jednostek administracji centralnej.
d. brakiem odpowiedniego wsparcia finansowego
Wielość instytucji administracji centralnej bezpośrednio zaangażowanych w informację
europejską (różne nazwy, loga, adresy, kompetencje) powodowały chaos wśród odbiorców
kampanii, ale również - niestety - wśród samych urzędników.
1
Almanach Polskich Organizacji Proeuropejskich wydawany przez Polską Fundację im. Roberta Schumana
2
Największe organizacje pozarządowe swoją kampanię referendalną rozpoczęły już na
przełomie 1998/99 roku. Był to czas rozpoczęcia oficjalnych negocjacji członkowskich oraz
okres najniższego poparcia społecznego dla przystąpienia Polski do UE. Zakrojoną na szeroką
skalę kampanię referendalną prowadzoną przez sektor pozarządowy można jednak zamknąć
w przedziale czasowym pomiędzy styczniem a czerwcem 2003 roku. Spowodowane to było
czynnikiem finansowym. Małym organizacjom pozarządowym trudno było udźwignąć ciężar
finansowy, merytoryczny i organizacyjny długotrwałej kampanii informacyjnej. Początek
2003 roku zaowocował powstaniem dwóch inicjatyw sprzyjających włączeniem wielu NGO
do kampanii referendalnej:
a. powstanie Inicjatywy Obywatelskiej „TAK w Referendum”;
b. ogłoszenie konkursu grantowego „Teraz Integracja”.
Inicjatywa Obywatelska „TAK w Referendum” została zawiązana przez przedstawicieli
różnych środowisk społecznych. Ideą Inicjatywy było stworzenie wspólnej płaszczyzny
działania na rzecz udziału w unijnym referendum i przeprowadzenie kampanii informacyjnej
na rzecz przekonania jak największej liczby obywateli do uczestnictwa w referendum i
oddania głosu za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Inicjatywa realizowała ten cel
poprzez:
a. pobudzanie, wspieranie i jednoczenie inicjatyw społecznych służących informacji,
edukacji i budowaniu poczucia obywatelskiego uczestnictwa w procesie
przystępowania Polski do Unii Europejskiej;
b. dotarcie z informacją na temat referendum i jego znaczenia do jak najszerszych grup
społeczeństwa.
Siła Inicjatywy tkwiła w tym, iż skupiała praktycznie wszystkie najważniejsze organizacje
pozarządowe, wydawnictwa, rozgłośnie radiowe i telewizyjne oraz firmy komercyjne.
Wśród pierwszych partnerów Inicjatywy Obywatelskiej znalazły się:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych,
Polska Fundacja im. Roberta Schumana,
Fundacja Unia i Polska,
Stowarzyszenie Agencji Reklamowych,
Regionalne Stowarzyszenie ROZWÓJ,
Agencja Rozwoju Regionu Mazowsza Północno-Wschodniego,
Fundacja Nida.
Działania Inicjatywy przebiegały dwutorowo, co też miało wpływ na jej strukturę
organizacyjną. Sekretariat Inicjatywy podzielony była na dwa działy:
- sekretariat medialny,
- sekretariat obywatelski.
Celem sekretariatu medialnego Inicjatywy była akcja promocyjna (TV, radio, gazety,
bilbordy). Przygotowanie i przeprowadzenie takiej kampanii na szeroką skalę możliwe było
dzięki zaangażowaniu się w prace Inicjatywy wszystkich znaczących, ale i również lokalnych
rozgłośni radiowych, stacji telewizyjnych, wydawnictw prasowych oraz agencji
reklamowych. Wszystkie zaangażowane podmioty udzielały czasu antenowego lub
powierzchni reklamowych nieodpłatnie.
Celem sekretariatu obywatelskiego Inicjatywy było zorganizowanie ogólnopolskiej kampanii
bezpośredniej, roboczo nazywanej „kampanią stolikową”. Chodziło o to, aby w całym kraju
3
działały grupy organizujące miejsca przekazywania materiałów informacyjnych i
promocyjnych bezpośrednio do ludzi. Pośrednio chodziło również o mobilizowanie
aktywności społecznej poprzez aktywizację różnych środowisk społecznych, zawodowych,
młodzieży, organizacji pozarządowych, środowiska przedsiębiorców i pracodawców.
Schemat kampanii społecznej Inicjatywy Obywatelskiej „TAK w Referendum”:
1. Ogłoszenie i zaproszenie do udziału w Inicjatywie;
2. Zdefiniowanie partnerów regionalnych i lokalnych;
3. Przekazanie materiałów;
4. Wsparcie organizacyjne.
Pod apelem o zaangażowanie się w kampanię społeczną Inicjatywy „TAK w Referendum”
podpisały się osoby o wielkim autorytecie społecznym i moralnym. Wielu działaczy
społecznych, ludzi, którzy swoim życiem dawali świadectwo odpowiedzialności za losy kraju.
Partner Regionalny:
• każda organizacja społeczna, która popiera cele Inicjatywy, wypełni i prześle
formularz zgłoszeniowy, może prowadzić kampanię Inicjatywy na terenie
województwa/powiatu i współpracować z Działaczem Lokalnym. Ważne było, aby
Partner Regionalny Inicjatywy dysponował zapleczem magazynowym oraz możliwie
rozbudowaną siecią organizacji współpracujących.
Działacz Lokalny:
• każdy, kto popiera wejście Polski do UE i aktywnie włączy się w działania kampanii
referendalnej. W praktyce Działaczem Lokalnym zostawała najczęściej organizacja,
która miała mniejszy zasięg swojej działalności niż partner regionalny.
Członek Inicjatywy:
• każdy (np. osoba indywidualna, organizacja społeczna, firma, instytucja), kto popiera
wejście Polski do UE i podpisze deklarację poparcia celów Inicjatywy (udział w
referendum i głosowanie na TAK ).
Partnerzy Regionalni i Działacze Lokalni mogli w ramach Inicjatywy organizować
samodzielne akcje informacyjne oraz włączać się w inne wydarzenia okolicznościowe.
Wszystkie organizacje, które przystąpiły do kampanii referendalnej prowadzonej przez
Inicjatywę Społeczną „TAK w Referendum” zaopatrzeni zostali w ulotki informacyjne,
koszulki, nalepki, przypinki, czapeczki, balony, plakaty oraz stojaki informacyjne - wszystko
z logiem „TAK w Referendum”. Jednocześnie, dla wzmocnienia akcji społecznej, w tym
samym czasie wystartowała kampania z krótkimi filmami i spotami radiowymi, bilbordami
oraz ogłoszeniami prasowymi.
Aby usprawnić dystrybucję, materiały przekazywane były do Partnerów Regionalnych, którzy
przekazywali je do Działaczy Lokalnych.
Podczas kampanii referendalnej w jej decydującej fazie z Inicjatywą współpracowało 128
Partnerów Regionalnych oraz 171 organizacji lokalnych. W prace zaangażowanych było
ponad 5 tysięcy osób.
Poprzez tą sieć organizacji podczas kampanii referendalnej rozdysponowano w Polsce:
• ponad 300 tysięcy znaczków,
• 2,5 miliona ulotek,
• 15 tysięcy koszulek,
• 6 tysięcy plakatów,
• 2 tysiące stojaków,
4
•
•
•
5 tysięcy czapeczek,
2 miliony naklejek,
ponad 100 tysięcy balonów.
Inicjatywa „TAK w Referendum” wpierała również w bezpośrednio ponad 170 imprez
proeuropejskich odbywających się w całej Polsce oraz 27 wydarzeń europejskich
organizowanych w ramach Polskich Spotkań Europejskich Polskiej Fundacji im. Roberta
Schumana.
Ustawa o referendach dawała prawo organizacjom społecznym, które w statutowych celach
swojej działalności miały zapisaną informację europejską, do korzystania z darmowego czasu
antenowego. O tym, kto otrzyma czas antenowy decydowała Państwowa Komisja Wyborcza.
Zgłosiło się bardzo dużo organizacji pozarządowych, które taką możliwość otrzymały.
Niestety krótki czas realizacji takich filmów oraz duże wymagania techniczne bardzo
utrudniły realizację tych filmów. W tym przypadku Inicjatywa okazała się również bardzo
pomocna. Mając pośród członków profesjonalne firmy reklamowe dysponujące zapleczem
technicznym zaoferowała wszystkim organizacjom zaakceptowanym do wykorzystania
darmowego czasu antenowego fachową pomoc w jego zagospodarowaniu. Wszystkim
chętnym udostępniono bezpłatnie:
• filmy promocyjne emitowane we wszystkich stacjach telewizyjnych,
• wywiady z osobistościami z życia kultury, sztuki, nauki, m.in. Jan Nowak Jeziorański,
Andrzej Seweryn, Artur Żmijewski, Kora Jackowska, Ewa Wiśniewska, Janusz
Józefowicz, Lena Kolarska-Bobińska, Zbigniew Niemczycki, Henryka Bochniarz,
Róża Thun...;
• krótkie reportaże prowadzone w formie sondy ulicznej wśród różnych środowisk
społecznych i gospodarczych, dotyczące przystąpienia Polski do Unii Europejskiej;
• hymn Inicjatywy.
Audycje referendalne przygotowane we współpracy z Inicjatywą Obywatelską były
sygnowane logo i nazwą organizacji dysponującej czasem antenowym oraz Inicjatywy.
Dzięki tej akcji Inicjatywy ilość organizacji proeuropejskich emitujących filmy zdecydowanie
przewyższała ilość filmów emitowanych przez organizacje negatywnie nastawione do
członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
Ogromne zaangażowanie społeczeństwa w kampanię referendalną nie było wynikiem
powstania Inicjatywy „TAK w Referendum”, prowadzenia kampanii w mediach czy polityką
rządu. Dzięki wielu organizacjom pozarządowym duża część społeczeństwa już od wielu lat
pracowała w temacie integracji Polski z Unią Europejską. Zaangażowanie się zatem na rzecz
referendum była dla nich naturalnym stanem rzeczy, a także efektem wieloletniej pracy w ich
środowiskach lokalnych. Powstanie jednak Inicjatywy Obywatelskiej „TAK w Referendum”
bardzo wzmocniło działania referendalne oraz skoordynowało wiele akcji.
W Polsce działało i działa wiele organizacji pozarządowych zajmujących się długofalowo
kwestią integracji europejskiej, Zaliczają się do nich:
a. Polska Fundacja im. Roberta Schumana, Warszawa;
b. Fundacja Stefana Batorego, Warszawa;
c. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa;
d. Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa;
e. Polska Rada Ruchu Europejskiego, Warszawa;
f. Małopolskie Forum Edukacji Europejskiej, Kraków;
g. Stowarzyszenie Pro-Europa, Warszawa.
5
Zaangażowane były również organizacje o zasięgu ogólnopolskim, które w zakresie swoich
działań głównych nie mają tematyki integracji europejskiej. Były to między innymi:
a. Związek Harcerstwa Polskiego;
b. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej;
c. Niezależne Zrzeszenie Studentów;
d. AEEGE;
e. Parlament Studentów RP;
f. Związek Studentów Polskich;
g. Stowarzyszenie Młode Centrum;
h. Stowarzyszenie Młodzi Demokraci;
i. Stowarzyszenie Młodej Lewicy Demokratycznej.
Duże organizacje proeuropejskie, które obejmowały swoją działalnością teren całej Polski
były naturalnym zapleczem dla kilkuset mniejszych, lokalnych organizacji pozarządowych.
Dobre zaplecze osobowe i techniczne tych organizacji pozwalało im na tworzenie
programów, które dla małych organizacji byłyby organizacyjnie nie do zrealizowania.
Należy zaznaczyć również rolę Szkolnych Klubów Europejskich (SKE).
Działają one na zasadzie szkolnych kółek zainteresowań. SKE to grupa uczniów z opiekunem
(nauczyciel), choć zdarzają się kluby samodzielne, którzy za główny cele działalności
stawiają sobie:
• szerzenie wiedzy dotyczącej Unii Europejskiej;
• nawiązywanie kontaktów poprzez międzynarodowe wymiany młodzieży;
• przygotowanie młodzieży do życia we wspólnej Europie.
Cele te realizują poprzez:
• organizowanie spotkań, warsztatów i konferencji;
• prowadzenie konkursów;
• opracowywanie materiałów informacyjnych i wydawanie gazetek szkolnych;
• organizowanie wszelkiego rodzaju imprez okolicznościowych o tematyce
europejskiej.
Do powstania Szkolnego Kluby Europejskiego potrzebny jest regulamin działania klubu z
informacją kto może do niego należeć, jakie cele i w jaki sposób będą realizowane, oraz kto i
w jaki sposób kieruje pracami klubu.
Szkolne Kluby Europejskie w procesie integracji europejskiej były zjawiskiem bardzo
cennym. Pomimo braku osobowości prawnej oraz jednego centralnego programu koordynacji
pracy, były i są one nadal źródłem inspiracji dla aktywnej, ambitnej i przedsiębiorczej
młodzieży. Między innymi do:
• ćwiczenia umiejętności korzystania i praktykowania demokracji;
• organizowania się, nawiązywania współpracy z innymi, pozaszkolnymi instytucjami;
• zapraszania i spotykania ważnych osobistości zajmujących się tematyką UE;
• uczestnictwa w wielu konferencjach, szkoleniach, warsztatach i seminariach;
• nawiązywania współpracy partnerskiej z nauczycielami z własnej szkoły;
• uczenia się odpowiedzialnego działania.
Młodzież oraz nauczyciele zaangażowani w prace klubów europejskich są środowiskiem
przygotowującym siebie i innych do wyzwania jakim jest nasze członkostwo w Unii
Europejskiej. Szczególnie w mniejszych miejscowościach Szkolne Kluby Europejskie
odgrywały rolę nie do przecenienia. Pomimo - jakby się mogło wydawać - zamkniętego
obszaru działania jedynie do terenu szkół, stawały się one swoistymi, lokalnymi centrami
6
informacji europejskiej. Były idealnym pasem transmisyjnym w zdobywaniu informacji na
temat UE, która w środowiskach małych miasteczek i wsi była zbyt mała.
Szkolne Kluby Europejskie są organizacjami nieformalnymi (nie posiadają osobowości
prawnej), nie dysponują budżetem, i często mają niewielkie doświadczenie. Aby właściwie
wykorzystywać ich potencjał należało się nimi „opiekować”. Wiele organizacji wychodząc
naprzeciw ogromnemu zapotrzebowaniu stworzyło specjalne programy skierowane wyłącznie
do Szkolnych Klubów Europejskich. Były to:
• Polska Fundacja im. Roberta Schumana (PFRS);
• Centrum Edukacji Obywatelskiej;
• Fundacja Stefana Batorego (FSB);
• Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (FRDL);
• Polska Rada Ruchu Europejskiego (PRRE).
Również instytucje państwowe stworzyły specjalne programy dla SKE. Były to:
• Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli (CODN);
• Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
Programy te polegały między innymi na:
• dostarczaniu materiałów informacyjnych i szkoleniowych,
• szkoleniach członków oraz nauczycieli-opiekunów w zakresie merytorycznej wiedzy
dotyczącej Unii Europejskiej oraz metodycznej i praktycznej wiedzy dotyczącej
organizacji działalności SKE,
• organizowaniu konferencji tematycznych np.:
o „Przez Edukację do Europy” – PFRS,
o „Okrągły stół SKE” – PRRE,
• organizowaniu ogólnopolskich konkursów np.:
o „Zostań Negocjatorem” – FSB, FRDL,
• wydawaniu pism i periodyków w dużej części skierowanych do SKE np.:
o „Polski Kalendarz Europejski” – PFRS,
o „Europejczyk” – PRRE,
o „Nic o nas bez nas – scenariusze zajęć” – PFRS,
o „Pakiet edukacyjny” – CODN,
• wysyłaniu wykładowców polskich i zagranicznych – tutaj warta podkreślenia jest
inicjatywa Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana. Dzięki wsparciu Narodowej Agencji
Programu „Młodzież” w ramach akcji 2 Polska Fundacja im. Roberta Schumana
rozpoczęła realizację programu międzynarodowej wymiany wolontariuszy. Dzięki temu
w Fundacji w czasie 2 lat przed referendum pojawiło się wiele młodych osób z Belgii,
Francji, Portugalii, Grecji i Niemiec. Ich pobyt w Polsce finansowany był właśnie z
programu „Młodzież”, a ich głównym zadaniem było odwiedzanie SKE i organizowanie
wykładów oraz prezentacji dotyczących integracji europejskiej. Odwiedziny młodych
ludzi z państw członkowskich zawsze spotykały się bardzo pozytywnym odbiorem.
Dodatkowym atutem podczas takich spotkań było to, iż to właśnie młodzi mieszkańcy
Unii Europejskiej przekonywali dlaczego warto, aby Polska stała się członkiem Unii
Europejskiej. Każdy z wolontariuszy odwiedzał przez okres 9 miesięcy ponad 50 szkół.
• wsparciu finansowym:
o minigranty PFRS dzięki dotacji UKIE (przekazywanie środków finansowych
było utrudnione ze względu na to, iż Szkolne Kluby Europejskie nie posiadały
osobowości prawnej. SKE mogły jednak uczestniczyć w wielu programach
grantowych korzystając z osobowości prawnej szkół);
7
•
•
•
wsparciu rzeczowemu – książki, flagi, informatory, ulotki, plakaty oraz inne „gadżety
europejskie”,
doradztwie i konsultacjach indywidualnych dotyczących przedsięwzięć Szkolnych
Klubów Europejskich,
programami specjalnymi:
o „Młodzież głosuje” – Centrum Edukacji Obywatelskiej;
o „Moja szkoła w Unii Europejskiej” – Urząd Komitetu Integracji Europejskiej,
Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
W Polsce działa aktywnie ponad 2,5 tysiąca Szkolnych Klubów Europejskich. Przeliczając to
na ilość zaangażowanych uczniów oraz wsparcie i współpracę jakie kluby europejskie
pozyskiwały pośród lokalnej władzy, biznesu i mediów, otrzymamy ogromny potencjał. I to
w dużej mierze dzięki aktywności młodych członków SKE oraz nauczycieli-opiekunów
kampania referendalna w jej społecznym wymiarze była tak widoczna a efekty tak dla nas
pozytywne. Oczywiście dziwić może i dziwi fakt niższego niż się spodziewano udziału
młodych ludzi w samym głosowaniu i głosowaniu na tak. Nasuwającą się odpowiedzią jest
zniechęcenie się młodych ludzi do polityki, ze względu na sposób jej uprawiania.
W ostatniej fazie kampanii referendalnej Fundusz Współpracy na zlecenie Urzędu Komitetu
Integracji Europejskiej ogłosił program „Teraz Integracja”. Był on realizowany w formie
otwartego konkursu projektów przygotowanych i wdrażanych przez organizacje pozarządowe
oraz jednostki samorządu terytorialnego. Główne cele programu to:
• wzrost poziomu poparcia polskiego społeczeństwa dla idei integracji europejskiej;
• podniesienie świadomości społecznej w zakresie integracji europejskiej oraz
upowszechnianie informacji na temat Unii Europejskiej;
• przygotowanie różnych grup społecznych, grup interesów niezależnych od politycznych,
ideologicznych czy religijnych wpływów oraz lokalnych społeczności do akcesji;
• wzmocnienie obywatelskiego uczestnictwa w ostatniej fazie przygotowań Polski do
członkostwa.
Priorytetowo traktowane były:
• do dzieci i młodzieży w wieku szkolnym oraz studentów;
• do grup zawodowych (w tym rolników, pracodawców – zwłaszcza małych i średnich
przedsiębiorstw, nauczycieli, itp.);
• do społeczności lokalnych (przede wszystkim zamieszkujących obszary wiejskie);
• do lokalnych liderów i osób mających wpływ na kształtowanie opinii publicznej
(przywódcy związkowi, działacze samorządowi, liderzy organizacji społecznych,
dziennikarze, itp.);
• do osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, do osób o niskim
poziomie wykształcenia, do emerytów oraz osób niepełnosprawnych;
• inicjatywy realizowane w formie przedsięwzięć edukacyjnych oraz promocyjnych,
kampanii informacyjnych i publikacji, które zapewnią osiągnięcie celów Programu
poprzez właściwy dobór różnorodnych działań.
Dotacje były przyznawane na projekty realizowane w ramach jednego z czterech
podstawowych działań:
a. przedsięwzięcia edukacyjne;
b. przedsięwzięcia promocyjne;
c. kampanie informacyjne;
d. publikacje.
8
Tematyka możliwa do realizowania w ramach tych działań obejmowała:
1. przedsięwzięcia zmierzające do wzrostu zainteresowania polskiego społeczeństwa
problematyką integracji europejskiej i procesem rozszerzenia Unii Europejskiej, np.:
a. działania podnoszące świadomość społeczną w zakresie ogólnych zasad integracji
europejskiej i procesu rozszerzenia Unii Europejskiej:
i. projekty mające na celu wzrost świadomości nt. integracji europejskiej
wśród konkretnych grup docelowych, włączając środowiska najtrudniejsze
(osoby bezrobotne, mieszkańcy obszarów wiejskich, emeryci, osoby o
niskim poziomie wykształcenia, osoby zagrożone wykluczeniem
społecznym, itp.);
ii. projekty zmierzające do wyjaśnienia konkretnych zagadnień i obszarów
problemowych związanych z integracją europejską (strefa Euro, polityki
wspólnotowe, instytucje, etc.);
iii. projekty wywołujące dyskusję nt. konsekwencji integracji europejskiej
(politycznych, ekonomicznych, etycznych i kulturowych, itp.);
b. działania zmierzające do wzbudzenia większego zainteresowania pozyskiwaniem
informacji nt. procesu poszerzenia Unii Europejskiej wśród polskiego
społeczeństwa:
i. projekty promujące rozszerzenie Unii Europejskiej;
ii. projekty nastawione na rozwój współpracy pomiędzy partnerami w
zakresie pozyskiwania i rozpowszechniania informacji nt. rozszerzenia
Unii Europejskiej;
iii. inicjatywy wzmacniające organizacje aktywnie działające na rzecz
zrozumienia i akceptacji procesu rozszerzenia Unii Europejskiej;
iv. projekty mające na celu wyznaczanie trwałych standardów
(międzynarodowych i narodowych) związanych z procesem rozszerzenia;
2. przedsięwzięcia zmierzające do utrzymania szerokiej i trwałej aprobaty oraz zrozumienia
dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej, np.:
a. projekty rozpowszechniające wiedzę nt. roli jaką Polska będzie odgrywała w
instytucjach Unii Europejskiej, jej strukturach i w poszczególnych politykach
wspólnotowych;
b. działania propagujące informacje nt. pozytywnych doświadczeń nowych państw
członkowskich związanych z przystąpieniem do Wspólnoty Europejskiej;
c. działania rozpowszechniające wiedzę nt. szans rozwoju, jakie Polska zyska w wyniku
przystąpienia do Wspólnoty Europejskiej;
d. działania propagujące informacje nt. możliwości, jakie zyskają społeczności lokalne
lub poszczególne środowiska w wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej;
3. przedsięwzięcia przygotowujące polskie społeczeństwo do zmian, jakie przyniesie
członkostwo Polski w Unii Europejskiej, np.:
a. projekty, dzięki którym poszczególne grupy i środowiska zyskają lepszy dostęp do
rzetelnej wiedzy na temat konsekwencji przystąpienia Polski do Unii Europejskiej;
b. działania informacyjne i edukacyjne na temat zmian, jakie przyniesie polskie
członkostwo w Unii Europejskiej w wymiarze ogólnym (politycznym, gospodarczym,
kulturowym, itp.);
c. działania informacyjne i edukacyjne przedstawiające zmiany, jakie przyniesie polskie
członkostwo w Unii Europejskiej w wybranych obszarach problemowych (rolnictwo,
swobodny przepływ ludzi, towarów, usług, przemysł, itd.);
4. przedsięwzięcia mobilizujące różne środowiska, które odgrywają istotną rolę w procesie
integracji i odgrywać będą w okresie bezpośrednio po akcesji, np.:
9
a. projekty wspierające te inicjatywy grup i organizacji działających z
przekonania na rzecz pro-integracyjnej kampanii, które mają na celu
dotarcie do środowisk niechętnie nastawionych do oficjalnych dróg
komunikacji masowej;
b. działania prowadzące do zaangażowania ważnych grup interesów,
które do tej pory wielokrotnie wyrażały swoje obawy związane z
przystąpieniem Polski do UE;
5. przedsięwzięcia mające na celu rozwój współpracy pomiędzy partnerami społecznymi
zaangażowanymi w prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie
problematyki integracji europejskiej i członkostwa Polski w Unii Europejskiej, np.:
a. projekty zmierzające do połączenia wysiłków lokalnych organizacji, prowadzących
działania informacyjne, edukacyjne i promocyjne dla poszczególnych grup
docelowych;
b. inicjatywy prowadzące do nawiązania trwałej współpracy w zakresie
rozpowszechniania informacji i wiedzy na temat integracji europejskiej, także po
akcesji.
Program ten realizowany był przez Fundusz Współpracy na zlecenie Urzędu Komitetu
Integracji Europejskiej. Program zawierał w sobie czynniki delikatnie przeszkadzające w
sprawnym prowadzeniu kampanii informacyjnej. Były to:
• brak terminowości w rozstrzygnięciu konkursu. Czas realizacji zgłoszonych do konkursu
programów był bardzo ograniczony. Przesunięcia czasowe w ogłoszeniu listy
zwycięzców, a co za tym idzie również w podpisaniu umów i uruchomieniu środków
finansowych wpłynął negatywnie na profesjonalizm i dokładność w przygotowaniu
pewnych przedsięwzięć;
• brak wytycznych dotyczących przygotowania materiałów informacyjno–promocyjnych.
Zasadne wydaje się, iż przy ogłaszaniu takiego programu należy zadbać również o
otoczkę wizualną realizowanych przedsięwzięć (zwłaszcza, ze miała to być w dużej
mierze kampania informacyjno-promocyjna). Chodzi tu o materiały drukowane, ale
również tak zwane gadżety (flagi, długopisy, koszulki, balony, nalepki, przypinki, itd.).
Grantodawca mógł zastrzec w projekcie, iż organizacje powinny część przyznanej dotacji
przeznaczyć właśnie na wyprodukowanie tego typu gadżetów. Brak takiej wytycznej
spowodował lawinowy wzrost zapotrzebowania na właśnie takie materiały. Podmioty,
które otrzymały dotacje szukały możliwości oprawy wizualnej. Oczywiście organizacje te
mogły liczyć na wsparcie Inicjatywy „TAK w Referendum”, Centrum Informacji.
Europejskiej i Pełnomocnika Rządu ds. Referendum Akcesyjnego. Było to jednak
niewystarczające.
Można jednak stwierdzić, iż konkurs ten zakończył się sukcesem. Do konkursu wpłynęło
ponad 1500 wniosków spełniających kryteria formalne. Dotacje uzyskało ponad 250
organizacji i instytucji z całego kraju. Dzięki wsparciu uzyskanemu w ramach tego programu
w ostatnich 6 tygodniach akcji referendalnej organizacje te zorganizowały w Polsce szereg
przedsięwzięć europejskich, co miało również przełożenie na zaangażowanie się
społeczeństwa w referendum.
Czynniki sprzyjające zaangażowaniu społecznemu
Tak intensywne zaangażowanie się sektora pozarządowego w końcowej i decydującej fazie
referendum był możliwy dzięki wieloletniej pracy na rzecz tworzenia społeczeństwa
świadomego i obywatelskiego oraz pracy na rzecz integracji europejskiej. Aby jednak
utrzymać potencjał i energię tkwiącą w trzecim sektorze należało zadbać o ciągłą współpracę.
10
Duże i przodujące organizacje proeuropejskie realizowały programy skierowane wyłącznie do
liderów lokalnych trzeciego sektora. W ramach tych przedsięwzięć realizowano działania
mające na celu:
• animację trzeciego sektora;
• podnoszenie wiedzy merytorycznej działaczy NGO poprzez specjalne konferencje i
seminaria tematyczne;
• podnoszenie umiejętności organizacyjnych poprzez warsztaty;
• budowanie sieci pomiędzy organizacjami;
• tworzenie i kreowanie lokalnych liderów informacji i promocji europejskiej.
Dużą rolę przy animowaniu i aktywizacji sektora społecznego odegrał program „Polskie
Spotkania Europejskie” realizowany przez Polską Fundację im. Roberta Schumana.
Ideą przewodnią programu „Polskie Spotkania Europejskie” było umożliwienie spotkania się
przedstawicielom organizacji społecznych, naukowcom, politykom, dziennikarzom,
przedstawicielom władz RP oraz instytucji i państw członkowskich Unii Europejskiej. Miało
to na celu umożliwienie wymiany doświadczeń, nawiązania współpracy oraz opracowywaniu
wspólnych strategii działań pro europejskich. Pierwsze Polskie Spotkania Europejskie odbyły
się w 1994 roku i skupiły nieco ponad 100 uczestników. W ostatnich Spotkaniach udział
wzięło już ponad 10 tysięcy uczestników z całej Polski.
Polska Fundacja im. Roberta Schumana w swojej działalności - tak jak cały sektor
pozarządowy - kierowała się zasadą, iż problematyka przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej nie może być jedynie tematem elit, ale, jako że dotyczy wszystkich obywateli,
musi być również podejmowana przez jak najszerszą rzeszę społeczeństwa. Dlatego między
innymi do organizacji Polskich Spotkań Europejskich zapraszano wiele instytucji, ale przede
wszystkim organizacji społecznych. Pierwsze lata PSE to były spotkania kilkusetosobowe.
Strukturę pierwszych PSE można przedstawić następująco:
• panele dla wszystkich uczestników;
• warsztaty dla mniejszych grup tematycznych;
• prezentacje organizacji (tak zwane targi pro-europejskich organizacji pozarządowych –
trwały permanentnie podczas wszystkich trzech dni PSE);
• spotkania nieformalne.
Społeczny ruch pro-europejski stawał się coraz prężniejszy i większy. Okazało się wtedy, że
zamknięta formuła Polskich Spotkań Europejskich, które odbywały się w Warszawie, w
formie spotkania konferencyjno-prezentacyjnego, jest niewystarczająca. Wtedy Polska
Fundacja im. Roberta Schumana podjęła decyzję o zmianie formuły PSE. Polegała ona na
wyjściu Spotkań poza mury budynku, ale również poza miasto Warszawę. Od 2000 roku
strukturę PSE można przedstawiać już następująco:
• seminaria, konferencje i wydarzenia europejskie w całej Polsce (odbywały się one w
tygodniu poprzedzającym PSE w Warszawie);
• PSE w Warszawie (formuła dwu – a nie jak wcześniej - trzy dniowa):
o Dzień pierwszy
otwarcie na powietrzu,
Parada Schumana,
festyn uliczny,
seminaria tematyczne,
o Dzień drugi
konferencja panelowa.
Zmiana formuły PSE spowodowała, że początek maja stał się okresem zintensyfikowanej
debaty społecznej dotyczącej naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Debaty, która swoim
11
zasięgiem obejmowała najdalsze zakątki kraju. A stało się to możliwe dzięki temu, iż Polska
Fundacja im. Roberta Schumana zapraszała do współorganizacji PSE wiele zainteresowanych
organizacji, instytucji i firm. Same PSE a przede wszystkim Parada Schumana stały się
wielkim ogólnopolskim świętem – manifestacją aspiracji i potrzeb społecznych. Można
śmiało stwierdzić, że Polskie Spotkania Europejskie stały się forum dla społecznego dialogu
wszystkich Polaków zainteresowanych tematyką integracji europejskiej. I to bez znaczenia
czy ktoś był pozytywnie czy negatywnie nastawiony do przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej.
Obserwując działania podejmowane na rzecz przystąpienia Polski do Unii Europejskiej
można stwierdzić, iż rząd, prezydent, partie polityczne, media, osobistości życia społecznopolitycznego zdawali sobie sprawę z tego, iż referendum akcesyjne nie będzie wygrane bez
aktywnego włączenia społeczeństwa w cały jego proces. Można to było osiągnąć tylko
poprzez zaangażowanie się organizacji pozarządowych. Był to swoisty egzamin
zorganizowania i umiejętności mobilizacyjnych dla całego trzeciego sektora. Egzamin, który
pomimo wielu trudności, kłopotów i czasami braku współpracy i koordynacji działań w
samym trzecim sektorze, organizacje pozarządowe zdały bardzo dobrze. Na koniec pozostaje
jednak jedno pytanie. Aktywność społeczna, energia, poczucie współdziałania i
współodpowiedzialności za państwo – to cechy charakterystyczne dla świadomego swej roli
społeczeństwa obywatelskiego. Należy cieszyć się z tego, iż wykształciło się już poczucie
świadomości obywatelskiej w naszym państwie. Ale pytanie – czy ta siła i ogromna wartość z
tego wypływająca nie zostanie zaprzepaszczona? Aktywność organizacji pozarządowych,
aktywność społeczeństwa, okazały się niezbędne do uzyskania pozytywnego wyniku w
referendum akcesyjnym. Teraz należy pamiętać, że ta energia i aktywność równie dobrze
może być wykorzystywana do wprowadzania zmian w najbliższym otoczeniu. Społeczeństwo
obywatelskie w Polsce wygrało referendum akcesyjne! Teraz niech wygra własną ulicę. Do
tego jednak potrzebne jest współdziałanie na wielu poziomach i płaszczyznach. Tak jak
podczas kampanii referendalnej.
rsc
12