Untitled

Interprètes / Wykonawcy:
Anna Fornadóttir, Kristín Sigtryggsdóttir – Fornhaga í Aðaldal og Akureyri
Ása Ketilsdóttir – Ytra-Fjalli í Aðaldal
Ásgeir Sigurðsson – Ljótarstöðum í Skaftártungu
Ástrún Jónsdóttir, Jón Sigfús Jónsson – Reykjavík
Bára Grímsdóttir, Magnea Halldórsdóttir – Grímstungu í Vatnsdal
Erlingur Jóhannesson – Hallkelsstöðum í Hvítársíðu
Grétar Hallur Þórisson, Pétur Björnsson – Reykjavík
Grímur Gíslason, Ragnar Annes Þórarinsson – Saurbæ í Vatnsdal og Blönduósi
Hildur Kristín Þorvarðardóttir, Lilja Þorvarðardóttir, Róbert Sigurðarson – Reykjavík
Hólmfríður Bjartmarsdóttir – Sandi í Aðaldal
Ingibjörg Bjarnadóttir – Lambadal í Dýrafirði
Jakob Fjólar Gunnsteinsson, Áslaug Gunnsteinsdóttir – Kópavogi
Júlíus Oddsson – Mörk á Síðu
María Valgerður Sigtryggsdóttir – Hraunshöfða í Öxnadal
María Jónsdóttir, Jón Ólafsson – Hlíð á Vatnsnesi og Kirkjulæk í Fljótshlíð
Marta G. Halldórsdóttir, Örn Magnússon – Reykjavík
Njáll Sigurðsson – Reykjavík
Ólína Þorvarðardóttir – Reykjavík
Sigurður Rúnar Jónsson (Diddi fiðla) – Reykjavík
Sigursveinn Magnússon, Örn Magnússon – Reykjavík
Sigþór Sigurðsson – Litla-Hvammi í Mýrdal
Steindór Andersen, Sigurður Sigurðarson – Reykjavík
Valgerður Sigurðardóttir, Hrafn Örlygsson, Hildur Örlygsdóttir – Siglufirði
Trausti Magnússon – Kúvíkum á Ströndum
Þór Sigurðsson – Akureyri
Þórarinn Hjartarson – Tjörn í Svarfaðardal
Þórður Tómasson – Skógum undir Eyjafjöllum
Grupa taneczna Sporið / Dance Group Sporið
Directeur artistique / Dyrektor artystyczny: Gunnsteinn Ólafsson
Filmé par / Produkcja filmowa: Landmark kvikmyndagerð / Landmark kvikmyndagerð
Directeur photo / Reżyseria i fotografia: Dúi J. Landmark
Son / Dźwięk: Pétur Einarsson, Örlygur Smári, Einar Sigurðsson
Producteur exécutif / Producent: Gunnsteinn Ólafsson
Professeurs de danse / Instruktorzy tańca: Kolfinna Sigurvinsdóttir, Ásrún Kristjánsdóttir
Origine des danses / Źródła o tańcu: Sigríður Valgeirsdóttir
Illustrations / Ilustracje: Sölvi Helgason (1820-1895)
Design / Projekt: Hermann Karlsson
Texte du livret / Tekst w folderze: Gunnsteinn Ólafsson, Rósa Þorsteinsdóttir
Sélection du contenu / Wybór materiału: Óttar Sæmundsen, Gunnsteinn Ólafsson, Dúi J. Landmark
Traduction française: Hélène Gervais
Tłumaczenie na język polski: Aleksandra M. Cieślińska
Remerciements particuliers / Szczególne podziękowania: Le musée municipal de Reykjavík, Le musée
Laufás, Le ministère de l’éducation, des sciences et de la culture, L’institut Árni Magnússon, Le musée
national d’Islande / Muzeum Miasta Reykjavík, Muzeum Laufás w Eyjafjörður, Ministerstwo Edukacji,
Muzeum Narodowe Islandii, Instytut im. Árni Magnússon’a
Éditeur / Wydawca: Le centre de musique folklorique de Siglufjord / Centrum Muzyki Ludowej, Siglufjörður
Distribution / Dystrybucja: Bjartur & Veröld, www.verold.is
© 2009 Centre de musique folklorique de Siglufjord, Islande, www.folkmusik.is
© 2009 Centrum Muzyki Ludowej, Siglufjörður, Islandia, www.folkmusik.is
Chansons
folkloriques
islandaises
Les mélodies folkloriques sont issues de
compositeurs inconnus, mais sont nées
et ont été adaptées par transmission
orale de génération en génération. Elles
sont généralement des airs simples
qui ont conservé des caractéristiques
distinctes d’un pays à un autre, et même
d’une région à une autre à l’intérieur
d’un même pays. Plusieurs chansons
folkloriques islandaises sont très
anciennes et sont considérées comme
ayant préservé certains des aspects
les plus séculaires et intéressants des
origines de la musique occidentale.
Ceci est particulièrement apparent dans
l’utilisation de modes anciens et dans les
tvísöngur (organum à deux voix). Un
intérêt grandissant pour les chansons
folkloriques émergea rapidement
aux 18e et 19e siècles quand débuta
une collection systématique des airs
populaires. La plus grande collection
de chansons folkloriques islandaises est
la Íslensk þjóðlög du révérend Bjarni
Thorsteinnsson, montée de 1906 à 1909.
Les enregistrements contenus dans
ce document ont été réalisés de 2005
à 2009 pour le Centre de musique
folklorique de Siglufjord en Islande.
Islandzkie pieśni
ludowe
Pieśni ludowe nie zostały skomponowane przez konkretnego autora, lecz
żyły i ewoluowały przekazywane ustnie
z pokolenia na pokolenie. Z reguły są to
proste kompozycje, które przechowują
cechy narodowe; różne, w zależności od
kraju lub nawet regionu danego kraju.
Wiele islandzkich pieśni ludowych
ma starodawne formy. Niektórzy
uważają, że zachowały one najstarsze
i najbardziej charakterystyczne cechy
muzyki zachodniej. Odnosi się to do
starych skal i tvísöngur (organum).
Zainteresowanie pieśniami ludowymi
wzrosło w XVIII i XIX wieku, kiedy to
zaczęto je kolekcjonować. Największym
zbiorem ludowych pieśni islandzkich
jest Íslensk þjóðlög pastora Bjarni
Þorsteinsson’a z 1906-1909 r.
Nagrania na tę płytę odbyły się
w latach 2005-2009 dla Centrum
Muzyki Ludowej im. pastora Bjarni
Þorsteinsson’a w Siglufjörður na
Islandii.
Bjarni Þorsteinsson
1861-1938
3
Les Rímur
Les rímur sont de longs poèmes narratifs
qui ont pour toile de fond le monde
ancien des héros et des nobles. Tous les
rímur font partie d’une vaste histoire
composant un cycle, qui est divisé en
ríma (le singulier de rímur) ou chant.
Chaque ríma était basé sur un chapitre
particulier de l’histoire et composé de
sa propre métrique. Toutes les strophes
d’un ríma étaient habituellement
chantées sur la même mélodie. Les
rímur étaient interprétés par un seul
chanteur et servaient à divertir après
une longue journée de travail, à la fois
chez les fermiers et les pêcheurs. Les plus
vieux rímur conservés jusqu’à ce jour
remontent au 14e siècle, mais étaient
toujours très populaires au 19e siècle.
Rímur
4
Rímur to długie wiersze narracyjne
opowiadające o świecie pradawnych
bohaterów ludowych i panów z wielkich
rodów. Cała historia opowiedziana jest
w cyklu składającym się z rímur - pieśni,
które można przyrównać do rozdziałów.
Każda ríma (liczba pojedyncza od rímur)
posiada swoje metrum, a wszystkie
zwrotki w pieśni są śpiewnie recytowane
na jedną melodię. Rímur były śpiewane
dla rozrywki wieczorami wszędzie
tam, gdzie spotykali się ludzie, zarówno
na farmie jak i w chatach rybaków.
Najstarsza znana ríma pochodzi z
XIV wieku, lecz pieśni te były bardzo
popularne aż do XIX wieku.
Tvísöngur ou
organum à deux voix
Le tvísöngur est une pièce à deux voix
dans lesquelles l’harmonie alterne entre
l’unisson et les quintes parallèles. Les
tvísöngur n’étaient jamais accompagnés
d’autres instruments et étaient chantés
lentement, mais de façon puissante et
en étirant les notes finales. Ils étaient
surtout composés sur le mode lydien
ou, en d’autres termes, en fa majeur
avec le si bémol monté d’un demi ton
pour obtenir un si bécarre. La première
voix est l’originale et la deuxième fait
office d’accompagnement. À un certain
point dans la chanson, un croisement se
produit entre les voix et la voix la plus
aigüe devient la plus basse et vice versa.
Pendant que les voix se croisent, elles se
rencontrent à l’unisson sur le triton, le
diabolus in musica du mode lydien.
Tvísöngur
Tvísöngur to pieśń na dwa głosy z linią
melodyczną dublowaną w kwincie.
W innych krajach Europy znana jest
jako organum. Pieśni te nigdy nie były
grane na instrumentach muzycznych,
lecz wyłącznie śpiewane: powoli
i spokojnie, stosunkowo silnym
głosem, przeciągając nieco ostatni ton.
Pierwszy głos to główna melodia, a
drugi głos to akompaniament. Kiedy
pieśń była śpiewana przez więcej niż
dwie osoby, wówczas tylko jedna
osoba akompaniowała w kwincie.
Najbardziej powszechnym organum
jest jego odmiana w kościelnej skali
lidyjskiej, która brzmi prawie jak
F-dur, lecz z h zamiast b. Gdy głosy
się krzyżują, spotykają się na trytonie,
zwanym również diabolus in musica.
5
6
Le fiðla et le
langspil islandais
Islandzka fiðla i
langspil
Le fiðla et le langspil sont les plus
anciens instruments de musique
connus en Islande. Ils étaient des
instruments à cordes communément
utilisés pour accompagner le chant,
mais étaient aussi utilisés seuls. On
pouvait les entendre à la maison ou à
l’église, surtout pendant les mariages
et autres cérémonies festives.
Ils se sont rapidement répandus
comme instruments folkloriques.
Les premières références au fiðla
proviennent du 17e siècle. Le langspil,
quant à lui, est probablement venu
en Islande de la Norvège au 18e
siècle et a graduellement remplacé le
fiðla. Même si l’âge d’or du langspil
a été le milieu du 19e siècle, il était
loin d’avoir disparu au début du 20e
siècle.
Islandzka fiðla i langspil są najstarszymi znanymi instrumentami na Islandii. Używano ich do akompaniamentu do śpiewu lub jako instrumentów
solowych. Grano na nich zarówno
w domu jak i w kościele oraz przy
specjalnych okazjach, np. na weselach. Oba instrumenty rozpowszechniły się na terenie całego kraju i
można je śmiało nazwać instrumentami zwykłego człowieka.
Pierwsze źródła dotyczące
islandzkiej fiðla pochodzą z XVII
wieku. Langspil natomiast przybyło
prawdopodobnie z Norwegii
w wieku XVIII i stopniowo wyparło
fiðla. Złotym wiekiem langspil była
połowa XIX, a instrument ten prawie
całkowicie wyszedł z użycia na
początku XX wieku.
Les psaumes
Psalmy
La plupart des chants folkloriques
islandais, spécialement ceux datant
des siècles les plus anciens, sont
des chants sacrés ou issus de textes
religieux. À l’origine, la plupart d’entre
eux ont été introduits en Islande
par des ecclésiastes voyageurs, mais,
au fil des siècles, ils ont évolués
jusqu’à revêtir une nouvelle identité
islandaise. Plusieurs airs des hymnes
religieux ont changé à un point
tel qu’il est aujourd’hui difficile de
trouver des liens avec leurs origines.
Les hymnes de la Passion de
Hallgrímur Pétursson (1614-1674)
étaient chantés ou lus dans les
fermes du pays entier pendant le
Carême. Ces cinquante hymnes,
publiés pour la première fois en 1666,
décrivent le martyr du Christ avec
empathie. Au moment où le Révérend
Bjarni Thorsteinnsson travaillait
à l’assemblage de sa collection, les
mélodies des hymnes de la Passion
étaient ce dont la plupart des gens
pouvaient se souvenir.
Większość islandzkich pieśni
ludowych, szczególnie z wczesnego
okresu, to pieśni sakralne lub z tekstem
o charakterze religijnym. Wiele
z nich przybyło z duchownymi,
lecz z biegiem czasu zaczęły żyć swoim
własnym życiem i nabrały islandzkiego
charakteru. Dlatego wiele psalmów
odbiega tak znacznie od oryginału, że
trudno w nich rozpoznać pierwotną
wersję.
Hymny pasyjne Hallgrímur Pétursson’a
(1614-1674) śpiewano lub czytano
podczas Wielkiego Postu na farmach
całego kraju. Te 50 psalmów, z wielką
empatią opisujące pasję Chrystusa,
zostało po raz pierwszy wydane
w roku 1666. Gdy Bjarni Þorsteinsson
kolekcjonował pieśni ludowe, to
właśnie te psalmy były najbardziej
znane wśród Islandczyków.
7
Druslur ou
haillons
Les druslur, ou haillons, sont des textes
humoristiques qui étaient chantés sur
les airs des hymnes religieux. Certains
spécialistes ont avancé la thèse selon
laquelle ces paroles étaient utilisées
pour apprendre les mélodies parce qu’il
était mal vu de chanter les hymnes à
l’extérieur de l’église. Une autre hypothèse suggère que les gens utilisaient les
mélodies des hymnes parce que tout le
monde les connaissaient et pouvaient
plus facilement se joindre à la chanson.
8
„Gałgany”
Druslur, co oznacza również
szmaty lub gałgany, to zabawne
wiersze, śpiewane na melodię
psalmów. Niektórzy tłumaczą ten
fenomen tym, że ludzie uczyli się
w ten sposób melodii psalmów, nie
chcąc śpiewać ich poza kościołem.
Możliwe jest również, że teksty te,
które miały charakter rozrywkowy,
były układane na melodię psalmów
dlatego, że wszyscy te melodie znali.
Chansons à boire
et réjouissances
Piosenki frywolne
i biesiadne
En plus des druslur, les Islandais ont
entonné des chansons humoristiques
depuis longtemps. L’idée derrière ces
chansons est, bien entendu, de rire de
différentes situations, souvent de façon
ironique ou parodique. Mais parfois, les
textes font seulement montre de jeux de
mots ou d’une absurdité assumée. Les
sujets sont variés, mais les références aux
activités sexuelles sont très communes.
Les chansons à boire sont chantées avec
un verre à la main et encouragent habituellement à boire davantage en vantant
les vertus de l’alcool.
Przez wiele lat obok „gałganów”
Islandczycy śpiewali zabawne
piosnki. Ich główną cechą jest
humor i dowcip, które czasem
przechodzą w ironię lub grę
słowną. Tematyka jest różnorodna,
lecz często dotyczy potrzeb
ciała i stosunków seksualnych.
Piosenki biesiadne śpiewa się przy
spożywaniu alkoholu, który jest w
nich wychwalany. Pieśni te zachęcają
również do dalszego picia.
Les comptines
et les þulur
Rymowanki i
þulur
Les comptines sont composées de
courts vers destinés aux enfants et
sont souvent écrits selon la même
métrique que les rímur. Il existe aussi
des poèmes plus longs appelés þulur
et qui sont les plus clairs exemples
de la tradition orale islandaise. Leur
forme est très libre. Par exemple, ils
ne sont pas divisés en strophes, ils
utilisent librement les allitérations
et se terminent habituellement
par des rimes simples. Les þulur
sont normalement divisés en
fragments qui sont remis ensemble
différemment pour créer de nouvelles
significations. Certains d’entres eux
incluent parfois des éléments issus
d’autres types de poésie tels que
les vikivaki et les rímur.
Rymowanki dla dzieci to często
krótkie wiersze, posiadające takie
samo metrum jak rímur.
Są to również dłuższe wiersze lub
þulur. Te ostatnie są najlepszym
przykładem przekazu ustanego.
Þulur mają bardzo luźną formę.
Nie są podzielone na zwrotki, nigdy
nie występuje aliteracja, a rymy
ograniczają się do końcowych.
Powszechne jest również, że
fragmenty þulur odłączają się i łączą
w nowy sposób, zawierając czasem
fragmenty innych wierszy, np.
vikivaka czy rímur.
9
Ballades et
danses vikivaki
Anciennement, les ballades
folkloriques islandaises étaient chantées
pendant qu’on dansait. Comme toutes
autres ballades, celles-ci sont des
chansons narratives dans lesquelles
chaque strophe est suivie d’un refrain.
Leur origine peut être retracée à
la France du 13e siècle et elles ont
probablement été introduites en Islande
durant la période médiévale. Les
exemples les plus éloignés de ballades
islandaises datent du 17e siècle et
proviennent de 110 textes ou fragments
de textes.
Le vikivaki était dansé en cercle sur un
rythme régulier qui suivait le chant des
danseurs. Ces derniers faisaient deux
pas à gauche et un pas à droite, comme
il était la coutume dans les Îles Féroé.
Le vikivaki a été populaire pendant les
17e et 18e siècles, jusqu’à ce que l’Église
commence à désapprouver la danse et
toute autre forme de divertissement.
Ceci est une des raisons expliquant
la lente disparition, au milieu du 18e
siècle, des rassemblements pendant
lesquels le vikivaki était dansé.
10
Ballady i vikivaki
Ballady to forma poezji, która była
recytowana podczas tańca. Tak jak
inne ballady są to pieśni narracyjne,
w których po każdej zwrotce następuje refren. Ich pochodzenie z Francji datuje się na wiek XIII. Do Islandii przybyły jeszcze w Średniowieczu.
Najstarsze islandzkie przykłady
ballad pochodzą z XVII wieku.
W sumie zachowało się około 110
tekstów lub fragmentów, a z nich
najbardziej znaną jest ballada
o Ólafur liljurós.
Vikivaki to taniec tańczony w kole,
w równy takt śpiewu biorących
udział w tańcu. Tańczono dwa kroki
w lewo i jeden w prawo, podobnie
jak w tańcu z Wysp Owczych.
Vikivaki było popularne w XVII
i XVIII wieku, dopóki kościół nie
zabronił tańczenia i innych form
rozrywki. To był główny powód,
dla którego spotkania z vikivaki
stopniowo wymarły w połowie
XVIII wieku.
Les danses en pairs
Tańce parami
Au 19e siècle, de nouvelles danses apparurent en Islande. Paradoxalement, on les
appelait à l’époque « vieilles danses ». Aux
environs des années 1800, la valse, ainsi
que des gigues semblables aux danses
paysannes anglaises étaient populaires
à Reykjavík. Par la suite, d’autres danses
étrangères telles que la polka, la mazurka,
la scottish et la marche firent leur apparition en Islande. Ces dernières évoluèrent
chacune de façon plutôt indépendante de
leurs contreparties scandinaves, malgré
leurs noms similaires. Des mélodies
étrangères habituellement jouées à l’accordéon étaient utilisées pour ces danses.
W XIX wieku rozpowszechniły
się na Islandii nowe tańce.
Według źródeł z około 1800 roku
w Reykjavík’u tańczono w tym
czasie walca oraz szybki taniec
podobny do wiejskiego tańca
angielskiego. W późniejszym
czasie dotarły z zagranicy również
polka, mazurek, taniec szkocki oraz
marsz, które rozwijały się każdy
we własny sposób i dlatego różnią
się od tańców w innych krajach
nordyckich.
Légende
Wyjaśnienie symboli
Poète, si connu
Autor tekstu, jeśli znany
Origine de la mélodie, si connue
Źródła o melodii, jeśli znane
Origine de la danse
Źródła o tańcu
Tous les droits du producteur et du propriétaire du contenu de cette œuvre sont protégés.
Toutes reproduction, représentation publique, distribution ou location non autorisées de ce DVD sont interdites.
Wszelkie prawa producenta i właściciela do nagranych utworów i filmów zastrzeżone.
Kopiowanie, publiczne odtwarzanie, nadawanie i wypożyczanie bez zezwolenia jest zabronione.
11