Lajkonik przed Urzędem Miasta odbiera poczęstunek

Fotografia „Lajkonik przed Urzędem Miasta odbiera poczęstunek” Wiesława Tomaszkiewicza
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autor Wiesław Tomaszkiewicz Czas powstania l. 50. XX w. Miejsce powstania Kraków Wymiary wysokość: 18 cm, szerokość: 24 cm Numer inwentarzowy MHF 21397/II Muzeum Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie Tematy miasto, stroje, sfotografowane, zabawa Technika fotografia ­ pozytyw Prawa do obiektu Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie Prawa do wizerunków cyfrowych wszystkie prawa zastrzeżone, MHF Digitalizacja Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie Tagi fotografia, Lajkonik, Zwierzyniec, 2D Lajkonik sfotografowany jest nieco z dołu, ujęty w półpostaci, zwrócony w prawo. Trzyma w ręce puchar — odbiera poczęstunek, w tle jest widoczny Urząd Miasta. Fotografia została wykonana w latach 50. XX wieku. Należy do serii pięciu zdjęć tego samego autora: Wiesława Tomaszkiewicza, ze zbiorów MHF („Lajkonik, przygotowania do występów. Makijaż”), przedstawiających lajkonika przed pochodem. Ważnym punktem programu w czasie występów lajkonika był poczęstunek w pucharze, zarówno dla lajkonika, jak i prezydenta miasta, a także uderzanie widzów buławą, co podobno miało przynosić szczęście uderzanym (w zbiorach MHF znajdują się fotografie z innych występów lajkonika, m.in. z udziałem przewodniczącego Rady Miasta, Tadeusza Mrugacza, w fotografii Edwarda Węglowskiego, MHF 22112/II, MHF 22113/II, a także zdjęcia przedstawiające lajkonika w wykonaniu Adama Karasia lub Braci Karaś).
Pochód Lajkonika, Harce Lajkonika to ludowa zabawa, która odbywa się w Krakowie co roku w pierwszy czwartek po święcie Bożego Ciała („w oktawę Bożego Ciała”). Głównym bohaterem zabawy jest lajkonik (konik zwierzyniecki, tatarzyn), brodaty jeździec w pseudoorientalnym stroju, poruszający się na sztucznym koniu przytwierdzonym do pasa; przemierza tradycyjny szlak ze Zwierzyńca na Rynek Główny w towarzystwie kapeli Mlaskotów oraz orszaku włóczków (flisaków), odzianych w stroje krakowskie i „tatarskie”. Pierwsza wzmianka o pochodzie lajkonika pochodzi z 1738 roku.
Stroje projektował od 1903 roku Stanisław Wyspiański, w latach 50. XX wieku Witold Chomicz. Od 1997 roku orszak występuje w strojach zaprojektowanych przez Krystynę Zachwatowicz. Lajkonik ma turban, turecki kaftan, czerwony kontusz, pas, u boku jatagan (krótka turecka szabla o zakrzywionej klindze), w ręku trzyma drewnianą buławę. Konik jest przykryty czaprakiem z dzwoneczkami i półksiężycem, szyję konika okrywa napierśnik z trzema złotymi krążkami, nad głową sterczy pióropusz z białych strusich piór. Jeździec nosi czerwone skórzane buty, tutaj niewidoczne. Legenda głosi, że za Leszka Czarnego Tatarzy podeszli pod Kraków, a włóczkowie bronili miasta. Konik przypomina historyczne wydarzenie, jakim były napady tatarskie. Inna koncepcja upatruje źródła w obrzędach pogańskich (Oskar Kolberg). U Ambrożego Grabowskiego lajkonik w czasach Księstwa Warszawskiego „na podstawie jakiego mglistego podania wznowiony został”. Nazwa może pochodzić z języka niemieckiego. Michał Rożek podaje nazwę słowiańską „lala”, oznaczającą śmierć. Pochód lajkonika, ludyczna tradycja, byłby więc oswajaniem śmierci?
Opracowanie: Małgorzata Kanikuła (Muzeum Historii Fotografii w Krakowie), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz, jak wygląda współczesny pochód Lajkonika w materiale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Pochód Lajkonika
Lajkonik, dawniej nazywany Konikiem Zwierzynieckim, wraz z całym orszakiem i kapelą Mlaskotów (nazwa od piskliwych dźwięków granej przez nich muzyki) pojawia się na ulicach Krakowa tylko w jeden dzień w roku, w oktawę święta Bożego Ciała. W południe wyrusza spod klasztoru Norbertanek i harcując wśród przechodniów, buławą rozdaje razy, które mają przynieść uderzonym zdrowie i powodzenie.
W godzinach popołudniowych dociera na Rynek Główny i tu pod wieżą ratuszową, po odtańczeniu tańca, podczas którego chorąży wywija wielką czerwoną chorągwią z białym orłem i herbem Krakowa, pobiera od władz miejskich symboliczny haracz i wypija kielich wina za pomyślność miasta i jego mieszkańców (zobacz: Lajkonik przed Urzędem Miasta odbiera poczęstunek).
Zwyczaj ten wiąże się z udziałem w procesjach Bożego Ciała kongregacji włóczków zajmujących się spławianiem drewna Wisłą i mających swą siedzibę na Zwierzyńcu. Powiązany został z legendą mówiącą o odparciu ataku Tatarów pod Krakowem przez włóczków i uroczystym wjeździe najdzielniejszego z nich, przebranego w zdobyczny tatarski strój, na koniu do miasta.
Tradycja ta kultywowana jest do dziś, chociaż dawniejsi włóczkowie zastąpieni zostali pracownikami Wodociągów Miejskich, a stroje orszaku i kapeli zmieniały się przez lata, projektowane przez plastyków. Przykładowo od l. 50. XX wieku włóczkowie i orkiestra Mlaskotów używali strojów według projektów Witolda Chomicza (profesora Krakowskiej ASP, miłośnika folkloru i zwyczajów krakowskiego Zwierzyńca), natomiast od 1997 roku odświeżeniem ich garderoby zajęła się Krystyna Zachwatowicz.
Jednak strój samego Lajkonika pozostaje niezmieniony od 1904 roku, kiedy to zaprojektował go Stanisław Wyspiański.
Opracowanie: Małgorzata Oleszkiewicz (Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz również: Zabawka „Pochód Lajkonika” autorstwa Jana Oprochy (ojca) w kolekcji Wirtualnych Muzeów Małopolski. Pochód Lajkonika w materiale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Odbitkę drzeworytu Lajkonika Witolda Chomicza ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.
Tagi: Kraków, Stanisław Wyspiański, Lajkonik, Zwierzyniec, legenda Wiesław Tomaszkiewicz — fotograf, operator, taternik...
W zbiorach Muzeum Historii Fotografii znajduje się wiele zdjęć cenionego fotografa i operatora filmowego, Wiesława Tomaszkiewicza. Urodził się 1 lipca 1924 roku w Nowym Sączu, zmarł w 2009 roku. Był magistrem filologii orientalnej, operatorem filmowym — wykonywał zdjęcia do filmów dokumentalnych — fotografem, taternikiem i krótkofalowcem. Zbiór fotografii jego autorstwa obejmuje prawie 54 000 zdjęć z lat 1939—1990. Najstarsze fotografie przedstawiają okupowany Kraków i rodzinę Tomaszkiewiczów.
Znaczna część zdjęć przedstawia wspinaczki wysokogórskie, terenowe rajdy samochodowe i motocyklowe, plany filmowe, krajobrazy i architekturę Polski. Taternictwo było jego pasją; już w czasie II wojny światowej był blisko związany z krakowską grupą Pokutników (wspinaczki po skałkach podkrakowskich). Uprawiał taternictwo w pierwszych latach po wojnie, w 1948 także w zimie. Jest autorem zdjęć filmowych wielu programów telewizyjnych związanych z Tatrami, Zakopanem, Podhalem i Beskidami. W Muzeum Historii Fotografii znajdują się serie zdjęć, między innymi Kalwaria Zebrzydowska (1955—1965), Motocykle na placu (1950—1969), portret Epifaniusza Drowniaka (Nikifora).
Opracowanie: Małgorzata Kanikuła (Muzeum Historii Fotografii), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zdjęcia Wiesława Tomaszkiewicza na portalu Wirtualne Muzea Małopolski:
Fotografia „Budowa osiedla mieszkaniowego — Kraków, Nowa Huta” Wiesława Tomaszkiewicza
Fotografia „Lajkonik przed Urzędem Miasta odbiera poczęstunek” Wiesława Tomaszkiewicza
Tagi: Kraków, fotografia, aparat fotograficzny, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie