Albania Przewodnik globtrotera

Albania
Przewodnik globtrotera
Albania
Przewodnik globtrotera
Dawid Dudek
Poznań 2013
Copyright © 2013 by Dawid Dudek
Projekt typograficzny, skład i łamanie: Czarek Falkowski
Korekta: Dawid Dudek
Opracowanie graficzne okładki: Dawid Dudek
Poznań 2013
ISBN: 978-83-938247-0-0
Wszystkie prawa zastrzeżone. Zabronione jest kopiowanie, tłumaczenie
czy modyfikacja jakiejkolwiek części książki, w jakiejkolwiek formie
i jakimikolwiek środkami (wraz z elektronicznymi, mechanicznymi i innymi podobnymi, jak fotokopia, nagranie czy jakikolwiek system przechowywania i wyszukiwania informacji) bez zezwolenia na piśmie od
wydawcy.
www.davidiacus.pl/
www.ksiegarniaglobtrotera.pl
www.przewodnikiglobtrotera.pl
Printed in Poland.
Druk: P. H. U. Multikram, ul. Mławska 20 D, 87–500 Rypin
SPIS TREŚCI
Wstęp.............................................1
Dojazd......................................14
Podróżowanie po kraju.............17
Wiza, przepisy wjazdowe.........18
Historia Albanii........................21
Obwód Tirana...............................31
Tirana........................................31
Historia....................................31
Dojazd.....................................32
Zwiedzanie..............................33
okręg Kavaja.............................42
Historia....................................42
Zwiedzanie..............................43
Obwód Durrës..............................45
Durrës.......................................45
Historia....................................45
Dojazd.....................................46
Kruja.........................................50
Historia....................................51
Dojazd.....................................51
Zwiedzanie..............................51
Obwód Lezha...............................55
Lezha........................................55
Historia....................................55
Dojazd.....................................55
Zwiedzanie..............................56
Okręg Mirditë...........................57
Okręg Kurbin............................58
Obwód Szkodra............................61
Szkodra.....................................61
Historia....................................61
Dojazd.....................................64
Zwiedzanie..............................64
Okręg Malësi............................67
Okręg Puka...............................69
Obwód Kukës...............................71
Kukës........................................71
Dojazd.....................................71
Zwiedzanie..............................72
Okręg Tropoja...........................73
Okręg Has.................................75
Obwód Dibra................................76
Peshkopia..................................76
Historia....................................76
Dojazd.....................................77
Zwiedzanie..............................77
Okręg Bulqiza...........................78
Okręg Mat.................................79
Obwód Elbasan............................82
Historia....................................82
Dojazd.....................................84
Zwiedzanie..............................84
Gramsh.....................................85
Historia....................................85
Obwód Fier..................................88
Fier............................................88
Apollonia..................................90
Dojazd.....................................92
klasztor Ardenika......................92
Historia....................................93
Dojazd.....................................93
Zwiedzanie..............................94
Okręg Mallakastra....................95
Byllis........................................95
Historia....................................96
Zwiedzanie..............................97
Dojazd...................................100
Zwiedzanie............................138
Obwód Berat..............................101
Berat.......................................101
Butrint.....................................139
Historia..................................101
Dojazd...................................103
Zwiedzanie............................103
Obwód Korcza...........................108
Historia..................................108
Dojazd...................................110
Zwiedzanie.............................110
Moskopole..............................114
Historia..................................114
Dojazd...................................116
Pogradec.................................117
Zwiedzanie.............................117
Dojazd...................................118
Obwód Gjirokastra.....................120
Gjirokastra..............................120
Historia..................................121
Dojazd...................................121
Zwiedzanie............................121
okręg Përmet...........................124
Historia..................................124
Zwiedzanie............................124
Obwód Wlora.............................127
Wlora......................................127
Historia..................................127
Dojazd...................................128
Zwiedzanie............................128
Himara....................................132
Historia..................................132
Saranda...................................136
Historia..................................136
Dojazd...................................138
Historia..................................139
Dojazd...................................141
Indeks miejsc..............................145
Ruszamy do Albanii!
Albania: Obwód Tirana
31
Historia
OBWÓD TIRANA
Obwód Tirana (alb. qarku i Tiranës) to okręg administracyjny
o powierzchni 1652 kilometrów
kwadratowych. Zamieszkuje go
ponad 800 tysięcy ludzi, z czego
większość mieszka w stolicy obwodu, która jest jednocześnie
stolicą kraju – Tiranie. Obszar
obwodu był zamieszkany już
około 30 tysięcy lat temu. W
skład obwodu wchodzą okręgi:
Kavaja i Tirana. Każdy turysta
przybywający do Albanii musi
odwiedzić ten okręg z uwagi na
fakt, że znajduje się w nim stolica kraju.
TIRANA
Tirana (alb. Tiranë lub Tirana)
jest zamieszkana przez ponad
600 tysięcy ludzi, co czyni z niej
największe miasto w kraju. Położona jest nad 3 rzekami: Lanë,
Tiranë i Tërkuzë. Jest to największy ośrodek przemysłowy i
centrum kulturalne kraju.
Za datę założenia Tirany uważa
się rok 1614. Wtedy to Sulejman
Pasza Bargjini wybudował tutaj
szereg budowli użyteczności publicznej. W XVII wieku miasto
stało się ośrodkiem handlowym,
ale tak naprawdę nigdy nie zyskało większego znaczenia gospodarczego. Tirana stała się
stolicą Albanii 8 lutego 1920
roku na mocy decyzji rządu
tymczasowego, ustanowionego
na kongresie w Lushnjë. Miasto
liczyło wtedy 17 000 mieszkańców. Od tego momentu rozpoczął się jego rozwój. 30 marca
1939 roku Tirana została, tak jak
i reszta kraju, zajęta przez Zjednoczone Królestwo Włoch. 17
listopada 1944 po zaciekłej walce między wspieranymi przez
komunistów mieszkańcami miasta a siłami nazistowskimi miasto zostało wyzwolone. Wkrótce
potem w mieście powstał komunistyczny rząd, na którego czele
stanął Enver Hodża. Za jego
czasów w mieście powstało wiele monumentalnych budowli w
stylu tzw. gigantyzmu hodżańskiego. W 1957 roku w mieście
założono pierwszy w Albanii
34
Albania: Obwód Tirana
Hadżi Ethema Beja. Był jedynym czynnym meczetem w kraju w czasach Envera Hodży, ale
nie dla Albańczyków, mogli do
niego wchodzić tylko obcokrajowcy. Jego wnętrze zdobią bogate freski i sztukaterie. Meczet
został zniszczony w latach 60.
XX wieku z inicjatywy komunistów. Był to okres walki ze
wszystkimi przejawami religijności. Obok meczetu stoi wybudowana również przez Hadżi
Ethem Beja Wieża Zegarowa /
Kulla e Sahatit. Jej budowa rozpoczęła się w 1822 roku, a zakończyło około roku 1830. Wieża ma 35 metrów wysokości i co
ciekawe aż do roku 1970 była
najwyższym budynkiem w Tiranie! Zegar był wyposażony w
dzwon sprowadzony z Wenecji,
który bił o każdej równej godzinie. W roku 1928 zakupiono
nowy zegar, który przybył tu z
Niemiec, ale długo mieszkańcom nie posłużył, bo w czasie II
Wojny Światowej uległ zniszczeniu. W 1946 zamontowano w
jego miejsce zegar zabrany z kościoła w Szkodrze, który ostatecznie został wymieniony w
1970 roku na zegar made in
China. Na szczyt wieży prowa-
dzi 90 skręconych w spiralę
schodów. Jeśli poświęcimy się i
wdrapiemy się na szczyt podziwiać będziemy mogli piękną panoramę miasta. Wieża otwarta
jest od 9.00 do 18.00 z przerwą
od 13.00 do 16.00.
Szlakiem zabytków
Przy placu im. Skanderbega
znajduje się także miejsce obowiązkowe dla każdego turysty
przybywającego do Tirany – Albańskie Muzeum Narodowe.
Otwarte jest od poniedziałku do
soboty w godzinach od 9.00 do
17.00 i w niedzielę o godzinę
krócej. Bilet kosztuje 300 leków.
Nad wejściem do muzeum przybysza wita ogromna mozaika.
Muzeum otwarte zostało w 1981
roku i chyba jak żaden inny budynek w mieście oddaje ducha
epoki tak jeśli chodzi o monumentalizm w architekturze komunizmu jak i siermiężność wykończenia i wykonania. Sama
mozaika prezentuje postacie ze
wszystkich etapów rozwoju historycznego Albanii. Zobaczymy więc tutaj iliryjskiego wojownika obok żołnierza armii
czerwonej. Mozaika jest jednym
z ulubionych miejsc przez tury-
Albania: Tirana
stów, którzy robią sobie tutaj pamiątkowe zdjęcia. Po wejściu do
muzeum warto zwiedzać od parteru. Im wyżej będziemy wchodzić tym nowsza historia kraju
będzie się przed nami odsłaniać.
Ekspozycję rozpoczynają prehistoryczne znaleziska z czasów
epoki kamienia, brązu i żelaza.
Obejrzeć można mapę starożytnej Albanii oraz znaleziska archeologiczne z tego okresu,
wśród których znajdują się złote
i srebrne skarby oraz broń. Dalej
znajdują się rzeźby oraz inne
przedmioty z czasów starożytnej
Grecji oraz Rzymu. Po wejściu
na pierwsze piętro odsłania się
przed nami średniowieczna Albania. Wchodząc obejrzeć można mapę prezentującą tereny
państwa w XII wieku. Ekspozycje średniowiecznej Albanii zdominowane są przez przedstawienie religii chrześcijańskiej oraz
islamu. Wchodzimy na drugie
piętro gdzie prezentowane są
wydarzenia z okresu XVIII-XIX
wieku, które były kluczowe w
kształtowaniu się współczesnej
Albanii. Zwieńczeniem wystawy
w tej części jest prezentacja Albańskiej Deklaracji Niepodległości z 29 listopada 1912 roku.
35
Dalej obejrzeć można wystawę
poświęconą II wojnie światowej.
Szczególnie duży nacisk położono na okres rządów tzw. Rady
Regencyjnej tj. czas między kapitulacją Włoch a Formalnym
odzyskaniem niepodległości po
II wojnie światowej. Całe górne
piętro jest poświęcone pięćdziesięcioleciu albańskiego komunizmu oraz wydarzeniom, które
zakończyły tę epokę. Ofiary komunizmu upamiętniono zdjęciami, wycinkami gazet z tamtych
czasów, oraz przedmiotami osobistymi należącymi do niektórych z ofiar tych brutalnych i represyjnych czasów. Na sześciu
dużych tablicach wymieniono
nazwiska ofiar systemu – 5157
osób zostało zamordowanych a
952 osoby zmarły w więzieniu.
Szczególnie duże wrażenie robią
bardzo dokładnie oddane cele
więzienne oraz urządzenia do
przesłuchań oraz warunki życia
więźniów.
Kolejnym muzeum na naszej
trasie powinno być z pewnością
Muzeum Archeologiczne. Znajduje się ono przy placu Matki
Teresy. Otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach
50
Albania: Obwód Durrës
ku i na jego miejscu zbudowali
meczet Faticha (Xhamia e Fatihu).
Kolejnym zabytkiem, który trzeba zobaczyć jest pałac króla
Zogu I. Durrës po tym jak w
roku 1914 stało się stolicą Albanii (do roku 1918, gdy funkcję tę
przejęła Tirana) król albański
potrzebował godnej siebie rezydencji. Zogu I (właściwie Ahmed ben Zogu, Ahmed bej Zogolli, Ahmed beg Zogu) tak jako
premier jak i później jako król
zasłynął z bezwzględności w
walce politycznej. Gdy Zogu objął władzę w kraju, większość
działaczy opozycyjnych zdecydowała się na emigrację lub
ukrywała się w górach. Nie
uchroniło to ich jednak przed represjami, np. w Bari (Włochy)
zastrzelony został Luigj Gurakuqi a osaczony w ostępach górskich na północy Albanii zabity
został (lub popełnił samobójstwo) Bajram Curri. W Durrës
zbudował on dla siebie pałac.
Właściwie to przypomina on raczej obszerną willę zbudowaną z
różowych skał i cegieł. Rozciąga
się z niej piękny widok na miasto i zatokę. W 1997 r. pałac zo-
stał splądrowany przez uczestników zamieszek, którzy ukradli
wszystko, co było możliwe do
wyniesienia; obecnie budynek
jest oddany do dyspozycji włoskich żołnierzy oraz pracowników urzędów celnych, i nie jest
dostępny dla turystów. Można
jednak podejść pod bramy by
obejrzeć tak sam budynek jak i
przepiękną okolicę. Miłośnicy
militariów docenią możliwość
zwiedzenia licznych bunkrów i
schronów, jakie znajdują się w
okolicy.
Po zwiedzeniu stolicy pora ruszać na eksplorację innych części okręgu. Pierwszym miastem,
do którego warto się wybrać jest
Kruja.
KRUJA
Kruja (alb. Krujë/Kruja, wł.
Croia, tur. Akçahisar, serb. Kroja) to miasto położone w środkowej Albanii w połowie drogi pomiędzy Tiraną a międzynarodowym lotniskiem. W mieście żyje
ok. 40 tys. mieszkańców. Jest
stolicą okręgu o tej samej nazwie.
Albania: Kruja
Historia
Nazwa miasta pochodzi od słowa krua (co po polsku oznacza
„źródło”). Kruja położona jest
30 km na północny wschód od
Tirany, na wysokości 600 m
n.p.m. u podnóża góry Sarisalltikut. Początki Krui sięgają III w.
p.n.e. i powstania miasto Zgërdhesh (Albanopolis). Współczesna Kruja została założona wyżej na zboczu wzgórza, pierwsze
wzmianki o niej pochodzą z IX
wieku n.e. Od XII do XIII wieku
Kruja była stolicą Królestwa Arbërii, w 1396 r. została podbita
przez Imperium Osmańskie. W
1433 roku Skanderbeg odbił
miasto z rąk Turków i uczynił je
swoją siedzibą. Budynki i muzea
otoczone murami zamkowymi
wraz z atrakcyjnie odnowionym
terenem bazarowym na zewnątrz
tychże murów zapewniają wspaniałe wprowadzenie do albańskiej historii tradycji.
Dojazd
Kruja znajduje się godzinę jazdy
z Tirany. Minibusy odjeżdżają
przez cały ranek z Zogu i Zi;
opłata wynosi 200 leków. Należy wsiąść do pojazdu, który je-
51
dzie na samą górę do Kruji; niektóre minibusy jadą tylko do
miasteczka Fushë-Kruja. W
Kruji minibusy zatrzymują się
przy statule Skanderbega w centrum miejscowości. Podążają następnie w systemie jednokierunkowym w lewo i czekają przy
górnej drodze na pasażerów jadących z powrotem do Tirany.
Zwiedzanie
Po dotarciu do miasta warto wybrać się do lokalnego Muzeum
Historycznego powszechnie nazywanego Muzeum Skanderbega. Muzeum otwarte jest od
wtorku do niedzieli od godziny
9.00 do 19.00 a bilet kosztuje
200 leków. Muzeum prezentuje
historię albańskiego oporu przeciwko władzy osmańskiej postać
samego Skanderbega. W muzeum można dostać mapkę okolicy oraz, co nie mniej istotne,
uzyskać pomoc personelu, który
mówi w języku angielskim.
Można pytać o niemal każdą
sprawę i na pewno będą starali
się nam pomóc.
Drugim muzeum, które odwiedzają chętnie turyści jest Muzeum Etnograficzne. Otwarte
58
Albania: Obwód Lezha
(alb. Rrëshen, Rrësheni). Dojechać można było tutaj bardzo
licznymi marszrutkami ze stolicy obwodu. Codziennie jedzie
też autobus do Tirany.
Turyści przybywają w te okolice, aby eksplorować dziki Park
Narodowy Lura z jego pięknymi jeziorami. Park obejmuje
swoim terenem wschodnie zbocza gór Lura i zajmuje powierzchnię prawie 1300 ha.
Góry te zlokalizowane są w północno-wschodniej części Albanii, niedaleko miasta Peshkopii,
a ich najwyższy szczyt (Kunora
e Lurës) mierzy 2119 m n.p.m.
Park Lura słynie z jezior. Na
jego terenie znajduje się 14 jezior glacjalnych, największe z
nich zajmuje powierzchnię 32
ha. Warto zobaczyć chociaż kilka z nich ze względu na piękne
położenie i widoki roztaczające
się na szczyty górskie. Jednym z
ciekawszych jezior jest „Jezioro
Kwiatowe”, gdzie wedle legendy, kiedy słońce wychodzi kwiaty zanurzają się pod wodą i wypływają ponownie po zachodzie.
W górach rozwija się obecnie
ekoturystyka. Odwiedzający pasmo na swoich ścieżkach trek-
kingowych mogą spotkać różne
zwierzęta, np. niedźwiedzia, a
także kilka pozostałych wież
głodowych. Niestety, zarówno
góry, jak i park narodowy mocno ucierpiały w czasach rządów
komunistycznych,
ponieważ
wiele lasów zostało nielegalnie
wyciętych. Odcisnęło to piętno
na tamtejszym ekosystemie, co
wciąż jest widoczne.
OKRĘG KURBIN
Ostatnim okręgiem obwodu jest
okręg Kurbin (alb. rrethi i Kurbinit). Zajmuje powierzchnię
273 kilometrów kwadratowych a
mieszka tutaj 55 tysięcy ludzi.
Jego stolicą jest Laç.
Laç (alb. Laç, Laçi) to miasto w
północnej Albanii, położone 35
km od Tirany i 10 km od wybrzeża Morza Adriatyckiego.
Mieszka tutaj około 30 tysięcy
ludzi. Z zabytków wymienić należy ruiny średniowiecznej
twierdzy oraz słynny na całe
Bałkany kościół pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy
(alb. "Kisha e Laçit" lub "Kisha
e Shna Ndout") jaki znajduje się
w mieście. Kościół jest jednym z
Albania: Szkodra
klify. Także Thetai ma swój wodospad. Ponad Wodospadem
znajduje się spora jaskinia Bira
e Rrathëve z podziemnymi jeziorami i galeriami stalagmitów
i stalaktytów. Niedaleko Teth
jest też wiele mniejszych jaskini
oraz jeszcze jedna większa z
podziemnymi jeziorami wysoko
na zboczu góry Arapit, niedaleko granicy z Czarnogórą. Nie
należy podejmować dłuższych
wypraw w parku narodowym w
pojedynkę lub bez odpowiedniego obuwia. Im dalej od porozrzucanych osad, tym obszar staje
się mniej zaludniony. Wytrwali
wędrowcy i miłośnicy trekkingu
mogą obrać Thetaj jako bazę
wypadową na wyprawę, której
celem będzie zdobycie przełęczy Qafa e Pejës, która leży ponad 1800 m n. p. m. Niegdyś łączyła ona Thetaj z czarnogórskimi miastami Gusinje (po albańsku Gucia) i Plav. Wędrując na
przełęcz można zwiedzić ciekawe jaskinie i łąki alpejskie po albańskiej stronie granicy, w tym
jaskinie Arapit. Pamiętać jednak trzeba, że granica jest dość
płynna i kwitnie przemyt.
67
OKRĘG MALËSI
Drugim okręgiem tworzącym
obwód jest stosunkowo niewielki, mający zaledwie 540 kilometrów kwadratowych i zamieszkały przez niecałe 40 tysięcy ludzi okręg Malësi e Madhe (alb.
rrethi i Malësisë e Madhe). Jego
stolicą jest Koplik.
Koplik (alb. Koplik, Kopliku)
otrzymał prawa miejskie w roku
1984 a zatem stosunkowo niedawno. Obecnie mieszka tutaj
około 4 000 ludzi. Do miasta
dzięki rozbudowanej autostradzie można bez problemu dojechać marszrutkami ze Szkodry.
W czasach osmańskich większość ludności miasta przeszła
na islam, podczas gdy okoliczne
wsie zachowały wiarę katolicką.
W 1920 r. miejsce bitwy pomiędzy oddziałami albańskiej żandarmerii a armią Królestwa
SHS. W mieście istnieje klub
piłkarski KS Veleçiku Koplik
grający w sezonie 2006-07 w III
lidze albańskiej. Z Koplik prowadzi asfaltowa droga w głąb
Gór Północnoalbańskich. W samym mieście znajduje się pomnik upamiętniający bitwę pod
Koplik. Bitwa rozegrała się 6
68
Albania: Obwód Szkodra
kwietnia 1911 roku. Bitwa ma
niezwykle ważne symboliczne
znaczenie dla Albańczyków.
W czasie jej trwania wojska albańskie po raz pierwszy od 443
lat użyły bowiem sztandaru, który tworzyła narodowa (taka jak
dzisiaj) flaga Albanii. Turyści,
którzy tutaj przybywają często
wybierają się na nieodległe Jezioro Szkoderskie ( albański :
Liqeni i Shkodrës). Jest to największe jezioro na Półwyspie
Bałkańskim, położone na granicy Albanii i Czarnogóry. 2/3 jeziora leżą w Czarnogórze, a 1/3
w Albanii. Jezioro ma charakter
krasowy, a znajduje się w dolinie położonej 7 km od brzegu
morza. Do jeziora uchodzi kilka
większych rzek, z których największa jest Morača, a z jeziora
wypływa rzeka Buna (Bojana),
która poprzez bifurkację uchodzi
do Adriatyku i rzeki Drin. Na jeziorze znajdują się wyspy, na
których mieszczą się zabytkowe
monastery (monaster Starčeva
Gorica, monaster Moračnik). Jezioro jest także miejscem gniazdowania licznych kolonii ptaków. Jest to jedno z niewielu w
Europie miejsc występowania
pelikanów. Znaczną część czar-
nogórskiego fragmentu jeziora
obejmuje Park Narodowy Jeziora Szkoderskiego (serb.
/czarnog. Nacionalni Park Skadarsko jezero) o powierzchni 40
tys. ha. Monaster Starčeva Gorica – męski prawosławny
klasztor położony na wyspie
Starčevo na Jeziorze Szkoderskim, w jego zachodniej części.
Należy on do Czarnogóry, ale
warto wspomnieć w kilku słowach o tym fascynującym miejscu. Jest to jeden z najstarszych
monasterów w tym regionie
Czarnogóry. Jego nazwa (w języku polskim „górka starca”)
pochodzi od mnicha Makarego,
który prowadził na wyspie życie
pustelnicze, inicjując tym samym powstanie monasteru.
Główna cerkiew w kompleksie
klasztornym została wzniesiona
w 1378 i pierwotnie nosiła wezwanie Zaśnięcia Matki Bożej.
Obecnie (2010) patronką świątyni jest ikona Matki Bożej "Życiodajne Źródło“. Cerkiew ta
zbudowana jest na planie trójkonchowym. Oprócz cerkwi w
skład kompleksu klasztornego
wchodzą budynki mieszkalne
oraz cmentarz mnichów, na którym został pochowany również
72
Albania: Obwód Kukës
miejscowościami w Albanii. Podróż z Tropoi zajmuje około 4
godzin. Pomiędzy Kukës i Krumą droga biegnie wzdłuż jeziora
Fierza, co zapewnia niesamowite widoki. Ta krótsza opcja podróży zajmuje około godziny.
Autobus do Tirany jedzie około
5 godzin.
Zwiedzanie
Miasto to idealna baza wypadowa do zwiedzania doliny rzeki
Czarny Drin. Czarny Drin nie
ma źródła – wypływa jako niewielka rzeka z północnego brzegu Jeziora Ochrydzkiego w mieście Struga, na wysokości 693 m
n.p.m. Od 1962 odpływ jest regulowany i utrzymywany na poziomie 22 m³/s. Czarny Drin
płynie na północny zachód między łańcuchami górskimi Jablanica na zachodzie i Stogovo na
wschodzie. Na odcinku macedońskim zasila trzy sztuczne
zbiorniki wodne: Głoboczica,
Szpilje i Debar, przy czym ten
ostatni tworzy wspólnie ze
swym największym dopływem –
Radiką. Następnie Czarny Drin
mija od zachodu miasto Debar i
przecina granicę macedońsko-albańską. Na terenie Albanii Czar-
ny Drin również płynie przez
góry, rozdzielając pasma Deszat,
Korab i Szar Płanina na wschodzie od pasm Allaman, Zejë i
Debë na zachodzie. Koło wsi
Fushë Muhër rzeka skręca na
północ. Na albańskim odcinku
Czarnego Drinu istnieją trzy
sztuczne zbiorniki wodne: Fierze, Koman i Zadeje. Koło miasta Kukës Czarny Drin łączy się
z Białym Drinem, tworząc Drin
– najdłuższą rzekę Albanii.
Czarny Drin otrzymuje liczne i
stałe dopływy ze śniegów topniejących w górach otaczających
jego dolinę, dzięki czemu jest
rzeką stałą, a nawet zasobną w
wodę. Po powstaniu łańcucha
tam i zbiorników przepływ rzeki, wcześniej mocno uzależniony od nieregularnych opadów,
bardzo się ustabilizował. Zbiorniki jednak mają głównie funkcję energetyczną; z elektrowni
na Drinie i dopływach Albania
uzyskuje 90% swej energii elektrycznej. Do zlewni Czarnego
Drinu należą również subzlewnie jeziora Ochrydzkiego i jeziora Prespa, mimo że nie ma między nimi połączenia na powierzchni. Wody jeziora Prespa
przesiąkają jednak pod gruntem
Albania: Kukës
przez wapienne skały pasma
górskiego Galiczica oddzielającego jeziora. Wzdłuż nurtu
Czarnej Drini biegnie jedna z
najpiękniejszych dróg w kraju.
Górski krajobraz zapiera dech w
piersiach. Z jednej strony rzeka,
z drugiej małe wioski uczepione
klifów. Widok w dół rzeki z mostu zawieszonego wysoko nad
wąwozem jest niepowtarzalny.
Natomiast ponad drogą drapieżne ptaki krążą wykorzystując
ciepłe, wznoszące prądy powietrza. Niekiedy można zobaczyć
nawet orły. Wiele domów jest
wykończonych w tradycyjnym
stylu, wykorzystującym zbocze
wzgórza do osłony tyłu budynku, z małymi okienkami na wyższych piętrach i ich brakiem na
poziomie ziemi.
OKRĘG TROPOJA
Kolejnym okręgiem, który warto
odwiedzić jest okręg Tropoja
(alb. rrethi i Tropojës). Mieszka
tutaj około 18 tysięcy ludzi a
okręg ma nieco ponad 1000 kilometrów kwadratowych. Jego
stolicą jest Bajram Curri. Miasto
powstało w 1952 roku na miejscu dawnej wsi o nazwie Kolge-
73
caj. Zostało tak nazwane na
cześć albańskiego bohatera narodowego Bajrama Curriego.
Postać Bajrama Curriego odegrała kluczową rolę w wyzwalaniu Albanii od rządów Otomanów. W rzeczywistości był on
Kosowianinem, co doprowadziło do konfliktu między nim a
Ahmetem Zogu (później król
Zogu I), dla którego zjednoczenie z Kosowem nie było priorytetem. Po 20 latach przeplatanych posiadaniem i nieposiadaniem władzy nad Albanią, zmarł
w jaskini nieopodal Dragobii w
1925 roku, prawdopodobnie zamordowany z rozkazu Zoga. W
Bajram Curri urodził się dyplomata i pisarz Besnik Mustafaj. Z
Bajram Curri odjeżdża codziennie rano 4 lub 5 mikrobusów do
Dragobii, leżącej nad rzeką Valbona. Dwa razy dziennie mikrobus jedzie aż do wioski Fushe-Gjeza, kilka kilometrów za
wsią Valbona. Droga nie jest
wykonana z asfaltu, jednak jest
w dobrym stanie, podróż do Valbony zajmuje trochę ponad godzinę.
Mając miasto za bazę wypadową
zwiedzić należy przepiękną, dzi-
Albania: klasztor Ardenika
nie wtórnie przedostała się na teren
kultury bizantyjskiej – do Mołdawii, Wołoszczyzny, Bałkanów i
Grecji. W środku rzędu umieszczone są carskie wrota, otwierane tylko
podczas niektórych momentów nabożeństwa (wyjątkiem jest Tydzień
Paschalny, wtedy carskie wrota są
otwarte przez cały czas). Przechodzić przez nie może jedynie kapłan
pełniący posługę. W czasie Boskiej
Liturgii wynosi przez nie Ciało i
Krew Jezusa Chrystusa. Na ich
skrzydłach rzeźbione jest drzewo
Jessego (artystyczne wyobrażenie
drzewa
genealogicznego
Chrystusa)i malowane są postacie
czterech ewangelistów a w górnej,
(czasami w środkowej) części
przedstawiana jest scena Zwiastowania. Po obu stronach carskich
wrót, oddzielone od nich ikonami
znajdują się wrota zwane diakońskimi, północne po lewej a po prawej
wrota południowe. Wrota diakońskie mogą być ozdobione wizerunkami archaniołów Gabriela i Michała lub pierwszych męczenników –
diakonów: Szczepana i Wawrzyńca.
Mogą przechodzić przez nie osoby
duchowne i pomagające w sprawowaniu nabożeństwa (prysłużniki).
95
OKRĘG
MALLAKASTRA
Ruszamy do drugiego okręgu
tworzącego obwód. Okręg Mallakastra (alb. rrethi i Mallakastrës) zajmuje powierzchnię 393
kilometrów kwadratowych a
mieszka tutaj około 35 tysięcy
ludzi. Jego stolicą jest Ballsh
(alb. Ballsh lub Ballshi). Prawa
miejskie uzyskało w 1970. W
okolicy znajdują się pola naftowe, eksploatowane w okresie
władzy komunistycznej. Dziś
wydobycie ropy prowadzi się
tylko w kilku szybach; w mieście działa rafineria, produkująca obok paliwa także m.in. znaczące ilości smoły. W Ballsh
kończy się linia kolejowa, biegnąca tutaj z Fier. Miasto jest
doskonałą bazą wypadową, aby
eksplorować okolicę.
BYLLIS
Miejscem, które ma bardzo długą historię i musi zostać odwiedzone przez turystę przemierzającego Albanię z plecakiem w
poszukiwaniu śladów historii
jest Byllis. Jest to starożytne
96
Albania: Obwód Fier
miasto w Albanii. Najbliższe
większe współczesne miasto to
Ballsh.
Historia
Byllis było największym miastem południowej Ilirii. Starożytne miasto zajmowało ponad
30 ha a długość jego murów to
2250 metrów. Stefan z Bizancjum pisał, iż miasto zostało założone przez Neoptolemosa,
syna Achillesa, gdy wracał on z
wojny trojańskiej. Inna wersja
mówi, że miasto założył król
Epiru Pyrrus. Niezależnie od
tego zapisu, powstanie miasta
datuje się na lata 370-350 p.n.e.
Obecnie ruiny są ogrodzone,
wstęp wolny. W ich granicach
znajdują się ruiny iliryjskich domów prywatnych, rzymskich domów użyteczności publicznej,
m.in. imponujący teatr i bizantyjskie bazyliki z podłogami wyłożonymi wspaniałymi mozaikami. Byllis było stolicą iliryjskiego królestwa Byllines i największym miastem południowej Ilirii. Byllines posiadało wyszukany system rządu, wybijało monety z brązu i kontrolowało obszar 20 km². Królestwo to prosperowało znakomicie do roku
229 p.n.e., kiedy to Rzymianie
okupowali Apollonię, a Byllis
stało się polem bitwy między
Rzymem a Macedonią, ze względu na swoje strategiczne położenie z widokiem na rzekę Wjosę i
drogę prowadzącą z Apollonii
do Epirus i Macedonii. Zalety tej
lokalizacji skłonią Rzym w późniejszym okresie do uczynienia
z Byllis jednej ze swoich kolonii. Dzięki rzymskim weteranom
budującym luksusowe domy i
sponsorującym prace publiczne,
takie jak budowa mostów czy
łaźni miejskich, okres kolonialny to okres ponownego rozkwitu
miasta. Mury otaczające iliryjskie miasto tworzą trójkąt o obwodzie wynoszącym ponad 2
km. Na krańcu południowym
muru znajduje się wyrwa. Jest tu
strome urwisko, spadające w dół
około 200 metrów. Bramy, z
których do tej pory odnaleziono
sześć, strzeżone były przez wieże. Budowano również dodatkowe wieże w narożnych częściach
murów dla ich ochrony i
wzmocnienia. Iliryjskie mury
miały wysokość 8-9 metrów i
były wykonane z dużych prostokątnych bloków z kamienia wapiennego. Układano je w dwóch
Albania: Obwód Korcza
tutaj ludzie tysiące lat temu. Wystawa zaczyna się od ukazania
różnych typów narzędzi, używanych przez ludzi epoki neolitu,
wraz z kośćmi i rogami kilku gatunków zwierząt, które byli w
stanie upolować bądź też udomowić. Wystawa, przedstawiona
w sposób chronologiczny dla
widza, wzbogacona jest o modele w skali naturalnej, na przykład kurhan ze zbiorową mogiłą,
prawdopodobnie z jakimś wodzem plemiennym. Przykłady
różnorodnych kształtów mieszkań, znalezionych koło Maliqi,
na północ od miejscowości Korcza oraz ufortyfikowane Akropolis, ukazujące różnorodność
wałów, wzmacniających system
obronny. Są również zdjęcia wykopalisk, które odkrywają fascynujące struktury i artefakty w
miejscu ich znalezienia, będące
częścią wystawy. Kuratorzy wystawy przygotowali również repliki grobów, wraz z przykładami wyposażenia, co jako widzów, cofa nas w czasie o 4000
lat wstecz. Odnaleziono tutaj
broń z czasów mykeńskich i
rzymskie wazy. Obok nich obejrzeć można grecką ceramikę
oraz wyroby wytwarzane w
111
Azji. Dywany, które są wyłożone na podłogach muzeum zostały utkane na zamówienie w stylu
Devoll (od miejscowości w południowo-wschodniej
Albanii
gdzie występuje nagromadzenie
znalezisk tego typu), po raz
pierwszy styl ten odkryto na posadzkach właśnie w Korczy.
Doskonałym uzupełnieniem wizyty w Muzeum Archeologicznym jest wyprawa do Narodowego Muzeum Sztuki Średniowiecznej. Znajduje się ono przy
Rr Sotir Peci. Otwarte jest codziennie od około 9.00 do 17.00.
Bilet kosztuje 200 leków. Muzeum posiada największą kolekcję albańskiej sztuki średniowiecznej w kraju. Znajdują się
tutaj setki ikon oraz tysiące
mniejszych i większych wyrobów tak rękodzieła jak i np.
rzeźby. Tutaj znajduje się największa kolekcja dzieł Onufriego i innych artystów często nieznanych z imienia. Niektóre z
ikon w kolekcji, były później
przemalowane i musiały być odrestaurowane zarówno przez zagranicznych ekspertów i przez
pracowników muzeum. Korcza
była niezwykle ważnym ośrod-
112
Albania: Obwód Korcza
kiem pisania ikon. Tutaj powstał
w XIII wieku oryginalnych styl i
sposób ich tworzenia zwany
Szkołą Korczańską. Szkoła charakteryzowała się większą swobodą oraz łamaniem sztywnych
kanonów wypracowanych przez
wieki w Bizancjum. Pierwszymi
bardziej znanymi uczniami
Szkoły Korczańskiej byli Konstantyn oraz Atanasz Zografi,
którzy swoje nazwisko – z greckiego oznaczające „malarz” zawdzięczają wizycie w Grecji.
Zajmowali się malowaniem fresków w kościołach góry Athos,
gdzie sygnowali swoje dzieła nie
tylko swoimi imionami, lecz
także słowem Korçari, identyfikując się tym samym ze swym
rodzinnym miastem. Ciekawostką jest fakt, że muzeum, które
gromadzi w dużej mierze sztukę
religijną zbudowano na miejscu
zburzonej katedry. Katedra
zniszczona została w latach 30.
XX wieku w wyniku trzęsienia
ziemi.
Jak wspomniano w sekcji Historia, w mieście otwarto pierwszą
w Albanii szkołę gdzie uczono
w rodzimym języku. Trudno dziwić się zatem, że miasto posiada
muzeum poświęcone Historii
Edukacji. Znajduje się ono przy
placu Shen Gjergji a otwarte jest
od godziny 8.00 do 17.00 od poniedziałku do piątku. Otwarte
jest także w skróconym czasie w
weekendy. Szkoła była ważnym
centrum utrzymywania tożsamości narodowej i była obiektem
represji ze strony Imperium
Osmańskiego. Mimo to system
edukacji zaczął się dynamicznie
rozwijać czego dowodem jest
fakt, że w roku 1891 udało się w
Korczy otworzyć pierwszą szkołę dla dziewcząt. Muzeum mieści się w oryginalnym budynku
szkoły, gdzie odbywały się normalne zajęcia. Obejrzeć tutaj
można
wystawę
fotografii
pierwszych uczniów i nauczycieli oraz dowiedzieć się jak
przebiegła edukacja pod koniec
XIX wieku. Pomieszczenie na
parterze przedstawia wygląd
jednej z pierwszych klas wraz z
tablicą oraz niewygodnymi wydawałoby się do siedzenia ławkami. Pierwsze piętro zarezerwowano na wystawy stricte muzealne.
Nasza wędrówka po muzeach
Korczy nie byłaby kompletna
124
Albania: Obwód Gjirokastra
nii. Na ikonostasie jak i poza
nim znajdziemy bogate freski.
Ciekawe jest to, że niektóre malowidła mają konotację jeszcze
przedchrześcijańską. Pokazuje
to jak bardzo trwałe były pierwotne wierzenia na obszarze Albanii i jak trudno przebiegał proces chrystianizacji. W trakcie
prac konserwatorskich w kościele, po usunięciu ikonostasu znaleziono pod nim warstwy zaprawy ze śladami fresków. Dalsze
freski znaleziono na ścianie galerii, która wcześniej, w okresie
komunistycznym została zamalowana na biało. Osiadanie
gruntu pod kościołem doprowadziło przez wieki do tego, że kopuła pochyliła się i jeśli stoimy
poza świątynią wyraźnie widać,
że jest ona niesymetryczna. Budynek był wielokrotnie odrestaurowywany i wzmacniany w
obawie, że nawet najlżejsze trzęsienie ziemi może doprowadzić
do rozpadnięcia się, tego jednego z najważniejszych wczesnochrześcijańskich zabytków tej
części świata.
OKRĘG PËRMET
Kolejnym okręgiem wchodzącym w skład obwodu jest okręg
Përmet (alb. rrethi i Përmetit).
Ma on powierzchnię 930 kilometrów kwadratowych a mieszka tutaj około 25 tysięcy ludzi.
Stolicą okręgu jest Përmet (alb.
Përmet, Përmeti) zamieszkały
przez ponad 12 tysięcy ludzi.
Historia
Pierwsze wzmianki o mieście
pochodzą z XV wieku. Znajdował się on wówczas pod władzą
osmańską. Dla miasta wyniszczające były czasy II wojny
światowej. Zostało ono wówczas
doszczętnie spalone aż cztery
razy. Dojechać tutaj można bardzo licznymi marszrutkami tak z
Korczy jak i z Gjirokastry. Autobusy kosztują około 800 leków z
Korczy a jedzie się 4 godziny.
Miasto jest doskonale skomunikowane z okolicznymi osadami.
Zwiedzanie
Lokalizaja P°rmet jest przepiekna. Za miastem rozciąga się łańcuch g∞r Dh°mbel, z najwy»szym punktem wynoszącym
Albania: okręg Përmet
2 050 metrów, oraz inne okazałe
szczyty. Do miasta można się
dostać drogą wzdłuż rzeki Vjosa, która płynie przez głęboki
przełom. Większość budynków
w P°rmet jest nowoczesnych,
jako że były wybudowane po
wyzwoleniu w 1944. Pozostał
jeden atrakcyjny stary kościół
pod wezwaniem św. Mikołaja,
w dzielnicy Varosh naprzeciwko
szkoły. Budynek jest długi i niski, z ładnym wapiennym narteksem (przedsionek otoczony
kolumnami). Wnętrze zostało w
większości zniszczone w wyniku ateizacji, którą wspierali komuniści po drugiej wojnie światowej. Ikonostas został wzięty z
kościoła w pobliskiej wiosce,
który był chroniony przez swój
status Kulturowego Zabytku.
Koniecznie trzeba odwiedzić
kościół Najświętszej Marii
Panny. Jest to doskonały przykład sztuki bizantyjskiej. Kościół leży w osadzie Leusa. Jest
ona położona 4 km od Permet.
Można tutaj albo przyjść pieszo,
albo dojechać marszrutką. W kościele znajdują się piękne ikony
oraz freski. Będąc w okolicach
warto odwiedzić wioskę Frasheri skąd pochodzą sławni bra-
125
cia Abdyl, Naim i Sami, która
znajduje sie około 40 km od Permeti wysoko w górach.
Ostatnim okręgiem tworzącym
obwód jest okręg Tepelena (alb.
rrethi i Tepelenës). Powierzchnia
okręgu to niecałe 820 kilometrów kwadratowych a zamieszkuje go około 30 tysięcy ludzi.
Jest stolicą jest Tepelena.
Tepelena to starożytna Anticonia (alb. Tepelenë, Tepelena, tur.
Tepedelen). Mieszka tutaj około
12 tysięcy ludzi. Do miasta można dojechać w mniej niż godzinę z Gjirokastry. Marszrutki jeżdżą bardzo często i są bardzo tanie. Miasto leży nad rzeką Wjosa, nad którą w roku 196 rozegrała się decydująca bitwa między armią rzymską a siłami macedońskimi. Bitwa miała miejsce niedaleko dzisiejszego miasta. Wojska króla Filipa V zostały rozbite przez legiony rzymskie, którymi dowodził Tytus
Kwinkcjusz Flamininus. Miasto,
gdy dostało się pod władzę bizantyjską zostało wyposażone w
potężną wieżę obronną, która
służyła aż do XX wieku siłom tureckim. W roku 1920 trzęsie-nie
ziemi w całości zburzyło miasto,
Albania: Butrint
mu. Roku 1386 miasto dostało
się pod wpływy Republiki Weneckiej. Rok 1797 to ważna data
w historii miasta. Stało się ono
częścią państwa francuskiego,
gdyż uznało, po traktacie w
Campo Formio, władzę Napoleona. Nie trwało to jednak długo
gdyż już w roku 1799 miasto
stało się częścią Imperium
Osmańskiego. Do czasów odzyskania przez Albanię niepodległości w roku 1912 miasto pozostawało pod władzą turecką.
Dojazd
Do miasta w ciągu pół godziny
można dojechać z Sarandy. Do
miasta jeżdżą marszrtuki z okolicznych osad a także spod greckiej granicy.
Pierwszym celem, który warto
odwiedzić jest grecki amfiteatr.
Pochodzi on z IV wieku przed
Chrystusem. Był on w ciągu kolejnych 300 lat wielokrotnie
przebudowywany.
Pierwotnie
znajdowało się w nim 2 500
miejsc siedzących. Przy teatrze
znajduje się niewielki bizantyjski kościół. Obecnie jest już on
w ruinie, ale pewne elementy takie jak freski zachowały sie w
141
niezłym stanie. Po obejrzeniu teatru ruszamy do willi rzymskiej
zbudowanej około I wieku po
Chrystusie. Jest to przepiękny
przykład architektury tego okresu z licznymi mozaikami. Całość nazywana jest Pałacem Triconcz. Zwiedzając dalej miasto
przenosimy się w czasy wczesnego chrześcijaństwa. Z VI
wieku pochodzi imponujące
baptysterium – największe, jakie kiedykolwiek zbudowano
nad wschodnim Adriatykiem.
Jest to niezwykle klasyczny
przykład tego typu budowli. O
ile dobrze wiemy jak wyglądał
chrzest od II wieku, o tyle wygląd miejsc, w których udzielano sakramentu pozostaje dla najwcześniejszego okresu hipotetyczny. Najstarsze znane baptysterium (III wiek) zachowało się
w Dura Europos; było to jedno z
pomieszczeń w domu chrześcijan, w którym przy jednej ścianie ustawiono basen chrzcielny,
obudowany aediculą. W IV wieku funkcję baptysteriów pełniły
niczym niewyróżniające się pomieszczenia, przylegające do
kościoła. Struktura architektoniczna baptysteriów ukształtowała się dopiero w drugiej poło-
Albania: Butrint
chowały się dwie. Bram było
potrzeba bardzo wiele, gdyż
miasto miało jeden z najważniejszych portów w tej okolicy i wymiana towarowa kwitła. Obecnie
największe wrażenie robi tzw.
Brama Lwia. Turyści chętnie
się tutaj fotografują gdyż miejsce jest niezwykle urokliwe.
Pora ruszyć do serca antycznego
miasta – na akropol. Na samym
szczycie wzgórza w znajdował
się kiedyś akropol miasta Butrint. Widok z tego miejsca pozwala na doskonałą obserwację
terenu i okolic. Znacznie lepszą
niż przy pomocy jakiejkolwiek
mapy. W XIII wieku Wenecjanie
wybudowali nowy zamek na zachodnim końcu akropolu, jako
fragment umocnień na tym terenie. Zamek został zrekonstruowany w latach trzydziestych
XX wieku przez Włoskie Towarzystwo Archeologiczne, które
przeprowadziło pierwsze systematyczne współczesne badania
w tym miejscu. Przechowywano
w nim również wszelkie znaleziska archeologiczne. Od 2005
roku zamek stał się siedzibą nowego muzeum w Butrint. W
ekspozycji znajdują się pousta-
143
wiane chronologicznie posągi i
popiersia pochodzące z Butrint i
jego bliźniaczego miasta – Phoinike (obecnie Finiqi, leżące pomiędzy Sarandą i Delviną); monety bite w mieście – niektóre z
wizerunkiem akweduktu, inne z
symbolem Butrint – bykiem;
także tablice objaśniające historię miejsca, oraz obrazujące
możliwe jego rekonstrukcje.
Obecne są tam również liczne
fotografie tamtejszych mozaik.
Popiersie cesarzowej Livii było
jednym z wielu eksponatów wielokrotnie plądrowanego w latach
90. XX wieku muzeum. Odzyskano je dopiero w 2000 roku. Z
dziedzińca rozciąga się wspaniały widok na Jezioro Butrint w
kierunku północno-zachodnim i
południowym, ujście kanału Vivari, łączące je z cieśniną Korfu.
Mała, prostokątna forteca przy
ujściu kanału prawdopodobnie
została zbudowana przez Ali Paszę z Tepeleny – władcę północno-zachodniej Grecji i południowej Albanii. Panował w tych
krajach przez ponad 30 lat.
144
Albania: Obwód Wlora
Ostatnim okręgiem tworzącym
obwód jest okręg Delvina (alb.
rrethi i Delvinës). Zajmuje on
powierzchnię niecałych 350 kilometrów
kwadratowych
a
mieszka tutaj zaledwie około 12
tysięcy ludzi. Stolica obwodu
Delvina (alb. Delvinë, Delvina)
to zaledwie czterotysięczne miasto. W starożytności miasto zostało zasiedlone przez Greków
a w średniowieczu pozostawało
pod kontrolą despoty Epiru. W
XVI wieku miasto dostało się
pod władzę osmańską i cieszyło
się względną niezależnością. W
XIX wieku miasto było ośrodkiem oporu przeciwko władzy
osmańskiej. W roku 1912 stało
się częścią niepodległej Albanii.
Spis najważniejszych miejsc
145
atrium..........................................98
INDEKS MIEJSC
katedra.........................................97
teatr.............................................99
Apollonia........................................90
wał Victorinusa............................99
Ballsh..............................................95
Çorovoda.......................................107
Berat..............................................101
Delvina..........................................144
cytadela i zamek........................103
Dhermi..........................................135
katedra w Berati........................104
jaskinia piratów.........................135
koscioł sw. Jerzego....................104
kościół Hypapante.....................135
kościół Dormition......................104
port Gramata..............................135
kościół Najświętszej Marii Panny
..................................................104
Divjaka............................................89
kosci∞ł Áwietego Michała..........105
kosci∞ł Áwietej Tr∞jcy...............104
meczet królewski.......................106
meczet Leaden...........................106
meczety Czerwony i Biały.........105
muzeum etnograficzne...............105
narodowe muzeum Onufri.........104
Bulqiza............................................78
Burrel..............................................80
Butrint...........................................139
akropol......................................143
baptysterium..............................141
bizantyjski kościół.....................141
brama lwia.................................143
chrześcijańska bazylika.............142
grecki amfiteatr.........................141
Byllis...............................................95
agora............................................99
Durrës.............................................45
meczet Faticha.............................50
mozaiki ścienne...........................48
mury miejskie..............................48
muzeum archeologiczne..............46
pałac króla Zogu I........................50
rzymski amfiteatr.........................47
rzymskie forum...........................49
rzymskie łaźnie............................49
Elbasan............................................82
klasztor........................................84
kościół Najświętszej Marii Panny84
muzeum etnograficzne.................85
zamek Elbasan.............................84
Erseka............................................118
Fier..................................................88
Gjirokastra....................................120
Syri i Kaltër...............................122
zamek........................................121
146
Spis najważniejszych miejsc
Golemi Korab...................................6
Gramsh............................................85
kościół Najświętszej Marii Panny
..................................................123
Himara..........................................132
zamek obronny..........................123
Kawaja............................................42
Librazhd..........................................86
klasztor Ardenika............................92
Lushnja.........................................100
Koplik.............................................67
Moskopole.....................................114
Korcza...........................................108
klasztor św. Prodhomi................116
kościół Najświętszej Marii Panny
..................................................113
kościół św. Atanazego................116
meczet Mirahori.........................113
obwód Berat..................................101
muzeum archeologiczne............110
obwód Dibra...................................76
muzeum historii edukacji...........112
obwód Durrës..................................45
muzeum sztuki azjatyckiej.........113
przylądek Rodon.........................53
narodowego muzeum sztuki
średniowiecznej.........................111
zamek w Ishëm............................53
obwód Elbasan................................82
osmański plac targowy..............113
obwód Fier......................................88
Kruja...............................................50
laguna Karavasta.........................89
kościół św. Mikołaja..................115
bazar turecki................................52
park narodowy Pisha e Divjakës..89
muzeum etnograficzne.................51
obwód Gjirokastra.........................120
muzeum historyczne....................51
obwód Korcza...............................108
zamek..........................................52
obwód Kukës..................................71
Ksamili..........................................139
dolina rzeki Czarny Drin.............72
Kuçova..........................................106
dolina rzeki Valbonë....................74
Kukës..............................................71
jezioro Komani............................74
Laç..................................................58
obwód Lezha...................................55
kościół św. Antoniego z Padwy. . .58
obwód Szkodra................................61
Lezha..............................................55
jaskinia Bira e Rrathëve...............67
mauzoleum Skanderbega.............56
jaskinie Arapit.............................67
plac Besëlidhja............................56
monaster Starčeva Gorica............68
Libohova.......................................122
park narodowy jeziora
Spis najważniejszych miejsc
147
szkoderskiego..............................68
okręg Puka......................................69
przełęcz Qafa e Pejës...................67
okręg Saranda................................135
wodospady Gjecaj.......................66
okręg Skrapar................................107
obwód Tirana..................................31
okręg Tepelena..............................125
park narodowy Dajt.....................41
okręg Tropoja..................................73
zamek w Petreli...........................41
Peqin...............................................87
obwód Wlora.................................127
P°rmet...........................................124
okręg Bulqiza..................................78
kościół św. Mikołaja..................125
okręg Delvina................................144
Peshkopia........................................76
okręg Gramsh..................................85
muzeum miejskie.........................77
okręg Has........................................75
Pogradec........................................117
okręg Kavaja...................................42
klasztor św. Marina....................117
zamek Kalaja e Bashtovës...........43
zamek Pogradec.........................117
okręg Kolonja................................118
ramka..................................................
okręg Kuçova................................106
albańska rewolucja piramidowa.132
okręg Kurbin...................................58
Arboresze......................................2
okręg Librazhd................................86
ikonostas......................................94
okręg Lushnja................................100
jezioro ochrydzkie.....................118
okręg Malësi...................................67
język arumuński........................109
okręg Mallakastra............................95
Skanderbeg..................................27
okręg Mat........................................79
Via Egnatia..................................87
okręg Mirditë..................................57
Rrëshen...........................................57
park narodowy Lura....................58
Saranda.........................................136
okręg Peqin.....................................87
kościół świętego Mikołaja.........138
okręg Përmet.................................124
Szkodra...........................................61
kościół Najświętszej Marii Panny
..................................................125
katedra świętego Szczepana........64
wioska Frasheri.........................125
muzeum historyczne....................65
wioskę Frasheri.........................125
twierdza Rozafat..........................64
okręg Pogradec..............................117
Tepelena........................................125
muzeum fotografii.......................65
148
Spis najważniejszych miejsc
Thethi..............................................66
Tirana..............................................31
albańskie muzeum narodowe.......34
brytyjski cmentarz wojenny.........40
dzwon pokoju..............................40
galeria sztuki narodowej..............37
grobowiec Kaplana Paszy............37
meczet Ethem Beja......................33
muzeum archeologiczne..............35
muzeum uniwersyteckie..............36
otomańskie mury obronne...........39
park miejski.................................39
piramida-mauzoleum...................39
plac Skanderbega.........................33
teatr narodowy.............................39
wieża zegarowa...........................34
Wlora............................................127
meczet Muradi...........................131
muzeum etnograficzne...............129
muzeum historyczne..................130
muzeum niepodległości.............128
plac flagi....................................131
pomnik niepodległości...............131